Licencja Polskiego Komitetu Normalizacyjnego dla DQS Polska sp.z o.o., Warszawa ( )

POLSKA NORMA ICS 27.010 PN-EN ISO 50001 lipiec 2012 Wprowadza, IDT ISO 50001:2011, IDT Zastępuje PN- Systemy energią Wymagania i zalecenia użytkowania Norma Europejska ma status Polskiej Normy Copyright by PKN, Warszawa 2012 nr ref. PN-EN ISO 50001:2012 Wszelkie prawa autorskie zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być zwielokrotniana jakąkolwiek techniką bez pisemnej zgody Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego

2 PN-EN ISO 50001:2012 Przedmowa krajowa Niniejsza norma została opracowana przez KT nr 304 ds. Aspektów Systemowych Dostawy Energii Elektrycznej i zatwierdzona przez Prezesa PKN dnia 6 lipca 2012 r. Jest tłumaczeniem bez jakichkolwiek zmian angielskiej wersji Normy Europejskiej, stanowiącej wprowadzenie bez jakichkolwiek zmian Normy Międzynarodowej ISO 50001:2011. W zakresie tekstu Normy Europejskiej wprowadzono odsyłacz krajowy oznaczony N1). Niniejsza norma zastępuje PN-. Odpowiedniki krajowe norm i innych dokumentów powołanych w niniejszej normie można znaleźć w katalogu Polskich Norm. Oryginały norm i innych dokumentów powołanych są dostępne w PKN. W sprawach merytorycznych dotyczących treści normy można zwracać się do właściwego Komitetu Technicznego PKN, kontakt: www.pkn.pl

NORMA EUROPEJSKA EUROPEAN STANDARD NORME EUROPÉENNE EUROPÄISCHE NORM EN ISO 50001 październik 2011 ICS 27.010 Zastępuje EN 16001:2009 Wersja polska Systemy energią Wymagania i zalecenia użytkowania (ISO 50001:2011) Energy management systems Requirements with guidance for use (ISO 50001:2011) Systèmes de management de l énergie Exigences et recommandations de mise en oeuvre (ISO 50001:2011) Energiemanagement systeme Anforderungen mit Anleitung zur Anwendung (ISO 50001:2011) Niniejsza norma jest polską wersją Normy Europejskiej. Została ona przetłumaczona przez Polski Komitet Normalizacyjny i ma ten sam status co wersje oficjalne. Niniejsza Norma Europejska została przyjęta przez CEN 25 października 2011 r. Zgodnie z Przepisami wewnętrznymi CEN/CENELEC członkowie CEN i CENELEC są zobowiązani do nadania Normie Europejskiej statusu normy krajowej bez wprowadzania jakichkolwiek zmian. Aktualne wykazy norm krajowych, łącznie z ich danymi bibliograficznymi, można otrzymać na zamówienie w Centrum Zarządzania CEN-CENELEC lub w krajowych jednostkach normalizacyjnych będących członkami CEN i CENELEC. Niniejsza Norma Europejska istnieje w trzech oficjalnych wersjach (angielskiej, francuskiej i niemieckiej). Wersja w każdym innym języku, przetłumaczona na odpowiedzialność danego członka CEN i CENELEC na jego własny język i notyfikowana w Centrum Zarządzania CEN-CENELEC, ma ten sam status co wersje oficjalne. Członkami CEN i CENELEC są krajowe jednostki normalizacyjne następujących państw: Austrii, Belgii, Bułgarii, Chorwacji, Cypru, Danii, Estonii, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Islandii, Litwy, Luksemburga, Łotwy, Malty, Niemiec, Norwegii, Polski, Portugalii, Republiki Czeskiej, Rumunii, Słowacji, Słowenii, Szwajcarii, Szwecji, Węgier, Włoch i Zjednoczonego Królestwa. CEN Centrum Zarządzania CEN: Avenue Marnix 17, B-1000 Brussels CENELEC Centrum Zarządzania CENELEC: Avenue Marnix 17, B-1000 Brussels 2011 CEN/CENELEC All rights of exploitation in any form and by any means reserved worldwide for CEN national Members and for CENELEC Members. nr ref. E

Spis treści Stronica Przedmowa... 3 Wprowadzenie... 4 1 Zakres normy... 6 2 Powołania normatywne... 6 3 Terminy i definicje... 6 4 Wymagania systemu energią...10 4.1 Wymagania ogólne...10 4.2 Odpowiedzialność kierownictwa...10 4.2.1 Najwyższe kierownictwo...10 4.2.2 Przedstawiciel kierownictwa...10 4.3 Polityka energetyczna... 11 4.4 Planowanie energetyczne... 11 4.4.1 Postanowienia ogólne... 11 4.4.2 Wymagania prawne i inne wymagania... 11 4.4.3 Przegląd energetyczny...12 4.4.4 Energia bazowa...12 4.4.5 Wskaźniki wyniku energetycznego...12 4.4.6 Cele energetyczne, zadania energetyczne i plany działań w zakresie energią... 12 4.5 Wdrażanie i funkcjonowanie...13 4.5.1 Postanowienia ogólne...13 4.5.2 Kompetencje, szkolenia i świadomość...13 4.5.3 Komunikacja...13 4.5.4 Dokumentacja...14 4.5.5 Sterowanie operacyjne...14 4.5.6 Projektowanie...15 4.5.7 Zakupy usług energetycznych, produktów, wyposażenia i energii...15 4.6 Sprawdzanie...15 4.6.1 Monitorowanie, mierzenie i analiza...15 4.6.2 Ocena zgodności z wymaganiami prawnymi i innymi wymaganiami...16 4.6.3 Audit wewnętrzny SZE...16 4.6.4 Niezgodności, korekta, działanie korygujące i działanie zapobiegawcze...16 4.6.5 Nadzór nad zapisami...16 4.7 Przegląd...17 4.7.1 Postanowienia ogólne...17 4.7.2 Elementy wejściowe do przeglądu...17 4.7.3 Elementy wyjściowe z przeglądu...17 Załącznik A (informacyjny) Wytyczne stosowania niniejszej Normy Międzynarodowej...18 Załącznik B (informacyjny) Powiązanie ISO 50001:2011 z ISO 9001:2008, ISO 14001:2004 i ISO 22000:2005...24 Bibliografia...27 2

Przedmowa Tekst ISO 50001:2011 został opracowany przez Komitet Techniczny Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej ISO/TC 242 Zarządzanie Energią i wdrożony jako przez Komitet Techniczny CEN/CENELEC/JWG 3 Zarządzanie jakością i związane aspekty ogólne dotyczące urządzeń medycznych N1), którego sekretariat jest prowadzony przez UNI. Niniejsza Norma Europejska powinna uzyskać status normy krajowej, przez opublikowanie identycznego tekstu lub uznanie, najpóźniej do kwietnia 2012 r., a normy krajowe sprzeczne z daną normą powinny być wycofane najpóźniej do kwietnia 2012 r. Zwraca się uwagę, że niektóre elementy niniejszego dokumentu mogą być przedmiotem praw patentowych. CEN [i/lub CENELEC] nie będzie(-dą) ponosić odpowiedzialności za zidentyfikowanie jakichkolwiek ani wszystkich takich praw patentowych. Niniejszy dokument zastępuje EN 16001:2009. Zgodnie z Przepisami wewnętrznymi CEN/CENELEC do wprowadzenia niniejszej Normy Europejskiej są zobowiązane krajowe jednostki normalizacyjne następujących państw: Austrii, Belgii, Bułgarii, Chorwacji, Cypru, Danii, Estonii, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Islandii, Litwy, Luksemburga, Łotwy, Malty, Niemiec, Norwegii, Polski, Portugalii, Republiki Czeskiej, Rumunii, Słowacji, Słowenii, Szwajcarii, Szwecji, Węgier, Włoch i Zjednoczonego Królestwa. Nota uznaniowa Tekst ISO 50001:2011 został zatwierdzony przez CEN jako bez żadnych modyfikacji. N1) Odsyłacz krajowy: Błąd w oryginale, prawidłowa nazwa CEN/CENELEC/JWG 3 to Zarządzanie energią i związane usługi Wymagania ogólne i procedury kwalifikacyjne. 3

