A w an g a r d a w E d u k ac j i Magazyn o Edukacji w przyszłości. Przyszłości, która zaczyna się już jutro
Dwumiesięcznik - Magazyn wydawany przez Instytut Nowoczesnej Edukacji Redaktor naczelna: Małgorzata Taraszkiewicz tel. 0 603937026 m.taraszkiewicz@ine.com.pl Zespół redakcyjny: Agata Baj, Zuzanna Taraszkiewicz. Fundacja Instytut Nowoczesnej Edukacji ul. Kaliskiego 29a, 01-476 Warszawa tel. +48 22 691-59-16 email: biuro@ine.com.pl Grzegorz Pytkowski - Prezes Zarządu Doc. dr hab. Paweł Rowiński - Przewodniczący Rady Naukowej Katarzyna Lotkowska - Dyrektor Zarządzający Małgorzata Taraszkiewicz - Dyrektor ds. projektów Rada Ekspertów: Chris Alexiou jeden z założycieli firmy Accelerated Learning Systems Hellas, działającej na terenie Grecji oraz Europy Południowej. Wykorzystuje metodę Przyspieszonego Uczenia Się, opartej m.in. na nagrodzonych Nagrodą Nobla badaniach Howarda Gardnera, jak też pionierskiej pracy Colina Rose. Metodę tę wykorzystuje się obecnie w nauczaniu języków obcych, w szkoleniach motywacyjnych, szkoleniach menedżerskich i rozwoju osobistego, pomocach naukowych dla dzieci i wielu innych dziedzinach nauczania. Robert Kozak Pełni funkcję Chief Executive Officer ekskluzywnego serwisu analitycznego dla zarządów i właścicieli globalnych firm działających na rynku Europy Środkowej i Wschodniej. Karierę zawodową zaczynał jako naukowiec na Wydziale Chemii UW. Większość życia zawodowego spędził w mediach jako dziennikarz i menadżer. 15 lat spędził w BBC, gdzie zaczynał jako korespondent, a potem stworzył i prowadził oddział BBC w Polsce. Uczestniczył w powstaniu Radia TOK FM. Wychował całe pokolenie dziennikarzy. Pracował w TVP, gdzie kierował "Wiadomościami" i "Teleexpressem". Od kilku lat jest wykładowcą w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi na kierunku Dziennikarstwo. Prowadzi też szkolenia dla dziennikarzy i menadżerów zarządzających mediami. Ivar Nakken Kierownik Science Circus (Cyrku Przyrodniczego) przy Centrum Eksperymentalnym w Muzeum Przyrodniczym Jaermuseet w Norwegii. Był twórcą i kierownikiem Science Circus przy Science Centre (Centrum Eksperymentalnym) "Technoteket" przy Muzeum Technicznym w Oslo. Uczestniczył w budowie pierwszego Science Centre w Reykjaviku na Islandii. Jest nauczycielem, a przez wiele lat był również dyrektorem szkoły podstawowej. dr Olga Stankiewicz Nakken - Nauczycielka fizyki w liceum Dalane w Egersund w Norwegii. Zdobyła tytuł doktora fizyki jądrowej na Uniwersytecie Göteborgskim. Była przewodniczącą stowarzyszenia "Różnorodność przeciwko bezmyślności" (Mangfald Mot Enfald) przy Liceum Frölunda (Frölundagymnasiet), którego celem jest praca przeciwko rasizmowi i przemocy. Od lat prowadzi kursy dla nauczycieli na temat nowych metod nauczania matematyki. Pomaga mężowi przy realizacji programu Science Circus. Colin Rose - psycholog i ekspert w zakresie nowoczesnych metod uczenia się. Stworzył wiele programów szybkiego rozwoju i uczenia się dla wszystkich grup wiekowych. np. "Zabawy FundaMentalne" oraz "Młody Mistrz". Jest autorem licznych publikacji, np. "Accelerated Learning" i "Accelerated Learning for the 21st Century" ("Ucz się szybciej, na miarę XXI wieku"). Założyciel i prezes angielskiej firmy Accelerated Learning Systems, jest też doradcą uniwersytetów i koncernów. Jako członek organizacji rządowych w Wielkiej Brytanii współtworzy sieć ośrodków edukacyjnych dla rodziców. Jest członkiem zarządu brytyjskiego stowarzyszenia Kampania dla Nauki. Marek Szurawski - tłumacz, żeglarz, dziennikarz i szkoleniowiec, ekspert w zakresie rozwoju osobowości i nowoczesnych technik pracy umysłowej, w tym technik uczenia się i twórczego myślenia. Twórca Wakacyjnych Szkół Treningu Pamięci, Sprawnego Myślenia i Rozwoju oraz programu Memoriad Szkolnych - uczniowskich Mistrzostw w Zapamiętywaniu. Autor licznych tłumaczeń, programów radiowych i telewizyjnych, i dwóch bestsellerowych książek "Pamięć. Trening interaktywny" i "Pamięć i intelekt. Trening mistrzowski". Autor programów szkoleniowych dla firm, instytucji i szkół wyższych. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, w 1999 r opłynął przylądek Horn na s/y "Zawisza Czarny". Brian Tracy - jeden z największych światowych autorytetów w zakresie zarządzania i planowania strategicznego. Jest wymieniany obok Petera Druckera, Stephena Coveya czy Jacka Welcha za jednego z najbardziej wpływowych liderów biznesu na świecie. Niezwykle kreatywny i pracowity - na świecie wydano ponad 300 programów edukacyjnych jego autorstwa! W prowadzonych przez niego seminariach wzięło udział ponad cztery miliony osób w 53 krajach, w tym zarządy i kadra menadżerska wielu koncernów plasujących się w ścisłej czołówce światowej gospodarki. Autor 42 książek przetłumaczonych na 35 języków, w tym światowych bestsellerów: "Maksimum osiągnięć", "Sposób na sukces" czy "Turbostrategie". 2
Raport o kapitale intelektualnym Polski to ważny dokument, przygotowany przez Zespół Doradców Strategicznych Premiera. Określa on długofalową wizję rozwoju Polski. Kapitał Intelektualny to ogół niematerialnych aktywów ludzi, przedsiębiorstw, społeczności, regionów i instytucji, które, odpowiednio wykorzystane, mogą być źródłem obecnego i przyszłego dobrostanu kraju. Na kapitał intelektualny składają się: kapitał ludzki (wykształcenie, doświadczanie, umiejętności i postawy), kapitał strukturalny (potencjał placówek oświatowych, naukowych, badawczych), kapitał społeczny (potencjał społecznych norm postępowania, zaufania i zaangażowania), kapitał relacyjny (związany z wizerunkiem Polski na zewnątrz, z integracją, globalną gospodarką). Zatrzymajmy się na obszarach ważnych dla edukacji. Wprowadzony przez autorów indeks kapitału intelektualnego dla dzieci plasuje Polskę na 13 miejscu wśród 16 krajów europejskich objętych porównaniem.. Wśród problemów, które wymagają natychmiastowej reakcji jest zagrożenie ubóstwem. Polska ma najwyższy w Europie wskaźnik takiego zagrożenia, aż 26% dzieci i młodzieży poniżej 15.roku życia żyje poniżej progu dochodów gwarantującego zaspokajanie potrzeb. Dostępność do edukacji przedszkolnej jest nie tylko niska, ale mocno zróżnicowana. Najtrudniejsza jest sytuacja w gminach wiejskich. W testach PISA polscy uczniowie zajmują wysokie miejsce w umiejętności czytania. Gorzej wypadają w matematyce, jeszcze słabiej w zakresie umiejętności z nauk przyrodniczych. To niepokojący wynik, gdyż rozmija się z potrzebami wynikającymi z rozwoju nauki i z potrzeb rynku pracy. Jak wynika z badań (McKinsey&Co2007) kluczową rolę w efektach pracy ucznia odgrywa nauczyciel. W Polsce jednak kształcenie nauczycieli jest przestarzałe, teoretyczne, przedmiotowe, nie wyposaża nauczyciela w niezbędne umiejętności. Brakuje w nim rzetelnej, dobrej praktyki. Rozwijanie talentów uczniów to kolejne ważne zagadnienie, wymagające przemyślanego działania. Kończą się czasy masowego kształcenia wszystkich dzieci według programu. Potrzebna jest indywidualizacja, tak, aby każdy uczeń miał możliwość poszerzania swoich zdolności i zainteresowań. Szkoła musi być dostosowana do potrzeb każdego ucznia. Trzeba znać i umiejętnie stosować diagnozę indywidualnych stylów uczenia się, rodzajów inteligencji, specjalnych potrzeb edukacyjnych. Wśród rekomendacji autorów raportu na pierwszym miejscu znalazły się: - bardziej kompleksowa i efektywna polityka rodzinna wsparcie rodziców w ich roli wychowawczej. - podniesienie jakości nauczania. (wyjątki ze skrótu i komentarza do w/wym raportu autorstwa Ireny Dzierzgowskiej, opublik.13 lipca 2008 w Społecznym Monitorze Edukacji www.monitor.edu.pl) 3
