Prawo konstytucyjne. w pytaniach i odpowiedziach

Prawo konstytucyjne w pytaniach i odpowiedziach

Prawo konstytucyjne w pytaniach i odpowiedziach Mirosław Granat Wydanie 5 Warszawa 2012

Redaktor prowadzący: Grażyna Polkowska-Nowak Opracowanie redakcyjne: Anna Dudzik, Grażyna Polkowska-Nowak Opracowanie techniczne: Małgorzata Duda Projekt okładki i stron tytułowych: Agnieszka Tchórznicka Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o. Warszawa 2012 Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody Autora i wydawcy. ISBN 978-83-7806-265-3 LexisNexis Polska Sp. z o.o. Ochota Office Park 1, Al. Jerozolimskie 181, 02-222 Warszawa tel. 22 572 95 00, faks 22 572 95 68 Infolinia: 22 572 99 99 Redakcja: tel. 22 572 83 26, 22 572 83 28, 22 572 83 11, faks 22 572 83 92 www.lexisnexis.pl, e-mail:biuro@lexisnexis.pl Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony www.lexisnexis.pl

Spis treści Wykaz skrótów................................. 15 Od Autora.................................... 19 Rozdział I. Pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego...... 21 1. Co to jest prawo konstytucyjne?................... 21 2. Jaka jest geneza prawa konstytucyjnego?............. 22 3. Co to jest prawo państwowe?.................... 23 4. Co to jest prawo polityczne?..................... 24 5. Co to jest prawo parlamentarne?.................. 24 6. Jakie okresy wyróżniamy w kształtowaniu się prawa konstytucyjnego?........................... 25 7. Jaki jest przedmiot prawa konstytucyjnego?............ 27 8. Jaką rolę odgrywa sądownictwo konstytucyjne w rozwoju prawa konstytucyjnego?........................... 28 9. Jaką rolę odgrywa zasada demokratycznego państwa prawnego w prawie konstytucyjnym?...................... 29 10. Jakie jest miejsce prawa konstytucyjnego w systemie prawa?.. 29 Rozdział II. Wiadomości o konstytucji................. 31 1. Co to jest konstytucja?........................ 31 2. Jaka jest geneza spisanej konstytucji?............... 32 3. Jakie przesłanki sprzyjały powstaniu konstytucji?........ 33 4. Jakie są główne poglądy na istotę konsty tucji?.......... 35 5. W jaki sposób uchwala się konstytucję?.............. 37 6. W jaki sposób można zmienić konstytucję?............ 38 7. Jaka jest moc prawna przepisów zawartych w konstytucji?... 40 8. Jakie są podobieństwa i różnice między konstytucją a ustawą konstytucyjną?............................. 41 9. Jak jest zbudowana konstytucja?.................. 42

6 Spis treści 10. Co wyraża nazwa ustawy zasadniczej?............... 42 11. Jaka jest treść konstytucji?...................... 43 12. Jak dzielimy konstytucje ze względu na ich treść?........ 44 13. Jak zmienia się treść konstytucji?.................. 46 Rozdział III. Charakterystyka Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej............................ 47 1. Jak można scharakteryzować Konstytucję RP?.......... 47 2. Jaka jest aksjologia Konstytucji RP?................. 47 3. Jakie są organy władzy ustawodawczej?.............. 49 4. Jakie są organy władzy wykonawczej?............... 50 5. Kto sprawuje władzę sądowniczą?................. 52 6. Jaki charakter ma Konstytucja ze względu na możliwość wprowadzenia w niej zmian?.................... 54 7. Jakie są główne projekty i postulaty zmian w Konstytucji RP?. 55 Rozdział IV. zasady naczelne Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej............................ 57 1. Co to są zasady naczelne konstytucji?............... 57 2. Czy Konstytucja zawiera system wartości?............. 59 3. Jaki jest krąg zasad naczelnych?................... 62 4. Jak jest rozwiązywana kolizja zasad konstytucyjnych?...... 63 5. Jaka jest treść zasady republikańskiej formy państwa?...... 65 6. Jakie są treść i znaczenie zasady godności człowieka?...... 66 7. Jaka jest treść zasady dobra wspólnego?.............. 67 8. Na czym polega zasada pomocniczości?.............. 70 9. Jaka jest treść zasady demokratycznego państwa prawnego?.. 72 10. Jaka jest treść zasady suwerenności na rodu?........... 75 11. Jakie są przesłanki prawne ograniczenia zasady suwerenności narodu w warunkach integracji europejskiej?........... 78 12. W jaki sposób ustrojodawca chroni zasadę suwerenności narodu w toku procesu integracji europejskiej?.............. 80 13. Jak rysuje się orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego w zakresie sądowej kontroli nad integracją europejską?..... 84 14. Na czym polega zasada przedstawicielstwa politycznego?... 85 15. Jaka jest różnica między konstrukcją reprezentacji do parlamentu narodowego a przedstawicielstwem do Parlamentu Europejskiego?............................. 87 16. Jaka jest geneza zasady trójpodziału władzy?........... 88 17. Jak jest wyrażona zasada trójpodziału władzy?.......... 90 www.lexisnexis.pl

