WYŻSZA SZKOŁA ZARZĄDZANIA I PRAWA im. Heleny Chodkowskiej w Warszawie. Makroekonomiczny rynek pracy. Izabela Krzysiak

Transkrypt

1 WYŻSZA SZKOŁA ZARZĄDZANIA I PRAWA im. Heleny Chodkowskiej w Warszawie Makroekonomiczny rynek pracy Izabela Krzysiak

2 Makroekonomiczny rynek pracy 1. Istota i elementy rynku pracy; popytowa i podażowa strona rynku. Pojęciem rynek pracy określany jest całokształt kwestii dotyczących kształtowania podaży pracy oraz popytu na nią, między osobami oferującymi pracę- pracobiorcami, a jej nabywcami- pracodawcami. Rynek pracy jest, więc popytem na pracę, czyli łącznym zapotrzebowaniem przedsiębiorstw na pracę przy różnej płacy realnej. Płaca realna jest to iloraz płacy nominalnej i poziomu cen. Mówi ona o ilości dóbr, które można nabyć za daną płacę nominalną. Elementami rynku pracy są, więc: popyt na pracę, podaż pracy oraz płaca realna. Rynek pracy jest bardzo ważny, ponieważ pełni istotne funkcje w gospodarce. Dla przedsiębiorstw zgłaszających zapotrzebowanie na pracę jest on źródłem podstawowego czynnika wytwórczego, natomiast dla osób występujących z podażą pracy stanowi on możliwość otrzymywania dochodów. Główną funkcją rynku pracy jest alokacja i realokacja występujących na nim zasobów ludzkich oraz zapewnienie w dłuższym okresie równowagi między podażą i popytem na pracę. Popyt na pracę, jest to zapotrzebowanie na nią zgłaszane przez przedsiębiorstwa. Przedmiotem transakcji jest praca, za którą firmy płacą określoną płacę. Determinantami popytu na pracę są: - popyt i ceny na rynku produktów i usług przedsiębiorstwa - technologia - cena kapitału i pracy Przedsiębiorstwa nastawione są na maksymalizację zysków, granicą zatrudnienia nowego pracownika jest zrównanie się płacy realnej z krańcowym produktem pracy. Krańcowy produkt pracy jest równy przyrostowi produkcji, który wynika z zatrudnienia dodatkowego pracownika przy danym zasobie kapitału rzeczowego. Spadek płac realnych powoduje zwiększenie popytu na pracę, czyli przedsiębiorstwa oferują tym większą liczbę miejsc pracy, im niższa jest płaca realna. Kiedy popyt przedsiębiorstw na pracę zrównuje się z podażą pracy występuję równowaga na rynku. W tym wypadku wystąpi naturalna stopa bezrobocia. Podaż pracy, jest to chęć podjęcia pracy przy danej płacy realnej. Pracę sprzedają na rynku gospodarstwa domowe, które maksymalizują swoje korzyści poprzez optymalny podział czasu między pracą zarobkową a czasem wolnym. Podaż pracy poprzez wynagrodzenie za pracę zaspokaja określone potrzeby konsumpcyjne. Determinantami podaży pracy są: - preferencje osób dotyczące pracy i czasu wolnego - wysokość wynagrodzenia za jednostkę oferowanej pracy - dostęp do innych dochodów - sytuacja na rynku pracy - aktywność zawodowa innych członków gospodarstwa domowego - czynniki społeczne i demograficzne Wzrost płac realnych powoduje zwiększenie podaży pracy, czyli efekt substytucyjny, polegający na tym, iż ludzie chcą dłużej pracować za wyższą stawkę. Gdy dochód na jednostkę jest bardzo wysoki, może pojawić się efekt dochodowy, polegający na tym, iż ludzie bardziej cenią czas wolny w porównaniu z dodatkowym dochodem realnym. Podaż pracy ma dwa wymiary: 2

3 - podaż efektywna: reprezentowana przez gospodarstwa domowe, jako chęć świadczenia usługi pracy przy danej przeciętnej płacy realnej oraz jej podjęcia, jeśli zostanie zaoferowana na pozostałych, przeciętnych warunkach. - podaż potencjalna: zapotrzebowanie na pracę, jakie jest zgłaszane przy określonym poziomie przeciętnych płac realnych, niekoniecznie poparte chęcią jej podjęcia na pozostałych, przeciętnych warunkach. Podaż potencjalna jest zawsze wyższa niż podaż efektywna. 2. Istota i determinanty siły roboczej; aktywni zawodowo, zatrudnieni, bezrobotni, bierni zawodowo. Siła robocza to zasób obejmujący ludzi w ustawowym wieku produkcyjnym, którzy są zdolni i gotowi do podjęcia pracy na typowych warunkach dla danej gospodarki. Zdolność człowieka do wykonywania pracy obejmuje zdolności fizyczne i psychiczne oraz odpowiednie kwalifikacje, które wynikają z posiadanego wykształcenia i doświadczenia. Siła robocza stanowi jeden z głównych czynników wytwórczych. Zasoby siły roboczej obejmują ludzi w ustawowym wieku produkcyjnym, których dzielimy na aktywnych i biernych zawodowo. Ludność aktywna zawodowo są to osoby, które podjęły pracę w oparciu o umowę z pracodawcą przynoszącą im dochód lub zarobek. Jak i bezrobotni, czyli ludzie niepracujący, ale chcący pracować i poszukujący pracy oraz osoby pomagające w prowadzeniu działalności gospodarczej bezpłatnie. Ludność bierna zawodowo są to osoby (poza aktywnymi zawodowo), które mogłyby pracować, ale nie pracują i nie poszukują pracy. Zatrudnieni są to osoby podejmujące pracę w oparciu o umowę z pracodawcą na zasadzie najmu, mianowania lub współużytkowania środków produkcji. Bezrobotni są to osoby niezatrudnione, nieprowadzące działalności gospodarczej i niewykonujące innej pracy zarobkowej, zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu, zarejestrowane we właściwym powiatowym urzędzie pracy. 3. Interwencjonizm państwowy na rynku pracy; aktywne i pasywne sposoby oddziaływania państwa. Polityka rynku pracy opiera się na wyspecjalizowanych instrumentach dostosowujących strukturę podaży pracy do struktury popytu na pracę. Środki i formy działania państwa w prowadzeniu tej polityki można podzielić na aktywne i pasywne. Aktywne to takie, które służą zwiększeniu zatrudnienia produktywnego i powiększaniu potencjału wytwórczego tj.: - tworzenie nowych miejsc pracy zarówno stałych jak i doraźnych - roboty publiczne - szkolenie zawodowe bezrobotnych - zatrudnianie ludzi niepełnosprawnych - przystosowanie zawodowe - pożyczki dla osób bezrobotnych i zakładów pracy, udzielane w celu tworzenia nowych miejsc pracy - wspieranie inicjatyw bezrobotnych Pasywne to takie, które służą zmniejszeniu podaży siły roboczej tj.: - zasiłki dla bezrobotnych - wcześniejsze emerytury - jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy - zwiększenie zatrudnienia przez podział istniejących stanowisk pracy między większą liczbę 3

4 zatrudnionych Mogą one pośrednio wpływać na ożywienie popytu, ale nie wpływają na wzrost produkcji. Celem polityki rynku pracy jest sprzyjanie jak najszybszemu przechodzeniu bezrobotnych ze stanu bezrobocia do stanu zatrudnienia. Równocześnie powinna ona oddziaływać na strefę nominalną gospodarki, gdzie główną rolę odgrywają środki pieniężne i fiskalne. 4. Ranga problemów zatrudnienia we współczesnym świecie, rynek pracy a inne problemy makroekonomiczne i społeczne. Jednym z najważniejszych makroekonomicznych problemów współczesnego świata jest powszechnie występujące bezrobocie. Stanowi ono problemem społeczny, który jawi się jako determinant jakości życia człowieka. Bezrobocie jest siłą sprawczą pojawiającego się wykluczenia społecznego. Stanowi również problem dla budżetu państwa, głównie dla systemu ubezpieczeń społecznych, ponieważ wiąże się z większymi świadczeniami a co za tym idzie prowadzi do wzrostu podatków płaconych przez ludzi pracujących. Wysokość bezrobocia stanowi swoistą miarę aktywności gospodarki. Bezrobocie jest to liczba osób zarejestrowanych, jako poszukujące pracy i jednocześnie niemających zatrudnienia. Jest to taki stan w gospodarce, który nie oferuje pełnego zatrudnienia. Stopa bezrobocia jest to odsetek siły roboczej, która nie ma pracy, ale jest zarejestrowana, jako chcąca i będąca w stanie pracować. Rodzaje bezrobocia: - Bezrobocie frykcyjne: jest to zjawisko przejściowe powstałe na skutek niedopasowania popytu i podaży siły roboczej. Wywoływane jest przez ciągły ruch ludności, z jednego rejonu kraju do drugiego, z jednego rodzaju pracy do innego, ze zmiany zawodu itp. - Bezrobocie strukturalne: wynika z przemian strukturalnych gospodarki, występuje kiedy aktualna podaż siły roboczej jest niedostosowana do struktury popytu na nią. - Bezrobocie klasyczne: jest to rodzaj bezrobocia, który jest efektem rozmyślnego utrzymywania płacy powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży pracy i popytu na nią przecinają się. Może to być efektem działalności związków zawodowych a także następstwem działań ustawodawczych określających wysokość płac minimalnych. - Bezrobocie keynesowskie: wynika ze zmniejszenia popytu globalnego i wolnego dostosowania się płac i cen do nowej sytuacji. Występuje, kiedy popyt jest niższy od poziomu zapewniającego pełne zatrudnienie. Ze względu na kryterium przyczyn powstania wyróżnia się również: - Bezrobocie cykliczne: które wywołane jest przez okresowe spadki koniunktury gospodarczej. - Bezrobocie technologiczne: wynika bezpośrednio z postępu technicznego, mechanizacji oraz automatyzacji procesów wytwórczych. - Bezrobocie płacowe: które spowodowane jest ograniczeniem zatrudnienia w skutek zbyt wysokich płac realnych w gospodarce narodowej. - Bezrobocie sezonowe: wynika z redukcji popytu na pracę z powodu naturalnych podyktowanych warunkami klimatycznymi. - Bezrobocie ukryte: obejmuje ludzi, którzy nie są ujęci w statystykach, są to ludzie: zatrudnieni w niepełnym wymiarze czasu pomimo gotowości do pracy pełnoetatowej, pracujący na stanowiskach niewymagających posiadanych przez nich kwalifikacji lub zniechęceni do dalszego poszukiwania pracy po długim okresie bezskutecznych prób podjęcia jej. - Bezrobocie utajone: obejmuje ono nadwyżkę siły roboczej zatrudnionej w rodzinnych gospodarstwach rolnych, występuję szczególnie na wsi. - Bezrobocie dobrowolne: występuje, kiedy osoba bezrobotna nie chce podjąć pracy przy 4

5 obowiązującej na rynku stawce płac. - Bezrobocie przymusowe: występuje, gdy podaż pracy jest większa niż popyt na nią. Kolejnym istotnym problemem makroekonomicznym jest inflacja, czyli trwały wzrost ogólnego poziomu cen w pewnym okresie uwzględniający zmiany jakości towarów. Profesor A.W. Phillips wykazał, iż istnieje silna statystyczna zależność pomiędzy poziomem inflacji w danym roku a bezrobociem. Zależność ta znana jest jako krzywa Phillipsa i dowodzi, że wyższej stopie inflacji towarzyszy niska stopa bezrobocia i odwrotnie. Dziś wiadome jest, iż krótkookresowa krzywa Phillipsa przedstawia zaledwie przejściową zależność obu zmiennych, ukazując w jaki sposób bezrobocie i inflacja przystosowują się do gwałtownych zmian poziomu popytu globalnego. Rzekome negatywne skutki inflacji są wynikiem ulegania ludzi złudzeniu inflacyjnemu. Ludzie ulegają złudzeniu inflacyjnemu, kiedy mylą zmiany realne ze zmianami nominalnymi. Ludzki dobrobyt zależy bowiem od zmiennych realnych a nie nominalnych, ponieważ to wysokość dochodów realnych mówi nam jak wiele dóbr możemy zakupić. Złudzeniem jest również to, iż inflacja może wystąpić na skutek wstrząsu, którego wynikiem i tak było by obniżenie poziomu dochodów realnych. Niemożliwymi do uniknięcia skutkami inflacji są: - Koszty zdzieranych zelówek: związane są z tym, że kiedy inflacja wzrasta ludzie trzymają mniejsze zasoby pieniężne co powoduje, że społeczeństwo zużywa więcej zasobów zawierając transakcje. W wyniku tego mniejszą ich ilość może przeznaczyć na konsumpcję dóbr i usług oraz na produkcję. - Koszty zmienianych jadłospisów: związane są z tym, że kiedy inflacja wzrasta trzeba częściej zmieniać ceny, co związane jest z dodatkowymi kosztami. Im wyższe jest tempo zmian cen, tym częściej należy zmieniać jadłospisy. Istnieją trzy sposoby, za pomocą których można przeciwdziałać inflacji. Pierwszym jest stosowanie zdecydowanych środków polityki gospodarczej, za pomocą których można utrzymać inflację pod kontrolą. Drugi polega na zmianie przepisów prawnych oraz instytucji, tak żeby inflacja nie mogła się łatwo pojawić. Trzecim sposobem jest nauka życia z inflacją. Jednym z problemów społecznych jest globalizacja. Globalizacja jest to progresywny proces tworzenia jedności technologicznej na świecie oraz umacniania się więzi gospodarczej, związany jest on z postępem naukowo-technicznym. Postępujący proces globalizacji jest skutkiem powstawania wielu problemów między innymi dotyczących sfery rynku pracy. Proces globalizacji w ostatnich latach budzi dużo kontrowersji w wielu krajach świata, niezależnie od poziomu ich rozwoju. Kraje wysoko rozwinięte obawiają się napływu z państw uboższych taniej siły roboczej na skutek czego część pracy odbierana jest lokalnym społecznością. Obawiają się również tańszych towarów z państw uboższych, dlatego część produkcji jest przenoszona do krajów, gdzie całkowite koszty wytwarzania wyrobów są niższe oraz niższa jest cena pracy. Jak na razie proces globalizacji prowadzi do powiększenia dystansu między biednymi a bogatymi. 5

6 Bibliografia 1. D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Makroekonomia, PWE, Warszawa Roman Milewski, Eugeniusz Kwiatkowski, Podstawy Ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Paul A. Samuelson, William D. Nordhaus, Ekonomia Tom 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa