Zestaw 2 Model klasyczny w gospodarce otwartej

Zestaw 2 Model klasyczny w gospodarce otwartej Jeżeli do modelu klasycznego poznanego w ramach makro 2 wprowadzimy założenie o możliwości wymiany międzynarodowej, to sumę wydatków w gospodarce danego kraju trzeba zapisać jako: Y = C + I + G + gdzie = X Im = bilans handlowy (B h ) Zarazem widać, że eksport netto jest równy różnicy pomiędzy dochodem i wydatkami na dobra krajowe, poniesionymi przez mieszkańców danego kraju: = Y A gdzie A = C + I + G Dlatego gdy produkcja przewyższa popyt krajowy to nadwyżka jest eksportowana i eksport netto będzie przyjmował wartości dodatnie. Innymi słowy nasz bilans handlowy będzie pozytywny. W przeciwnym przypadku będziemy mieli do czynienia z ujemnym eksportem netto i negatywnym saldem bilansu handlowego. Wprowadzenie wymiany międzynarodowej do rachunku dochodu narodowego powoduje, iż należy dokonać rozróżnienia pomiędzy Produktem Krajowym Brutto (dochodem wytworzonym w danym kraju) i Dochodem Narodowym (dochodem wytworzonym przez obywateli danego kraju). I tak mamy: DN = Y + rb* gdzie B* - aktywa zagraniczne netto, r stopa procentowa Jednocześnie wiemy, że suma bilansu handlowego, wymiany usług, dochodów z własności zagranicznych oraz transferów międzynarodowych tworzy bilans obrotów bieżących. Dla uproszczenia przyjmiemy jednak, że brak jest wymiany usług, dochodów z własności zagranicznych i transferów, dlatego w naszym prostym modelu: Bilans obrotów bieżących (B ob ) = Warto zauważyć, że wprowadzenie wymiany międzynarodowej musi mieć bezpośredni wpływ na wielkość inwestycji w danym kraju. Przypomnijmy, iż w gospodarce zamkniętej mieliśmy: (Y C T) + (T G) = I gdzie Y C T = S pr oraz T G = S pu S pr + S pu = S = Y C G = I Po dodaniu eksportu netto mamy: S = I + S I = (I S) + = 0 1

Widać wyraźnie, że wprowadzenie wymiany międzynarodowej sprawia, że możliwa jest sytuacja, w której inwestycje są większe niż oszczędności krajowe. Finansowanie inwestycji odbywa się wtedy poprzez pożyczki zaciągane zagranicą. Termin (I S) nosi nazwę rachunku lub salda kapitałowego. Zgodnie z równaniem powyżej saldo kapitałowe i bilans obrotów bieżących muszą się równoważyć. Jeżeli saldo kapitałowe jest dodatnie, a B ob ujemny to oznacza, że dany kraj zaciąga pożyczki zagranicą na finansowanie inwestycji oraz importuje więcej niż eksportuje. Gdy mamy do czynienia z ujemnym saldem kapitałowym i nadwyżką B ob to pożyczamy pieniądze innym krajom, zaś nasz eksport przewyższa import. Model małej gospodarki otwartej Podstawowe założenia modelu są takie same jak w modelu klasycznym jedyną zmianą jest to, iż realna stopa procentowa nie musi już równoważyć inwestycji i oszczędności. Ponieważ nasza mała gospodarka ma dostęp do międzynarodowych rynków finansowych to jej realna stopa procentowa będzie równa światowej stopie procentowej. r = r* = S I(r*) Z powyższych równań wynika jednoznacznie, że wielkość inwestycji zależy od wysokości światowej stopy procentowej. Jednocześnie trzeba pamiętać, że na poziom oszczędności krajowych wpływ mają wydatki rządowe i podatki. r r 1 * S r clo r 2 * I(r) I, S Powyższy rysunek pokazuje zależność pomiędzy realną stopą procentową, inwestycjami, oszczędnościami i bilansem obrotów bieżących. W gospodarce zamkniętej stopa procentowa wyznaczona byłaby przez przecięcie krzywej inwestycji i oszczędności (r clo ). W przypadku małej gospodarki otwartej, jeżeli światowa stopa procentowa jest wyższa niż dla gospodarki zamkniętej, to będziemy mieli do czynienia z nadwyżką bilansu obrotów bieżących. Jeżeli jednak światowa stopa procentowa jest niższa, to bilans obrotów bieżących będzie wykazywał deficyt. 2