Wprowadzenie Podstawowym celem niniejszej Normy Międzynarodowej jest udzielenie organizacjom pomocy w zakresie tworzenia systemów i procesów niezbędnych do poprawy wyniku energetycznego, w tym efektywności energetycznej oraz wykorzystania i zużycia energii. Wdrożenie niniejszej Normy Międzynarodowej powinno prowadzić do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych, kosztów energii oraz innych oddziaływań na środowisko poprzez systematyczne zarządzanie energią. Niniejsza Norma Międzynarodowa ma zastosowanie w organizacjach wszelkich typów i wielkości, niezależnie od warunków geograficznych, kulturowych i społecznych. Skuteczność wdrożenia zależy od zaangażowania na wszystkich szczeblach i we wszystkich działaniach danej organizacji, a zwłaszcza najwyższego kierownictwa. W niniejszej Normie Międzynarodowej określono wymagania stawiane systemowi energią (SZE), dzięki któremu każda organizacja może opracować i wprowadzić w życie politykę energetyczną, oraz ustanowić cele, zadania i plany działania, które uwzględniają wymogi prawne, a także informacje na temat znaczącego wykorzystania energii. SZE umożliwia organizacji osiągnięcie zobowiązań wytyczonych przez tę politykę, podejmowanie w razie potrzeby działań na rzecz poprawy wyniku energetycznego oraz przedstawienie zgodności systemu z wymogami niniejszej Normy Międzynarodowej. Niniejsza Norma Międzynarodowa dotyczy działań prowadzonych pod nadzorem danej organizacji, a zastosowanie niniejszej Normy Międzynarodowej można dostosować do określonych wymagań organizacji, wliczając w to złożoność systemu, zakres dokumentacji i zasoby. Niniejsza Norma Międzynarodowa opiera się na zasadzie ciągłego doskonalenia, znanej jako Planuj-Wykonaj-Sprawdź-Działaj (PDCA). Cykl PDCA przedstawiony na Rysunku 1 wprowadza zarządzanie energią do codziennych praktyk organizacyjnych. UWAGA W kontekście energią metodę PDCA można przedstawić w następujący sposób: Planuj: przeprowadź przegląd energetyczny i opracuj podstawę, wskaźniki efektywności energetycznej (WEE), cele, zadania i plany działania konieczne do osiągnięcia efektów, które poprawią wynik energetyczny zgodnie z polityką energetyczną organizacji; Wykonaj: wprowadź plany działań w zakresie energią; Sprawdź: monitoruj i mierz procesy oraz kluczowe charakterystyki działań, które określają wynik energetyczny w odniesieniu do polityki energetycznej i celów, a także składaj sprawozdanie z uzyskanych wyników; Działaj: podejmij kroki na rzecz ciągłej poprawy wyniku energetycznego i SZE. 4

Licencja Polskiego Komitetu Normalizacyjnego dla DQS Polska sp.z o.o., Warszawa (2014-01-22) Rysunek 1 Model systemu energią przyjęty w niniejszej Normie Międzynarodowej Światowe zastosowanie niniejszej Normy Międzynarodowej przyczynia się do skuteczniejszego wykorzystania dostępnych źródeł energii, poprawy konkurencyjności i redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz innych oddziaływań na środowisko. Niniejsza Norma Międzynarodowa ma zastosowanie niezależnie od typów wykorzystanej energii. Niniejszą Normę Międzynarodową można stosować w celu certyfikacji, rejestracji i zadeklarowania przyjętego przez organizację SZE. W normie nie określono bezwarunkowych wymagań dotyczących wyniku energetycznego poza zobowiązaniami zawartymi w polityce energetycznej organizacji i obowiązkiem stosowania się do obowiązujących wymagań prawnych oraz innych wymagań. Tak więc dwie organizacje prowadzące podobne działania, ale mające różne wyniki energetyczne, mogą spełniać wymagania niniejszej normy. Niniejszą Normę Międzynarodową opracowano na podstawie wspólnych elementów norm ISO z zakresu systemów, zapewniając wysoki poziom zgodności zwłaszcza z ISO 9001 i ISO 14001. UWAGA W Załączniku B wskazano związek między niniejszą Normą Międzynarodową a ISO 9001:2008, ISO 14001:2004 oraz ISO 22000:2005. Organizacja może zdecydować się na połączenie postanowień niniejszej Normy Międzynarodowej z postanowieniami innych systemów, łącznie z tymi, które związane są z jakością, środowiskiem oraz bezpieczeństwem i higieną pracy. 5

Systemy energią Wymagania i zalecenia użytkowania 1 Zakres normy W niniejszej Normie Międzynarodowej podano wymagania dotyczące ustanowienia, wdrożenia, utrzymania i doskonalenia systemu energią. Celem tego systemu jest umożliwienie organizacji wdrożenia systematycznego podejścia do ciągłego doskonalenia wyniku energetycznego, w tym także efektywności energetycznej oraz wykorzystania i zużycia energii. W niniejszej Normie Międzynarodowej podano wymagania dotyczące wykorzystania i zużycia energii, uwzględniono pomiary, dokumentowanie, raportowanie, projektowanie, zakupy wyposażenia, systemy, procesy i personel, które mają wpływ na wynik energetyczny. Niniejsza Norma Międzynarodowa ma zastosowanie do wszystkich zmiennych wpływających na wynik energetyczny, które można monitorować i na które organizacja może wpływać. W normie nie podano specyficznych kryteriów wyniku w odniesieniu do energii. Niniejsza Norma Międzynarodowa została skonstruowana tak, by można ją było stosować niezależnie od innych norm, niemniej jednak można ją stosować równocześnie z innymi systemami. Niniejsza Norma Międzynarodowa może być stosowana przez każdą organizację pragnącą upewnić się, że postępuje zgodnie z ustanowioną polityką energetyczną oraz wykazać to innym stronom. Potwierdzenie takie może mieć formę samooceny i zadeklarowania zgodności lub certyfikacji systemu energią przeprowadzonej przez zewnętrzną organizację. W niniejszej Normie Międzynarodowej podano również, w Załączniku A, wytyczne dotyczące jej stosowania. 2 Powołania normatywne W normie nie ma odniesień do powołań normatywnych. Rozdział ten uwzględniono, aby zachować identyczną numerację jak ta, którą przyjęto w innych normach ISO dotyczących systemów. 3 Terminy i definicje Dla celów niniejszego dokumentu stosuje się terminy i definicje wymienione niżej. 3.1 granice ograniczenia fizyczne lub lokalizacyjne i/lub organizacyjne zdefiniowane przez organizację PRZYKŁAD Proces, grupa procesów, lokalizacja, cała organizacja, zbiorowe lokalizacje pod kontrolą organizacji. 3.2 ciągłe doskonalenie powtarzający się proces, którego efektem jest poprawa wyniku energetycznego oraz systemu energią UWAGA 1 Proces wyznaczania celów i znajdowania możliwości doskonalenia jest procesem ciągłym. UWAGA 2 Ciągłe doskonalenie prowadzi do polepszenia całkowitego wyniku energetycznego zgodnie z polityką energetyczną organizacji. 3.3 korekta działanie w celu wyeliminowania wykrytej niezgodności (3.21) UWAGA Przyjęto z ISO 9000:2005, definicja 3.6.6. 6

