Wykład: CZY PŁACE SĄ LEPKIE? MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA RYNKU PRACY
Ile godzin bylibyśmy skłonni przepracować w tygodniu przy różnych stawkach płacy? Stawka płacy (w zł za godz.) 5 Liczba godzin pracy (w tygodniu) 10 25 50 100
Podaż pracy Podaż pracy jest określona przez decyzje poszczególnych pracowników dotyczące ilości czasu, który chcą przeznaczyć na pracę. Płaca realna jest miarą bodźców do pracy. Płaca realna iloraz płacy nominalnej i poziomu cen, informuje o ilości dóbr, które można nabyć za daną płacę nominalną. Przy wyższych płacach ci, którzy są już zatrudnieni będą chcieli pracować więcej.
Indywidualna krzywa podaży pracy Realna stawka płacy W / P LS Indywidualna krzywa podaży pracy N Podaż pracy (czas pracy)
Efekt substytucyjny i dochodowy Efekt substytucyjny oznacza, że w miarę wzrostu stawek płac występują silniejsze bodźce do pracy cena czasu nie związanego z pracą (alternatywny koszt pracy) jest wyższa. Efekt dochodowy (na rynku pracy) wzrost płac realnych poprawia położenie pracownika i zwiększa jego konsumpcję różnych dóbr w tym wypoczynku.
Krótkookresowa krzywa podaży pracy Realna stawka płacy W / P Krótkookresowa krzywa podaży pracy SLS N Podaż pracy
Długookresowa krzywa podaży pracy Realna stawka płacy LLS W / P Długookresowa krzywa podaży pracy N Podaż pracy
Ogólna liczba godzin pracy w roku i średnie płace w latach 1870-1987 Kraj 1870 1913 1938 1987 Liczba godzin pracy w roku na jednego pracownika Francja 2945 2588 1848 1543 Niemcy 2941 2584 2316 1620 Wielka 2984 2624 2267 1557 Brytania USA 2964 2605 2062 1608 Szwecja 2945 2588 2204 1466 Płace realne (1870 = 100) Francja 100 205 335 1388 Niemcy 100 185 285 1227 Wielka 100 157 256 589 Brytania USA 100 189 325 643 Szwecja 100 270 521 1439
Liczba godzin pracy w Japonii, 1960-2002
Liczba godzin pracy (w ciągu roku), 2011 Kraj Liczba godzin pracy Dania 1522 Francja 1475 Niemcy 1413 Grecja 2032 Japonia 1728 Korea Płd. 2193 Holandia 1379 Polska 1937 Hiszpania 1690 Wielka Brytania 1625 USA 1787 Źródło: OECD, Employment Outlook 2012
Popyt na pracę Popyt na pracę reprezentują firmy. Popyt na pracę jest popytem pochodnym popytu na dobra i usługi (produkty pracy). Zależy od płacy i wydajności pracowników. Krańcowy produkt pracy jest równy przyrostowi produkcji wynikającemu z zatrudnienia dodatkowego pracownika przy danym zasobie kapitału rzeczowego. Jeżeli wartość krańcowego produktu pracy jest wyższa od płacy realnej, to przedsiębiorstwa zwiększają zyski przez wzrost zatrudnienia. Funkcja popytu na pracę jest ujemną funkcją płacy realnej, ponieważ krańcowy produkt pracy zmniejsza się wraz ze zwiększaniem nakładu pracy.
Ćwiczenie Jesteśmy właścicielem plantacji truskawek. Przeprowadzamy kalkulację dotyczącą wartości zbiorów oraz produktu krańcowego jaki uzyskujemy przy zatrudnianiu kolejnych pracowników (zbieraczy). Rynkowa cena kobiałki truskawek wynosi 2 zł. Ile osób zatrudnilibyśmy (jako właściciele plantacji), przy następujących stawkach płacy 20 zł/godz., 16, 12, 8, 4 zł/godz.?