Wpływ krajowej polityki fiskalnej na bilans płatniczy Jak pokazaliśmy już wielokrotnie oszczędności krajowe zależą od tego jaką politykę fiskalną prowadzi rząd. Ponieważ mamy: S = Y C G to widać, że wzrost G prowadzi do spadku S. Podobny efekt będzie mieć obniżenie podatków, które spowoduje wzrost konsumpcji. Jeżeli jednak stopa procentowa nie ulegnie zmianie to zmianie nie ulegną też inwestycje. A zatem zgodnie z równaniem bilansu płatniczego spadek oszczędności spowoduje spadek eksportu netto, bo: S I = W sytuacji gdy pierwotnie mamy do czynienia ze zbilansowaną wymianą handlową ( = 0), polityka fiskalna prowadząca do wzrostu wydatków rządowych lub konsumpcji doprowadzi do wystąpienia deficytu obrotów bieżących i dodatniego salda kapitałowego. r S 2 S 1 r* I(r) I, S Okazuje się, że w rzeczywistości przewidywania modelu sprawdzają się, a zatem deficytowi budżetowemu zwykle towarzyszy deficyt bilansu obrotów bieżących (tzw. twin deficits). Wpływ zagranicznej polityki fiskalnej na bilans płatniczy Gdy gospodarka danego kraju jest mała, to polityka prowadzona przez jego rząd nie ma wpływu na światowe stopy procentowe. Jeśli jednak duży kraj postanowi prowadzić ekspansywną politykę fiskalną to doprowadzi do spadku światowych oszczędności i wzrostu światowej stopy procentowej. W wyniku takiej polityki w małym kraju wystąpi deficyt salda kapitałowego oraz nadwyżka rachunku obrotów bieżących. r r 2 * S r 1 * I(r) I, S 3

Wpływ zmian w popycie inwestycyjnym na bilans płatniczy W sytuacji gdy popyt inwestycyjny w kraju ulegnie zwiększeniu (np. w wyniku działań rządu zachęcających do większych inwestycji) to przy stałej stopie procentowej musi wystąpić deficyt bilansu obrotów bieżących. Zwiększone inwestycje będą finansowane poprzez pożyczki zagraniczne saldo kapitałowe musi zatem wzrosnąć. r r* S I(r) 1 I(r) 2 I, S Nominalny i realny kurs walutowy Nominalny kurs walutowy jest relatywną ceną waluty dwóch różnych krajów. A zatem kursy walutowe po których codziennie możemy zamienić złotówki na np. euro to kursy nominalne. W przypadku bilansu obrotów bieżących jego wielkość zależy jednak od poziomu realnego kursu walutowego, który określa relatywne ceny dóbr w dwóch różnych krajach. Ceny te określają konkurencyjność towarów krajowych i zagranicznych, która z kolei ma wpływ zarówno na poziom eksportu towarów krajowych jak i importu towarów zagranicznych. Aby móc porównać wartość dwóch różnych walut musimy wprowadzić pojęcie nominalnego kursu walutowego: e = P cur /P cur * gdzie e to nominalny kurs walutowy, P cur i P cur * to ceny walut Jak wynika z powyższego nominalny kurs walutowy jest definiowany jako cena waluty zagranicznej w walucie krajowej (czyli np. 4 zł za 1 euro). Ponieważ realny kurs walutowy jest relatywną ceną dóbr w dwóch krajach to mamy: e r (ε) = ep*/p (1) gdzie P i P* to ceny dóbr Trzeba zaznaczyć, że w powyższym równaniu e oznacza cenę waluty zagranicznej w walucie krajowej. Innymi słowy aby porównać ceny dóbr w dwóch krajach wyraziliśmy cenę dobra zagranicznego w walucie krajowej. Gdybyśmy jednak zdefiniowali e jako cenę waluty krajowej w walucie zagranicznej to wówczas realny kurs walutowy obliczany byłby jako: e r (ε) = ep/p* (2) Widać zarazem, że nominalny kurs walutowy jest pochodną kursu realnego i stopy inflacji: e = e r (ε)p/p* 4

Wpływ realnego kursu walutowego na wielkość eksportu netto Jak zaznaczyliśmy już wcześniej realny kurs walutowy wpływa na poziom konkurencyjności dóbr krajowych i zagranicznych. Korzystając z definicji (1) realnego kursu walutowego widać, że jego spadek oznacza pogorszenie się konkurencyjności dóbr krajowych (bo albo rosną ich ceny nominalne albo też spadają ceny dóbr zagranicznych) zaś jego wzrost jej poprawę. Zależność eksportu netto i realnego kursu walutowego pokazuje poniższy wykres: ε (ε) Determinanty realnego kursu walutowego Wiemy już, że jednym z czynników wpływających na wysokość realnego kursu walutowego są ceny dóbr w danych krajach. A zatem realny kurs walutowy jest związany z poziomem bilansu obrotów bieżących. Jednocześnie jednak bilans obrotów bieżących musi się równoważyć z saldem kapitałowym, które jest różnicą pomiędzy oszczędnościami i inwestycjami. Ponieważ ani oszczędności ani też inwestycje nie zależą od poziomu realnego kursu walutowego, to krzywa salda kapitałowego będzie pionowa 1. ε S - I (ε) ε Jak wynika z wykresu realny kurs walutowy jest determinowany przez przecięcie się krzywych eksportu netto i salda kapitałowego. 1 Warto zwrócić uwagę na to, że na wykresie bilans kapitałowy jest reprezentowany przez krzywą S I, która jest jego odwrotnością (bo I S + = 0 czyli = S I). Tylko w ten sposób możemy graficznie przedstawić punkt, w którym bilans płatniczy jest równy 0. 5

Wpływ krajowej polityki fiskalnej na realny kurs walutowy Wiemy, że ekspansywna polityka fiskalna powoduje spadek oszczędności krajowych. A zatem krzywa S I przesunie się w lewo, co doprowadzi do spadku realnego kursu walutowego. To z kolei wpłynie na pogorszenie się konkurencyjności dóbr krajowych nastąpi spadek eksportu i wzrost importu. Będziemy mieć zatem do czynienia z deficytem bilansu obrotów bieżących (eksport netto będzie niższy). ε S 2 I S 1 I ε 1 ε 2 (e r ) Wpływ zagranicznej polityki fiskalnej na realny kurs walutowy Prowadzona przez inne kraje ekspansywna polityka fiskalna lub obniżka podatków spowodują wzrost światowej stopy procentowej. To przełoży się na spadek inwestycji krajowych i przesunięcie się krzywej S I w prawo (saldo kapitałowe ulegnie zatem pogorszeniu). Nastąpi zatem wzrost eksportu netto i realnego kursu walutowego. ε S I 1 S I 2 ε 2 ε 1 (e r ) Wpływ zwiększonego popytu inwestycyjnego na realny kurs walutowy Efekty zwiększenia się krajowego popytu inwestycyjnego będą takie same jak efekty zmniejszenia oszczędności krajowych (np. na skutek ekspansywnej polityki fiskalnej). A zatem nastąpi spadek eksportu netto i realnego kursu walutowego. ε S I 2 S I 1 ε 1 ε 2 (e r ) 6

Zadanie 1. Przedstaw podstawowe równanie równowagi modelu małej gospodarki otwartej (produkt = wydatki) i wyprowadź równanie eksportu netto jako funkcję oszczędności narodowych S i inwestycji I(r*). Który parametr modelu odzwierciedla fakt, iż jest to mała gospodarka? Zadanie 2. Przedstaw graficznie model małej gospodarki otwartej na wykresie zawierającym stopę procentową i poziom S, I oraz na wykresie zawierającym realny kurs walutowy i poziom. Dla jakich stóp procentowych w kraju MGO notuje deficyt obrotów bieżących? Dla jakich nadwyżkę? Zadanie 3. Załóżmy, że nie występuje zależność między konsumpcją a realną stopą procentową oraz opisywany przez nas kraj ma początkowo zrównoważone saldo obrotów bieżących. Przedstaw za pomocą klasycznego modelu małej gospodarki otwartej wpływ następujących zdarzeń: a) Przywrócenie ulg inwestycyjnych; b) Zmniejszenie wydatków rządowych na obronność; c) Realny wzrost rent i emerytur w MGO; d) Wzrost podatków w MGO; e) Trzęsienie ziemi w Japonii powoduje znaczący ubytek kapitału fizycznego w światowej gospodarce; f) Światowa recesja powoduje spadek dochodu i obniżenie światowej stopy procentowej. Jak w każdym przypadku zmienią się oszczędności, inwestycje, eksport netto, stopa procentowa i kurs walutowy? Zadanie 4. Analizujemy dwie gospodarki otwarte: dużą (DGO) i małą (MGO). W DGO zwiększono wydatki rządowe. Wyjaśnij, jaki będzie to miało wpływ na oszczędności, inwestycje, eksport netto, stopę procentową i kurs walutowy w dużej gospodarce. Odpowiedz, jak te zmiany wpłyną na analogiczne zmienne w MGO. Zadanie 5. W odpowiedzi na problemy wewnętrzne i konieczną dewaluację Hrywny rząd Ukrainy wprowadził wysokie cła na towary produkowane za granicą. W jaki sposób wpłynie to na bilans handlowy, przy założeniu początkowego deficytu handlowego i budżetowego? Co się stanie z kursem walutowym? Kto poniesie skutki tej zmiany? Zadanie 6. Recesja w USA zmusiła administrację Baracka Obamy do zastosowania ekspansji fiskalnej na bezprecedensową skalę. Jednocześnie z regionu Europy Wschodniej, w tym i z Polski odpływa kapitał obawiając się niewypłacalności niektórych krajów regionu. Korzystając z modelu klasycznego MGO proszę stwierdzić, jak zmiany te wpłyną łącznie na strukturę agregatowego popytu, tzn. C, I, G i oraz na kurs walutowy. Załóżmy, że konsumpcja nie jest uzależniona od wysokości realnej stopy procentowej, a saldo bilansu handlowego jest początkowo w Polsce ujemne. Czy i przy pomocy jakiej polityki polski rząd może nie dopuścić do zmiany salda bilansu handlowego? 7