3.4 działanie korygujące działanie w celu wyeliminowania przyczyny wykrytej niezgodności (3.21) UWAGA 1 Może istnieć więcej niż jedna przyczyna niezgodności. UWAGA 2 Działanie korygujące ma na celu zapobiec nawrotom, podczas gdy działanie zapobiegawcze ma na celu zapobiec wystąpieniu. UWAGA 3 Przyjęto z ISO 9000:2005, definicja 3.6.6. 3.5 energia elektryczność, paliwa, para, ciepło, sprężone powietrze i inne podobne media UWAGA 1 Dla celów niniejszej Normy Międzynarodowej, energia odnosi się do różnych form energii, włączając energię w formie odnawialnej, którą można zakupić, przechowywać, obrabiać, stosować w wyposażeniu lub procesie, lub odzyskiwać. UWAGA 2 Energię można zdefiniować jako zdolność systemu do generowania zewnętrznej działalności lub wykonania pracy. 3.6 energia bazowa odniesienie(-a) ilościowe stanowiące podstawę do porównania wyniku energetycznego UWAGA 1 Energia bazowa odzwierciedla określony przedział czasu. UWAGA 2 Energię bazową można znormalizować, używając zmiennych, które mają na celu wykorzystanie i/lub zużycie energii, np.: poziom produkcji, stopniodni (temperatura zewnętrzna) itp. UWAGA 3 Energia bazowa jest również stosowana do obliczania oszczędności energetycznych, jako odniesienie przed wdrożeniem i po wdrożeniu działań doskonalących wynik energetyczny. 3.7 zużycie energii ilość zastosowanej energii 3.8 efektywność energetyczna stosunek, lub inny związek ilościowy, wyniku działań organizacji, jej wyrobów, usług lub energii do energii wykorzystanej na wejściu PRZYKŁAD Efektywność przetwarzania; energia wymagana/energia wykorzystana; elementy wyjściowe/wejściowe; teoretyczna energia zużyta do pracy/energia wykorzystana do pracy. UWAGA Zarówno elementy wejściowe, jak i wyjściowe powinny być jasno określone pod względem ilości i jakości, oraz powinny być mierzalne. 3.9 system energią SZE zbiór wzajemnie powiązanych lub współdziałających elementów wykorzystywanych do określenia polityki energetycznej i celów energetycznych oraz procesy i procedury do osiągania tych celów 3.10 zespół ds. energią osoba(-y) odpowiedzialna(-e) za skuteczne wdrożenie czynności związanych z systemem energią i poprawę wyniku energetycznego UWAGA Wielkość zespołu określą rozmiar i charakter organizacji oraz dostępne zasoby. Zespół może składać się z jednej osoby, np. przedstawiciela kierownictwa. 3.11 cel energetyczny określony wynik lub osiągnięcie, ustalone by osiągnąć założenia polityki energetycznej organizacji związanej z poprawą wyniku energetycznego 7

3.12 wynik energetyczny mierzalne wyniki związane z efektywnością energetyczną (3.8), wykorzystaniem energii (3.18) i zużyciem energii (3.7) UWAGA 1 W kontekście systemów energią, wyniki można mierzyć względem polityki energetycznej organizacji, celów, zadań i innych wymagań związanych z wynikiem energetycznym. UWAGA 2 Wynik energetyczny stanowi jeden z elementów skuteczności systemu energią. 3.13 wskaźnik wyniku energetycznego WWE wartość liczbowa lub miara wyniku energetycznego, określona przez organizację UWAGA WWE mogą być wyrażone jako prosty model metryczny, stosunek lub model bardziej złożony. 3.14 polityka energetyczna oświadczenie organizacji odnoszące się do jej zamierzeń i kierunku związanego z wynikiem energetycznym formalnie wyrażone przez najwyższe kierownictwo UWAGA Polityka energetyczna wyznacza ramy działania, celów energetycznych i zadań energetycznych. 3.15 przegląd energetyczny określenie wyniku energetycznego organizacji, oparte na danych i innych informacjach, umożliwiające zidentyfikowanie możliwości doskonalenia UWAGA W normach regionalnych i krajowych, pojęcia takie, jak identyfikacja i przegląd aspektów energetycznych lub profil energetyczny są zawarte w pojęciu przeglądu energetycznego. 3.16 usługi energetyczne działania i ich wyniki związane z dostarczeniem i/lub wykorzystaniem energii 3.17 zadanie energetyczne wynikające z celu energetycznego szczegółowe i wyrażone ilościowo wymaganie dotyczące wyniku energetycznego, odpowiednie dla organizacji lub jej części, które należy określić i spełnić, aby ten cel osiągnąć 3.18 wykorzystanie energii sposób lub rodzaj zastosowania energii PRZYKŁAD Wentylacja, oświetlenie, ogrzewanie, chłodzenie, transport, procesy, linie produkcyjne. 3.19 strona zainteresowana osoba lub grupa zainteresowana wynikiem energetycznym organizacji, bądź osoba lub grupa na którą ma wpływ wynik energetyczny organizacji 3.20 audit wewnętrzny systematyczny, niezależny i udokumentowany proces uzyskiwania dowodu i jego obiektywnej oceny w celu określenia do jakiego stopnia wymogi są spełnione UWAGA Więcej informacji, patrz Załącznik A. 3.21 niezgodność niespełnienie wymagań [ISO 9000:2005, definicja 3.6.2] 8

3.22 organizacja spółka, korporacja, firma, przedsiębiorstwo, organ władzy, instytucja lub jakakolwiek ich część lub kombinacja, samodzielna lub niesamodzielna, publiczna lub prywatna, o własnych funkcjach i administracji, uprawniona do kontrolowania wykorzystania energii lub jej zużycia UWAGA Organizacją może być osoba lub grupa osób. 3.23 działanie zapobiegawcze działanie podjęte w celu wyeliminowania przyczyny potencjalnej niezgodności (3.21) UWAGA 1 Może istnieć więcej niż jedna przyczyna potencjalnej niezgodności. UWAGA 2 Działanie zapobiegawcze jest podejmowane, aby zapobiec wystąpieniu natomiast działanie korygujące jest podejmowane po to, aby zapobiec nawrotowi. UWAGA 3 Przyjęto z ISO 9000:2005, definicja 3.6.4. 3.24 procedura ustalony sposób przeprowadzania działania lub procesu UWAGA 1 Procedury mogą być udokumentowane lub nieudokumentowane. UWAGA 2 Gdy procedura jest udokumentowana, często stosowany jest termin procedura pisemna lub udokumentowana procedura. UWAGA 3 Przyjęto z ISO 9000:2005, definicja 3.4.5. 3.25 zapis dokument, w którym przedstawiono uzyskane wyniki lub dowody przeprowadzonych działań UWAGA 1 Zapisy można zastosować na przykład w celu odszukania dokumentów, potwierdzenia weryfikacji, potwierdzenia działań zapobiegawczych i korygujących. UWAGA 2 Przyjęto z ISO 9000:2005, definicja 3.7.6. 3.26 zakres zakres działań, urządzeń i decyzji stosowanych przez SZE w organizacji, w którym może mieścić się kilka granic UWAGA Zakres może zawierać energię związaną z transportem. 3.27 znaczące wykorzystanie energii wykorzystanie energii uwzględniające znaczące zużycie energii i/lub mające znaczny potencjał poprawy wyniku energetycznego UWAGA Znaczące kryteria są określane przez organizację. 3.28 najwyższe kierownictwo osoba lub grupa osób, która na najwyższym szczeblu kieruje organizacją i nadzoruje ją UWAGA 1 Najwyższe kierownictwo kontroluje organizacją zdefiniowaną w ramach zakresu i granic systemu energią. UWAGA 2 Przyjęto z ISO 9000:2005, definicja 3.2.7. 9

4 Wymagania systemu energią 4.1 Wymagania ogólne Organizacja powinna: a) ustanowić, udokumentować, wdrożyć, utrzymać i doskonalić SZE zgodnie z wymaganiami niniejszej Normy Międzynarodowej; b) zdefiniować i udokumentować zakres oraz granice swojego SZE; c) określić w jaki sposób spełni ona wymagania niniejszej Normy Międzynarodowej, aby ciągle doskonalić swój wynik energetyczny i SZE. 4.2 Odpowiedzialność kierownictwa 4.2.1 Najwyższe kierownictwo Najwyższe kierownictwo powinno manifestować swoje zobowiązanie do wspierania SZE i do ciągłego doskonalenia jego skuteczności poprzez: a) zdefiniowanie, ustanowienie, wdrożenie i utrzymanie polityki energetycznej; b) wyznaczenie przedstawiciela kierownictwa i zatwierdzenie utworzenia zespołu ds. energią; c) dostarczenie zasobów potrzebnych do ustanowienia, wdrożenia, utrzymania i doskonalenia SZE oraz wynikającego z tego wyniku energetycznego; UWAGA W skład zasobów wchodzą zasoby ludzkie, umiejętności specjalistyczne, technologie i zasoby finansowe. d) zidentyfikowanie zakresu i granic, które ma obejmować SZE; e) komunikowanie znaczenia energią w organizacji; f) upewnianie się, że cele energetyczne i zadania zostały ustalone; g) upewnianie się, że WWE są odpowiednie dla organizacji; h) rozpatrzenie wyniku energetycznego w planowaniu długoterminowym; i) zapewnienie, że wyniki są mierzone i raportowane w określonych odstępach czasu; j) prowadzenie przeglądów. 4.2.2 Przedstawiciel kierownictwa Najwyższe kierownictwo powinno wyznaczyć przedstawiciela(-i), legitymującego(-ych) się odpowiednimi umiejętnościami i kompetencjami, który(którzy), niezależnie od innych obowiązków, przyjmie(-ą) odpowiedzialność i który(którzy) ma(mają) uprawnienia do: a) zapewnienia, że SZE jest ustanowiony, wdrożony, utrzymany i ciągle doskonalony zgodnie z niniejszą Normą Międzynarodową; b) zidentyfikowania osoby(osób) zatwierdzonej(-ych) przed kierownictwo odpowiedniego szczebla, która (które) może(mogą) współpracować z przedstawicielem kierownictwa we wspieraniu działań związanych z zarządzaniem energią; c) zdawania najwyższemu kierownictwu raportów na temat wyniku energetycznego; d) zdawania najwyższemu kierownictwu raportów na temat skuteczności SZE; e) zapewnienia, że planowanie czynności związane z zarządzaniem energią zostało przygotowane w celu wspierania polityki energetycznej organizacji; 10