Liczba zbieraczy Całkowita ilość zebranych kobiałek (na godz.) 1 10 Całkowita wartość zbiorów (na godz.) Produkt krańcowy (w zł / godz.) 2 18 3 24 4 28 5 30 6 30 7 28
Produkt krańcowy pracy M P Stawka płacy W / P 20 20 16 16 12 M P 12 8 8 4 4 0 N 0 1 2 3 4 5 6 7-4 1 2 LD 3 4 5 6 7 N
Krótkookresowa funkcja produkcji Wielkość produkcji Y Krótkookresowa funkcja produkcji Y = f (K,L) Funkcja produkcji - opisuje związek pomiędzy wielkością produkcji a nakładami poniesionymi na jej uzyskanie. Prawo malejących produktów krańcowych N Wielkość zatrudnienia
Krzywa popytu na pracę Stawka płacy W=MP Krzywa popytu na pracę ND=MP N Wielkość zatrudnienia
Ćwiczenie Które z poniższych sytuacji mogą przyczynić się w największym stopniu do wzrostu zatrudnienia w fabryce makaronu? 1 - Pojawienie się na lokalnym rynku pracy dużej ilości absolwentów liceum gastronomicznego 2 - Zwolnienia w sąsiadującej fabryce mebli 3 - Wzrost roli związków zawodowych w firmie 4 - Wzrost popularności diety śródziemnomorskiej 5 - Wprowadzenie obowiązkowych odpisów na fundusz socjalny 6 - Wzrost płacy minimalnej
Zarobki w przemyśle (w PPS), 2002
Roczna płaca na pełnym etacie, 2011 Kraj Roczna płaca (w USD) Roczna płaca (w USD PPP) Dania 73 032 45 560 Francja 47 704 38 128 Niemcy 46 984 40 223 Grecja 28 434 26 295 Japonia 51 613 35 143 Korea Płd. 29 053 35 406 Holandia 57 001 47 056 Polska 13 811 20 069 Hiszpania 37 583 34 387 Wielka Brytania 50 366 44 743 USA 54 450 54 450 Źródło: OECD, Employment Outlook 2012
Roczne koszty zatrudnienia pracownika w przemyśle, USA
Płaca netto, płaca brutto i koszty pracodawcy (2001) Wyszczególnienie w zł Koszt pracodawcy 2408,20 Składki ZUS /pracodawca: emerytalna 357,60 9,76%, rentowa 6,50%, chorobowa 1,62%; razem = 17,88% płacy brutto/ Składka na Fundusz Pracy /2,45%/ 49,00 Fundusz Gwarantowanych Świadczeń 1,60 Pracowniczych /0,08%/ Płaca brutto 2000,00 Składki ubezpieczeń społecznych (płaci 374,20 pracownik) /emerytalna 9,76%, rentowa 6,5%, chorobowa 2,45%/ Ubezpieczenie zdrowotne /7,75%/ 126,00 Podatek dochodowy /zaliczka 19%/ 124,20 Płaca netto 1375,60
Czynniki decydujące o elastyczności rynku pracy Źródło: EMU and labour market Flexibility. HM Treasury, UK 2003.
Rynek pracy z uwzględnieniem związków zawodowych W / P Krzywa oferty związkowej (W / P)1 A B Krzywa indywidualnej podaży pracy (W / P)2 Krzywa popytu na pracę Bezrobocie przymusowe N1 N2 N
Stopa uzwiązkowienia w wybranych krajach Polska stopa uzwiązkowienia: 80% w 1980r.; 14% w 2001 r.
Liczba członków związków zawodowych oraz stopa uzwiązkowienia, Japonia 1947-2003
Wskaźniki uzwiązkowienia (density) oraz oddziaływania (coverage) umów związkowych
Średni koszt zatrudnienia pracownika na pełnym etacie (w euro za godzinę), 2009 Źródło: Eurostat
Wpływ płacy minimalnej na zatrudnienie
Płaca minimalna w UE, 2012 (euro miesięcznie) PL: 1600 zł brutto (2013) 1280 zł (pierwsza praca) Źródło: Eurostat 2012.
