9.2 Myślenie myślenie twórcze Zasadniczą rolę w rozwiązywaniu problemów i w projektowaniu odgrywają trzy problemy; informacyjny, innowacyjny i decyzyjny [Patzak82]. 1. Problem informacji - co ja muszę wiedzieć? 2. Problem innowacyjny - jak to osiągnąć? 3. Problem decyzyjny - jak optymalizować decyzję? W poprzednich rozdziałach omówiliśmy problem informacyjny, zaś obecnie pora na problem innowacyjny, tzn. pokażemy jak metodycznie można pozyskiwać różne warianty rozwiązań naszych potrzeb i problemów. Odpowiedź jest względnie prosta - przez twórcze myślenie. Myślenie w ogóle ułatwia nam pojęcie i zrozumienie problemu, jego twórcze przekształcenie oraz oszacowanie jego wartości. Samo zaś twórcze myślenie może być zogniskowane na problemie lub rozbieżne, jako myślenie asocjacyjne, tak jak to całościowo pokazuje rysunek 9.1, [Patzak82]. Ile Informacji zapamiętujemy 10 % tego, co czytaliśmy 20 % tego, co słyszeliśmy 30 % tego, co widzieliśmy 50% tego, co widzieliśmy i słyszeliśmy 70% tego, co mówiliśmy w czasie rozmowy 90% tego, co mówiliśmy o tym, co robimy Ile informacji wchłaniamy za pośrednictwem poszczególnych zmysłów 83% za pośrednictwem wzroku 11% za pośrednictwem słuchu 3,5 % za pośrednictwem węchu 1,5 % za pośrednictwem dotyku 1 % za pośrednictwem smaku Ile pamiętamy po określonym czasie Metoda przekazania informacji Ile pamiętamy po 3 godzinach Ile pamiętamy Po 3 dniach A. samo mówienie 70% 10% B. samo przekazywanie 72% 20% C. równoczesne mówienie i przekazywanie 85% 65% Rys. 9.2b: Czynności intelektualne człowieka [Patzak82,r4.2]. Jedna z czynności naszego umysłu, przetwarzanie informacji - również twórczej, wymaga zasobu informacji a więc ich uprzedniego zapamiętania. Jak wiemy mamy pamięć krótko i długo terminową, a jak to wygląda w szczegółach efektywności zapamiętania warto
przeanalizować rysunek 9.3 zaczerpnięty z nieznanego źródła. Widać stąd na przykład, że twórcze uczestnictwo we wzajemnym przekazywaniu informacji jak np. warsztaty, seminaria multimedialne, daje największe szanse pamięci krótko i długo terminowej. Jak to wygląda przy założeniu powtarzania materiału w trakcie studiowania przedstawia kolejny rysunek 9.4. Rys.9.3 Efektywność zapamiętywania informacji przez człowieka w różnych sytuacjach
Rys. 9.4 Twórcze uczenie jako droga do twórczego myślenia [Buzan97,r24]. Najnowsze zdobycze w psychologii uczenia i myślenia nie dają się przecenić, z tej samej książki Bazan a [Buzan97], (a jest wiele takich książek również autorów polskich, a także adresy internetowe, np. http://www.amw.net.pl/mnemonika/mnemonika.html), warto polecić tworzenie map myślowych, które jak widać z rysunku 9.5 nadają się do każdej intelektualnej czynności człowieka; od twórczego wypoczynku do tworzenia wynalazków i wynajdywania nowych metod i organizacji działania.
Rys. 9.5 Mapa zastosowań mapy myśli w kreatywnym myśleniu człowieka [Buzan97,s96]. Myślenie twórcze nie należy do czynności rutynowych, ani też do uprawianych przez każdego nawet z członków elity intelektualnej danego społeczeństwa. Jak stwierdza de Bono [DeBono98] w swych licznych książkach; nasze elity intelektualne zostały wykształcone na wzorcu myślenia analitycznego, sokratejskiego (Sokrates filozof grecki VI w pne.). Zaś istotą tego myślenia, analitycznego z natury, jest wyszukiwanie błędów, wykazywanie błędów, niespójności, dowodzenie swych racji, a nie wyszukiwanie twórczych alternatyw rozwiązań nowych problemów i nowych systemów. Bardzo dobre przeciwstawienie myślenia tradycyjnego, sokratycznego, do myślenia równoległego poszukującego możliwości przedstawia rysunek 9.6. Istotną modyfikacją jest tutaj stosowanie wartościowania pomysłu (osądu) nie do każdej potencjalnej możliwości oddzielnie, lecz do zbioru możliwości zapytując, która z nich zapewni nam postęp w porównaniu z sytuacją zastaną.
Rys. 9.6 Porównanie myślenia tradycyjnego sokratycznego z twórczym myśleniem równoległym [DeBono97,s97]. Kreatywne myślenie jak wiadomo nosi również nazwę syntezy systemowej, będzie więc interesujące porównać własności myślenia syntetycznego i analitycznego (sokratycznego), tak jak to przedstawia rysunek 9.7, [Patzak82].
Rysunek 9.7 Porównanie własności myślenia analitycznego i syntezy systemowej, [Patzak82,r3.3]. Sam proces twórczego myślenia trzeba jeszcze podzielić na cztery istotne fazy; przygotowanie selektywnie wybranej informacji baza danych i baza wiedzy, inkubacja rozwiązania problemu, świadoma lub nieświadoma 1, często bolesna i długa, iluminacja i znalezienie rozwiązania problemu (tzw. przeżycie -AHA!), weryfikacja i sprawdzenie istotności rozwiązania. Oszacowanie istotności rozwiązania może przebiegać wg następujących kryteriów: nowości, prawidłowości, zaspokojenia potrzeb, przewagi nad rozwiązaniami poprzednimi, elegancji, liczącego się wkładu w basen wiedzy i technologii, kosztów, bezpieczeństwa, itp. Dobrze jest też wiedzieć, że twórczemu myśleniu sprzyja jedynie umiarkowany stres, problemowo zorientowany (nie inny), a największą efektywność myślenia mieści się w czasie trzech kwadransów. Nie jest jeszcze pewne z badań czy praca zespołowa, czy też w pojedynkę daje lepsze wyniki, i kiedy? Prawdopodobnie jest to kwestia predyspozycji. Jak na razie jednak genialne odkrycia są efektem pracy pojedynczych twórców, zaś wydajność pracy zespołowej w 1 Znane są liczne przykłady wyśnienia rozwiązania lub wynalazku, np. igła maszyny do szycia.
tworzeniu innowacji jest lepsza z tytułu wyzwolonej synergii. Ważne cechy jakie muszą posiadać ludzie przeznaczeni do pracy inwencyjnej, twórczej, są następujące: otwartość na nowe, niekonwencjonalność, elastyczność, wrażliwość, odporność na poczucie zagrożenia i frustrację, motywacja sukcesu, odwaga stawiania pytań i otwartej odpowiedzi na nie, obiektywność, wielkoduszność.