Spis treści artykułów Od redakcji... str. 5 1. Edukacyjne Oblężenie Malborka już za nami... str. 6 2. Czyj mózg najbardziej intensywnie pracuje w klasie? Colin Rose... str. 9 3. Raport z badań; Ucząc się uczenia Jilian Rodd... str. 12 4. Edukacja przez ruch Agnieszka Andrzejczak (edunews.pl)... str. 14 5. Accelerated Learning Marek Szurawski... str. 16 6. Multitablice przełom w edukacji Maciej Winiarek... str. 25 7. Innowacje w szkole, albo wykluczenie w życiu Adam Jagiełło - Rusiłowski... str. 27 8. Czy CSR to rodzaj nowoczesnej filantropii? Robert Kozak... str. 30 9. Career English... str. 31 10. TESCO DLA SZKÓŁ opis projektu Dorota Karwala... str. 32 11. Czternaście zasad Deminga Andrzej Blikle... str. 33 Prawa autorskie zastrzeżone. Korzystanie z materiałów dozwolone do użytku własnego i pracy z uczniami; przedruki i inne formy używania materiałów są możliwe po uzgodnieniu z redakcją. Obecny system szkolny, jest sprzeczny z konstytucją (dr Gerhad Huhn) 4
Od redakcji Każdy na prawo do własnych poglądów. Można uważać, że polska szkoła jest najlepsza na świecie. Można wątpić w liczby, fakty, rankingi (nawet światowe). Można uczyć/nauczać stale tak samo Ale nie można wtedy oczekiwać lepszych rezultatów! Robienie tego samego, tak samo, na ogół doprowadza do takich samych rezultatów! I na pewno nie polepsza wyniku. Jakieś 100 lat temu Rockefeller powiedział Trzeba wziąć do szkoły synów robotników i nauczyć ich, żeby lepiej robili to, co niezbyt dobrze wykonywali ich ojcowie. Takie były cele edukacji w dobie rewolucji przemysłowej. Takie cele zdaje się nadal przyświecają szkolnej praktyce jako ukryty program. Czy ktoś z Państwa słyszał o jakimkolwiek innowacyjnym programie kształcenia nauczycieli? Albo programie innowacyjnego i kreatywnego kształcenia nauczycieli, aby oni dalej wspierali innowacyjność i kreatywność u uczniów? Jeżeli coś do nas nie dotarło, to bardzo prosimy o informację, kontakt, opis Rok 2009 ogłoszono jako Europejski Rok Kreatywności i Innowacji. Wszystkim Kreatywnym Innowatorom dedykuję anegdotę najlepszy przepis na skuteczne działanie: Ogiera - mistrza Wielkiej Pardobickiej, pytał inny ogier, który na ogół wlókł się w ogonie: Jak ty to robisz, że zawsze jesteś pierwszy? Mistrz odpowiedział: Ja po prostu nie widzę przeszkód. I życzę Im - Wam, abyście po prostu nie widzieli przeszkód, ograniczeń i wyrzucili ze swego słownika słowa typu: tak nie można, nie da się, nigdy tak nie robiliśmy, to nie zadziała. Bo wszystko jest możliwe, zaś blokady tkwią w naszej słabej, leniwej wyobraźni! Niech przestrogą będzie ciekawy eksperyment przeprowadzany w jednej ze znanych mi warszawskich szkół. Otóż, w trosce, aby dzieci nie przeżywały szoku oceniania w klasie IV, już w klasie II i III wprowadzane są oceny cyfrowe! Jest to typowy przykład myślenia płaskiego, w dodatku z połamaniem prawa oświatowe. Pozdrawiamy jesiennie i niezmiennie optymistycznie Małgorzata Taraszkiewicz i Autorzy 5
Na 18-20 września 2008, Malbork symbolicznie Miło nam dokonać podsumowywania IV Festiwalu, bo naprawdę dużo się działo! Edukacyjne otworzył zdjęciach Erę Nowej poniżej zburzył (i na okładce) widać jak Colin Rose - w inauguracyjnym wykładzie Oblężenie Edukacji Starą Edukację realizowaną według zasad sprzed 100 lat i tym samym Malborka na miarę XXI już wieku. za nami... Ale to nie było jedyne mocne uderzenie... W piątkowym wykładowowarsztatowym maratonie uczestników udział ponad - 500 wzięło czwartkowo- nauczycieli z całej Polski. i rodziców W 100 piątek dzieci - w - uczniów ramach z festiwalu Malborka - dodatkowo i spod Białegostoku. w specjalnych warsztatach wzięło udział około Przez warsztatach udziałem dwa Doroty pierwsze na 14 Karwali tematów, dni - i łącznie, Andrzeja panelu uczestnicy Bliklego na temat oraz mieli społecznej programie możliwość odpowiedzialności wieczornym. wziąć udział w biznesu 9 wykładach, z 29 W czwartkowy wieczór był pokaz filmu Alana Parkera "The Wall", zaś w piątek miał miejsce 6