f) zdefiniowania i komunikowania odpowiedzialności i uprawnień w celu zapewnienia skutecznego energią; g) określenia kryteriów i metod potrzebnych do upewnienia się, że zarówno funkcjonowanie, jak i kontrola SZE jest skuteczna; h) promowania świadomości polityki energetycznej i celów na wszystkich szczeblach organizacji. 4.3 Polityka energetyczna Polityka energetyczna powinna określić zobowiązanie organizacji do poprawy wyniku energetycznego. Najwyższe kierownictwo powinno zdefiniować politykę energetyczną i upewnić się, że polityka ta: a) jest właściwa, biorąc pod uwagę charakter i skalę wykorzystania i zużycia energii przez organizację; b) zawiera zobowiązanie do ciągłego doskonalenia wyniku energetycznego; c) zawiera zobowiązanie do zapewnienia dostępności informacji i wszelkich zasobów niezbędnych dla osiągnięcia celów i realizacji zadań; d) zawiera zobowiązanie do zapewnienia zgodności z obowiązującymi wymaganiami prawnymi i innymi wymaganiami związanymi z wykorzystaniem, wydajnością i zużyciem energii, do których spełnienia organizacja się zobowiązała; e) zawiera podstawy dotyczące określania i przeglądania celów i zadań energetycznych; f) wspiera kupowanie energooszczędnych produktów i usług oraz projekt na rzecz poprawy wyniku energetycznego; g) jest udokumentowana i znana na wszystkich szczeblach organizacji; h) jest regularnie poddawana przeglądom i aktualizowana w miarę potrzeb. 4.4 Planowanie energetyczne 4.4.1 Postanowienia ogólne Organizacja powinna przeprowadzić i udokumentować proces planowania energetycznego. Planowanie energetyczne powinno być spójne z polityką energetyczną i prowadzić do realizowania czynności, które mają na celu ciągłe doskonalenie wyniku energetycznego. Planowanie energetyczne powinno zawierać przegląd działań organizacji, które mogą mieć wpływ na wynik energetyczny. UWAGA 1 Na Rysunku A.2 przedstawiono diagram koncepcyjny ilustrujący planowanie energetyczne. UWAGA 2 W innych normach regionalnych lub krajowych takie pojęcia, jak identyfikacja i przegląd aspektów energetycznych lub pojęcie profilu energetycznego zawarte są w pojęciu przeglądu energetycznego. 4.4.2 Wymagania prawne i inne wymagania Organizacja powinna zidentyfikować, wdrożyć i mieć dostęp do wszystkich obowiązujących wymagań prawnych i innych, do których spełnienia organizacja się zobowiązała i które są związane ze zużyciem i wykorzystaniem energii przez nią oraz z jej efektywnością energetyczną. Organizacja powinna określić, w jaki sposób te wymagania dotyczą wykorzystania i zużycia energii przez nią oraz jej efektywności energetycznej. Organizacja powinna zapewnić, że te wymagania prawne i inne, do których spełnienia się zobowiązała, uwzględniane są podczas ustanawiania, wdrażania i utrzymywania SZE. Wymagania prawne i inne wymagania powinny podlegać przeglądom w określonych odstępach czasu. 11

4.4.3 Przegląd energetyczny Organizacja powinna opracować, zapisać i utrzymywać przegląd energetyczny. Metodologia i kryteria zastosowane do opracowania przeglądu energetycznego należy udokumentować. W celu opracowania przeglądu energetycznego, organizacja powinna: a) analizować wykorzystanie i zużycie energii na podstawie pomiaru i innych danych, tzn.: 12 zidentyfikować obecne źródła energii; ocenić przeszłe i teraźniejsze wykorzystanie i zużycie energii; b) na podstawie analizy wykorzystania i zużycia energii, organizacja powinna zidentyfikować obszary znaczącego wykorzystania energii, tzn.: zidentyfikować obiekty, wyposażenie, systemy, procesy i personel, pracujący dla lub w imieniu organizacji, które mają znaczący wpływ na wykorzystanie i zużycie energii; zidentyfikować inne powiązane zmienne mające wpływ na znaczące wykorzystanie energii; określić obecny wynik energetyczny obiektów, wyposażenia, systemów i procesów związanych ze zidentyfikowanym, znaczącym wykorzystaniem energii; ocenić przyszłe wykorzystanie i zużycie energii; c) zidentyfikować, ustalić priorytety i zapisać możliwości poprawy wyniku energetycznego. UWAGA Możliwości te mogą być związane z potencjalnymi źródłami energii, wykorzystaniem energii odnawialnej lub innymi alternatywnymi źródłami energii, takimi jak energia odpadowa. Przegląd energetyczny powinien być aktualizowany w określonych odstępach czasu, jak również w odpowiedzi na znaczące zmiany w obiektach, wyposażeniu, systemach lub procesach. 4.4.4 Energia bazowa Organizacja powinna określić energię(-e) bazową(-e), wykorzystując tę informację we wstępnym przeglądzie energetycznym, rozważając odpowiednie dla wykorzystania dane o wykorzystaniu i zużyciu energii przez organizację z określonego przedziału czasu. Zmiany w wyniku energetycznym powinny być mierzone względem energii bazowej(-ych). Energię(-e) bazową(-e) koryguje się w jednym z następujących przypadków: WWE przestały odzwierciedlać organizacyjne wykorzystanie i zużycie energii lub nastąpiły znaczące zmiany w procesie, wzorcach operacyjnych lub systemach energetycznych, lub według z góry ustalonej metody. Energię(-e) bazową(-e) należy utrzymywać i zapisać. 4.4.5 Wskaźniki wyniku energetycznego Organizacja powinna zidentyfikować WWE właściwe dla monitorowania i mierzenia jej wyniku energetycznego. Metodologię określania i aktualizacji WWE należy zapisać i poddawać regularnym przeglądom. WWE należy poddawać regularnym przeglądom i w razie potrzeby porównać z energią bazową. 4.4.6 Cele energetyczne, zadania energetyczne i plany działań w zakresie energią Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać udokumentowane cele i zadania energetyczne w ramach odpowiednich funkcji, szczebli, procesów lub obiektów w organizacji. W celu osiągnięcia celów i zadań należy ustalić ramy czasowe. Cele i zadania powinny być spójne z polityką energetyczną. Zadania powinny być spójne z celami.

