Rynek pracy. Bezrobocie. Dr Michał Gradzewicz Katedra Ekonomii I KAE Makroekonomia II Wykład 4
Plan wykładu Czym się handluje na rynku pracy i dlaczego jest on ważny? Jak wyglądają podstawowe statystyki rynku pracy w Polsce? Teoria podaży pracy jako optymalny wybór gospodarstwa domowego Co się dzieje po wzroście ceny pracy i jakie nachylenie ma krzywa podaży pracy? Teoria popytu na prace jako optymalny wybór producenta Jakie nachylenie ma krzywa popytu na prace? Rynek pracy równowaga i jak się ona zmienia Bezrobocie Jak bezrobocie wygląda w danych? Jakie są źródła bezrobocia? Co to jest krzywa Beveridge a? Co to jest model poszukiwań na rynku pracy i jakie są wnioski z niego w zakresie źródeł bezrobocia? Literatura: Burda, Wypłosz (2013) Makroekonomia. Podręcznik Europejski, rozdział 5 Nieco trudniejsze, ale ciekawsze ujęcie tematu: David Romer (2011) Makroekonomia dla zaawansowanych, rozdział 10 Ciekawych informacji, głównie o polskim rynku pracy można doszukać się w raportach IE NBP, kwartalnych i rocznych, dostępnych tutaj Powtórka z podstaw Mankiw, Taylor, Makroekonomia, rozdział 6
Rynek pracy Rynek pracy jest bardzo ważnym łącznikiem pomiędzy: przedsiębiorstwem (tworzącym popyt na pracę) gospodarstwem domowym (tworzącym podaż pracy) Na tym rynku handluje się pracą i ustalane jest: zatrudnienie płaca (wynagrodzenie za pracę) Przez rynek pracy przechodzą (a ich oddziaływanie albo ulega wzmocnieniu, albo wygaszeniu) istotne szoki np. szok polityki pieniężnej czy inne szoki popytowe Na tym rynku powstaje istotne zjawisko społeczno-ekonomiczne bezrobocie które generuje istotne straty dla społeczeństwa (nie tylko ekonomiczne, ale również społeczne, np. przestępczość), co daje podstawę do polityk mających na celu zwiększenie dobrobytu (welfare improving policies)
Czym właściwie się na tym specyficznym rynku handluje? Ale tak naprawdę czym się handluje na rynku pracy? (definiuje to jednocześnie specyficzne cechy tego rynku) Kontrakt o pracę to najczęściej umowa łącząca obie strony na dłuższy okres czasu na czas określony, ale zazwyczaj stosunkowo długi, lub na czas nieokreślony, do momentu zerwania przez jedną stronę. Kontrakt jest podpisywany przez konkretną osobę, ale jego istotą jest: wypożyczenie firmie określonego zestawu umiejętności (np. księgowych, informatycznych, miękkich, umiejętności sprzątania) i czasu, których nośnikiem jest ta osoba za odpowiednie wynagrodzenie, będące funkcją wyceny stopnia skomplikowania, unikalności i stopnia pożądania przez firmę tego zestawu umiejętności. Z kontraktem tym wiążą się pewne dodatkowe zobowiązania obydwu stron, niekoniecznie bezpośrednio związane z przedmiotem umowy, ale wpływające na koszty czy dochody z kontraktu (często wynikające z kodeksu pracy, np. okres urlopu, okresy wypowiedzenia, warunki pracy, itp.), można je określić mianem instytucji rynku pracy.
