Ocena polskiego systemu ochrony zdrowia Alicja Sobczak Uniwersytet Warszawski Wydział Zarządzania Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Złożoność systemu ochrony zdrowia Wielość i różnorodność podsystemów, wachlarz charakterystyk/zmiennych Wiele grup interesariuszy (staleholders) z odmiennymi priorytetami, sposobem postrzegania i oceniania Wielość kryteriów oceny Konieczne solidne dane ilościowe do porównań i oceny 2
Poziomy systemu Poziom makroekonomiczny (kraj) Poziom mezoekonomiczny (np. województwa) Poziom mikroekonomiczny (np. podmioty lecznicze, płatnicy, gospodarstwa domowe 3
Zasoby w systemie ochrony zdrowia Finansowanie: - źródła, wielkość, struktura, dynamika wydatków na ochronę zdrowia, - płacenie usługodawcom opieki zdrowotnej (wysokość stawek, relacje, struktura, mechanizmy) Opieka zdrowotna: - zasoby kadrowe (liczba, struktura wg zawodów i specjalności, kwalifikacje, rozmieszczenie), - infrastruktura i inne zasoby w opiece zdrowotnej (budynki, wyposażenie, standardy, aparatura medyczna liczebność, rozmieszczenie), - liczba podmiotów, ich wielkość, stopień integracji 4
Aktywność sektora opieki zdrowotnej i konsumpcja świadczeń Świadczenia (ouput) liczba, dynamika, struktura Jakość świadczeń opieki zdrowotnej (kliniczna i pozakliniczna) Liczba świadczeń na mieszkańca/ubezpieczonego Ograniczenia dostępności w systemie opieki zdrowotnej listy oczekujących 5
Kontekst zdrowotny Problemy zdrowotne w populacji analiza wskaźników zachorowalności, umieralności Ryzyka zdrowotne w populacji, m.in.: - konsumpcja alkoholu, nikotyny, - nadwaga, - samobójstwa 6
Cele finalne ochrony zdrowia Stan zdrowia populacji, efekty zdrowotne Bezpieczeństwo finansowe w związku z wystąpieniem potrzeb zdrowotnych=zakres ubezpieczenia publicznego (podmiotowy, przedmiotowy, dopłaty i opłaty) Satysfakcja/ responsywność 7
Cele instrumentalne ochrony zdrowia Dostępność opieki zdrowotnej Jakość opieki zdrowotnej Efektywność: - usługodawców (operacyjna), - dysponentów środków na ochronę zdrowia (alokacyjna) Kontrola poziomu i dynamiki kosztów 8
Podstawy i kryteria oceny Ocena porównawcza charakterystyk systemu na podstawie miar rozkładu ich wartości (średnia, mediana, wartości maksymalne, minimalne, itp.) Ocena dynamiki wartości analizowanych zmiennych (tempo wzrostu/spadku) Ocena skuteczności Ocena efektywności ekonomicznej na podstawie relacji między efektami i nakładami 9
Finansowanie wskaźniki makroekonomiczne 2010 POLSKA Wydatki całkowite na ochronę zdrowia na mieszkańca 1068 EUR PPPs Struktura wydatków w podziale na publiczne i prywatne 72/28 Udział wydatków na ochronę zdrowia w PKB 7,2% UE UE27-2171; max. - Holandia 3890; 14 krajów starej Unii powyżej średniej; min. Rumunia 677; Estonia, Litwa, Łotwa i Bułgaria poniżej poziomu Polski UE27-73/27; max 86/85% śr.publicznych (Holandia, Dania), min. Cypr 43%; 16 krajów powyżej średniej UE27 9%; 15 krajów powyżej średniej; poniżej 2 kraje starej UE- Finlandia i Luksemburg, 3 kraje nowe poniżej 7% (Łotwa, Estonia, Rumunia min.6%) 10
WSKAŹNIKI STRUKTURY FINANSOWANIA Struktura wydatków wg funkcji opieki zdrowotnej: - szpitalna 36% (UE27 średnia 31%) - ambulatoryjna 28% (UE27 średnia 30%) - długoterminowa 6% (UE27 średnia 10%) - leki i przedmioty medyczne 27% (UE27 średnia 23%) 11