Podczas ustanawiania i przeglądania celów i zadań, organizacja powinna wziąć pod uwagę obowiązki prawne i inne wymagania, znaczące wykorzystanie energii oraz możliwości poprawienia wyniku energetycznego, zidentyfikowane w przeglądzie energetycznym. Powinna również rozważyć swoje warunki finansowe, operacyjne i biznesowe, opcje technologiczne i poglądy zainteresowanych stron. Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać plany działań związanych ze spełnieniem jej celów i zadań. Plany działań powinny uwzględniać: wyznaczenie odpowiedzialności; ramy czasowe i środki, za pomocą których mają być osiągnięte indywidualne cele; określenie metody, za pomocą której ma być zweryfikowane poprawienie wyniku energetycznego; określenie metody weryfikacji efektów. Plany działania należy udokumentować i aktualizować w określonych odstępach czasu. 4.5 Wdrażanie i funkcjonowanie 4.5.1 Postanowienia ogólne Organizacja powinna wykorzystywać plany działania i inne elementy wyjściowe z procesu planowania, wdrażania i funkcjonowania. 4.5.2 Kompetencje, szkolenia i świadomość Organizacja powinna zapewnić, że jej pracownicy oraz wszystkie osoby pracujące na rzecz tej organizacji, związane ze znaczącym wykorzystaniem energii, są kompetentne. Kompetencje są weryfikowane na podstawie odpowiedniego wykształcenia, szkoleń, posiadanych umiejętności i nabytego doświadczenia. Organizacja powinna zidentyfikować potrzeby szkoleniowe związane z kontrolą znaczącego wykorzystania energii w organizacji i funkcjonowania SZE. Organizacja powinna zapewnić szkolenia lub podjąć inne działania w celu zaspokojenia tych potrzeb. Odpowiednie zapisy należy zachować. Organizacja powinna zapewnić, że osoba(-y) pracujące na rzecz tej organizacji są świadome: a) wagi zgodności z polityką energetyczną, procedurami oraz wymaganiami SZE; b) ich roli, odpowiedzialności i pełnomocnictwa w realizowaniu wymagań SZE; c) korzyści z poprawionego wyniku energetycznego; d) obecnego i potencjalnego wpływu ich działań związanych z wykorzystaniem i zużyciem energii oraz tego, w jaki sposób ich działania oraz zachowania przyczyniają się do spełnienia celów i zadań energetycznych, jak również potencjalnych konsekwencji odstępstw od określonych procedur. 4.5.3 Komunikacja Organizacja powinna komunikować wewnątrz organizacji informacje odnoszące się do jej wyniku energetycznego i SZE, stosownie do rozmiaru organizacji. Organizacja powinna ustanowić i wdrożyć proces, dzięki któremu każda osoba pracująca na rzecz tej organizacji może przedstawiać komentarze lub sugestie na temat doskonalenia SZE. Organizacja powinna zadecydować, czy przekazywać na zewnątrz informacje na temat polityki energetycznej, SZE i wyniku energetycznego oraz powinna udokumentować swoją decyzję. Jeżeli podjęta zostanie decyzja o przekazywaniu informacji na zewnątrz, organizacja powinna ustanowić i wdrożyć metodę takiej komunikacji. 13

4.5.4 Dokumentacja 4.5.4.1 Wymagania dotyczące dokumentacji Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać informacje w formie papierowej, elektronicznej lub innych mediów w celu opisania głównych elementów SZE i ich interakcji. Dokumentacja SZE powinna uwzględniać: a) zakres i granice SZE; b) politykę energetyczną; c) cele energetyczne, zadania energetyczne i plany działania; d) dokumenty, w tym zapisy zgodne z postanowieniami niniejszej Normy Międzynarodowej; e) inne dokumenty uznane przez organizację za niezbędne. UWAGA 14 Zakres dokumentacji może się różnić dla różnych organizacji ze względu na: skalę organizacji i charakter jej działalności, złożoność procesów i interakcję między nimi, kompetencje personelu. 4.5.4.2 Nadzór nad dokumentami Należy sprawować nadzór nad dokumentami wymienionymi w niniejszej Normie Międzynarodowej i w SZE. W stosownych przypadkach dotyczy to także dokumentacji technicznej. Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę(-y ) po to, aby: a) przed wydaniem zatwierdzać dokumenty, sprawdzając ich adekwatność; b) okresowo przeglądać i aktualizować dokumenty, w zależności od potrzeb; c) zapewnić, że zidentyfikowano zmiany i status obecnego przeglądu dokumentów; d) zapewnić, że odpowiednie wersje stosownych dokumentów są dostępne w miejscach ich wykorzystania; e) zapewnić, że dokumenty pozostają czytelne i łatwe do zidentyfikowania; f) zapewnić, że dokumenty pochodzące z zewnątrz, określone przez organizację jako niezbędne dla planowania i funkcjonowania SZE, są zidentyfikowanie, a ich dystrybucja jest nadzorowana; g) zapobiec niezamierzonemu korzystaniu z nieaktualnych dokumentów i odpowiednio zidentyfikować te, które celowo należy zachować. 4.5.5 Sterowanie operacyjne Organizacja powinna zidentyfikować i zaplanować te działania i czynności utrzymaniowe, które są związane ze znaczącym wykorzystaniem energii i które są spójne z jej polityką energetyczną, celami, zadaniami i planami działania organizacji w celu zapewnienia, że są one przeprowadzane w określonych warunkach poprzez: a) określenie i przedstawienie kryteriów skutecznego funkcjonowania i utrzymania znaczącego wykorzystania energii, tam gdzie jego brak mógłby doprowadzić do znacznego odchylenia od efektywnych wyników energetycznych; b) kierowanie operacyjne oraz utrzymanie obiektów, procesów, systemów i wyposażenia zgodnie z kryteriami operacyjnymi, c) odpowiednie komunikowanie personelowi, pracującemu w organizacji lub na rzecz tej organizacji, informacji na temat sterowania operacyjnego. UWAGA Przygotowując się na sytuacje awaryjne, nadzwyczajne lub potencjalne niepowodzenie, w tym zakup wyposażenia, organizacja może włączyć wynik energetyczny do ustaleń w kwestii tego, w jaki sposób zmierzy się z takimi sytuacjami.

4.5.6 Projektowanie Organizacja powinna rozważyć możliwość poprawy wyniku energetycznego oraz nadzoru operacyjnego podczas projektowania nowych, zmodyfikowanych i odnawianych obiektów, wyposażenia, systemów i procesów, które mogą mieć znaczący wpływ na jej wynik energetyczny. Efekty oceny wyniku energetycznego należy umieścić, stosownie do okoliczności, w specyfikacji, projekcie(-tach) i zakupach związanych z określonym przedsięwzięciem. Efekty działań projektowych należy zapisać. 4.5.7 Zakupy usług energetycznych, produktów, wyposażenia i energii W przypadku zakupów usług energetycznych, produktów i wyposażenia, które mają lub mogą mieć wpływ na znaczące wykorzystanie energii, organizacja powinna poinformować dostawców, o tym, że dany zakup jest częściowo oceniany na podstawie wyniku energetycznego. W przypadku zamawiania produktów, urządzeń i usług energetycznych, które będą miały znaczący wpływ na wynik energetyczny organizacji, powinna ona określić i wdrożyć kryteria oceny wykorzystania, zużycia energii i efektywności energetycznej w związku z planowanym lub oczekiwanym czasem ich funkcjonowania. W stosownych przypadkach organizacja powinna zdefiniować i udokumentować specyfikacje zakupu energii w celu skutecznego wykorzystania energii. UWAGA Więcej informacji, patrz Załącznik A. 4.6 Sprawdzanie 4.6.1 Monitorowanie, mierzenie i analiza Organizacja powinna zapewnić, że kluczowe charakterystyki jej funkcjonowania, które określają wynik energetyczny, są mierzone, monitorowane i analizowane w zaplanowanych odstępach czasu. Kluczowe charakterystyki powinny zawierać co najmniej: a) znaczące wykorzystanie energii i inne elementy wyjściowe z przeglądu energetycznego; b) stosowne zmienne związane ze znaczącym wykorzystaniem energii; c) WWE; d) skuteczność planów działania w osiąganiu celów i zadań; e) ocenę obecnego zużycia energii w stosunku do oczekiwanego zużycia energii. Efekty mierzenia i monitorowania kluczowych charakterystyk należy zapisać. Należy zdefiniować i wdrożyć plan mierzenia energii, odpowiedni do rozmiaru i złożoności organizacji oraz jej wyposażenia w urządzania do monitorowania i mierzenia. UWAGA Pomiar może obejmować zarówno pojedyncze układy pomiarowe mediów w małych organizacjach, jak i pełne monitorowanie i mierzenie systemów podłączonych do aplikacji zdolnych konsolidować dane i przedstawiać automatyczne analizy. To organizacja określa środki i metody mierzenia. Organizacja powinna zdefiniować i przeprowadzać okresowe przeglądy zapotrzebowania na pomiary. Organizacja powinna zapewnić, że wyposażenie do monitorowania i mierzenia kluczowych charakterystyk dostarcza dane, które są dokładne i powtarzające się. Zapisy kalibracji i innych metod ustalających dokładność i powtarzalność należy zachować. Organizacja powinna sprawdzać i odpowiednio reagować na znaczące odchylenia wyniku energetycznego. Efekty tych czynności należy zachować. 15