Podaż pracy jak wycenia pracę gospodarstwo domowe Szukamy optymalnego (maksymalizującego użyteczność) wyboru między konsumpcją a czasem wolnym (leisure). Jest to problem statyczny jak podzielić dziś swój dostępny czas na pracę (która daje dochody pozwalające na konsumpcję) oraz czas wolny Oznaczenia: płaca realna w = W jest to cena czasu wolnego w jednostkach konsumpcji (innymi słowy, jest to P miara kosztu alternatywnego czasu wolnego) łączny dostępny czas dla gospodarstwa domowego oznaczmy przez l ҧ (np. 16 godzin dziennie) C konsumpcja (w jednostkach realnych), ważne - w oraz C mierzone są w tych samych jednostkach (dóbr konsumpcyjnych) Ograniczenie zasobowe czasu: l ҧ = L + l, mówiące, że dostępny czas ( l) ҧ można przeznaczyć albo na pracę (L), albo na czas wolny (l). Ponadto, zakładamy upraszczając, że wszystkie dochody z pracy wydawane są na konsumpcje: wl = C Wyceniając ograniczenie zasobowe czasu w jednostkach konsumpcji i uwzględniając, że dochód z pracy zapewnia możliwość sfinansowania konsumpcji, to ograniczenie czasowe (budżetowe) ma postać: lw ҧ = lw + C Ponadto, zakładamy, że preferencje GD są następujące: Więcej jest preferowane względem mniej Różnorodność jest względnie bardziej preferowana niż jej brak Konsumpcja i czasu wolny są dobrami normalnymi Przy tych założeniach możemy wprowadzić funkcję użyteczności U(C, l)
Preferencje i krańcowa stopa substytucji Krańcowa stopa substytucji (MRS - Marginal Rate of Substitution) pomiędzy czasem wolnym a konsumpcją określa relację (swoisty kurs), po którym gospodarstwo domowe jest skłonne do substytucji (wymiany) pomiędzy konsumpcją a czasem wolnym Jak wygląda zamienność pomiędzy czasem wolnym a konsumpcją na danej krzywej obojętności? 0 = du C, l = U(C,l) dc + U(C,l) dl, zatem dc U C,l = l C l dl U C,l c MRS l,c du=0 = U C, l l U C, l C c C U 3 U 1 U 2 Ograniczenie dostępnego czasu C = lw + ҧ lw l Kształt preferencji i MRS l
ҧ Konsumpcja Optymalny wybór Rozwiązując problem: max U(C, l) p. w. C,l lw = lw + C Otrzymujemy warunek równowagi: MRS = w (pamiętaj, że MRS jest ujemny) Zatem w równowadze wewnętrzny kurs wymiany dla GD (w kategoriach użyteczności) musi być zgodny z rynkowym kursem wymiany (czyli płacami realnymi) Jak mierzyć MRS? Zależy on od postaci funkcyjnej U, ale jest powiązany z konsumpcją i zatrudnieniem (por. np. Gradzewicz, Growiec, Wyszyński (2012) Luka nieefektywności w cyklu koniunkturalnym w Polsce, Materiały i Studia NBP, nr 281) c czas wolny l praca, L l U max
Co się dzieje po wzroście ceny pracy płac realnych? Zmiana (wzrost) płacy w powoduje obrót linii ograniczenia budżetowego (jej nachylenie to w) Towarzyszą temu 2 efekty: Substytucyjny (koszt alternatywny leniuchowania rośnie i bardziej opłaca się pracować) -> rośnie podaż pracy Dochodowy łączny czas do rozlokowania jest więcej warty (rośnie wl), ҧ co powoduje wzrost popytu zarówno na konsumpcję, jak i czas wolny -> maleje podaż pracy Łączny efekt dla podaży jest w zasadzie nieokreślony, ale badania pokazują, że efekt substytucyjny jest zazwyczaj większy od dochodowego, a zatem krzywa podaży pracy jest wtedy dodatnia nachylona, ale jednocześnie jest stroma dopiero duże wahania płacy w powodują zauważalny ruch ze strony podaży pracy c A A l