Spis treści 7 18. Jaka jest treść zasady podziału i równowagi władzy?...... 92 19. Na czym polega zasada pluralizmu politycznego?........ 94 20. Jakie są zasady tworzenia partii politycznych w Polsce?..... 95 21. Jaki nadzór jest sprawowany nad partiami politycznymi?.... 97 22. W jaki sposób są finansowane partie polityczne?......... 98 23. Na czym polega zasada rządów parlamentarno-gabinetowych? 98 Rozdział V. Wolności i prawa człowieka i obywatela........ 101 1. Podstawy wolności i praw człowieka i obywatela............ 101 1. Jakie wyróżniamy koncepcje ujęcia praw człowieka?...... 101 2. Jakie wyróżniamy generacje praw człowieka?.......... 102 3. Jakie są ponadnarodowe systemy regulacji praw człowieka?.. 104 4. Jakie są podstawowe pojęcia i terminy w zakresie praw człowieka?............................... 106 2. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela w Konstytucji RP. 107 5. Jak kształtował się konstytucyjny katalog praw człowieka?... 107 6. Jakie jest miejsce praw człowieka w Kon stytucji RP?....... 108 7. Jakie są konstytucyjne zasady ogólne regulacji praw człowieka?............................... 108 8. Jak Konstytucja RP ujmuje zasadę wolności człowieka?..... 108 9. Jak Konstytucja RP ujmuje zasadę równości wobec prawa?... 109 10. Kto jest podmiotem wolności i praw?................ 112 11. Na czym polega koncepcja horyzontalnego działania praw człowieka?............................... 112 12. Jaka jest systematyka wolności i praw człowieka i obywatela?. 113 13. Jakie wyróżniamy wolności i prawa oso biste?........... 114 14. Jakie wyróżniamy wolności i prawa polityczne?......... 115 15. Jakie wyróżniamy wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne?.............................. 115 16. Kiedy możliwe jest ograniczenie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela?.............. 116 17. Jakie są konstytucyjne obowiązki jednostki?........... 118 3. Środki ochrony wolności i praw człowieka i obywatela......... 119 18. Jakie są środki ochrony wolności i praw człowieka i obywatela?.............................. 119 19. Na czym polega odpowiedzialność odszkodowawcza organu władzy publicznej?.......................... 120 20. Na czym polega prawo do sądu?.................. 122 21. Co należy rozumieć przez skargę konstytucyjną?......... 123 22. Jakie są materialne przesłanki wniesienia skargi konstytucyjnej?............................. 124