4.6.2 Ocena zgodności z wymaganiami prawnymi i innymi wymaganiami W zaplanowanych odstępach czasu, organizacja powinna oceniać zgodność z wymaganiami prawnymi i innymi, których zobowiązała się przestrzegać w związku z wykorzystaniem i zużyciem energii. Zapisy wyników ocen zgodności należy zachować. 4.6.3 Audit wewnętrzny SZE Organizacja powinna przeprowadzać audity wewnętrzne w zaplanowanych odstępach czasu, aby zapewnić, że SZE: jest zgodny z zaplanowanymi ustaleniami związanymi z zarządzaniem energią, w tym z wymaganiami niniejszej Normy Międzynarodowej; jest zgodny z ustalonymi celami i zadaniami energetycznymi; jest skutecznie wdrożony i utrzymywany oraz poprawia wynik energetyczny. Plan i program auditu należy tworzyć biorąc pod uwagę status i wagę procesów i obszarów auditowanych oraz wyniki poprzednich auditów. Wybór auditorów oraz prowadzenie auditów powinny zapewnić obiektywność i bezstronność procesu auditu. Zapisy wyników auditu należy zachować i przedstawić najwyższemu kierownictwu w postaci raportu. 4.6.4 Niezgodności, korekta, działanie korygujące i działanie zapobiegawcze Organizacja powinna adresować obecne i potencjalne niezgodności poprzez korygowanie ich oraz poprzez podejmowanie działań korygujących i zapobiegawczych, w tym: a) prowadzenie przeglądów niezgodności lub potencjalnych niezgodności; b) określanie przyczyn niezgodności lub potencjalnych niezgodności; c) ocenianie zapotrzebowania na działanie w celu zapewnienia, że niezgodności nie wystąpią lub nie powtórzą się; d) określenie i wprowadzenie potrzebnych i odpowiednich działań; e) zachowanie zapisów działań korygujących i zapobiegawczych; f) przeglądanie skuteczności podjętych działań korygujących i zapobiegawczych. Działania korygujące i zapobiegawcze powinny być dostosowane do rozmiaru obecnych i potencjalnych problemów oraz zaobserwowanych konsekwencji dla wyniku energetycznego. Organizacji powinna zapewnić, że w SZE są wprowadzane wszystkie niezbędne zmiany. 4.6.5 Nadzór nad zapisami Organizacja powinna ustanowić i zachować zapisy, jako że są one niezbędne do wykazania zgodności z wymaganiami SZE i wymaganiami niniejszej Normy Międzynarodowej, oraz do wykazania osiągniętego wyniku energetycznego. Organizacja powinna zdefiniować i wprowadzić nadzór nad identyfikacją, odzyskiwaniem i zachowywaniem zapisów. Zapisy powinny być i pozostać czytelne, rozpoznawalne, możliwe do powiązania z odpowiednim działaniem. 16

4.7 Przegląd 4.7.1 Postanowienia ogólne W zaplanowanych odstępach czasu, najwyższe kierownictwo powinno dokonywać przeglądów SZE w organizacji, aby zapewnić, że jest on nadal odpowiedni, adekwatny i skuteczny. Zapisy z przeglądów należy zachować. 4.7.2 Elementy wejściowe do przeglądu Elementy wejściowe do przeglądu powinny zawierać: a) dalsze działania wynikające z poprzednich przeglądów ; b) przegląd polityki energetycznej; c) przegląd wyniku energetycznego oraz powiązanych WWE; d) wyniki ocen zgodności z wymaganiami prawnymi i zmianami w wymaganiach prawnych oraz innymi wymaganiami, których organizacja zobowiązała się przestrzegać; e) stopień, w jakim cele i zadania energetyczne zostały spełnione; f) wyniki auditów SZE; g) status działań korygujących i zapobiegawczych; h) przewidywany wynik energetyczny dla następnego okresu; i) zalecenia dotyczące poprawy. 4.7.3 Elementy wyjściowe z przeglądu Elementy wyjściowe z przeglądu powinny zawierać wszelkie decyzje lub działania związane ze: a) zmianami wyniku energetycznego organizacji; b) zmianami w polityce energetycznej; c) zmianami w WWE; d) zmianami w celach, zadaniach lub innych elementach SZE, które są spójne ze zobowiązaniem organizacji do ciągłego doskonalenia; e) zmianami w alokacji zasobów. 17

Załącznik A (informacyjny) Wytyczne stosowania niniejszej Normy Międzynarodowej A.1 Wymagania ogólne Tekst dodatkowy przedstawiony w niniejszym załączniku ma ściśle informacyjny charakter. Ma on na celu zapobiec błędnej interpretacji wymagań podanych w Rozdziale 4. Chociaż ta informacja dotyczy wymagań Rozdziału 4 i jest z nimi spójna, nie jest konieczne dodanie, odjęcie lub w jakikolwiek inny sposób zmodyfikowanie tych wymagań. Zamierzonym efektem wdrożenia systemu energią określonego w niniejszej Normie Międzynarodowej ma być poprawa wyniku energetycznego. Dlatego niniejszą Normę Międzynarodową oparto na przekonaniu, że organizacja będzie okresowo poddawała przeglądowi oraz ocenie swój system energią w celu identyfikacji możliwości udoskonaleń i ich wdrożenia. Organizacji zezwolono na pewną elastyczność w zakresie wdrażania SZE, np: tempo, zakres i harmonogram procesu ciągłego doskonalenia ustala organizacja. Organizacja może wziąć pod uwagę kwestie ekonomiczne i inne zagadnienia, określając tempo, zakres i harmonogram procesu ciągłego doskonalenia. Pojęcie zakresu i granic pozwala organizacji na elastyczność w zdefiniowaniu zawartości SZE. Pojęcie wyniku energetycznego uwzględnia wykorzystanie energii, efektywność energetyczną i zużycie energii. W ten sposób organizacja może wybrać spośród wielu czynności związanych z wynikiem energetycznym. Na przykład, organizacja może zredukować zapotrzebowanie szczytowe, wykorzystać nadwyżkę energii lub energię odzyskaną, lub poprawić operacyjne sterowanie systemów, procesów lub wyposażenia. Na Rysunku A.1 przedstawiono graficzną reprezentację pojęcia wyniku energetycznego. Rysunek A.1 Koncepcyjne przedstawienie wyniku energetycznego 18

A.2 Odpowiedzialność kierownictwa A.2.1 Najwyższe kierownictwo Najwyższe kierownictwo lub jego przedstawiciel, komunikując się z pracownikami organizacji, może wspierać znaczenie energią poprzez działania angażujące pracowników takie, jak empowerment, szkolenia, nagrody i działania motywujące oraz zachęcające pracowników do uczestniczenia. Organizacje prowadzące planowanie długoterminowe mogą w planowanych działaniach uwzględnić kwestie związane z zarządzaniem energią, takie jak: źródła energii, wynik energetyczny, poprawa wyniku energetycznego i planowanie. A.2.2 Przedstawiciel kierownictwa Przedstawiciel kierownictwa może być aktualnym, nowym lub kontraktowym pracownikiem organizacji. Odpowiedzialność przedstawiciela kierownictwa może być pełna związana z realizacją tylko tej funkcji lub częściowa w ramach innych obowiązków. Umiejętności i kompetencje można określić na podstawie wielkości, kultury i złożoności organizacji lub wymagań prawnych i innych. Zespół ds. energią zapewnia poprawę wyniku energetycznego. Wielkość zespołu zależy od złożoności organizacji: w przypadku małych organizacji może być potrzebna jedna osoba, np. przedstawiciel kierownictwa; w przypadku większej organizacji, skuteczny mechanizm angażowania różnych części organizacji w planowanie i wdrożenie SZE stanowią zespoły interdyscyplinarne. A.3 Polityka energetyczna Polityka energetyczna jest bodźcem do wdrożenia i doskonalenia SZE organizacji oraz wyniku energetycznego w ramach jej zakresu i granic. Polityka może być krótką deklaracją, którą członkowie organizacji rozumieją i chętnie stosują w swojej pracy. Propagowanie polityki energetycznej może być bodźcem do zachowaniami w organizacji. W przypadku, gdy organizacja świadczy usługi transportowe lub korzysta z usług transportowych innych firm, wykorzystanie i zużycie energii związane z nim można uwzględnić w zakresie i granicach SZE. A.4 Planowanie energetyczne A.4.1 Postanowienia ogólne Na Rysunku A.2 przedstawiono schemat koncepcyjny, którego zadaniem jest poprawa zrozumienia procesu planowania energetycznego. Schemat ten nie ma na celu przedstawienia szczegółów określonej organizacji. Informacje podane na schemacie koncepcyjnym planowania energetycznego nie są wyczerpujące; może istnieć więcej szczegółów charakterystycznych dla danej organizacji lub określonych okoliczności. 19