Krzywa podaży pracy Podsumowując: krzywa podaży pracy (L S ), oznaczona w przestrzeni (L, w) jest dodatnio nachylona, ale stroma (podaż pracy rośnie razem z ceną, ale trzeba silnych zmian płacy, aby podaż wyraźnie się zmieniła) Krzywa podaży pracy jest reprezentacją wszystkich par (L, w), które rozwiązują warunek pierwszego rzędu GD: w = MRS w L S L Założenia agregacji: wszystkie GD podejmują analogiczne decyzje
Popyt na pracę optymalny wybór producenta Firma maksymalizuje zysk warunkowo względem technologii produkcji max Y rk wl L p.w. Y = F(K, L) Co daje następujący warunek: w = MPL MPL krańcowy produkt pracy (marginal product of labour): F(K, L) MPL = L Dla w miarę standardowych funkcji produkcji jest powiązany z przeciętną produktywnością pracy: MPL f( Y L ) Zatem wynagrodzenia są związane z wydajnością Przykładowo, dla funkcji Cobba-Douglasa F K, L = A K α L β MPL = F K, L L Y Y = βak α L β 1 = β AKα L β L L = β Y L Zysk Y (wl + rk) koszty wl + rk F(K, L) wl + rk L Założenie: firma optymalizuje wyłącznie pracę (decyzja o kapitale została podjęta, a jak o tym później)
Jakie nachylenie ma krzywa popytu na pracę? Krzywa popytu na pracę wyznaczona jest zatem przez warunek: w = MPL Jakie są zatem własności MPL? Przypomnijmy założenia klasycznej funkcji produkcji: jeśli mamy więcej pracy, to jesteśmy w stanie więcej wyprodukować (F L = MPL > 0), czyli popyt na pracę jest zawsze dodatni Im mamy większą skalę produkcji (i zarazem zatrudnienia), tym mniejszy jest wkład do produkcji dodatkowej zatrudnionej osoby (F LL = MPL < 0, przykładowo dla Cobba-Douglasa: F LL = β β 1 Y L 2 ), czyli krzywa popytu na pracę jest ujemnie nachylona Intuicja: im wyższa płaca, tym przedsiębiorcy są mniej skłonni do zatrudniania nowych pracowników w MPL L
Co się dzieje z wynagrodzeniami i popytem na pracę gdy przedsiębiorstwa dysponują lepszą technologią produkcji? Rozważmy ponownie funkcję produkcji CD Y = A K α L β Krzywa podaży pracy: w = MPL = βa K α L β 1 Dodatni szok technologiczny, czyli wzrost A powoduje, że dla danych zasobów, w szczególności L, wydajność pracy rośnie, co pociąga za sobą wzrost płac realnych Innymi słowy w A > 0 Oznacza to, że dodatni szok technologiczny powoduje przesunięcie w górę krzywej MPL (na rysunku do położenia MPL ) czyli rośnie popyt na pracę L Nie zawsze tak musi być: jeśli przedsiębiorstwo z jakiegoś powodu nie jest w stanie sprzedać większej produkcji (jego popyt jest ograniczony), to wzrost technologiczny spowoduje spadek popytu na pracę (bo można wyprodukować tyle samo przy mniejszych zasobach) ale wtedy problem producenta wygląda nieco inaczej jest ograniczony nie tylko technologią produkcji (czyli funkcją produkcji), ale również popytem na swoje produkty Ponadto, zmiany technologiczne mogą mieć różny charakter w niektórych przypadkach mogą skłaniać do zastępowania pracy kapitałem (automatyzacja, por. np. Brynjolfsson & McAfee) w MPL MPL
Równowaga na rynku pracy Równowaga na rynku pracy (ilość pracy i odpowiadające mu wynagrodzenie pracy) wyznaczona jest przez przecięcie krzywej popytu (L D ) i podaży (L S ) w L S w L D L U dobrowolne തL L
Jak rynek pracy reaguje na szoki? Wzrost popytu na pracę (np. wzrost inwestycji, lepsza technologia, wzrost popytu na produkty, spadek stóp procentowych, itp.) wzrost zatrudnienia (względnie niewielki) i jednoczesny wzrost płac realnych Wzrost podaży pracy (np. wzrost wieku emerytalnego) wzrost zatrudnienia (względnie większy) i jednoczesny spadek płac realnych w L S w L S S L nowe D L nowe L D L D L L
