Ekonomia polityczna Jerzy Wilkin Wykład 3 Ekonomia polityczna wzrostu i rozwoju gospodarczego (część I)
2 EP wzrostu i rozwoju gospodarczego 2 Wykłady: I II Ekonomiczne teorie wzrostu (przypomnienie podstaw z makroekonomii) Ekonomia polityczna wzrostu Międzynarodowa ekonomia polityczna Nowa ekonomia instytucjonalna Demokracja w ujęciu ekonomicznym Demokracja a wzrost gospodarczy Ekonomiczna teoria demokracji
3 EP wzrostu i rozwoju gospodarczego Wprowadzenie do problemu: Tradycyjne badania wzrostu gospodarczego koncentracja na akumulacji kapitału Problem z wyjaśnieniem zróżnicowania dochodów w układzie międzynarodowym
Wzrost PKB per capita w krajach słabo rozwiniętych i krajach o wysokim poziomie dochodu (rocznie w %) 4 5 4 3 2 1 0-1 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000-2 Kraje słabo rozwinięte Kraje o wysokim dochodzie Źródło: na podstawie danych World Development Indicators 2002.
5 EP wzrostu i rozwoju gospodarczego Wprowadzenie do problemu (cd.): Najnowsze prace wskazują na znaczenie: polityki gospodarczej jakości instytucji
6 EP wzrostu i rozwoju gospodarczego Międzynarodowa ekonomia polityczna Analiza wzrostu gospodarczego w powiązaniu z dystrybucją dochodów, ideologią, aktywnością państwa i grup interesu wpływających na politykę państwa
EP wzrostu i rozwoju gospodarczego Międzynarodowa ekonomia polityczna przykłady badań Ronald Findlay i Stanisław Wellisz The Political Economy of Poverty, Equity and Growth (1993) Analiza relacji pomiędzy gospodarką, rządem, sferą polityczną i resztą świata Dani Rodrik (red.) In Search of Proposerity (2003) Analiza pod kątem: położenia geograficznego, otwartości na handel zagraniczny i systemu instytucjonalnego 7
8 EP wzrostu i rozwoju gospodarczego Nowa ekonomia instytucjonalna Instytucje wspierające rynek i wzrost gospodarczy Empiryczne badania związku między rozwiązaniami instytucjonalnymi a wzrostem gospodarczym badania z perspektywy historii gospodarczej zmienne instytucjonalne w badaniach empirycznych dotyczących wzrostu gospodarczego
9 Efektywność gospodarowania a instytucje Dobre instytucje to takie, które: tworzą strukturę bodźców redukujących niepewność i wspierających efektywne rynki (dóbr i czynników produkcji) i w ten sposób przyczyniają się do lepszych wyników gospodarczych.
10 Efektywność gospodarowania a instytucje Funkcje wypełniane przez dobre instytucje: przekazywanie informacji, wdrażanie uprawnień własnościowych i kontraktów, zwiększanie poziomu konkurencji (Raport Banku Światowego z 2002 r.).
11 Efektywność gospodarowania a instytucje Przykłady badań empirycznych (1): Rewolucja przemysłowa i towarzysząca jej ekspansja wzrostu gospodarczego (North 1981, 1990). Wzrost gospodarczy możliwy dzięki umacnianiu praw własności, co zwiększyło stopę zwrotu z prywatnych inwestycji i wprowadzania innowacji. Anglia i Holandia wyprzedziły gospodarczo Francję i Hiszpanię w XVII w. głównie dzięki efektywnemu wdrażaniu uprawnień własnościowych.
12 Efektywność gospodarowania a instytucje Przykłady badań empirycznych (2): Doświadczenia okresu kolonialnego w XVII-XIX w., a jakość tworzonych instytucji i możliwości rozwoju gospodarczego (Acemoglu, Johnson i Robinson 2001, 2002). Osiedleńczy typ kolonizacji (USA, Australia i Nowa Zelandia) pozwolił na zwiększanie inwestycji i wzrost gospodarczy.