Dynamika wydatków na ochronę zdrowia W Polsce w latach 2000-2010 tempo rocznego średniego wzrostu wydatków (realnych) na ochronę zdrowia jedno z najwyższych w UE, znacznie przekraczające średnioroczny wzrost PKB W latach 2000-2010 średnioroczny realny wzrost wydatków na mieszkańca na opiekę szpitalną 8,1% (najwyższy w UE przy średniej 3,2% dla UE27) i ambulatoryjną 5,3% (średnia 3% dla UE27) W 2010 wydatki na zdrowie publiczne i programy prewencyjne 2,1% wydatków ogółem w porównaniu ze średnią UE27 2,9% Powstrzymany średnioroczny wzrost wydatków na leki i przedmioty medyczne w latach 2000-09 wynosił w Polsce 3,4% (średnia UE20 3,3%) a w okresie 2009-10 spadek o 0,6% (0 dla UE20) Wydatki na leki i przedmioty medyczne per capita 237 EUR PPP (średnia dla UE25 349 EUR PPP), przy dużym udziale leków OTC 12
Zasoby Polska Liczba praktykujących lekarzy na 1000 mieszkańców w 2010-2,2; najniższy wskaźnik w UE W dekadzie 2000-2010 spadek 0,1 (najniższy obok Estonii) Liczba praktykujących pielęgniarek na 1000 mieszkańców 5,3; wzrost w dekadzie o 0,7 UE Średnia dla UE27=3,4; max. 6,1 (Grecja) UE27 wzrost o 1,4; max. o 3,5 w Grecji Średnia UE=7,9; max. 15,4 (Dania), min. 3,3 (Grecja); średni wzrost w dekadzie dla UE27=1,2, największy spadek w Słowacji o 2,1 13
ZASOBY c.d. POLSKA Liczba łóżek szpitalnych na 1000 mieszkańców w 2010 6,6 Liczba aparatów RM na milion mieszkańców=4,7 Liczba CT=14,3 UE Średnia dla UE 27=5,3, max.8,3 (Niemcy), min.2,7 (Szwecja) Średnia dla UE23=10,3; max.22,6 (Grecja), min. 2,4 (Rumania) Średnia UE23=20,4; max.34,3 (Grecja), min.5,8 (Rumunia) 14
Aktywność sektora opieki zdrowotnej; konsumpcja świadczeń zdrowotnych Liczba konsultacji lekarskich per capita w 2010=6,6; średnia dla UE24=6,3, max.11,7 (Węgry), min.2,1 (Cypr) Wzrost w dekadzie 2000-2010 o 1,1; średni wzrost w UE24 o 0,1, max. 2,1 (Niemcy), spadek o 3,1 (Słowacja) Liczba hospitalizacji na 1000 mieszkańców w 2010=203; średnia dla UE24=176, max. 261 (Austria), min. 80 (Cypr) Liczba hospitalizacji na 1000 mieszkańców z powodu chorób układu krążenia=29, średnia UE24=27, max.45 (Litwa), min.8 (Cypr) Liczba hospitalizacji na 1000 mieszkańców z powodu chorób onkologicznych=18; średnia UE27=15, max.29 (Austria), min.5 (Cypr) Jeden z wyższych wskaźników konsumpcji antybiotyków w UE (Grecja, Cypr, Włochy, Słowacja, Francja) 15
Jakość i efektywność wybrane zagadnienia Relatywnie wysokie wskaźniki hospitalizacji z powodu chorób przewlekłych (np. układu oddechowego, cukrzycy) Niskie wskaźniki szczepienia przeciw grypie w grupie starszej populacji (zaledwie 12% w porównaniu ze średnią UE21 ponad 45% Wiele wskaźników jakości opieki nie raportowanych w przypadku Polski (np. przypadki pozostawienia ciał obcych w ciele pacjenta, przypadki pooperacyjnego zapalenia płuc, przypadki sepsy pooperacyjnej) 16
Stan zdrowia populacji Średni oczekiwany czas życia (średnia dla lat 2008-10) kobiety 80,3, mężczyźni 71,6; poniżej średniej dla UE27 (odpowiednio 81,7 oraz 75,3), w tym stosunkowo duży udział lat życia z problemami zdrowotnymi Wskaźnik umieralności dla całej populacji 776/100 tys., powyżej średniej UE27 (663), ale spadek w latach 1995-2010 o 27% (średnia UE25 25%) Relatywnie wysokie wskaźniki umieralności z powodu nowotworów, wypadków, samobójstw Wskaźnik umieralności noworodków 5/1000 urodzeń żywych; średnia UE27-4,2 17