Realna wartość płacy minimalnej w USA, 1950-2005
Niskie płace a sytuacja firmy Firma handlowa, posiadająca sieć hurtowni oraz sklepów detalicznych, stosuje bardzo niskie płace na wszystkich szczeblach zarządzania [od szeregowych pracowników do członków zarządu]. Jakich zjawisk możemy spodziewać się w analizowanej firmie? 1 Wzrost wydajności pracy 2 Duża rotacja załogi 3 Przyciągnięcie wysokiej klasy specjalistów 4 Zwiększenie liczby przerw w pracy 5 Spadek wydajności pracy 6 Działania na szkodę firmy [kradzieże, ujawnianie tajemnic handlowych]
Modele tłumaczące sztywność płac Nazwa Autorzy Opis Bailey, Gordon i Azariadis Model niepisanych kontraktów Modele płacy wydajnościowej Modele relacji uczestnik - osoba postronna Solow, Yellen, Katz, Haley i Weiss Lindbeck i Snower Przedsiębiorstwa zapewniają stałość płac w czasie, robotnicy ze swej strony akceptują płacę realną przeciętnie niższą od wielce zmiennych stawek, jakie dyktowałyby czynniki rynkowe. Wysiłek jest z założenia rosnącą funkcją płacy realnej; obniżenie płac realnych nie leży w interesie przedsiębiorstwa, ponieważ wydajność (wysiłek lub efektywność) robotnika zależy od płacy. Nie będziesz pozwalał na kradzież miejsca pracy przez składanie korzystniejszej oferty i wykradanie pracy swoim towarzyszom.
Modele płacy wydajnościowej Nazwa Autorzy Opis Weiss Model negatyw-nej selekcji Model rotacji siły roboczej Model bumelanta Model uczciwości Salop Shapiro i Stiglitz Akerlof Jeżeli zdolności robotnika są ściśle związane z zastrzeżoną płacą, to oferty wyższych płac przyciągną najbardziej wydajnych kandydatów, a każdy kandydat deklarujący gotowość pracy za płacę niższą od płacy wydajnościowej będzie uważany za potencjalnego frajera. Chęć porzucenia pracy przez robotnika można wydatnie zmniejszyć, płacąc mu więcej, niż wynosi aktualna płaca; porzucanie pracy jest malejącą funkcją płacy realnej; gdy wzrasta bezrobocie, dodatkowa płaca konieczna do ograniczenia rotacji kadr zmniejsza się. Wynagradzanie płacą wydajnościową działa jako antybodziec do bumelowania; zarabiając więcej, niż wynosi normalna płaca, robotnicy stają wobec groźby realnej kary, gdy zostaną przyłapani na bumelowaniu. Odczucia sprawiedliwości i uczciwości odgrywają rolę czynników odstraszających przedsiębiorstwa od oferowania zbyt niskich płac na rynku siły roboczej. Wysiłek robotników jest dodatnią funkcją ich morale, a najważniejszy wpływ na to morale wywiera wynagrodzenie.
Amerykański model rynku pracy (lata 90-te XX w.) Kraje: USA, Holandia, Wielka Brytania Stopa bezrobocia: 4-5 % Duża zdolność tworzenia nowych miejsc pracy - przeciętna roczna stopa wzrostu zatrudnienia: 1,8 % (USA 1974-1995) Minimum ingerencji państwa Elastyczność zatrudnienia i płac Mały zakres redystrybucji dochodów Pokaźna sfera ubogich pracujących, mała sfera ubóstwa bezrobotnych Uzwiązkowienie niskie (ok. 15 %) Roczny czas pracy 2005 godz. /USA - 1996 r./ Niskie podatki: USA(1994): podatki / DN = 26,7 %, składka na ubezpieczenia społeczne / DN = 9,6 %
Stopa zatrudnienia w UE, USA i Japonii, 1975-2004
Stopa bezrobocia w USA, Wielkiej Brytanii i strefie euro Źródło: EMU and labour market Flexibility. HM Treasury, UK 2003.
Bezrobocie długookresowe, 2001 Źródło: EMU and labour market Flexibility. HM Treasury, UK 2003.
Elastyczność rynku pracy przykład USA Stopa bezrobocia Mała ingerencja państwa, niskie podatki, łatwość zatrudniania i zwalniania pracowników, niskie wskaźniki uzwiązkowienia niskie bezrobocie
Zatrudnienie i stopa bezrobocia w USA Stopa bezrobocia III 2013: 7,6% Zatrudnienie III 2013 : 142,7 mln osób Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2013.
Zatrudnienie w USA, 2006-2011 Źródło: US Bureau of Labor, kwiecień 2011
Elastyczność rynku pracy przykład Holandii Bezrobocie w Holandii wynosi 6,2% (II.2013)
Europejski model rynku pracy (lata 90-te XX w.) Kraje: Niemcy, Francja Stopa bezrobocia: pow. 10 % Mała zdolność tworzenia nowych miejsc pracy - przeciętna roczna stopa wzrostu zatrudnienia: 0,9 % (1974-1995) Sztywność płac i mała elastyczność rynku pracy Duża ingerencja państwa Negocjacje płacowe na szczeblu ponadzakładowym (wieloszczeblowe) Mniejsza (niż w USA) rozpiętość płac Wysoka relacja płacy minimalnej do średnich wynagrodzeń Mała sfera ubogich pracujących, duża sfera ubóstwa bezrobotnych Uzwiązkowienie na ogół wysokie (ponad 40 %) Skracanie czasu pracy - roczny czas pracy 1542 godz. /Niemcy i Francja -1993 r./ Wysokie obciążenie płac podatkami: RFN (1994): podatki / DN = 33,6 %, składka na ubezpieczenia społeczne / DN = 22,9 %
Zatrudnienie i stopa bezrobocia w strefie euro Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2013.
Stopa bezrobocia przed kryzysem, w trakcie i ostatnie dane Źródło: OECD Employment Outlook 2011
Stopa bezrobocia w UE, luty 2013 W lutym 2013 r. w Europie (EU27) liczba bezrobotnych wynosiła 26,3 mln osób; W grupie wiekowej do 25 lat w Polsce stopa bezrobocia wynosiła 28,1%, na Słowacji 35,0%, w Hiszpanii 55,7%, a w Grecji 58,4%. Źródło: Eurostat, 2013
Stopa bezrobocia rejestrowanego oraz wg BAEL MPiPS, marzec 2013: Liczba bezrobotnych 2 337 tys. Stopa bezrobocia 14,4% Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2013.
Wzrost (r/r) liczby pracujących (GN) Firmy zatrudniające powyżej 9 osób Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2013.
Wzrost (r/r) wynagrodzeń Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2013.
Wydatki na programy rynku pracy (% GDP), 2007 Źródło: OECD Employment Outlook 2011
Odsetek bezrobotnych korzystających z zasiłków, 2008 Źródło: OECD Employment Outlook 2011
Odsetek zatrudnionych z umowami na czas określony, grupa wiekowa 15-64, 2009 Źródło: Eurostat
Case study: Rynek pracy w Danii
Rynek pracy w Danii Liczba mieszkańców: Siła robocza (16-66 lat): Zatrudnieni: Samozatrudnieni: Bezrobotni: Tygodniowy czas pracy: Średnia płaca miesięczna: 5,4 mln 2,8 mln 2,5 mln 165 tys. 135 tys. 35,7 godz. 31 906 DKK
Stopa zatrudnienia w UE, 2004 Stopa zatrudnienia w Danii w 2010 r.: 73,4%
Duński złoty trójkąt (Madsen 2002)
Elastyczność rynku pracy Ok. 25% osób pracujących dotknięta jest bezrobociem każdego roku, ale znacząca większość z nich bardzo szybko znajduje nową pracę. Wewnętrzna elastyczność ilościowa (godziny pracy, nadgodziny, praca w niepełnym wymiarze, etc.); elastyczność funkcjonalna (wieloetatowość, elastyczna organizacja pracy); jak również elastyczność płac (zależna od wydajności lub wyników). Ok. 250 tys. miejsc pracy znika każdego roku, ale podobna liczba powstaje w tym samym czasie.