8 Spis treści 23. Jakie są formalne przesłanki wniesienia skargi konstytucyjnej?. 126 24. Jaka jest rola Rzecznika Praw Obywa telskich?.......... 128 25. Kiedy można wystąpić ze skargą do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka?............................ 129 Rozdział VI. Źródła prawa........................ 131 1. Podstawy konstytucyjnego systemu źródeł prawa........... 131 1. Co rozumiemy przez pojęcie źródła prawa?........... 131 2. Jakie są cechy systemu źródeł prawa w Kon stytucji RP?..... 131 3. Jaki jest katalog aktów prawnych powszechnie obowiązujących?............................ 132 4. Na czym polega zamknięcie systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego?............................ 133 5. Jak zmienił się system źródeł prawa?................ 134 2. Charakterystyka aktów prawnych powszechnie wiążących....... 136 6. Jakie jest miejsce Konstytucji RP w systemie źródeł prawa po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej?........... 136 7. Co to jest ustawa i jaka jest jej pozycja w systemie źródeł prawa?.................................. 137 8. Jaki jest zakres ustawy?........................ 138 9. Na czym polega zasada wyłączności ustawy?........... 139 10. Jaka jest istota rozporządzenia Prezydenta RP o mocy ustawy?................................. 139 11. Jakie są wymogi Konstytucji RP w zakresie wydawania rozporządzeń wykonawczych?.................... 140 12. Czy organ państwowy, nie wydając rozporządzenia, ponosi za to odpowiedzialność?.......................... 143 13. Co to jest prawo miejscowe o charakterze powszechnie obowiązującym?............................ 144 3. Charakterystyka aktów prawnych wewnętrznie wiążących...... 145 14. Czy istnieje katalog aktów prawnych we wnętrznie wiążących? 145 15. Jaki jest model aktu prawnego wewnętrznie wiążącego?.... 145 16. Co oznacza, iż dane przepisy prawa mają charakter wewnętrzny?.............................. 146 17. Jakie są konstytucyjne zasady wydawania zarządzeń jako aktów wykonawczych do ustawy?...................... 146 4. Prawo międzynarodowe i unijne w systemie źródeł prawa....... 147 18. Na czym polega ratyfikacja umów międzynarodowych?..... 147 19. Jak wyjaśniamy obowiązywanie umów międzynarodowych w systemie prawnym RP?....................... 149 www.lexisnexis.pl

Spis treści 9 20. Jakie jest miejsce umów międzynarodowych w systemie prawa?.................................. 150 21. Jakie są zasady stosowania umów międzynarodowych?..... 151 22. Jaka jest struktura prawa Unii Europejskiej?........... 151 23. Jakie jest miejsce prawa Unii Europejskiej w systemie prawa powszechnie wiążącego?....................... 152 Rozdział VII. Prawo wyborcze...................... 153 1. Podstawy prawa wyborczego........................ 153 1. Co rozumiemy przez prawo wyborcze?............... 153 2. Jakie są zasady prawa wyborczego?................ 155 3. Na czym polega zasada powszechności wyborów?........ 156 4. Jakie są gwarancje zasady powszechności wyborów?...... 160 5. Na czym polega zasada bezpośredniości wyborów?....... 162 6. Na czym polega głosowanie przez pełnomocnika?........ 163 7. Na czym polega głosowanie korespondencyjne?......... 166 8. Na czym polegała instytucja tzw. listy państwowej?....... 167 9. Na czym polega zasada równości wyborów?............ 168 10. Na czym polega zasada proporcjonalności wyborów?...... 170 11. Na czym polega zasada wyborów większościowych?....... 171 12. Na czym polega zasada tajności aktu głosowania?........ 171 2. Organizacja i przebieg wyborów..................... 172 13. Kto zarządza wybory do Sejmu, Senatu, Parlamentu Europejskiego i wybory Prezydenta RP?.............. 172 14. Jakie są zasady tworzenia okręgów wyborczych i obwodów głosowania?.............................. 173 15. Jakie są zadania komisji wyborczych?............... 175 16. Kto ma prawo do zgłaszania kandydatów w wyborach?..... 176 17. Jakie są główne zasady prowadzenia kampanii wyborczych?.. 178 18. Jakie są zasady głosowania?..................... 180 19. Jakie są zasady ustalania wyników głosowania i wyników wyborów?................................ 181 20. Jaki jest mechanizm stwierdzania ważności wyborów?..... 182 21. Jaki jest mechanizm uzupełniania składu Sejmu i Senatu?... 184 3. Zasady prawa wyborczego do organów samorządu terytorialnego.. 185 22. Jakie są zasady prawa wyborczego do organów stanowiących samorządu terytorialnego?...................... 185 23. Jakie są zasady prawa wyborczego do organów wykonawczych gminy?................................. 188 24. Jakie są zasady prawa wyborczego do organów wykonawczych powiatu i województwa?....................... 192