13 Efektywność gospodarowania a instytucje Przykłady badań empirycznych (3): Acemoglu, Johnson i Robinson 2001, 2002 (cd.) W koloniach łupieżczych (kraje Afryki i Ameryki Łacińskiej), tworzone instytucje służyły utrzymywaniu kontroli i wykorzystywaniu zasobów naturalnych, co negatywnie wpływało na rozwój gospodarczy. Rodzaj kolonizacji zależał od warunków geograficznych. Nie na wszystkich obszarach kolonizowanych, biali koloniści chcieli osiadać na dłużej.
14 EP wzrostu i rozwoju gospodarczego zmienne instytucjonalne w badaniach empirycznych dotyczących wzrostu gospodarczego (Aron 2000) miary jakości instytucji (m.in.: zabezpieczenie umów i uprawnień własnościowych); miary jakości kapitału społecznego (m.in.: miara wolności obywatelskich); charakterystyki społeczne (m.in.: zróżnicowanie etniczne, napięcia narodowościowe); charakterystyki polityczne (m.in.: typ i trwanie reżimu politycznego); miary politycznej niestabilności.
15 EP wzrostu i rozwoju gospodarczego W badaniach empirycznych np.: Indeks wolności ekonomicznych Indeks praw obywatelskich Zagregowane indeksy (Bank Światowy): politycznej stabilności, efektywności instytucji rządowych, zasady praworządności, kontroli korupcji.
Logarytm PKB per capita PKB per capita a zasada praworządności (2000 r.) 12 11 JPN LUX CHE 10 9 8 7 NZL SGP 6 5 4 AGO HTI GNB NGA SLE -2,5-2,0-1,5-1,0-0,5 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 Wskaźnik zasady praworządności Źródło: na podstawie danych World Development Indicators 2002 i Aggregate Governance Indicators 1996-2002 16
17 Efektywność gospodarowania a instytucje Pytanie, przed którym stoją obecnie naukowcy oraz politycy, nie brzmi czy instytucje mają znaczenie a raczej, które instytucje mają największe znaczenie i jak je zbudować? (Rodrik 2000) Spontaniczność i kreatywność w tworzeniu instytucji (np. normy moralne a prawo)
18 Badania porównawcze n.t. źródeł i barier rozwoju gospodarczego (Rodrik 2003) Baza empiryczna: 14 krajów na różnych kontynentach, w tym Polska Autorzy: 22 wysoko cenionych badaczy Dane empiryczne dotyczą głównie lat 1990., ale w niektórych przypadkach obejmują kilka dekad; Analiza dotyczyła głównie znaczenia trzech czynników: położenia geograficznego, handlu i instytucji
19 The Political Economy of Growth without Development (Easterly 2003) -Pakistan W latach 1950-1999 kraj ten osiągnął znaczący sukces w dziedzinie wzrostu gospodarczego. Wzrost PKB per capita w tym okresie wyniósł 2,2%. Tempo wzrostu jednak słabło; Pakistan jest bardziej skorumpowany, politycznie bardziej niestabilny i brutalny, mniej przestrzegający praw obywatelskich i mniej demokratyczny niż typowy kraj dla jego poziomu dochodu ; Pakistan jest stosunkowo bogato zaopatrzony w zasoby naturalne, w tym zasoby ziemi uprawnej. Elity tego kraju są dobrze wykształcone
The Political Economy of Growth without Development (Easterly 2003) Pakistan, 2 Kraj ten był jednym z największych na świecie odbiorców pomocy zagranicznej. W latach 1960-1998 otrzymał on z różnych źródeł 58 mld USD pomocy; Niestabilność polityczna w Pakistanie powoduje, że kolejne ekipy rządzące traktują społeczeństwo jak przemieszczający się bandyta (roving bandit) (porównać z sytuacją osiadłego bandyty (stationary bandid); Ocenia się, że 22 rodziny kontrolują 66% przemysłu i 87% sektora bankowości i ubezpieczeń; W północno-zachodniej, rolniczej prowincji Pakistanu odsetek kobiet potrafiących czytać i pisać wynosi zaledwie 3%, przy średniej krajowej 29% Rozbudowane wydatki rządu, zwłaszcza na cele militarne, doprowadziły do wielkiego długu publicznego, który osiągnął w 2000 r. 101% PKB 20
