Podstawy ekonomii wykład 06. dr Adam Salomon KTiL

Transkrypt

1 wykład 06 dr Adam Salomon KTiL

2 Ekonomia: ZATRUDNIENIE I BEZROBOCIE 2

3 Podaż pracy Podaż pracy jest określona przez decyzje poszczególnych pracowników, dotyczące ilości czasu, który chcą przeznaczyć na pracę. Płaca realna jest miarą bodźców do pracy (płaca realna iloraz płacy nominalnej i poziomu cen, informuje o ilości dóbr, które można nabyć za daną płacę nominalną. Przy wyższych płacach ci, którzy są już zatrudnieni, będą chcieli pracować więcej. 3

4 Płaca (wynagrodzenie za pracę) Płaca to ogół wydatków pieniężnych oraz świadczeń wypłacanych pracowników z tytułu ich zatrudnienia. Pojęcie to obejmuje nie tylko wypłaty pieniężne, ale też inne dodatki oraz świadczenia w naturze: materiały, towary, bony, usługi itd. lub ekwiwalent wypłacany pracownikom przez pracodawcę za wykonaną pracę. 4

5 Płaca (rodzaje) (1/2) Wyróżniamy płacę brutto jest to łączna kwota wynagrodzenia, na którą składają się wszystkie obciążenia. Płaca netto jest natomiast kwotą brutto, ale pomniejszoną o te obciążenia. Jest to kwota, którą podmiot dostaje do własnej dyspozycji. 5

6 Płaca (rodzaje) (2/2) Wynagrodzenia osobowe wynikają z tytułu umowy o pracę i składają się na nie: wynagrodzenie zasadnicze, wszelkie dopłaty (np. premie, dodatki służbowe), płace uzupełniające, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop. Wynagrodzenia bezosobowe są związane z umowami cywilnoprawnymi oraz agencyjnymi (z tytułu umowy zlecenia lub umowy o dzieło). W rozumieniu przepisów podatkowych do wynagrodzeń nie zalicza się świadczeń wypłacanych ze środków ZUS, ekwiwalentów za odzież roboczą itd., kosztów podróży służbowej oraz wypłat z tytułu projektów wynalazczych i racjonalizatorskich. 6

7 Czynniki, od których zależy wysokość płacy 1) jakimi dochodami może pochwalić się dane przedsiębiorstwo; 2) wielkość przedsiębiorstwa (duże korporacje są skłonne płacić więcej niż małe, rodzinne przedsiębiorstwa); 3) wykształcenie pracownika; 4) rodzaj stanowiska; 5) doświadczenie pracownika w branży; 6) pozycja związków zawodowych itd. 7

8 Ustalanie wysokości płacy 1) w układzie zbiorowym pracy lub 2) jeżeli nie jest pracodawca objęty układem zbiorowym w regulaminie wynagradzania; 3) w przypadku gdy u pracodawcy nie obowiązuje układ zbiorowy, ani nie jest on zobowiązany do tworzenia regulaminu wynagradzania, warunki wynagradzania pracownika ustala się w umowie o pracę. 8

9 Regulamin wynagradzania powinien określać m.in.: 1) systemy wynagrodzeń obowiązujące u danego pracodawcy (czasowy, akordowy, prowizyjny); 2) stawki wynagrodzenia zasadniczego poszczególnych grup pracowników; 3) pozostałe składniki wynagrodzenia za pracę (np. premie, dodatki, diety); 4) ustalenie zasad przyznawania wynagrodzenia za pracę w godzinach nocnych, za przestój; 5) informacje o przysługujących odprawach; 6) informacje o dodatkach do wynagrodzenia za pracę oraz innych świadczeniach ze stosunku pracy; 7) informacje o świadczeniach gwarancyjnych; 8) zasady waloryzacji wynagrodzeń; 9) postanowienia związane z świadczeniami socjalnymi, związanych z ubezpieczeniem pracowników. 9