1/ 2 1/ 2 Zadanie 7. Funkcja produkcji pewnej MGO ma postać Y = AK L, gdzie A = 1,25, K = L = 3600. PKB mierzony od strony wydatków składa się z konsumpcji, inwestycji, wydatków rządowych i eksportu netto, równych: C = 200 + 0,75(Y T), T = 80, I = 500 5r, r = r* = 12, G = 145; = 100 + 50e r. Korzystając z klasycznego modelu małej gospodarki otwartej, oblicz C, I,, e r w równowadze. Jaka będzie zmiana w C, I,, e r w równowadze, jeśli wzmożony popyt na eksport krajowych produktów powoduje, że funkcja przyjmuje postać: = 150 + 50e r? Jaka zmiana r* byłaby konieczna do zrównoważenia bilansu handlowego? Zadanie 8. Załóżmy, że produkt w pewnej małej gospodarce dany jest przez 1/ 2 1/ 2 następującą funkcję produkcji: Y = AK L, gdzie a = 1,25 oznacza poziom zaawansowania technologicznego, K - zasób kapitału, L - zasób siły roboczej oraz L = K = 3600. Konsumpcja opisana jest następującą funkcją: C = 200 + 0,75Y d Wiadomo także, że T = 900; G = 1200; zaś inwestycje opisuje funkcja: I = 1000 6000r, gdzie r - stopa procentowa. a) Oblicz poziom oszczędności, inwestycji i stopy procentowej zakładając, że mamy do czynienia z gospodarką zamkniętą; b) Jak zmienią się powyższe wartości, jeśli w wyniku przeprowadzonej liberalizacji nasza gospodarka otworzy się na przepływy handlowe i finansowe, a światowa stopa procentowa wynosi r* = 5%. Zakładamy doskonałą mobilność kapitału. Ile wyniesie wówczas saldo rachunku obrotów bieżących (CA), obrotów kapitałowych i finansowych (FA), zakładając, że bank centralny nie kupuje i nie sprzedaje walut obcych, a saldo błędów i opuszczeń jest równe 0. Ile wyniesie realny kurs walutowy, jeśli CA = -600 + 600e r. c) Proszę porównać skutki wzrostu konsumpcji autonomicznej o 200 w pkt. a) i b). Jakiej reakcji gospodarki moglibyśmy spodziewać się w przypadku tzw. niedoskonałej mobilności kapitału? d) O ile rząd powinien zmienić swoje wydatki (przyjmując sytuację wyjściową z pkt b), aby przywrócić równowagę CA? Co stanie się wówczas z realnym kursem walutowym? e) Jak na wyniki z pkt b) wpłynie wzrost amerykańskich wydatków rządowych, który spowoduje wzrost światowej stopy procentowej do r* = 9%. Co stanie się, jeśli dodatkowo, w wyniku zaburzeń na światowych rykach finansowych i spadku zaufania do tzw. rynków wschodzących, inwestorzy zażądają premii za ryzyko wynoszącej 2 pkt. proc.? f) Przyjmijmy dodatkowo, że w wyniku światowej recesji spadł popyt na nasz eksport o 240 jednostek (niezależnie od poziomu kursu walutowego). Jak wpłynie to na wyniki z pkt e(**)? g) Wróćmy teraz do pkt. b). Przyjmijmy, że dzięki poniesionym inwestycjom wzrósł zasób kapitału w gospodarce. Zakładając, że roczna deprecjacja kapitału wynosi 75 jednostek, a pozostałe parametry z pkt b) nie uległy zmianie, proszę obliczyć wartości oszczędności, inwestycji i salda bilansu obrotów bieżących w kolejnym roku. 8