2-1992 1-1993 4-1993 3-1994 2-1995 1-1996 4-1996 3-1997 2-1998 1-1999 4-1999 3-2000 2-2001 1-2002 4-2002 3-2003 2-2004 1-2005 4-2005 3-2006 2-2007 1-2008 4-2008 3-2009 2-2010 1-2011 4-2011 A gdzie w całej tej historii bezrobocie? Do tej pory w zasadzie nie mówiliśmy o bezrobociu. Klasyczna teoria rynku pracy uznaje w zasadzie całe bezrobocie za dobrowolne Może faktycznie część osób bezrobotnych nie pracuje z wyboru (są bogaci lub mają inne źródła dochodu), ale to zazwyczaj nie jest duża część populacji (może z wyjątkiem Luxemburga) 35000 30000 25000 Ale co to w ogóle jest bezrobocie i jak je się definiuje? ILO definiuje osobę bezrobotną w danym okresie jako taką, która w tym czasie 1) nie ma pracy, 2) aktywnie szuka pracy i 3) jest gotowa pracować. Tak też definiuje to BAEL Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności GUS, w odróżnieniu od rejestrów prowadzonych w urzędach pracy, gdzie osoba bezrobotna to osoba, która została wpisana do rejestru bezrobotnych Przyczyny bierności zawodowej [1Q2015 r.] Populacja 15-74 43% 0% 14% 4% 20% 20000 15000 6% 50% 12% 10000 5000 0 pracujący bezrobotni bierni Źródło: GUS, BAEL 51% zniechęcenie bezskutecznością poszukiwań pracy nauka, uzupełnianie kwalifikacji obowiązki rodzinne i związane z prowadzeniem domu emerytura choroba,niesprawność Osoby poszukujące pracy, ale niegotowe do jej podjęcia
1-1995 3-1995 1-1996 3-1996 1-1997 3-1997 1-1998 3-1998 1-1999 3-1999 1-2000 3-2000 1-2001 3-2001 1-2002 3-2002 1-2003 3-2003 1-2004 3-2004 1-2005 3-2005 1-2006 3-2006 1-2007 3-2007 1-2008 3-2008 1-2009 3-2009 1-2010 3-2010 1-2011 3-2011 1-2012 18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 Kategoria pracujących nie jest jednorodna samozatrudnie ni w rolnictwie 8% samozatrudnie ni poza rolnictwem 11% pracujący najemnie na czas określony 21% pomagający członkowie rodzin 4% pracujący najemnie na czas nieokreślony 56% 2000 0 18000 16000 14000 pracujący najemnie na czas nieokreślony samozatrudnieni w rolnictwie pomagający członkowie rodzin pracujący najemnie na czas określony samozatrudnieni poza rolnictwem Duży odsetek pracujących na czas określony ale jednocześnie w pełnym wymiarze czasu 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 pracujący - pełny wymiar czasu pracy pracujący - niepełny wymiar czasu pracy Źródło: GUS, BAEL
Status na rynku pracy Ponieważ nie wszyscy spełniają definicję bezrobotnego, zatem są jeszcze niepracujący, ale nie bezrobotni nieaktywni zawodowo (Non-active population NA) renciści, opiekujący się dziećmi czy dobrowolnie bezrobotni Zatem w populacji (P) osób w wieku 15-74 (zazwyczaj tak definiowanej) można wyróżnić osoby pracujące (L), bezrobotne (U) oraz nieaktywne (NA): P = L + U + NA Liczba aktywnych zawodowo: A = L + U Stopa bezrobocia: u = U A = U L+U Stopa aktywności zawodowej (participation rate): a = A P = L+U Wskaźnik zatrudnienia: e = L P A U e = A A P = 1 U a = 1 u a A Zatem całkowity wkład pracy (w godzinach): E = hl = hep = = h 1 u ap Liczbę przepracowanych godzin można zdekomponować na zmiany: przeciętnych godzin (h), stopy bezrobocia (u), współczynnika aktywności (a) oraz populacji (P) P