10 Płaca minimalna w Polsce w 2018 roku 2100 zł (brutto) płaca minimalna w Polsce w 2018 roku 10

11 Płaca minimalna w UE w 2018 roku 11

12 12

13 Popyt na pracę (1/2) Popyt na pracę reprezentują firmy. Popyt na pracę jest popytem pochodnym popytu na dobra i usługi (produkty pracy) i zależy od płacy i wydajności pracowników. Krańcowy produkt pracy jest równy przyrostowi produkcji wynikającemu z zatrudnienia dodatkowego pracownika przy danym zasobie kapitału rzeczowego. 13

14 Popyt na pracę (2/2) Jeżeli wartość krańcowego produktu pracy jest wyższa od płacy realnej, to przedsiębiorstwa zwiększają zyski przez wzrost zatrudnienia. Funkcja popytu na pracę jest ujemną funkcją płacy realnej, ponieważ krańcowy produkt pracy zmniejsza się wraz ze zwiększaniem nakładu pracy. 14

15 Bezrobocie Bezrobocie jest to zjawisko polegające na tym, ze część osób zdolnych do pracy i chcących pracować pozostaje bez pracy. Bezrobotny osoba zdolna do pracy i gotowa do jej podjęcia w ramach stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, pozostająca bez pracy i nie ucząca się w szkole, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zamieszkania rejonowym urzędzie pracy (...) *. * Dziennik Ustaw nr 106, poz

16 Rodzaje bezrobocia Bezrobocie frykcyjne jest związane z przerwami w zatrudnieniu z powodu poszukiwania lepszej /innej pracy lub zmiany miejsca zamieszkania Bezrobocie strukturalne powstaje na tle strukturalnych rozbieżności pomiędzy podażą pracy i popytem na pracę Bezrobocie cykliczne jest związane ze spadkiem popytu zagregowanego, podaży zagregowanej oraz zatrudnienia w okresie recesji 16

17 Bezrobocie dobrowolne i przymusowe Bezrobocie dobrowolne jest to pozostawanie bez pracy osób, które nie podejmują pracy, bo obowiązujące na rynku pracy stawki płacy są, ich zdaniem, zbyt niskie. Bezrobocie przymusowe jest to pozostawanie bez pracy osób, które podjęłyby pracę za obowiązujące na rynku pracy stawki, ale nie ma dla nich wolnych miejsc pracy. 17

18 Bezrobocie dobrowolne i przymusowe 18

19 W skali makro Straty produkcji w wyniku niepełnego wykorzystania siły roboczej. Straty te można mierzyć jako różnicę między potencjalną produkcją przy pełnym zatrudnieniu a produkcją faktyczną. Obciążenie budżetu państwa z tytułu finansowania zasiłków wypłacanych bezrobotnym. Straty we wpływach podatkowych do budżetu państwa (które byłyby większe, gdyby ci bezrobotni pracowali i płacili podatki dochodowe). W skali mikro Polegają na pogorszeniu się sytuacji materialnej bezrobotnych i ich rodzin w rezultacie pozostawania bez pracy. Można je mierzyć w kategoriach utraconych przez jednostki dochodów w okresie bezczynności zawodowej. skutki bezrobocia mikroekonomiczne Makro- i 19

20 Bezrobocie dobrowolne i przymusowe Bezrobocie dobrowolne jest to pozostawanie bez pracy osób, które nie podejmują pracy, bo obowiązujące na rynku pracy stawki płacy są, ich zdaniem, zbyt niskie. Bezrobocie przymusowe jest to pozostawanie bez pracy osób, które podjęłyby pracę za obowiązujące na rynku pracy stawki, ale nie ma dla nich wolnych miejsc pracy. 20

21 Zwalczanie bezrobocia Pasywna polityka państwa na rynku pracy obejmuje stosowanie różnych form pomocy finansowej dla bezrobotnych (zasiłków, jednorazowych odszkodowań dla osób zwalnianych z pracy). Aktywna polityka państwa na rynku pracy obejmuje oddziaływanie na: 1. wzrost popytu na siłę roboczą; 2. obniżanie rozmiarów podaży siły roboczej; 3. poprawę funkcjonowania rynku pracy. W polityce aktywnej wykorzystuje się instrumenty polityki makroekonomicznej (stymulowanie popytu zagregowanego przez zwiększanie wydatków rządowych, obniżanie podatków, obniżanie stopy procentowej, zwiększanie podaży pieniądza) oraz specjalne instrumenty polityki zatrudnienia (roboty publiczne, pośrednictwo pracy, redukcja czasu pracy, wcześniejsze emerytury, tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości). 21

22 Naturalna stopa bezrobocia Naturalna stopa bezrobocia jest to minimalny procent siły roboczej, który nie znajduje zatrudnienia z powodu strukturalnych problemów gospodarczych i przechodzenia między poszczególnymi miejscami pracy. 22

23 Pełne zatrudnienie, potencjalny GNP i luka GNP Pełne zatrudnienie jest to poziom zatrudnienia, przy którym wielkość podaży pracy i popytu na pracę są sobie równe, przy określonej przez konkurencyjny rynek realnej stawce płacy. Potencjalny GNP jest to całkowita wartość produkcji, która mogłaby zostać wytworzona w warunkach pełnego zatrudnienia. Luka GNP jest to różnica pomiędzy potencjalnym GNP a rzeczywistym GNP. 23

24 Graficzny obraz rynku pracy 24

25 Prawo Arthura Okuna (matematyczny zapis) 25

26 Prawo Okuna Prawo Okuna (ang. Okun's law) - makroekonomiczna zależność między bezrobociem a wzrostem gospodarczym. Zgodnie z tym prawem na każde 2% spadku realnego PKB w stosunku do PKB potencjalnego stopa bezrobocia wzrasta o 1 punkt. Może być wyrażane zarówno w procentach, jak i w jednostkach monetarnych. 26

27 Podstawowe wnioski i przesłanki w polityce makroekonomicznej wynikające z prawa Okuna 1) realny PKB musi wzrastać w tym samym tempie co PKB potencjalny aby nie dopuścić do wzrostu bezrobocia; 2) w pewnym sensie PKB musi utrzymać swoje tempo, aby bezrobocie utrzymało się na niezmiennym poziomie; 3) chcąc obniżyć stopę bezrobocia realny PKB musi wzrastać szybciej aniżeli PKB potencjalny. 27

28 Prawo Okuna (3) Prawo Okuna oparte jest bardziej na obserwacjach i wynikach empirycznych, niż zostało wyprowadzone z teorii. Podaje także wyniki przybliżone, ponieważ czynniki inne od bezrobocia (np.: produkcyjność, technologia) również mają wpływ. Ta zależność może być inna dla każdego państwa zależnie od czasu prowadzonego badania. 28

29 Prawo Okuna (4) Martin Prachowny oszacował około 3% spadek w produkcji przypadało na każdy 1% wzrostu bezrobocia (Prachowny, 1993). Powołując się na pracę Andrew Abela i Bena Bernanke z 2005 roku, 2% spadek produkcji wyjaśniany zostaje 1% wzrostem bezrobocia. 29

30 Przykład (lata ) na skuteczność prawa Okuna Przykład ten pokazuje, jak można zastosować prawo Okuna do prognozowania bezrobocia w trakcie cyklu koniunkturalnego. Lata to okres stagnacji gospodarczej. W tym okresie nie było wzrostu realnego PKB w przeciwieństwie do potencjalnego PKB, który miał tempo wzrostu ponad 3% rocznie. Jaki to miało wpływ na stopę bezrobocia? Przypomnijmy że, na każde 2% niedoboru PKB w stosunku do poziomu potencjalnego przyrasta 1 punkt procentowy do stopy bezrobocia; wynoszący 9% niedobór PKB powinien doprowadzić do wzrostu stopy bezrobocia o 4,5 punktu procentowego. Zaczynając od stopy bezrobocia wynoszącej w 1979 r. 5,8%, wg prawa Okuna prognozowana stopa bezrobocia w 1982 r. powinna wynieść 10,3%. Urzędowe statystyki odnotowały nieco niższą stopę bezrobocia wynoszącą 9,7% dla 1982 r. 30