10 Spis treści Rozdział VIII. Referenda i obywatelska inicjatywa ustawodawcza...................... 194 1. Referenda ogólnokrajowe.......................... 194 1. Jakie wyróżniamy główne formy demokracji bezpośredniej?.. 194 2. Jak jest uregulowane referendum w prawie polskim?...... 196 3. Jaka jest istota referendum?..................... 197 4. Jak jest uregulowane referendum dotyczące spraw o szczególnym znaczeniu dla państwa?............... 198 5. Jak jest uregulowane referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację określonej umowy międzynarodowej?....... 199 6. Jak jest uregulowane referendum w sprawie zatwierdzenia zmian Konstytucji RP?........................ 199 7. Jak jest zorganizowane referendum i jak przebiega głosowanie? 200 8. Kiedy wynik referendum jest wiążący i rozstrzygający?..... 201 9. Kto stwierdza ważność referendum?................ 201 10. W jaki sposób następuje realizacja postanowień referendum?. 202 2. Referendum lokalne............................. 202 11. Jakie są zasady przeprowadzania referendum lokalnego?.... 202 3. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza.................. 206 12. Na czym polega obywatelska inicjatywa ustawodawcza?.... 206 Rozdział IX. Parlament.......................... 208 1. Struktura parlamentu............................ 208 1. Na czym polega zasada dwuizbowości pa rla mentu?....... 208 2. Jaki jest status Zgromadzenia Narodowego?........... 210 3. Jakie są organy Sejmu i Senatu?................... 211 4. Jakie są zasady tworzenia klubów i kół poselskich?....... 218 2. Tryb i zasady funkcjonowania Sejmu................... 219 5. Na czym polega zasada autonomii parlamentu?......... 219 6. Co to jest kadencja parlamentu?................... 220 7. Na czym polega system permanencji prac parlamentu?..... 222 8. Na czym polega zasada tzw. dyskontynuacji prac parlamentu? 223 9. Jakie są inne zasady dotyczące trybu działania Sejmu?..... 225 3. Status prawny posłów i senatorów.................... 225 10. Co to jest mandat przedstawicielski?................ 225 11. Jakie wyróżniamy typy mandatów?................. 226 12. Jak Konstytucja RP określa mandat posła?............. 227 13. Jaki jest okres trwania mandatu posła?.............. 228 14. Jakie są prawa i obowiązki posła?.................. 229 15. Jakie są ograniczenia dotyczące posła w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej?...................... 230 www.lexisnexis.pl

Spis treści 11 16. Jakie są ograniczenia dotyczące posła w zakresie łączenia mandatu z innymi stanowiskami lub z zatrudnieniem?..... 231 17. Na czym polega istota immunitetów parlamentarnych?..... 232 18. Na czym polega immunitet materialny posła?........... 233 19. Na czym polega immunitet formalny posła?............ 234 20. Na czym polega przywilej nietykalności osobistej posła?.... 235 21. Na czym polega immunitet deputowanego do Parlamentu Europejskiego?............................. 236 4. Funkcje parlamentu............................. 236 22. Jakie wyróżniamy funkcje parlamentu?.............. 236 23. Na czym polegają funkcje prawodawcza i kontrolna parlamentu?.............................. 237 24. Jak zmieniły się funkcje parlamentu po wejściu Polski do Unii Europejskiej?.............................. 238 5. Funkcja ustawodawcza Sejmu....................... 241 25. Jakie wyróżniamy etapy drogi ustawodawczej?.......... 241 26. Jakie wyróżniamy procedury ustawodawcze?........... 241 27. Co to jest inicjatywa ustawodawcza i komu ona przysługuje?.. 242 28. Jakie wymogi musi spełniać projekt ustawy?........... 243 29. Na czym polega praca Sejmu nad projektem ustawy?...... 245 30. Jaki jest porządek głosowania Sejmu nad projektem ustawy?. 246 31. Na czym polega udział Senatu w procesie ustawodawczym?.. 247 32. Jakie jest znaczenie podpisania ustawy?.............. 249 33. Na czym polega ogłoszenie ustawy i jakie są jego skutki?.... 251 34. Jakie są główne cechy szczególnych procedur ustawodawczych?........................... 252 6. Funkcja kontrolna Sejmu.......................... 255 35. Jakie środki kontroli przysługują posłom?............. 255 36. Jakie środki kontroli przysługują komisjom Sejmu?....... 256 37. Jaki jest status komisji śledczej?................... 257 38. Jakie są zasady wyznaczania przedmiotu prac sejmowej komisji śledczej?............................ 258 39. Jakie środki kontroli przysługują Sejmowi in pleno?....... 260 40. Na czym polega kontrola wykonania ustawy budżetowej?... 262 41. Jakie organy są powoływane lub obsadzane przez Sejm i Senat? 262 Rozdział X. Władza wykonawcza.................... 264 1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.................... 264 1. Jaka jest pozycja prawnoustrojowa Prezy denta RP?....... 264 2. Jakie są zasady wyboru Prezydenta RP?.............. 266 3. Kiedy następuje opróżnienie urzędu Prezy denta RP?....... 268

12 Spis treści 4. Jakie są formy odpowiedzialności Prezy denta RP?........ 268 5. Na czym polega kontrasygnata?................... 270 6. Na czym polegają tzw. prerogatywy Prezy denta RP?....... 272 7. Jakie są główne kompetencje Prezydenta RP?........... 273 2. Rada Ministrów i administracja rządowa................ 275 8. Jaki jest tryb powoływania Rady Ministrów?........... 275 9. Kiedy Prezes Rady Ministrów składa dymisję rządu?....... 277 10. Jakie są zasady odpowiedzialności Rady Ministrów i jej członków?............................. 278 11. Jaki jest skład Rady Ministrów?................... 279 12. Jaka jest pozycja Prezesa Rady Ministrów?............ 280 13. Jakie są kompetencje Rady Ministrów?............... 281 14. Jaki jest ustrój administracji rządowej?.............. 283 Rozdział XI. Samorząd terytorialny.................. 285 1. Konstrukcja prawna gminy, powiatu i województwa.......... 285 1. Jak kształtował się ustrój samorządu terytorialnego od 1990 roku?............................. 285 2. Jaka jest konstrukcja prawna gminy?................ 286 3. Jaka jest konstrukcja prawna powiatu?............... 288 4. Jaka jest konstrukcja prawna województwa?........... 289 5. Jakie są kompetencje gminy, powiatu i województwa?..... 289 6. Jakie są składniki mienia jednostek samorządu terytorialnego? 291 7. Jakie są rodzaje związków i porozumień jednostek samorządu terytorialnego?............................. 292 8. Jak jest sprawowany nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego?............................. 294 2. Sprawowanie władzy w gminie, powiecie i województwie....... 295 9. Jakie są organy stanowiące i wykonawcze samorządu?..... 295 10. Jaki jest charakter mandatu radnego?............... 297 11. Jakie akty prawa miejscowego stanowią organy samorządu?.. 299 Rozdział XII. Władza sądownicza................... 302 1. Wymiar sprawiedliwości.......................... 302 1. Co to jest władza sądownicza i wymiar sprawiedliwości?.... 302 2. Jakie są konstytucyjne zasady ustroju i działania sądów?.... 303 3. Jaki jest status Sądu Najwyższego?................. 308 4. Jaki jest ustrój sądów powszechnych?............... 310 5. Jaki jest ustrój sądów szczególnych?................ 313 6. Jakie są funkcja, skład i charakter Krajowej Rady Sądownictwa? 315 www.lexisnexis.pl

Spis treści 13 2. Trybunał Konstytucyjny........................... 318 7. Na czym polega sądowa kontrola konstytucyjności prawa?... 318 8. Jakie są etapy rozwoju kontroli sądowej?............. 320 9. Jak kształtował się problem kontroli sądowej w Polsce?..... 321 10. Jaka jest pozycja Trybunału Konstytucyjnego w systemie władzy sądowniczej?.............................. 323 11. Jaka jest procedura powoływania składu Trybunału Konstytucyjnego i jaka jest jego organizacja?........... 324 12. Jaki jest status sędziego Trybunału Konstytucyjnego?...... 325 13. Jakie są kompetencje Trybunału Konstytucyjnego?........ 325 14. Na czym polega pytanie prawne kierowane do Trybunału Konstytucyjnego?........................... 328 15. Na czym polega uprawnienie do rozstrzygania sporów kompetencyjnych?........................... 329 16. Na czym polega kompetencja do orzekania o zgodności z Konstytucją RP celów lub działalności partii politycznych?.. 330 17. Jakie wyróżniamy rodzaje kontroli sprawowanej przez Trybunał Konstytucyjny?............................. 333 18. Jaka jest procedura działania Trybunału Konstytucyjnego?... 335 19. Na czym polega istota orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego?. 337 20. Jak dzielą się orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego?...... 338 21. Jakie są skutki orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego?...... 340 22. W jaki sposób są wykonywane orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego?........................... 341 23. Czy wyrok Trybunału Konstytucyjnego może prowadzić do odżywania przepisów prawnych?................ 341 24. Czy Trybunał Konstytucyjny bada zaniechanie i pominięcie ustawodawcze?............................ 343 3. Trybunał Stanu................................ 344 25. Na czym polega istota odpowiedzialności konstytucyjnej?.... 344 26. Kto ponosi odpowiedzialność konstytucyjną?........... 345 27. Jaka jest procedura ponoszenia odpowiedzialności konstytucyjnej?............................. 348 28. Jaki jest skład i organizacja Trybunału Stanu?.......... 350 29. Jaka jest procedura działania Trybunału Stanu?......... 351 30. Jak działa normatywny model odpowiedzialności konstytucyjnej w praktyce?...................... 352 Rozdział XIII. Organy kontroli państwowej i ochrony prawa.. 354 1. Najwyższa Izba Kontroli........................... 354 1. Co oznacza pojęcie kontrola państwowa?............ 354

14 Spis treści 2. Jak kształtowała się pozycja najwyższego organu kontroli państwowej?.............................. 355 3. Jaka jest pozycja NIK?......................... 356 4. Jaka jest organizacja NIK?...................... 357 5. Jaki jest zakres działania NIK?.................... 359 6. Jaka jest właściwość kontrolna i jakie są kryteria kontroli NIK?. 359 7. Jak przebiega postępowanie kontrolne?.............. 361 2. Rzecznik Praw Obywatelskich....................... 362 8. Jaka jest pozycja ustrojowa RPO?.................. 362 9. Jaki jest tryb powoływania RPO?.................. 363 10. Jaki jest zakres działania RPO?................... 365 11. Jakie są formy działania RPO?.................... 366 3. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.................... 368 12. Jaka jest pozycja ustrojowa KRRiT?................. 368 13. Jaki jest skład KRRiT?......................... 369 14. Jakie są zadania i tryb działania KRRiT?.............. 370 Rozdział XIV. Prokuratura........................ 372 1. Jaki jest ustrój prokuratury?..................... 372 2. Jaka jest pozycja Prokuratora Generalnego?........... 374 3. Jaki jest status prokuratora?..................... 376 4. Jakie są zasady organizacji prokuratury?............. 378 Rozdział XV. Finanse publiczne..................... 380 1. Jakie są konstytucyjne zasady finansów publicznych?...... 380 2. Jakie są odrębności uchwalania, wykonywania i treści ustawy budżetowej?.............................. 381 3. Jaka jest pozycja Narodowego Banku Polskiego?......... 382 Rozdział XVI. Stany nadzwyczajne................... 384 1. Jakie są konstytucyjne zasady wprowadzania stanów nadzwyczajnych?........................... 384 2. Jakie wyróżniamy stany nadzwyczajne?.............. 385 3. Jakie są przesłanki wprowadzenia stanu wojennego?...... 386 4. Jakie są przesłanki wprowadzenia stanu wyjątkowego?..... 388 5. Jakie są przesłanki wprowadzenia stanu klęski żywiołowej?.. 388 6. Na czym polegają ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w okresie stanów nadzwyczajnych?......... 390 www.lexisnexis.pl

Wykaz skrótów Akty prawne Numery artykułów powoływane bez dodatkowych objaśnień oznaczają artykuły Konstytucji RP. EKPCz Europejska Konwencja Praw Człowieka (Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności) sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2 (Dz.U. 1993, Nr 61, poz. 284 ze zm.) k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 1964, Nr 16, poz. 93 ze zm.) k.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. 1997, Nr 88, poz. 553 ze zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997, Nr 78, poz. 483 ze sprost. i ze zm.) Konstytucja ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1935 r. (Dz.U. kwietniowa 1935, Nr 30, poz. 227) Konstytucja ustawa z 17 marca 1921 r. Konstytucja Rzeczypospomarcowa litej Polskiej (Dz.U. 1921, Nr 44, poz. 267 ze zm.) k.p.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 1997, Nr 89, poz. 555 ze zm.) k.wyb. ustawa z 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy (Dz.U. 2011, Nr 21, poz. 112 ze zm.) regulamin uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 30 lipca Sejmu 1992 r. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. M.P. 2009, Nr 5, poz. 47 ze zm.) u.k.śl. ustawa z 21 stycznia 1999 r. o sejmowej komisji śledczej (tekst jedn. Dz.U. 2009, Nr 151, poz. 1218 ze zm.) u.kl.ż. ustawa z 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz.U. 2002, Nr 62, poz. 558 ze zm.)

16 Wykaz skrótów u.nbp ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (tekst jedn. Dz.U. 2005, Nr 1, poz. 2 ze zm.) u.p. ustawa z 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (tekst jedn. Dz.U. 2011, Nr 270, poz. 1599 ze zm.) u.p.p. ustawa z 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (tekst jedn. Dz.U. 2011, Nr 155, poz. 924) u.s.g. ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. 2001, Nr 142, poz. 1591 ze zm.) u.s.p. ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn. Dz.U. 2001, Nr 142, poz. 1592 ze zm.) u.s.w. ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn. Dz.U. 2001, Nr 142, poz. 1590 ze zm.) u.st.woj. ustawa z 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 2002, Nr 156, poz. 1301 ze zm.) u.st.wyj. ustawa z 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz.U. 2002, Nr 113, poz. 985 ze zm.) u.tk ustawa z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. 1997, Nr 102, poz. 643 ze zm.) u.u.s.p. ustawa z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. 2001, Nr 98, poz. 1070 ze zm.) u.w.m.p.s. ustawa z 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (tekst jedn. Dz.U. 2011, Nr 7, poz. 29 ze zm.) u.współpr. ustawa z 8 października 2010 r. o współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem w sprawach związanych z członkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej (Dz.U. 2010, Nr 213, poz. 1395) Organy i instytucje ETPCz Europejski Trybunał Praw Człowieka KRP Krajowa Rada Prokuratury KRRiT Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji KRS Krajowa Rada Sądownictwa MOP Międzynarodowa Organizacja Pracy NBP Narodowy Bank Polski NIK Najwyższa Izba Kontroli NSA Naczelny Sąd Administracyjny www.lexisnexis.pl

Wykaz skrótów 17 PKW Państwowa Komisja Wyborcza RE Rada Europy RM Rada Ministrów RPD Rzecznik Praw Dziecka RPO Rzecznik Praw Obywatelskich SN Sąd Najwyższy SO sąd okręgowy TK Trybunał Konstytucyjny TS Trybunał Stanu UE Unia Europejska WSA Wojewódzki Sąd Administracyjny ZN Zgromadzenie Narodowe Organy promulgacyjne Dz.U. Dziennik Ustaw (od 2012 r. tylko z podaniem pozycji) M.P. Monitor Polski (od 2012 r. tylko z podaniem pozycji) Oficjalne wydawnictwa z orzecznictwem OSNAPiUS Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy, Seria A

Od Autora Kolejne wydanie Prawa konstytucyjnego w pytaniach i odpowiedziach zostało opracowane w wyniku zmian wprowadzonych do prawa konstytucyjnego w latach 2010 2011. W tym okresie miała miejsce reforma ustroju Prokuratury, został uchwalony Kodeks wyborczy, nastąpiły zmiany w wielu regulacjach ustawowych, na przykład dotyczących Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka czy Najwyższej Izby Kontroli. Została także przyjęta tzw. nowa ustawa kooperacyjna. Są to tylko niektóre zmiany uwzględnione w niniejszym wydaniu. Utrzymałem sprawdzoną formułę książki. Ma ona charakter pomocy dydaktycznej, która ułatwia przyswojenie sobie prawa konstytucyjnego. Wynika stąd troska zarówno o komunikatywność wypowiedzi, jak i skondensowanie wywodu. Jest to konieczne z tego powodu, że prawo konstytucyjne, które od zawsze należało do rozległych gałęzi prawa, niezmiernie rozrosło się w okresie 20 lat wolnej Polski. Wyrazem tego jest rozwój prawa parlamentarnego, prawa wyborczego, praw i wolności człowieka i obywatela. Nierzadko te materie są przedmiotem odrębnego wykładu. Moją ambicją pozostaje zarazem obok omówienia obowiązujących rozwiązań prawnych pokazanie tradycji prawa konstytucyjnego w Polsce oraz następujących w nim zmian. Warto przekonywać młodzież studencką do tego, że prawo konstytucyjne jest ciekawą gałęzią prawa, która zasługuje na głębsze zainteresowanie. Jestem wdzięczny Studentom za przekazywane spostrzeżenia, które próbuję wykorzystywać w pracy nad tą książką. Podobnie jak w poprzednich wydaniach, podkreśliłem znaczenie części doktrynalnej prawa konstytucyjnego. Sporo miejsca poświęciłem pojmowaniu zasad naczelnych Konstytucji RP. Jest to celowe z dwóch przyczyn. Po pierwsze, na potrzeby budowy siatki pojęć naszej gałęzi prawa, adekwatnej do czasów, w jakich żyjemy. Uprawiamy prawo