Endogeniczne i egzogeniczne czynniki rozwoju (Rodrik) 21 Dochody Endogeniczne Wyposażenie w czynniki produkcji Produktywność Częściowo endogeniczne Handel Instytucje Egzogeniczne Położenie geograficzne
22 Wnioski z badań porównawczych D. Rodrika (2003) Decydujące znaczenie dla rozwoju mają instytucje. Instytucje, które ugruntowują prawa własności, pozwalają rozwiązywać konflikty, utrzymują prawo i porządek, wiążą bodźce ekonomiczne z kosztami i korzyściami społecznymi są fundamentem długookresowego wzrostu ; Rozwój handlu i polityka handlowa rządu nie mają tak decydującego znaczenia dla rozwoju, jak instytucje. Wszystkie badane kraje korzystały z rozwoju obrotów handlowych i inwestycji bezpośrednich, ale skala tych korzyści zależała przede wszystkim od zastosowanych rozwiązań instytucjonalnych;
23 D. Rodrik, c.d. 2 Niedogodności położenia geograficznego można przezwyciężyć przez dobór odpowiednich instytucji; Dobre instytucje mogą być wprowadzone, ale wymaga to często eksperymentowania, gotowości odejścia od ortodoksyjnych rozwiązań oraz zwrócenia uwagi na warunki lokalne
24 D. Rodrik, c.d. 3 Wejście na ścieżkę wzrostu nie musi wymagać rewolucji, tzn. gruntownych i powszechnych zmian instytucjonalnych. Zmiany instytucjonalne zachodzą na ogół powoli; część instytucji zastępowana jest bardziej efektywnymi, ale też ważną rolę odgrywa uzupełnianie istniejących instytucji nowymi. Istotna jest też gotowość do eksperymentowania i ewentualnej zmiany rozwiązań instytucjonalnych.
Początki zmian instytucjonalnych w Chinach reforma rolnictwa 1978-1979 Większość zatrudnionych pracowała w rolnictwie Ziemia była skolektywizowana i należała do komun Niska produktywność i kłopoty z motywowaniem chłopów Dostawy obowiązkowe Władze komunistyczne zaakceptowały system odpowiedzialności produkcyjnej gospodarstw domowych rolników (the households production responsibility system) 25
26 Chiny, c.d. Rewolucyjna zmiana polegała na możliwości sprzedaży nadwyżek wygospodarowanych przez rodziny rolnicze ponad wyznaczone dostawy obowiązkowe. Miało to wielkie znaczenie motywacyjne i stało się źródłem prywatnego kapitału.
Chiny: cd. Reformy te zaowocowały bardzo szybkim przyrostem produkcji rolnej w tym kraju, stając się też źródłem finansowania innych dziedzin gospodarki. Ta stosunkowo niewielka zmiana instytucjonalna trafiła w Chinach na bardzo podatny grunt, ukształtowany kulturowo. Jest to związane ze szczególną rolą rodziny i więzi rodzinnych, co zostało później określone przez badaczy jako przedsiębiorczy familizm 27
28 EP wzrostu i rozwoju gospodarczego Literatura podstawowa: D. Milczarek: Instytucje a wzrost gospodarczy w M. Brzozowski, P. Gierałtowski, D. Milczarek i J. Siwińska- Gorzelak: Instytucje a polityka makroekonomiczna i wzrost gospodarczy WUW, Warszawa 2006 Literatura dodatkowa: D. North: Instytucje, ideologia i wyniki gospodarcze, FOR 2007 (www.for.org.pl) R. Findlay i S. Wellisz: The Political Economy of Poverty, Equity and Growth, Oxford University Press, NY 1993 D. Rodrik (red.): In Search of Prosperity, Princeton University Press, Princeton 2003