Wykład: EKONOMICZNE PODSTAWY GOSPODAROWANIA
Ekonomia - nauka badająca, jak ludzie radzą sobie z rzadkością. Makroekonomia - zajmuje się współzależnościami pomiędzy wielkimi agregatami, takimi jak: dochód narodowy, konsumpcja, inwestycje, oszczędności, zasoby kapitału, wielkość zatrudnienia, poziom cen, podaż pieniądza, budżet państwa, bilans płatniczy itp. Mikroekonomia - zajmuje się badaniem zachowań indywidualnych uczestników gospodarki rynkowej oraz analizą rynków poszczególnych dóbr i usług.
Ekonomiczne myślenie /economic way of thinking/ W warunkach rzadkości dóbr i zasobów warto pamiętać o tym, że: wszystko kosztuje ( nie ma darmowych obiadów ), prawie zawsze istnieją alternatywne możliwości wykorzystania ograniczonych zasobów, należy szukać najlepszych rozwiązań (np. maksymalizujących korzyści / użyteczność lub minimalizujących koszty / straty), jakość naszych decyzji zależy od wiedzy oraz od informacji, jakie zgromadzimy.
Makroekonomia Dlaczego Rada obniżyła stopy procentowe? Założenia budżetu Miliardy z kapelusza Bezrobocie w Polsce Fala głodnych pracy EURO może się odbić od dna Nieoczekiwanie niski deficyt Eksport ruszył Inflacja w lutym 2,4 proc. Wzrost ma charakter trwały Amerykanie pracują, a rząd im nie przeszkadza - oto cały sekret
Aktorzy gry rynkowej RZĄD FIRMY GOSPODARSTWA DOMOWE SEKTOR FINANSOWY
Zasoby i strumienie STRUMIENIE ZASOBY Strumienie: dochody liczba osób zwolnionych z pracy inwestycje deficyt budżetowy Zasoby: majątek liczba zatrudnionych kapitał rzeczowy dług publiczny
Inwestycje w Polsce w 2010 r. W 2010 roku wartość nakładów inwestycyjnych w gospodarce narodowej wynosiła 217 287 mln zł, w tym wartość nakładów na: - budynki i budowle 134 220 mln zł (61,8%); - maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia 60 372 mln zł (27,8%); - środki transportu 21 114 mln zł (9,7%). W roku 2010 zaobserwowano w porównaniu z rokiem poprzednim wzrost wartości nakładów inwestycyjnych (w cenach stałych) o 0,2%. Źródło: GUS, Środki trwałe w gospodarce narodowej w 2010 roku.
Środki trwałe w Polsce, 2010 Wartość brutto środków trwałych w gospodarce narodowej według stanu w dniu 31 XII 2010 r. w bieżących cenach ewidencyjnych wynosiła 2 520 940 mln zł; w tym: - wartość budynków i budowli 1 635 254 mln zł (64,9%); - wartość maszyn, urządzeń technicznych i narzędzi 694 298 mln zł (27,5%); - wartość środków transportu 171 380 mln zł (6,8%). Ocenia się, że środki trwałe w gospodarce narodowej na koniec roku 2010 były umorzone w 45,6%; w tym: - budynki i budowle 36,8%; - maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia 62,0%; - środki transportu 56,6%. Źródło: GUS, Środki trwałe w gospodarce narodowej w 2010 roku.
Inwestycje w gospodarce (r/r), 2001-2011 Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2011
Rynki makroekonomiczne 1. rynek dóbr i usług 2. rynek zasobów 3. rynek finansowy
Obieg okrężny (1) GOSPODARSTWA DOMOWE $ $ RYNEK ZASOBÓW RYNEK DÓBR I USŁUG $ $ FIRMY
Rola gospodarstw domowych w obiegu okrężnym GOSPODARSTWA DOMOWE 1. Dostarczają zasoby (praca) 2. Otrzymują wynagrodzenie 3. Kupują dobra i usługi 4. Oszczędzają i pożyczają 5. Płacą podatki, otrzymują transfery 6. Korzystają z dóbr publicznych
Liczba gospodarstw domowych w Polsce W końcu marca 2011r. w Polsce istniało 13.572 tys. gospodarstw domowych. Przez gospodarstwo domowe należy rozumieć zespół osób spokrewnionych lub niespokrewnionych, mieszkających razem i wspólnie utrzymujących się.