1995q1 1995q4 1996q3 1997q2 1998q1 1998q4 1999q3 2000q2 2001q1 2001q4 2002q3 2003q2 2004q1 2004q4 2005q3 2006q2 2007q1 2007q4 2008q3 2009q2 2010q1 2010q4 2011q3 2012q2 2013q1 2013q4 2014q3 2015q2 Współczynnik aktywności i stopa bezrobocia w Polsce 1,12 1,1 1,08 1,06 1,04 1,02 1 0,98 0,59 0,58 0,57 0,56 0,55 0,54 0,53 0,52 0,51 0,5 Populacja BAEL [2000=1] Aktywni [2000=1] Wsp. aktywności zawodowej [prawa oś] Źródło: Kwartalny raport o rynku pracy, IE NBP
Stopy bezrobocia i aktywności zawodowej duże zróżnicowanie na świecie Źródło: OECD, Going for Growth
Źródła bezrobocia Jednym z możliwych wyjaśnień są zbyt wysokie płace realne (innymi słowy płaca, która nie czyści rynku, por. wykres poniżej) Sztywności płacy realnej (real wage rigidity), czyli zestaw czynników powodujących, że płace dostosowują się powoli (np. długoterminowe i nieczęsto negocjowane umowy o pracę, tzw. Sztywności płac nominalnych w dół), szczególnie podkreślane w podejściach (Neo)Keynesowkich Związki zawodowe (trochę zbyt diabolizowane w podręczniku Burdy i Wypłosza) Płaca minimalna przekraczająca płacę rynkową (istotna szczególnie w segmencie osób o niskich kwalifikacjach i osób młodych) Płace efektywnościowe (pracodawcy nie będący w stanie doskonale monitorować jakości pracy mogą płacić zbyt dużo, aby skłonić pracowników do bardziej efektywnej pracy i nie bumelowania ) Ale: jeśli zbyt wysokie płace są źródłem bezrobocia to łatwo rozwiązać ten problem. Szczególnie w długim okresie, kiedy źródła sztywności zazwyczaj zanikają (a bezrobocie nie). Jest to argument podniesiony przez Roberta Barro w 1977 r. w L S Pozostałe źródła bezrobocia: Zasiłki dla bezrobotnych ഥw Podatki od pracy Strukturalne niedopasowania pomiędzy podażą pracy a popytem na pracę w L D Różnorodność firm i pracowników: model poszukiwań (DMP Diamond-Mortensen- Pissarides) L U L S L
1995Q1 1996Q1 1997Q1 1998Q1 1999Q1 2000Q1 2001Q1 2002Q1 2003Q1 2004Q1 2005Q1 2006Q1 2007Q1 2008Q1 2009Q1 2010Q1 2011Q1 2012Q1 2013Q1 Ujęcie dynamiczne bezrobocia model poszukiwań (search & matching model) Rynek pracy jest w ciągłym ruchu w każdym okresie przepływy do/z bezrobocia czy zatrudnienia (i w mniejszym stopniu nieaktywności) przewyższają zmiany samych zasobów (pracujących czy bezrobotnych). Jednocześnie firmy często poszukują kogoś do pracy (zawsze w całej gospodarce są jakieś wakaty do zapełnienia, pomimo jednoczesnego występowania bezrobocia), a proces zapełnienia wakatu jest czasochłonny Firmy nie poszukują kogoś, a gospodarstwa domowe jakiejś pracy, ale mają konkretne wymagania -> proces dopasowania (matching) bezrobotnego do firmy jest kosztowny: czasoi zasobochłonny. Kontrakt o pracę nie jest kontraktem jednookresowym zazwyczaj wiąże obie strony kontraktu na dłuższy okres 500 400 300 200 100 0-100 -200-300 -400 Przepływy Zatrudnienie->Bezrobocie (tys.) Przepływy Bezrobocie->Zatrudnienie (tys.) Zmiany liczby bezrobotnych (tys.) Źródło: Gradzewicz, Strzelecki (2011), Kreacja i destrukcja miejsc pracy w polskiej gospodarce w świetle publikowanych danych miesięcznych, Bank i Kredyt 42(5) Źródło: Kwartalny raport o rynku pracy, IE NBP
Krzywa Beveridge a Krzywą Beveridge a określa się ujemną zależność pomiędzy bezrobociem (U) a wakatami (V) Ruch po krzywej Beveridge a następuje naturalnie w cyklu koniunkturalnym w recesji obserwujemy więcej bezrobocia i mniej wakatów (ruch w kierunku południowo-wschodnim) i odwrotnie w ożywieniu Przesunięcie krzywej Beveridge a oznacza zmianę efektywności procesu dopasowania miejsc pracy do poszukujących pracy im bliżej środka układu współrzędnych, tym proces dopasowywania jest efektywniejszy (przy danej liczbie wakatów obserwowanych jest mniej osób bezrobotnych) W modelu poszukiwań ta zależność jest ukryta w funkcji dopasowań (matching function), której prosta forma może mieć postać: M = A U α V 1 α Gdzie zmiana A oznacza przesunięcie krzywej Beveridge a Za ruchami A stoją np. zmiany w powszechności informacji o bezrobotnych i ofertach pracy oraz inne podażowe polityki rynku pracy (usprawnienie systemu pośrednictwa pracy, pomoc w dopasowaniu kwalifikacji osób bezrobotnych do kwalifikacji poszukiwanych przez firmy, ale tez np. zwiększona dostępność mieszkań do wynajmu) V Źródło: Badanie Ankietowe Rynku Pracy, IE NBP U
Szkic modelu poszukiwań (Diamond-Mortensen-Pissarides) Teoria obie strony (firma, a w zasadzie wakat przypisany do firmy, i bezrobotny) poszukują najlepszej dla siebie oferty Kontrakt o pracę łączy obie strony przez potencjalnie wiele okresów Proces poszukiwań partnera jest kosztowny dla obu stron (ujemna użyteczność ze strony GD i wydatki rekrutacyjne, jak również koszy utraconych możliwości produkcyjnych ze strony firmy) Strony potencjalnego kontraktu spotykają się z pewnym prawdopodobieństwem (endogenicznym, uzyskanym na podstawie funkcji dopasowania). Spotkanie się obu partnerów generuje nadwyżkę i o ile jest ona dodatnia (ekonomiści zakładają, że w większości przypadków jest to prawda, bo obie strony szukając chcą polepszyć swoją sytuację), strony podpisują umowę i ustalają wynagrodzenie (dzieląc nadwyżkę którą tworzy nowy kontrakt), leżące pomiędzy płacami progowymi (reservation wage) bezrobotnego i firmy Płaca progowa firmy zależy od różnicy wkładu danego pracownika do produkcji (wydajności) oraz kosztów wynagrodzeń dziś i w całym horyzoncie oczekiwanego czasu trwania stosunku pracy (z uwzględnieniem możliwości rozwiązania kontraktu) koszt alternatywny nie zatrudnienia pracownika to brak możliwości dodatkowej produkcji Płaca progowa bezrobotnego zależy od różnicy otrzymanego wynagrodzenia oraz kosztów alternatywnych dochodów pozapłacowych (np. zasiłku dla bezrobotnych) oraz utraconego czasu wolnego dziś i w przyszłości (uwzględniając możliwość znalezienia alternatywnej propozycji pracy w przyszłości) Kontrakt może zostać rozwiązany Peter Diamond, ur. 1940 Christopher Pissarides, ur. 1948
(Uproszczone) wnioski z modelu poszukiwań W modelu tym istnieją w jednym czasie niezapełnione miejsca pracy (wakaty) oraz bezrobotni (ten rodzaj bezrobocia często nazywany jest bezrobociem frykcyjnym) Wyłączmy z rozważań nieaktywność zawodową Jeśli M jest liczbą dopasowań (bezrobotnego i wakatu) w danym okresie, to f = M U definiuje stopę podjęć pracy (job finding rate). Ponadto, niech s będzie stopą zwolnień z pracy (udziałem rozwiązanych kontraktów w danym okresie w istniejących kontraktach). Wówczas równanie ruchu dla liczby osób bezrobotnych ma postać: ΔU = sl fu Stopa bezrobocia równowagowego (frykcyjnego), tzn. taka, dla której ΔU = 0 wyznaczona jest przez: sl = fu. Przechodząc, na stopy bezrobocia: L + U = A, u = U, L = 1 u dostajemy zatem A A warunek równowagi: s 1 u = fu, co pozwala na wyznaczenie stopy bezrobocia frykcyjnego: u f = s s + f Stopa bezrobocia rośnie zatem wraz ze stopą zwolnień ( uf wzrostem stopy podjęć pracy ( uf f < 0) s > 0) i maleje wraz ze
Co determinuje zmiany bezrobocia (wioski z modelu poszukiwań)? Proces zwolnień z pracy: Cyklicznie w recesji zazwyczaj rośnie prawdopodobieństwo utraty pracy, bo firmy dostosowują poziom zatrudnienia do słabszego popytu (znaczenie długość i głębokość recesji) Strukturalnie np. ograniczenia prawa pracy związane z łatwością zwolnienia pracownika (z jednej strony im trudniej jest zwolnić pracownika, tym mniej rośne bezrobocie w recesji, ale z drugiej strony wysokie koszty zwolnień pracownika zniechęcają firmy do tworzenia nowych miejsc pracy) Proces podejmowania pracy: Cykliczne w ożywieniu, wraz ze wzrostem oczekiwanego popytu rośnie prawdopodobieństwo znalezienia pracy Strukturalnie skuteczność pośrednictwa pracy, programy szkoleniowe pozwalające na zmianę kwalifikacji (jest to przykład ALMP Active Labour Market Policies), ponadto wszystkie bodźce skłaniające do nie pracowania np. zasiłki dla bezrobotnych (z jednej strony pozwalają na podtrzymanie poziomu konsumpcji, ale jednocześnie zmniejszają indywidualny wysiłek wkładany w poszukiwania pracy, obniżają akceptację bezrobotnych dla mniej atrakcyjnych ofert pracy i obniżają prawdopodobieństwo znalezienia pracy) Proces kreacji miejsc pracy jest relatywnie ważniejszy w cyklu koniunkturalnym jest silnie procykliczny, w odróżnieniu od procesu destrukcji miejsc pracy, który jest raczej słabo antycykliczny i jego znaczenia dla łącznej zmienności bezrobocia jest mniejsze. Są rynki pracy, na których prawdopodobieństwa znalezienia i utraty pracy są jednocześnie wysokie (dynamiczne rynki pracy, np. USA czy w zasadzie PL), jak i rynki, w których oba te prawdopodobieństwa są niskie (np. Francja czy wiele państw Europy kontynentalnej) Dla zainteresowanych modelami searchu, nieco bardziej szczegółowy opis modelu można przeczytać w: Gradzewicz (2009)
Polaryzacja rynku pracy jak zmienia się popyt i wynagrodzenie różnych typów umiejętności David H. Autor rozpoczął w początkach lat 2000 ciąg badań opisujących rynek pracy umiejętnościami (skills), dochodząc do ważnych konkluzji: silnie wzrasta relatywny popyt na zawody wymagające zaawansowanych umiejętności (high-skill), pociągając za sobą wzrost wynagrodzeń rośnie popyt na zawody mało zaawansowane pod względem umiejętności, choć wzrost tamże jest zdecydowanie słabszy maleje popyt i względne wynagrodzenia w zawodach przeciętnych (np. urzędnicy, administracja, pracownicy biurowi i związani ze sprzedażą) Potencjalne przyczyny (za Autor, 2010, The Polarization of Job Opportunities in the U.S. Labor Market ): Zmiany technologiczne powodujące automatyzację zadań rutynowych (Routine task-replacing technological change), czyli postępująca automatyzacja Handel międzynarodowy i proces offshoringu produkcji (kraje rozwinięte koncentrują się na produkcji dóbr zaawansowanych, zlecając produkcję najbardziej pracochłonnych i wymagających mniej umiejętności fragmentów ciągu produkcyjnego w krajach tańszych) jest to konsekwencją postępującej fragmentaryzacji produkcji Spadający znaczenie związków zawodowych w przedsiębiorstwach prywatnych (dla US) spadająca realna płaca minimalna Źródło: Autor, Dorn (2013) The Growth of Low-Skill Service Jobs and the Polarization of the US Labor Market, American Economic Review, no. 103(5):