Hojny system socjalny W sytuacji bezrobocia fundusze wypłacają zasiłek w wysokości 90% płacy z poprzednich 12 tygodni do wysokości 400 euro. Nie ma okresu wyczekiwania na świadczenie: zasiłek przysługuje od pierwszego dnia bezrobocia. Czas wypłacania zasiłku wynosi 4 lata, a jego poziom pozostaje raczej stabilny przez ten okres. Przez pierwsze 12 miesięcy bezrobotny (6 miesięcy w przypadku bezrobotnych poniżej 25 lat) nie ma obowiązku uczestnictwa w aktywnych programach rynku pracy. Po tym okresie obowiązkowe staje się uczestnictwo w programie aktywizacyjnym w pełnym wymiarze czasu. Uprawnienie do świadczeń uzyskuje się po przepracowaniu 52 tygodni w ciągu ostatnich 36 miesięcy.
Aktywna polityka rynku pracy Udział wydatków na politykę rynku pracy wynosi w Danii ok. 4,5% PKB. Na aktywne programy wydaje się ok. 30-40% tej sumy. Mają one podnieść poziom zatrudnialności bezrobotnych, głównie poprzez programy szkoleniowe. Sprawdza się też za ich pomocą, czy bezrobotni są gotowi podjąć pracę. Wydatki na aktywną politykę rynku pracy w Danii wynoszą ok. 1,50% PKB, w UK było to 0,53% w latach 2003-2004, a w Polsce 0,16% w 2003.
Aktywne i pasywne programy rynku pracy Prawie połowa aktywnych zawodowo Duńczyków brała udział w dodatkowych szkoleniach i uzupełniała swoje kwalifikacje w ciągu ostatnich 12 miesięcy (Andersen i Mailand, 2005).
Wskaźniki koniunktury, Dania 2002-2006 Wskaźnik 2002 2003 2004 2005 2006 Wzrost gospodarczy 0.5 0.4 2.3 2.5 3.9 Stopa bezrobocia 4.6 5.4 5.5 4.8 3.9 Stopa zatrudnienia 75.9 75.1 75.7 75.9 77.4 Koszty pracy 29.1 30.3 30.7 32.0.. (euro /godz.) Wzrost zatrudnienia -0.1-1.3 0.0 0.7 2.0 Inflacja 2.4 2.0 0.9 1.7 1.9 Saldo finansów publicznych / PKB 0.2-0.1 1.9 4.6 4.6 Dług publiczny / PKB 48.3 45.8 44.0 36.3 30.3 Stopy % BC 2.95 2.15 2.15 2.40 3.75
Wskaźniki koniunktury, Dania 2007-2010 Wskaźnik 2007 2008 2009 2010 Wzrost gospodarczy 1,6-1,1-5,2 2,1 Wzrost organiczny 4,1-4,0-7,0 2,2 Stopa bezrobocia 3,8 3,4 6,1 7,4 Stopa zatrudnienia 77,1 77,9 75,7 73,4 Inflacja 1,7 3,4 1,3 2,3 Saldo finansów publicznych / PKB 2,5-2,9-1,8 0,1 Dług publiczny / PKB 34,3 42,6 52,4 55,5
Polityka energetyczna Danii a rynek pracy Zatrudnienie w branży wiatrowej w Danii 23 500 osób (2009)