Struktura rozdysponowania PKB w cenach bieżących
Konsumpcja a dochody, USA
Rola firm w obiegu okrężnym FIRMY 1. Wytwarzają dobra i usługi 2. Otrzymują zapłatę za dobra i usługi 3. Zgłaszają popyt na zasoby 4. Płacą za zasoby 5. Kupują dobra i usługi (inwestycyjne) 6. Oszczędzają i pożyczają 7. Płacą podatki, otrzymują transfery 8. Korzystają z dóbr publicznych
Liczba przedsiębiorstw zarejestrowanych w REGON (w mln) Źródło: PARP, 2010.
Przychody ogółem i koszty ogółem w sektorze przedsiębiorstw, 2003 2008 (w mld zł) 1811 1750 Źródło: PARP, 2010.
Rola rządu w obiegu okrężnym RZĄD 1. Dostarcza dobra publiczne 2. Kupuje dobra i usługi 3. Kupuje zasoby (np. pracę) 4. Pożycza (rzadziej oszczędza) 5. Pobiera podatki 6. Płaci tzw. transfery
Rosnący udział wydatków rządowych w PKB, 1870-1998 Kraj 1870 1913 1920 1937 1980 1998 Francja 12,6 17,0 27,6 29,0 46,1 52,4 Niemcy 10,0 14,8 25,0 42,4 47,9 47,3 Japonia 8,8 8,3 14,8 25,4 32,0 36,9 Holandia 9,1 9,0 13,5 19,0 55,2 43,5 Hiszpania - 8,3 9,3 18,4 32,2 39,4 Szwecja 5,7 6,3 8,1 10,4 60,1 56,6 Szwajcaria - 12,7 4,6 6,1 32,8 37,6 Wielka 9,4 12,7 26,2 30,0 43,0 40,1 Brytania USA 3,9 1,8 7,0 8,6 31,8 30,5 Źródło: Tanzi i Schuknecht, IMF WP, 1995 i OECD.
Udział wydatków rządowych oraz inwestycji brutto w amerykańskim GDP, 1929 1995
Wydatki rządowe oraz wpływy podatkowe w USA
Dobra prywatne a dobra publiczne Dobra prywatne - korzystają z nich pojedynczy ludzie lub firmy; osoby, które nie posiadają wystarczających dochodów mogą być wykluczone z korzystania z dóbr prywatnych; ceny dóbr prywatnych wyznacza najczęściej rynek. Dobra publiczne - korzystają z nich najczęściej duże grupy ludzi, nie można nikogo wykluczyć z korzystania z tych dóbr, korzystanie z tych dóbr przez kolejne osoby nie powoduje wzrostu kosztów (koszty krańcowe zbliżone do zera).
Quiz: Które z poniższych dóbr są dobrami publicznymi, a które dobrami prywatnymi? A obrona narodowa B chleb C opieka zdrowotna D odzież E drogi tranzytowe F edukacja G zapora H prawo własności I perfumy J ochrona środowiska K oświetlenie ulic L bezpieczeństwo (policja)
Dobra publiczne vs. dobra prywatne B A Granica możliwości produkcyjnych DOBRA PUBLICZNE
Rola sektora finansowego w obiegu okrężnym SEKTOR FINANSOWY 1. Dostarcza pieniądze (udziela kredytów) 2. Kupuje pieniądze (depozyty) 3. Kupuje dobra i usługi oraz zasoby 4. Płaci za dobra i usługi oraz zasoby 5. Płaci podatki, otrzymuje transfery 6. Korzysta z dóbr publicznych
Liczba instytucji finansowych w Polsce
Aktywa instytucji finansowych w Polsce
Obieg okrężny z uwzględnieniem rządu, sektora finansowego i zagranicy
Wydatki i dochody Wydatki konsumpcyjne (C) Wydatki inwestycyjne (I) Wydatki rządowe (G) Eksport netto (X-M) Wydatki RYNEK DÓBR I USŁUG RYNEK ZASOBÓW Dochody Dochody gospodarstw domowych Dochody firm Podatki
Popyt zagregowany (AD) Yd = C + I + G + NX