Rysunek A.2 Schemat koncepcyjny planowania energetycznego W niniejszym rozdziale skupiono się na wyniku energetycznym organizacji i narzędziach do utrzymania i ciągłego doskonalenia wyniku energetycznego. Benchmarking jest procesem zbierania, analizowania i zestawiania danych o wyniku energetycznym porównywalnych działań w celu oceny i porównania wyniku pomiędzy podmiotami lub w ramach podmiotów. Istnieją różne typy benchmarkingu, od wewnętrznego, który ma na celu podkreślenie dobrych praktyk organizacyjnych, do zewnętrznego, którego celem jest ustanowienie najlepszego w branży/sektorze wyniku instalacji/obiektu lub określonego produktu/usługi w tym samym obszarze lub sektorze. Benchmarking można zastosować w odniesieniu do jednego elementu lub wszystkich wymienionych elementów. Pod warunkiem, że są dostępne odpowiednie i dokładne dane, benchmarking jest wartościowym wkładem do obiektywnego przeglądu energetycznego (patrz, 4.3.3) oraz konsekwentnego ustalania celów i zadań energetycznych (patrz, 4.4.6). A.4.2 Wymagania prawne i inne wymagania Mającymi zastosowanie wymaganiami prawnymi mogą być na przykład wymagania międzynarodowe, krajowe, regionalne i lokalne, które dotyczą zakresu systemu energią powiązanego z energią. Przykładem wymagań prawnych może być krajowy przepis lub prawo dotyczące oszczędności energii. Przykładem innych wymagań mogą być umowy z klientami, dobrowolne zasady, kodeksy postępowania, programy nieobowiązkowe i inne. 20

A.4.3 Przegląd energetyczny Proces identyfikacji i oceny wykorzystania energii powinien doprowadzić organizację do zdefiniowania obszarów znaczącego wykorzystania energii i zidentyfikowania możliwości poprawy wyniku energetycznego. Przykładami personelu pracującego w imieniu organizacji mogą być dostawcy, pracownicy zatrudnieni na pół etatu oraz pracownicy tymczasowi. Potencjalne źródła energii mogą obejmować źródła konwencjonalne, które wcześniej nie były wykorzystywane przez organizacje. Alternatywne źródła energii mogą z kolei obejmować paliwa kopalne i niekopalne. Aktualizacja przeglądu energetycznego oznacza aktualizację informacji związanych z analizą, określeniem znaczenia i możliwości doskonalenia wyniku energetycznego. Audit energetyczny lub ocena składa się ze szczegółowego przeglądu wyniku energetycznego organizacji, procesu lub obydwu. Zazwyczaj jest on oparty na odpowiednim mierzeniu i obserwacji obecnego wyniku energetycznego. Elementy wyjściowe auditu zawierają informacje na temat obecnego zużycia i wyniku, mogą również zawierać rekomendacje dotyczące doskonalenia wyniku energetycznego. Audity energetyczne są planowane i prowadzone jako część procesu identyfikacji i ustalania priorytetów w ramach możliwości poprawy wyniku energetycznego. A.4.4 Energia bazowa Dane z odpowiedniego okresu świadczą o tym, że w organizacji bierze się pod uwagę wymagania regulacyjne lub zmienne, które mają wpływ na wykorzystanie i zużycie energii. Zmienne mogą obejmować pogodę, pory roku, cykle działań biznesowych i inne warunki. Wymagania dotyczące zapisów związanych z energią bazową zdefiniowano w celu określenia okresu ich przechowywania. Utrzymywanie zapisów związanych z korektą energii bazowej jest również wymaganiem określonym w niniejszej Normie Międzynarodowej. A.4.5 Wskaźniki wyniku energetycznego WWE mogą stanowić prosty parametr, prostą proporcję lub złożony model. Przykładami wskaźników mogą być: zużycie energii w czasie, zużycie energii na jednostkę produkcji, modele z wieloma zmiennymi. Organizacja może wybrać WWE, które określają wynik energetyczny jej działań oraz może stosownie zaktualizować WWE, gdy działania biznesowe lub baza mająca wpływ na WWE ulegają zmianie. A.4.6 Cele energetyczne, zadania energetyczne i plany działań w zakresie energią Jako uzupełnienie planów działania skoncentrowanych na osiąganiu określonej poprawy wyniku energetycznego, organizacja może dysponować planami działań skupionymi wokół osiągania poprawy energią lub procesów SZE. Plany działania tego typu udoskonaleń mogą również zawierać informacje o tym, jak organizacja będzie weryfikować efekty danego planu działania. Na przykład, organizacja może mieć plan działania mający na celu zwiększenie świadomości energią wśród pracowników i dostawców. Zakres, w jakim plan działania wpływa na wzrost świadomości i inne efekty, należy zweryfikować z zastosowaniem metody określonej przez organizację i udokumentowanej w planie działania. A.5 Wdrażanie i funkcjonowanie A.5.1 Postanowienia ogólne Dodatkowe wyjaśnienia nie są wymagane. 21

A.5.2 Kompetencje, szkolenia i świadomość Organizacja określa wymagania związane z kompetencjami, szkoleniami i świadomością oparte na jej potrzebach organizacyjnych. Kompetencje oparte są na odpowiednim zestawieniu wykształcenia, szkoleń, umiejętności i doświadczenia. A.5.3 Komunikacja Dodatkowe wyjaśnienia nie są wymagane. A.5.4 Dokumentacja Jedyne procedury, które należy udokumentować to te, które określone jako procedury udokumentowane. Organizacja może stworzyć dowolne dokumenty, które uzna za konieczne do skutecznego zaprezentowania wyniku energetycznego oraz wsparcia SZE. A.5.5 Sterowanie operacyjne Zaleca się, by organizacja oceniła działania związane ze zidentyfikowanym znaczącym wykorzystaniem energii oraz zapewniła, że działania te są prowadzone w sposób, który ma na celu kontrolę i ograniczenie ich negatywnych wpływów oraz spełnienie wymagań polityki energetycznej i zrealizowanie celów i zadań. Zaleca się, aby proces ten zawierał wszystkie elementy operacyjne, w tym czynności związane z utrzymaniem. A.5.6 Projektowanie Dodatkowe wyjaśnienia nie są wymagane. A.5.7 Zakupy usług energetycznych, produktów, wyposażenia i energii Zakupy stanowią możliwość poprawy wyniku energetycznego poprzez wykorzystanie bardziej efektywnych energetycznie produktów i usług. Jest to również możliwość współpracy i wywierania wpływu na łańcuch dostawców i jego zachowanie energetyczne. Zastosowanie specyfikacji dotyczącej zakupu energii może różnić się w zależności od rynku. Elementy specyfikacji nabywania energii mogą uwzględniać jakość energii, dostępność, strukturę kosztów, oddziaływanie środowiskowe i źródła odnawialne. Organizacja może odpowiednio wykorzystać specyfikacje zaproponowane przez dostawcę energii. A.6 Sprawdzanie A.6.1 Monitorowanie, mierzenie i analiza Dodatkowe wyjaśnienia nie są wymagane. A.6.2 Ocena zgodności z wymaganiami prawnymi i innymi wymaganiami Dodatkowe wyjaśnienia nie są wymagane. 22

A.6.3 Audit wewnętrzny SZE Audity wewnętrzne systemu energią mogą być przeprowadzane przez personel organizacji lub przez osoby z zewnątrz, wybrane przez organizacje, pracujące w jej imieniu. W obydwu przypadkach osoby prowadzące audit powinny być kompetentne, bezstronne i obiektywne. W mniejszych organizacjach, niezależność auditora może potwierdzać fakt, że auditor nie jest na co dzień odpowiedzialny za czynności, które są auditowane. Jeśli organizacja życzy sobie, aby audity systemu energią były połączone z innymi auditami wewnętrznymi, ich cel i zakres należy jasno zdefiniować. Audit energetyczny lub ocena nie są jednoznaczne z auditem wewnętrznym SZE lub auditem wewnętrznym wyniku energetycznego SZE (patrz A.4.3). A.6.4 Niezgodności, korekta, działania korygujące i zapobiegawcze Dodatkowe wyjaśnienia nie są wymagane. A.6.5 Nadzór nad zapisami Dodatkowe wyjaśnienia nie są wymagane. A.7 Przegląd A.7.1 Postanowienia ogólne Zaleca się, aby przegląd uwzględniał zakres systemu energią, jednak nie wszystkie elementy systemu energią powinny podlegać przeglądowi jednocześnie i proces przeglądu może mieć miejsce przez określony czas. A.7.2 Elementy wejściowe do przeglądu Dodatkowe wyjaśnienia nie są wymagane. A.7.3 Elementy wyjściowe z przeglądu Dodatkowe wyjaśnienia nie są wymagane. 23