Samoocena stanu zdrowia, satysfakcja społeczna z funkcjonowania systemu 58% populacji pow.16 lat ocenia swoje zdrowie jako dobre lub bardzo dobre, a 33% deklaruje przewlekłą chorobę lub problemy zdrowotne; średnie dla UE27 odpowiednio 67% i 30% Ponad 10% populacji raportuje niezaspokojone potrzeby badań lekarskich i świadczeń dentystycznych, zwłaszcza w grupach o najniższych dochodach, poziomie edukacji i wśród bezrobotnych 18
Niektóre wnioski Relatywnie niski poziom wydatków na ochronę zdrowia i zasobów wraz ze stosunkowo wysokimi wskaźnikami aktywności sektora świadczy o efektywności w rozumieniu relacji output/input Niepokojąco niski poziom zasobów kadrowych, szczególnie lekarzy Stosunkowo wysokie wskaźniki liczby hospitalizacji zestawione ze wskaźnikami hospitalizacji do uniknięcia mówią o rezerwach efektywności alokacyjnej, intensyfikacji wykorzystania bazy szpitalnej, zwiększenia kompleksowości, ciągłości, jakości leczenia ambulatoryjnego 19
c.d. Konieczność stosowania benchmarkingu w określaniu celów zdrowotnych i kierowania środków finansowych na obszary szczególnie słabo zaspokojonych potrzeb zdrowotnych Konieczny większy nacisk na finansowanie oraz świadczenia w zakresie profilaktyki i prewencji Brak wystarczających danych nt jakości świadczeń i efektów zdrowotnych realizowanych świadczeń; konieczność tworzenia obiektywnych systemów raportowania oraz wymogów kontraktowych odnośnie jakości klinicznej przebiegu świadczeń (np. tzw. ścieżek klinicznych) i oczekiwanych efektów zdrowotnych Pogłębiający się problem nierówności w dostępie do świadczeń i nierówności w zdrowiu jako rezultat nierówności społecznoekonomicznych 20
Wyzwania finansowe Oczekiwane spowolnienie dynamiki wzrostu wydatków na ochronę zdrowia, problem kontroli kosztów i cięć Problem możliwości zwiększenia wydatków publicznych, skali wzrostu składki, zapewnienia progresywności w systemie ubezpieczenia w NFZ Prawdopodobne zmiany w strukturze wydatków zwiększenie udziału wydatków prywatnych Konieczność wprowadzenia dopłat w systemie publicznym w celu racjonalizacji popytu i ograniczenia zjawiska indukowania popytu Prywatne ubezpieczenia zdrowotne jako skuteczne rozwiązanie? Doświadczenia krajów UE wskazują, że w okresie kryzysu następuje bardzo powolny wzrost zainteresowania i udziału prywatnych ubezpieczeń zdrowotnych w wydatkach prywatnych na ochronę zdrowia (w większości krajów nie przekracza 4% wydatków ogółem) 21
Wyzwania w zakresie zwiększania efektywności Nacisk na zwiększanie efektów zdrowotnych w warunkach wolno rosnących wydatków Efektywność to nie synonim oszczędności lub bilansowania budżetu na ochronę zdrowia. Konieczność zachowania kluczowych zasobów, których odbudowa może być bardzo kosztowna Konieczność eliminacji nieefektywnych świadczeń i ograniczenia liczby niskoefektywnych Racjonalizacja gospodarki lekowej (więcej leków generycznych, negocjacje cenowe, ograniczenie niewłaściwego lub mało efektywnego działania) Zwiększenie efektywności świadczeń (poprawa jakości, ograniczenie błędów, ograniczenie liczby mało efektywnych hospitalizacji, wprowadzenie ścieżek klinicznych ) 22
Źródła danych: -Health at a Glance: Europe 2012, OECD Publishing, OECD 2012, -OECD Health Data 2012 -WHO European Health for All Database -Eurostat Statistics Database Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego