ANALIZA ZWIĄZKU MINIMALNEGO WYNAGRODZENIA Z RYNKIEM PRACY W OPARCIU O DANE STATYSTYCZNE

Transkrypt

1

2 ANALIZA ZWIĄZKU MINIMALNEGO WYNAGRODZENIA Z RYNKIEM PRACY W OPARCIU O DANE STATYSTYCZNE 2

3 Cele wyodrębniania wynagrodzenia minimalnego w całokształcie polityki płac sformułowane są w konwencjach Międzynarodowej Organizacji Pracy, są także zapisywane w krajowych aktach prawnych. Wiążą się one z wymogiem płacy sprawiedliwej, która rozważana jest z dwóch punktów widzenia: 1) jako zasada opłacania pracy według jej wartości; 2) jako potrzeba zapewnienia pracownikowi i jego rodzinie niezbędnych środków utrzymania

4 Z ekonomicznego punktu widzenia celem minimalnego wynagrodzenia, jego rolą i funkcją są: - opłacanie pracy prostej wykonywanej w normalnych, nieuciążliwych warunkach, z przeciętną wydajnością i zwykłą odpowiedzialnością; - ustalanie najniższej stawki wynagrodzenia, stanowiącej punkt wyjścia do ustalania wyższych stawek przysługujących za prace odpowiednio trudniejsze, wymagające kwalifikacji, odpowiedzialne lub uciążliwe; - kształtowanie dolnej granicy hierarchii wynagrodzeń stanowiącej podstawę określania pionowych rozpiętości płac.

5 Sprawiedliwe wynagrodzenie a płaca minimalna W tej kwestii wysuwane są różne poglądy i argumenty, wśród których za najważniejsze można przyjąć dwa nurty. Pierwszy z nich, to uznawanie za płacę sprawiedliwą wynagrodzenia proporcjonalnego do wkładu i efektu pracy, które określane są także jako wartość pracy, drugi z nich, to postulowanie wynagrodzenia na poziomie pozwalającym na godziwy poziom życia. Drugi nurt sformułowany jest w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz zawarty w innych dokumentach określających kierunki polityki społecznej a zwłaszcza w społecznej nauce kościoła katolickiego, której istotą w odniesieniu do omawianej problematyki, a jest dążenie do podwyższanie płac tak, aby wynagrodzenie jednej osoby wystarczało na utrzymanie rodziny

6 Oprócz tych aspektów sprawiedliwości wynagrodzeń, niektórzy autorzy wiążą je także z innymi czynnikami jak koszty produkcji czy bezrobocie i traktują jak cenę pracy, która jest tym wyższa im większe jest zapotrzebowanie na pracowników i przeciwnie obniża się, jeśli podaż pracy jest większa od zapotrzebowania. Nie jest to pogląd powszechny a Ewentualny wpływ rynku pracy na wysokość wynagradzania nie stanowi uzupełnienia wymienionych wyżej głównych mierników płacy sprawiedliwej ani kryterium ustalania poziomu i różnicowania wynagrodzeń, ale przeciwnie oznacza odchylenie płac od wartości pracy i jej wypaczenie

7 Rok Minimalne wynagrodzenie w zł. miesięcznie Płaca przeciętna w zł. miesięcznie Minimalne wynagrodzenie do płacy przeciętnej w % , , , , , , , , , , ,7

8 Rok Udział pracowników pobierających płacę minimalną w % , , , , , , , , , , , ,5 Źródło: GUS, Struktura wynagrodzeń według zawodów (do 1997 r. we wrześniu, od 1998 r. w październiku), kolejne edycje.

9 Odsetek pracowników otrzymujących wynagrodzenie miesięczne co najwyżej równe przeciętnemu wynagrodzeniu w gospodarce narodowej kształtował się w różnych latach następująco: , , , , , , ,4

10 Społeczny punkt widzenia dotyczący minimalnego wynagrodzenia przyjmuje założenie, że płaca minimalna ma zapewnić poziom życia, który pozwoli pracownikowi nie tylko na przeżycie, ale również na uczestnictwo w życiu danej zbiorowości, nie będzie czynnikiem izolacji i pauperyzacji najniżej zarabiających. Przy korzystaniu z tego miernika trzeba przyjąć założenie dotyczące liczby osób w rodzinie, na utrzymanie której powinna wystarczać płaca minimalna. W niniejszej analizie porównuje się: - minimalne wynagrodzenie, a minimum socjalne na jedną osobę; - przeciętną płacą a minimum socjalne na rodzinę czteroosobową

11 Rok Minimum socjalne na 1 osobę Płaca minimalna netto Płaca minimalna do minimum socjalnego , , , , , , , , , , ,3

12 Rok Minimum socjalne na rodzinę 4-osobową Płaca przeciętna netto Płaca przeciętna do minimum socjalnego , , , , , , , , ,1

13 Zatrudnieni otrzymujący płacę netto powyżej minimum socjalnego dla danego typu rodziny Gospodarstwa domowe Minimum socjalne we wrześniu 2004 w zł Płaca brutto odpowiadająca minimum socjalnemu w zł Odsetek pracowników otrzymujących płacę poniżej min. socjal. dla danego typu rodziny jednoosobowe 827, ,5 dwuosobowe 1353, ,0 trzyosobowe 1898, ,0 czteroosobowe 2445, ,6 pięcioosobowe 3010, ,7 Źródło: minimum socjalne P. Kurowski, Minimum socjalne: wrzesień 2004, Polityka Społeczna, s. 35. Płaca brutto obliczenia własne wg zasad opodatkowania i składki na ZUS: Odsetek otrzymujących płacę poniżej minimum socjalnego, Struktura wynagrodzenia wg zawodów w październiku 2004; GUS Warszawa 2005.

14 Minimalne wynagrodzenie a bezrobocie w układzie województw Współcześnie dominuje pogląd, że płaca określana jest poprzez grę popytu i podaży. W warunkach bezrobocia wynagrodzenie maleje, w warunkach zapotrzebowania na pracę wzrasta. Prowadzi to do błędnych tez, np. o negatywnym wpływie kategorii płacy minimalnej na bezrobocie. W celu wyjaśnienia tego problemu przeanalizowane zostaną w układzie wojewódzkim następujące wskaźniki: - odsetek zatrudnionych pobierających minimalne wynagrodzenie; - stopy bezrobocia.

15 1999 r 2004 Województwa Udział pobierających minimalne wynagrodzenie w % Stopa bezrobocia w % Udział pobierających minimalne wynagrodzenie w % Stopa bezrobocia wg stanu na 31 grudnia 2004r. w % Polska ogółem 3,0 12,1 3,2 19,1 Dolnośląskie 2,5 14,8 2,5 22,3 Kujawsko-pomorskie 3,6 15,4 3,6 23,5 Lubelskie 3,3 12,0 4,1 17,8 Lubuskie 2,9 16,5 4,4 25,8 Łódzkie 5,0 19,4 5,1 19,6 Małopolskie 2,9 9,4 3,0 15,0 Mazowieckie 2,3 8,9 2,1 15,0 Opolskie 2,3 12,2 3,3 19,9 Podkarpackie 3,4 13,5 4,1 19,1 Podlaskie 2,6 11,6 3,1 15,9 Pomorskie 3,6 13,1 3,1 21,3 Śląskie 2,2 9,3 2,6 16,8 Świętokrzyskie 3,0 14,0 2,1 21,9 Warm.-mazurskie 3,6 21,4 4,5 29,2 Wielkopolskie 3,5 9,9 3,8 16,2 Zachod.pomorskie 3,3 16,1 3,3 27,4

16 Porównanie stopy bezrobocia z wysokością płacy minimalnej w UE (2004 r) Kraj Stopa bezrobocia Płaca minimalna w euro W y s o k i e b e z r o b o c i e Polska 18,7 177 Słowacja 15,7 148 Hiszpania 11,0 537 Francja 9, Grecja 9,3 605 N i s k i e b e z r o b o c i e Słowenia 6,2 471 Irlandia 4, Luksemburg 4, Holandia 4, Portugalia 6,4 498

17 Wskaźniki udziału zatrudnionych pobierających minimalne wynagrodzenie oraz stopa bezrobocia w poszczególnych województwach nie wykazują wzajemnej zależności. Wysoka stopa bezrobocia występuje obok przeciętnego odsetka pobierających minimalne wynagrodzenie, lub odwrotnie. Może również wystąpić zbliżona tendencja w kształtowaniu się tych wskaźników, co wynika z różnorodności kształtowania się relacji wynagrodzeń, które z kolei zależą od usytuowania na danym terenie wysoko lub nisko opłacanych sekcji PKD.

18 Badania przeprowadzono w 180 zakładach pracy w ośmiu województwach, zróżnicowanych pod względem sytuacji na rynku pracy. Do badań wybierano firmy biedniejsze, niżej płacące, w których stosowana jest minimalne wynagrodzenie. Wywiady przeprowadzano w maju 2005 r. odrębnie z pracodawcami i odrębnie z pracownikami. W analizowanych firmach zatrudnionych było łącznie pracowników. Ankiety nie objęły jednak wszystkich zatrudnionych, zebrany materiał empiryczny objął 180 pracodawców oraz 980 pracowników.

19 Koszt utrzymania a stopa bezrobocia według województw Województwa Stopa bezrobocia w % Minimum socjalne na osobę samotną w zł Stopa bezrobocia w % Minimum socjalne na osobę samotną w zł Polska 15, ,0 848 Dolnośląskie 18, ,1 831 Kujawsko-pomorskie 19, ,5 833 Lubelskie 14, ,8 827 Lubuskie 21, ,4 920 Łódzkie 16, ,3 842 Małopolskie 12, ,0 839

20 cd. Tabeli Mazowieckie 10, ,4 839 Opolskie 15, ,6 852 Podkarpackie 16, ,8 833 Podlaskie 13, ,7 851 Pomorskie 16, ,6 897 Śląskie 12, ,1 853 Świętokrzyskie 16, ,5 856 Warmińsko-mazurskie 25, ,6 842 Wielkopolskie 12, ,3 821 Zachodnio-pomorskie 20, ,5 917

21 Minimalne wynagrodzenie w krajach UE i w USA (dane za 2004 r.) Kraj Minimalne wynagrodzenie euro* Minimalne wynagrodzenie do płacy przeciętnej w przemyśle w% Odsetek pobierających minimalne wynagrodzenie Belgia Czechy ,0 Francja ,0 Hiszpania ,8 Holandia ,3 Irlandia ,1 Luksemburg ,1 Polaka ,2 Wielka Brytania ,9 USA 727-1,5

22 Ankiety i wywiady Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych przeprowadzone przez Biuro Badań Społecznych Kwiecień-maj 2005 r.

23 Ankietowani pracownicy według wysokości wynagrodzenia brutto Pracownicy otrzymujący płacę: Liczba osób Udział w % minimalną do 849 zł ,4 niską od 850 do 1000 zł ,9 niską od 1001 do 1200 zł ,8 powyżej 1200 zł ,9 Liczba badanych razem ,0

24 Właściwy poziom minimalnego wynagrodzenia odpowiedzi pracodawców Wysokość minimalnego wynagrodzenia w zł Liczba odpowiedzi Odpowiedzi w % Poniżej , , , , , , , , ,9

25 Opinie o właściwym poziomie minimalnego wynagrodzenia odpowiedzi pracowników Kwota w złotych Pracownicy ogółem W tym: pracownicy z minimalnym wynagrodzeniem Liczba osób w % Liczba osób w % Do , , ,6 33 9, , , ,8 6 1, ,4 28 7, ,4 7 1, i więcej ,9 27 7,5 Razem , ,0

26 Konsekwencje dla firm podwyższenia minimalnego wynagrodzenia Skutki podwyższenia płacy minimalnej Do 1000 zł Do 1200 zł Liczba firm w % Liczba firm w % Bez ujemnych skutków 82 45, ,8 Zmniejszenie zatrudnienia 66 36, ,0 Przejście w szarą strefę 12 6, ,3 Inne 19 10, ,9 Razem , ,0 Źródło: badania IPiSS

27 Rozkład czasu poszukiwania pracy przez pracowników objętych badaniem Czas poszukiwania pracy w miesiącach Liczba odpowiedzi Odpowiedzi w % Do ,1 Pow ,2 Pow ,0 Pow ,0 25 i więcej 46 5,7 Razem ,0

28 Pracownicy pobierający minimalne wynagrodzenie wg stażu pracy w firmie wyniki badań ankietowych Staż pracy w firmie w miesiącach ogółem Rozkład stażu pracy pracowników Pobierających minimalne wynagrodzenie liczba w % liczba w % Do ,7 30 7,4 > ,9 37 9,1 > , ,5 > ,0 13 3,2 > , ,8 > ,3 24 5,9 > , ,6 > , ,2 > , ,3 Razem , ,0 Średni staż pracy w firmie 65,3 67,2

29 Minimalne wynagrodzenie według wieku i stażu pracy dane GUS Wyszczególnienie Płaca przeciętna w zł Minimalne wynagrodzenie do płacy przeciętnej w % Według wieku Odsetek pracowników pobierających minimalne wynagrodzenie Do 24 lat ,9 11, ,1 5, ,2 3, ,9 3, ,1 3, ,5 4,3 65 lat i więcej ,5 7,1 Według stażu pracy Do 1 roku ,3 9,4 2-4 lat ,9 8,1 5-9 lat ,0 6, lat ,1 5, lat ,3 4,0 20 lat i więcej ,2 2,7

30 Uwagi końcowe Przeprowadzona analiza nawiązywała do dyskusji toczącej się w Sejmie RP oraz innych gremiach na temat metod podwyższania minimalnego wynagrodzenia oraz jego właściwego poziomu. Najwłaściwszą metodą ustalania poziomu minimalnego wynagrodzenia wydaje się jego relacja do płacy przeciętnej. Wynika to z jego funkcji jako wynagrodzenia za pracę i z roli w kształtowaniu wynagrodzeń. Pozostaje aspekt społeczny oraz rola minimum socjalnego w jego kształtowaniu, który proponujemy traktować tylko informacyjnie jako miernik oceny jego wysokości z punktu widzenia aktualnego poziomu rozwoju gospodarczego i społecznego kraju. Są to kwestie dyskusyjne, dlatego organizatorzy konferencji liczą na opinie panelistów i wypowiedzi słuchaczy.