Struktura wydatków w ramach PKB, USA 2011 Pozycja Wartość (w mld USD) % PKB Konsumpcja 10.729 71,2 Inwestycje 1.855 12,3 Wydatki rządowe 3.060 20,3 Eksport netto* -568-3,8 PKB 15.076 100,0 * export 2094 mld USD, import 2662 mld USD
Popyt zagregowany (AD) maleje, gdy rośnie ogólny poziom cen, bo: 1. Zmniejszają się dochody realne ludności 2. Zmniejsza się realna wartość wielu aktywów 3. Rośnie stopa procentowa P 4. Zmniejsza się eksport netto AD y
Przyczyny przesunięcia krzywej AD P 1. zmiany dochodów realnych 2. zmiany stóp % 3. zmiany oczekiwań 4. zmiany w polityce budżetowej 5. zmiany w polityce monetarnej AD0 AD1 y
Podaż zagregowana (AS) zwiększa się, gdy rośnie ogólny poziom cen (P), bo: 1. Rosną zyski producentów (w krótkim okresie) 2. Występuje iluzja pieniężna P AS y
Przyczyny przesunięcia krzywej AS P AS0 AS1 1. zmiany podaży zasobów 2. zmiany technologiczne 3. zmiany oczekiwań 4. zmiany w polityce budżetowej 5. zmiany w polityce monetarnej y
Tożsamość dochodowo-wydatkowa YS = Yd Ys = C + I + G + NX
Równowaga makroekonomiczna (AD=AS) P AD AS Pe E Równowaga Ye y
Quiz: Identyfikacja przyczyn przesunięcia krzywej AD A wzrost poziomu dochodów P AS AD1 AD0 y B obniżenie stóp % C zwiększenie podaży zasobów D wzrost wydajności pracy E wzrost popularności kart kredytowych F wzrost wartości indeksów giełdowych
Quiz: Identyfikacja przyczyn przesunięcia krzywej AS A wprowadzenie nowych technologii P AS0 AS1 B obniżenie stóp % C zmniejszenie podaży zasobów D wzrost wydajności pracy AD E wzrost poziomu dochodów y F optymistyczne oczekiwania producentów odnośnie koniunktury gospodarczej
Problemy makroekonomiczne - wzrost gospodarczy - inflacja - bezrobocie - deficyt budżetowy i dług publiczny - ujemne saldo w bilansie handlowym
Produkcja w USA 1869-1996
Tempo wzrostu wydajności pracy w USA, 1972-2000
Stopa bezrobocia w USA, 1890-1996
Stopa bezrobocia w powiatach woj. pomorskiego
CPI w USA, 1800 1996
Stopa inflacji w USA, 1960 1996
Banknot 500 mld dinarów Jugosławia (ok. 1993) Źródło: Bank of Serbia
Dług publiczny w USA, 16.04.2012 U.S. NATIONAL DEBT CLOCK The Outstanding Public Debt as of 16.04.2012: $ 15,662,334,729,238 Debt per citizen $49,979. Debt per taxpayer $138,017. Źródło: US Debt Clock
Saldo bilansu handlowego w USA, 1960 2009
Case study: Koniunktura w Szwajcarii
Koniunktura w Szwajcarii, 2006-2010 Wskaźnik 2006 2007 2008 2009 2010 Wzrost PKB (w %) 3,6 3,6 2,1-1,9 2,7 Stopa bezrobocia (w %) 4,1 3,7 3,4 4,2 4,6 Stopa inflacji (w %) 1,1 0,7 2,4-0,5 0,7 Saldo budżetu (% PKB) 0,8 1,7 2,3 1,0 0,6 Dług publiczny (% PKB) 50,2 46,8 43,7 41,5 40,2 Tempo wzrostu inwestycji (w %) 7,4 7,5 0,7-7,7 9,2 Średnie tempo wzrostu inwestycji prywatnych (poza mieszkaniowymi) 2001-2010: Szwajcarii 1,9%, kraje OECD 1,0%, USA 0,3%, strefa euro 0,5%
Korporacje ze Szwajcarii, 2011 Firma Obroty (w mld USD) Dochód netto (w mld USD) Nestle 89,2 10,1 Novartis 55,0 8,5 Roche 45,0 10,0 UBS - 4,4 ABB 35,6 3,0 Zurich Financial Services - 3,5 Źródło: Fortune 500.