Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu CCCLXXXIII (2007) PIOTR CHOHURA 1, EUGENIUSZ KOŁOTA 1, ANDRZEJ KOMOSA 2 WPŁYW NAWOŻENIA CHELATAMI ŻELAZA NA PLONOWANIE POMIDORA SZKLARNIOWEGO UPRAWIANEGO W SUBSTRACIE TORFOWYM Z 1 Katedry Ogrodnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu oraz z 2 Katedry Nawożenia Roślin Ogrodniczych Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu ABSTRACT. The effect of iron chelates and Fe concentration in peat substrate on greenhouse tomato cv. Merkury F 1 was evaluated. The highest total, marketable and early yield was found when the Forte Fe (EDTA) was used as iron source. Increment of iron concentration in growing medium from 50 to 75 and 100 mg dm -3 was caused. Key words: greenhouse tomato, iron, chelates, fertilization, yielding Wstęp W nowoczesnych technologiach nawożenia roślin ogrodniczych stosuje się nawozy, charakteryzujące się wysoką przyswajalnością składników dla roślin. Wśród mikroelementów ważne znaczenie ma optymalne żywienie roślin żelazem. Składnik ten bardzo istotnie wpływa na wielkość i jakość plonu, jednak stwarza duże problemy ze względu na łatwe przechodzenie w formy trudno przyswajalne dla roślin. Jony żelaza Fe +2 w warunkach tlenowych szybko zmieniają wartościowość na Fe +3 i w ten sposób stają się trudniej dostępne dla roślin (Bergmann 1992). Ponadto uwstecznianie żelaza następuje w warunkach nieodpowiedniego, czyli zbyt wysokiego ph, nadmiaru fosforanów i węglanów w podłożu. Podstawowe znaczenie w ograniczaniu uwsteczniania żelazu ma stosowanie form chelatowych, które charakteryzują się dobrą rozpuszczalnością w wodzie i niską stałą dysoscjacji (Wreesmann 1996). Dzięki temu kationy żelaza są stopniowo uwalniane do roztworu glebowego oraz mogą być pobierane w postaci kompleksów. Trwałość i podaż żelaza dla roślin jest uzależniona od właściwości ligandu (Komosa i in. 2005). Rocz. AR Pozn. CCCLXXXIII, Ogrodn. 41: 439-443 Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań 2007 PL ISSN 0137-1738
440 P. Chohura, E. Kołota, A. Komosa Celem badań było określenie wpływu kilku chelatów żelazowych na plonowanie pomidora szklarniowego odmiany Merkury F 1 uprawianego metodą tradycyjną w substracie torfowym. Materiał i metody Badania wegetacyjne przeprowadzono w szklarni, należącej do Stacji Badawczo- -Dydaktycznej Roślin Warzywnych i Ozdobnych Katedry Ogrodnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Pierwszy czynnik badawczy obejmował trzy chelaty żelaza: Fe 8 Forte (EDTA), Fe 13 Top (EDTA+DTPA) i Librel Fe DP7 (DTPA). Drugim czynnikiem badawczym była zawartość żelaza w podłożu, którą doprowadzono do poziomu 50, 75 i 100 mg Fe dm -3. Rośliny pomidora szklarniowego odmiany Merkury F 1 były uprawiane w substracie torfowym, przygotowanym z torfu wysokiego produkcji Hartmann, który charakteryzuje się naturalną małą zawartością żelaza. Do odkwaszenia podłoża zastosowano kredę w dawce 6 kg m -3, określonej na podstawie krzywej neutralizacji w celu uzyskania ph na poziomie 6,0 optymalnego dla pomidora (Breś i in. 2003). Zasobność podłoża została doprowadzono do wartości standardowych, zalecanych dla pomidora (w mg dm -3 ): N 220, P 180, K 350, Ca 1500, Mg 200, Mn 20, Zn 20, Cu 5,0, B 1,5, Mo 1,5 (Komosa 2005). W III dekadzie czerwca pomidory dokarmiano, stosując 5 g N i 10 g K m -2 stołu. Doświadczenie założono metodą losowanych bloków i prowadzono w latach 2005- -2006, od połowy marca (wysiew nasion) do końca lipca, kiedy rośliny były likwidowane. Rośliny pomidora szklarniowego były sadzone na miejsce stałe do substratu torfowego na stołach o wymiarach 3,25 1,25 0,15 m, o objętości podłoża 600 dm 3 (50 dm 3 podłoża na roślinę). Na jednym stole o powierzchni 4,06 m 2 uprawiano 12 roślin, posadzonych w dwóch rzędach w rozstawie 0,62 0,5 m, w zagęszczeniu 3 szt. m -2. Zbiory owoców przeprowadzano zazwyczaj dwa razy w tygodniu i sortowano je na wybory. Do plonu handlowego zaliczono owoce zdrowe o średnicy powyżej 3,5 cm. Jako plon wczesny przyjęto owoce zebrane z czterech pierwszych zbiorów. Otrzymane wyniki opracowano statystycznie na podstawie analizy wariancji przy poziomie istotności α = 0,05. Wyniki i dyskusja Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono istotny wpływ badanych czynników na plonowanie pomidora szklarniowego odmiany Merkury F 1 uprawianego w substracie torfowym (tab. 1). Wykazano, że pomidory nawożone preparatem Forte Fe plonowały istotnie lepiej od pozostałych kombinacji nawozowych. Średni plon ogólny owoców z roślin nawożonych Fe 8 Forte wynosił 13,15 kg m -2, co było wartością istotnie wyższą w porównaniu do pozostałych testowanych nawozów.
Wpływ nawożenia chelatami żelaza na plonowanie pomidora... 441 Tabela 1 Wpływ rodzaju chelatu i dawki żelaza na plonowanie pomidora szklarniowego odmiany Merkury F 1 uprawianego w substracie torfowym (średnie z lat 2005-2006) The effect of kind of chelates and iron concentration on yielding of greenhouse tomato cv. Merkury F 1 grown in peat substrate (mean for 2005-2006) Rodzaj nawozu Kind of fertilizer Poziom żelaza w podłożu (mg Fe dm -3 ) Iron level in substrate (mg Fe dm -3 ) 50 75 100 plon ogólny (kg m -2 ) total yield (kg m -2 ) średnia mean Fe 13 Top 12,03 12,00 12,96 12,33 Fe 8 Forte 12,80 13,42 13,22 13,15 Librel Fe DP7 11,51 12,43 13,61 12,52 Średnia Mean 12,11 12,62 13,27 NIR α = 0,05 dla: nawozu 0,54; dawki 0,51; interakcji 0,58 LSD α = 0.05 for: fertilizer 0.54; dose 0.51; interaction 0.58 plon handlowy (kg m -2 ) marketable yield (kg m -2 ) Fe 13 Top 11,50 11,57 12,43 11,83 Fe 8 Forte 12,22 12,96 12,79 12,66 Librel Fe DP7 Fe 11,18 11,94 12,07 11,73 Średnia Mean 11,64 12,16 12,43 NIR α = 0,05 dla: nawozu 0,49; dawki 0,46; interakcji 0,63 LSD α = 0.05 for: fertilizer 0.49; dose 0.46; interaction 0.63 plon wczesny (kg m -2 ) early yield (kg m -2 ) Fe 13 Top 3,08 4,77 4,47 4,11 Fe 8 Forte 4,16 5,19 3,62 4,32 Librel Fe DP7 4,74 3,62 3,67 4,01 Średnia Mean 4,00 4,53 3,92 NIR α = 0,05 dla: nawozu 0,22; dawki 0,21 interakcji 0,26 LSD α = 0.05 for: fertilizer 0.22; dose 0.21; interaction 0.26 Różnica w wielkości plonu ogólnego zebranego z roślin nawożonych Fe 13 Top i Librel Fe DP7 nie została potwierdzona statystycznie. W badaniach Komosy i in. (2002) nie wykazano różnic w plonowaniu pomidora szklarniowego, uprawianego w wełnie, pomimo zastosowania zróżnicowanych źródeł żelaza. Istotny wpływ na wielkość plonu ogólnego miała również zawartość żelaza w podłożu. Wykazano, że zwiększenie zawartości Fe do poziomu z 50 do 75 i 100 mg Fe dm -3 substratu spowodowało istotne zwiększenie plonu ogólnego odpowiednio z 12,11 do 12,62 i 13,27 kg m -2. Zbliżone plonowanie dla porównywalnego okresu uprawy odnotowali Osińska i Kołota (1995).