Załącznik B (informacyjny) Powiązanie ISO 50001:2011 z ISO 9001:2008, ISO 14001:2004 i ISO 22000:2005 ISO 50001:2011 ISO 9001:2008 ISO 14001:2004 ISO 22000:2005 Rozdział Kryteria Rozdział Kryteria Rozdział Kryteria Rozdział Kryteria Przedmowa Przedmowa Przedmowa Przedmowa Wprowadzenie Wprowadzenie Wprowadzenie Wprowadzenie 1 Zakres normy 1 Zakres normy 1 Zakres normy 1 Zakres normy 2 Powołania normatywne 2 Powołania normatywne 2 Powołania normatywne 2 Powołania normatywne 3 Terminy i definicje 3 Terminy i definicje 3 Terminy i definicje 3 Terminy i definicje 4 Wymagania system energią 4 System jakością 4 Wymagania dotyczące systemu środowiskowego 4 System bezpieczeństwem żywności 4.1 Wymagania ogólne 4.1 Wymagania ogólne 4.1 Wymagania ogólne 4.1 Wymagania ogólne 4.2 Odpowiedzialność kierownictwa 5 Odpowiedzialność kierownictwa 5 Odpowiedzialność kierownictwa 4.2.1 Najwyższe kierownictwo 5.1 Zaangażowanie kierownictwa 4.4.1 Zasoby, role, odpowiedzialność i uprawnienia 5.1 Zaangażowanie kierownictwa 4.2.2 Przedstawiciel kierownictwa 5.5.1 5.5.2 Odpowiedzialność i uprawnienia Przedstawiciel kierownictwa 4.4.1 Zasoby, role, odpowiedzialność i uprawnienia 5.4 5.5 Odpowiedzialność i uprawnienia Przewodniczący zespołu bezpieczeństwa żywności 4.3 Polityka energetyczna 5.3 Polityka jakości 4.2 Polityka środowiskowa 5.2 Polityka bezpieczeństwa żywności 4.4 Planowanie energetyczne 5.4 Planowanie 4.3 Planowanie 5.3 7 Planowanie systemu bezpieczeństwem żywności Planowanie i realizacja bezpiecznych wyrobów 4.4.1 Postanowienia ogólne 5.4.1 7.2.1 Cele dotyczące jakości Określenie wymagań dotyczących produktu 4.3 Planowanie 5.3 7.1 Planowanie system bezpieczeństwem żywności Postanowienia ogólne 4.4.2 Wymagania prawne i inne wymagania 7.2.1 7.3.2 Określenie wymagań dotyczących wyrobu Dane wejściowe do projektowania i rozwoju 4.3.2 Wymagania prawne i inne 7.2.2 7.3.3 (brak tytułu) Właściwości wyrobu 24

ISO 50001:2011 ISO 9001:2008 ISO 14001:2004 ISO 22000:2005 Rozdział Kryteria Rozdział Kryteria Rozdział Kryteria Rozdział Kryteria 4.4.3 Przegląd energetyczny 5.4.1 7.2.1 Cele dotyczące jakości Określenie wymagań dotyczących wyrobu 4.3.1 Aspekty środowiskowe 7 Planowanie i realizacja bezpiecznych wyrobów 4.4.4 Energia bazowa 7.4 Analiza zagrożeń 4.4.5 Wskaźniki wyniku energetycznego 7.4.2 Identyfikacja zagrożeń i określenie akceptowalnych poziomów 4.4.6 Cele energetyczne, zadania energetyczne i plany działań w zakresie energią 5.4.1 7.1 Cele dotyczące jakości Planowanie realizacji wyrobu 4.3.3 Cele, zadania i program(y) 7.2 Programy wstępne 4.5 Wdrażenie i funkcjonowanie 7 Realizacja wyrobu 4.4 Wdrażenie i funkcjonowanie 7 Planowanie i realizacja bezpiecznych wyrobów 4.5.1 Postanowienia ogólne 7.5.1 Nadzór produkcji i dostarczania usług 4.4.6 Sterowanie operacyjne 7.2.2 (brak tytułu) 4.5.2 Kompetencje, szkolenia i świadomość 6.2.2 Kompetencje, szkolenie i świadomość 4.4.2 Kompetencje, szkolenie i świadomość 6.2.2 Kompetencje, świadomość i szkolenie 4.5.3 Komunikacja 5.5.3 Komunikacja wewnętrzna 4.5.4 Dokumentacja 4.2 Wymagania dotyczące dokumentacji 4.4.3 Komunikacja 5.6.2 Komunikacja wewnętrzna 4.2 Wymagania dotyczące dokumentacji 4.5.4.1 Wymagania dotyczące dokumentacji 4.2.1 Postanowienia ogólne 4.4.4 Dokumentacja 4.2.1 Postanowienia ogólne 4.5.4.2 Nadzór nad dokumentami 4.2.3 Nadzór nad dokumentami 4.4.5 Nadzór nad dokumentami 4.2.2 Nadzór nad dokumentami 4.5.5 Sterowanie operacyjne 7.5.1 Nadzorowanie produkcji i dostarczania usług 4.4.6 Sterowanie operacyjne 7.6.1 Plan HACCP 4.5.6 Projektowanie 7.3 Projektowanie i rozwój 7.3 Etapy wstępne, umożliwiające analizę zagrożeń 4.5.7 Zakupy usług energetycznych, produktów, wyposażenia i energii 7.4 Zakupy 25

ISO 50001:2011 ISO 9001:2008 ISO 14001:2004 ISO 22000:2005 Rozdział Kryteria Rozdział Kryteria Rozdział Kryteria Rozdział Kryteria 4.6 Sprawdzanie 8 Pomiary, analiza i doskonalenie 4.5 Sprawdzanie 8 Walidacja, weryfikacja i doskonalenie system bezpieczeństwem żywności 4.6.1 Monitorowanie, mierzenie i analiza 8.2.3 8.2.4 8.4 Monitorowanie i pomiary procesów Monitorowanie i pomiary wyrobu Analiza danych 4.5.1 Monitorowanie i pomiary 7.6.4 System monitorowania krytycznych punktów kontroli 4.6.2 Ocena zgodności z wymaganiami prawnymi i innymi wymaganiami 7.3.4 Przegląd projektowania i rozwoju 4.5.2 Ocena zgodności 4.6.3 Audit wewnętrzny SZE 8.2.2 Audit wewnętrzny 4.5.5 Audit wewnętrzny 8.4.1 Audit wewnętrzny 4.6.4 Niezgodności, korekta, działania korygujące i działania zapobiegawcze 8.3 8.5.2 8.5.3 Nadzór nad wyrobem niezgodnym Działania korygujące Działania zapobiegawcze 4.5.3 Niezgodność, działania korygujące i zapobiegawcze 7.10 Nadzór nad niezgodnością 4.6.5 Nadzór nad zapisami 4.2.4 Nadzór nad zapisami 4.5.4 Nadzór nad zapisami 4.2.3 Nadzór nad zapisami 4.7 Przegląd 5.6 Przegląd 4.6 Przegląd 5.8 Przegląd 4.7.1 Postanowienia ogólne 5.6.1 Postanowienia ogólne 4.6 Przegląd 5.8.1 Postanowienia ogólne 4.7.2 Elementy wejściowe do przeglądu 5.6.2 Dane wejściowe do przeglądu 4.6 Przegląd 5.8.2 Dane wejściowe do przeglądu 4.7.3 Elementy wyjściowe z przeglądu 5.6.3 Dane wyjściowe z przeglądu 4.6 Przegląd 5.8.3 Dane wyjściowe z przeglądu 26

Bibliografia [1] ISO 9000:2005, Quality management systems Fundamentals and vocabulary [2] ISO 9001:2008, Quality management systems Requirements [3] ISO 14001:2004, Environmental management systems Requirements with guidance for use [4] ISO 22000:2005, Food safety management systems Requirements for any organization in the food chain. 27

ISBN 978-83-266-9835-4 Polski Komitet Normalizacyjny ul. Świętokrzyska 14, 00-050 War sza wa http://www.pkn.pl