20 Od Autora konstytucyjne oraz uczymy się go po okresie (jak to ujmuje Konstytucja RP) gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane [...]. Według mnie wymaga to powrotu do analizy wielu podstawowych pojęć i kategorii prawa konstytucyjnego w Polsce. Po wtóre, wspomniany rozwój takich dziedzin, jak prawo parlamentarne lub wyborcze, nie zmienił tego, że mają one wspólne z prawem konstytucyjnym korzenie doktrynalne. Obecne wydanie tej książki było przygotowywane w momencie trudnym z punktu widzenia zamknięcia pracy nad nim. Zapowiedziana istotna zmiana w naszej Konstytucji, nad którą prowadzono prace w Sejmie (nazywana rozdziałem europejskim Konstytucji), nie zakończyła się, niestety, pomyślnie, co zostało przesądzone tuż przed postawieniem przysłowiowej ostatniej kropki w przygotowywanym wydaniu. Mimo to staram się analizować instytucje i regulacje prawne, a także wypowiadać się w płaszczyźnie konstytucjonalizmu wielopoziomowego, tj. konstatować to, że nasz porządek konstytucyjny powinien być rozpatrywany w powiązaniu z prawem Unii Europejskiej. Stąd podkreśliłem znaczenie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 16 listopada 2011 r., w którym po raz pierwszy poddano kontroli Trybunału w trybie skargi konstytucyjnej akt prawa pochodnego. Mam nadzieję, że tak jak poprzednie wydania obecna edycja spotka się z dobrym przyjęciem wśród studentów prawa, administracji, politologii lub stosunków międzynarodowych. Fakt, iż książka ta służy także na innych jeszcze kierunkach studiów lub w innych miejscach, może przekonywać, że znalazła swoje usytuowanie na rynku wydawniczym. Pragnę przypomnieć, że książka powstała na podstawie wykładów z prawa konstytucyjnego prowadzonych na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Jestem wdzięczny Koleżankom i Kolegom z Katedry Prawa Konstytucyjnego za dyskusję nad książką. Bardzo dziękuję Ewelinie Gierach, Aleksandrze Syryt i Piotrowi Chybalskiemu za uwagi, które ułatwiły mi przygotowanie niniejszego wydania. Książka przedstawia stan prawa na 15 lutego 2012 r. prof. Mirosław Granat

Rozdział I Pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego 1 Co to jest prawo konstytucyjne? Termin prawo konstytucyjne może być wyjaśniany w dwojaki przynajmniej sposób. Trudność w ustaleniu treści tego terminu wynika stąd, że samo pojęcie konstytucja ma kilka znaczeń. Konstytucja to przede wszystkim: akt prawny spisany ustawa zasadnicza w państwie, synonim istniejącego ustroju politycznego państwa. Po pierwsze, przez prawo konstytucyjne możemy rozumieć zespół norm prawnych zawartych w konstytucji. Normy te wyróżniają się swoją szczególną mocą prawną najwyższą w systemie prawa. W tym znaczeniu prawo konstytucyjne sprowadza się do swoistego prawa konstytucji. Tak określone prawo konstytucyjne wyróżnione w związku ze szczególną naturą norm byłoby jednak za wąskie, gdyż ograniczałoby zakres naszej analizy do przepisów zawartych w ustawie zasadniczej, względnie do innych ustaw konstytucyjnych. Prawo konstytucji funkcjonowało na przykład we Francji w okresie IV Republiki. Wyraźnie odróżniano je jako pojęcie węższe od prawa konstytucyjnego. Prawem konstytucji były przepisy o systemie organów państwowych, zawarte w Konstytucji z października 1946 r. Rozróż nianie prawa konstytucji i prawa konstytucyjnego nie jest także obce nauce anglosaskiej. Drugie szersze znaczenie prawa konstytucyjnego wywodzi się od konstytucji jako synonimu ustroju politycznego. Jego wyróżnienia dokonujemy z uwagi na przedmiot, który to prawo reguluje, a nie ze względu