442 P. Chohura, E. Kołota, A. Komosa Analiza statystyczna wykazała istotne interakcje pomiędzy badanymi czynnikami. Największe plony ogólne, w przypadku stosowania jako źródła żelaza nawozów Fe 13 Top i Librel Fe DP7, odnotowano przy zasobności 100 mg Fe dm -3. Odmiennie sytuacja kształtowała się, gdy jako źródło żelaza użyto Fe 8 Forte, przy którym maksymalny plon uzyskano przy zasobności 75 mg Fe dm -3. Największy średni plon handlowy 12,66 kg m -2 zebrano z roślin nawożonych Fe 8 Forte. Różnica pomiędzy plonami handlowymi z roślin nawożonych Fe 13 Top i Librel Fe DP7 Fe była nieistotna. Zwiększenie zawartości Fe z 50 do 75 mg Fe dm -3 substratu przyczyniło się do istotnego zwiększenia średniego plonu handlowego z 11,64 do 12,16 kg m -2. Podniesienie koncentracji żelaza do 100 Fe dm -3 skutkowało dalszym zwiększeniem plonu handlowego, przy czym różnice te nie zostały potwierdzone statystycznie. Największe plony handlowe uzyskano po stosowaniu jako źródła żelaza nawozów Fe 13 Top i Librel Fe DP7 Fe przy zasobności 100 mg Fe dm -3. Odmiennie sytuacja kształtowała się, gdy jako źródło żelaza użyto Fe 8 Forte. Maksymalny plon handlowy uzyskano przy zasobności 75 mg Fe dm -3. W przypadku Fe 8 Forte i Librel Fe DP7 Fe różnice między plonami handlowymi dla poziomów 75 i 100 mg Fe dm -3 nie zostały potwierdzone statystycznie. Były jedynie istotne większe niż na poziomie 50 mg Fe dm -3. Zróżnicowane zarówno pod względem rodzaju nawozu, jak i jego dawki nawożenie żelazem powodowało istotne różnicowanie wielkości plonu wczesnego. Istotnie większy plon wczesny uzyskano, gdy źródłem żelaza był chelat Fe 8 Forte. Średnie dla pozostałych nawozów nie różniły się istotnie. Również zasobność podłoża w żelazo istotnie wpływała na wczesność plonowania. Istotnie większy plon odnotowano przy zawartości 75 mg Fe dm -3. Wnioski 1. Rodzaj zastosowanego chelatu żelazowego miał istotny wpływ na wysokość plonu ogólnego i handlowego pomidora szklarniowego odmiany Merkury F 1, uprawianego w substracie torfowym. Najlepiej plonowały rośliny nawożone nawozem Fe 8 Forte. 2. Zwiększenie koncentracji żelaza w podłożu z 50 do 75 i 100 mg Fe dm -3 przyczyniało się do istotnego zwiększenia plonu ogólnego i handlowego owoców pomidora. 3. Największe plony uzyskano przy zasobności 100 mg Fe dm -3, gdy źródłem żelaza były nawozy Fe 13 Top i Librel Fe DP7, a w przypadku Forte Fe przy zasobności 75 mg Fe dm -3. Literatura Bergmann W. (1992): Nutritional disorders of plants. Development, visual and analytical diagnosis. Gustaw Fischer Verlag Jena, Stuttgard, New York: 133-151: 247-266. Breś W., Golcz A., Komosa A., Kozik E., Tyksiński W. (2003): Nawożenie roślin ogrodniczych. Wyd. AR, Poznań. Komosa A. (2005): Aktualne tendencje w żywieniu roślin warzywnych uprawianych pod osłonami. Zesz. Nauk. AR Wroc. 86, Roln. 515: 265-277. Komosa A., Kołota E., Chohura P. (2002): Usefulness of iron chelates for fertilization of greenhouse tomato cultivated in rockwool. Veg. Crops Research Bulletin 55: 35-40.
Wpływ nawożenia chelatami żelaza na plonowanie pomidora... 443 Komosa A., Chohura P., Roszyk J. (2005): Wpływ temperatury i czasu użytkowania pożywki na zawartość żelaza dostępnego w chelatach żelazowych. Zesz. Nauk. AR Wroc. 86, Roln. 515: 259-265. Osińska M., Kołota E. (1995): Ocena przydatności Multivitu do nawożenia pomidora szklarniowego. W: Mater. Ogólnopol. Konf. Nauk. Nowe technologie a jakość plonowania warzyw. Wrocław: 143-145. Wreesmann C. (1996): Chelated micro-nutrients for soilless culture. ISOSC Proceedings: 559-572. THE EFFECT OF IRON CHELATES ON YIELDING OF GREENHOUSE TOMATO GROWN IN PEAT SUBSTRATE Summary The aim of the investigations was to estimate the effect of different kinds of iron chelates: Fe 8 Forte (EDTA), Top 13 (EDTA+DTPA) and Librel Fe DP7 (DTPA) and iron concentration 50, 75 and 100 mg Fe dm -3 on yielding of greenhouse tomato cv. Merkury F 1. Significantly higher total, marketable and early yield was found when the Fe 8 Forte (EDTA) was used as iron source. The differences in yields between plants fertilized with Fe 13 Top and Librel Fe DP7 were not proved statistically. Increament of iron concentration in growing medium from 50 to 75 and 100 mg Fe dm -3 lead to yielding increasing, but the highest early yield was achieved by 75 mg Fe dm - 3. The best yielding was recorded when Fe 8 Forte in 75 mg Fe dm -3 while and Fe 13 Top and Librel Fe DP7 in concentration of 100 mg Fe dm -3 were used.