bankiet wytrwałych Sobotni z rozdaniem dyplomów za Awangardowe Osiągnięcia w Edukacji, a potem - dla mini warsztaty Festyn - nocne z to rysowania była zwiedzanie wielka map gratka Zamku. mentalnych dla dzieci - występowali dla nich Szaleni Naukowcy, były Awangarda oraz zaklinanie w Edukacji słońca, aby (październik, wyszło i nas ogrzało. 2008) Wszystkie stoisku Nasza sportowa TESCO dzieci oraz gwiazda świetnie trenując się Marek bawiły marsz Szuster skacząc z kijkami ustanawił Nordic piłkach, swój Walking. smakując kolejny rekord jogurty świata, rozdawane tym razem w marszu z kijami Nordic Walking na 42 km. w Ewaluacja: Otrzymaliśmy wypełnione ankiety ewaluacyjne od około 80% uczestników. Z analizy otrzymanych ankiet ewaluacyjnych wynika iż spełniliśmy oczekiwania uczestników Festiwalu: nauczycieli i rodziców. Chociaż dość często pojawiały się głosy krytyczne, że po pierwsze: tego typu imprez jest zbyt mało; a po drugie: program warsztatów był tak bogaty, że trudno się było zdecydować co wybrać... Wszystkie wykłady i warsztaty zostały ocenione bardzo wysoko. Dziękujemy bardzo! Dziękujemy wszystkim, którzy się przyczynili do realizacji tego projektu - 7
organizacyjnie, merytoryczie i finansowo 8
Colin Rose Czyj mózg najbardziej intensywnie pracuje w klasie: nauczyciela czy ucznia? Kiedy pomożemy naszym uczniom w tym, aby stali się bardziej pewni siebie i mieli poczucie kompetencji w zakresie uczenia się, wtedy nie tylko pomagamy im w krótkoterminowych osiągnięciach w szkole, ale dajemy im umiejętności przydatne na całe życie. W obliczu szybko zmieniającego się świata umiejętność ciągłego uczenia się i doskonalenia jest kluczowa. Pytanie zawarte w tytule zazwyczaj wywołuje ironiczny uśmiech podczas treningów INSET. Lecz za tym pytaniem kryje się poważny problem. Jeśli akcent postawimy na tym jak można lepiej nauczać przedmiotu? wtedy odpowiedzialność i wysiłek oczywiście leży po stronie nauczyciela. Jeśli z kolei akcent zostanie położony na tym jak możemy pomóc naszym podopiecznym, aby stali się lepszymi uczniami? wtedy wkraczamy na ścieżkę kształcenia samo-nauczających się uczniów, uczniów odpowiedzialnych za własne uczenie się. Kluczową rzeczą w Przyspieszonym Nauczaniu a zwłaszcza w przypadku programu C.H.A.M.P.S. (MISTRZ) jest jak uczyć się efektywnie, jak opanować umiejętność uczenia się. Czegokolwiek! W Przyspieszonym Nauczaniu etap pierwszy, polega na tym, aby zapoznać uczniów z podstawowymi informacjami na temat zasad działania mózgu oraz koncepcją, że każdy człowiek ma preferowany przez siebie styl uczenia się, taki który jest dla niego najwygodniejszy. Uczniom wzrasta motywacja do uczenia się, kiedy się dowiadują iż efektem dopasowania sposobów uczenia się do indywidualnych potrzeb i preferencji uczącego się jest to, że uczenie się staje się szybkie, łatwe, przyjemne i skuteczne. To jest dla nich optymistyczna wiadomość! 9
Kolejny etap polega na samodzielnej diagnozie własnego profilu uczenia się. W tym celu uczniowie używają interaktywnego testu wbudowanego w program CHAMPS (program ten można zainstalować w sieci komputerowej w szkole lub na komputerach indywidualnych). Test ten jest dostępny na www.acceleratedlearning.com. Test stylu uczenia się bazuje na teorii Wielorakiej Inteligencji Howarda Gardnera z Uniwersytetu Harvard. Gardner zakwestionował zasadność dotychczasowego myślenia o inteligencji, tej którą mierzą testy IQ. Opisał co najmniej osiem inteligencji: logiczno/matematyczną, lingwistyczną, interpersonalną, fizyczną, wizualno/przestrzenną, muzyczną, intra-personalną (reflektywną) oraz ekologiczną. C.H.A.M.P.S. to akronim opisujący 6 etapów, które wyróżniamy w procesie uczenia się. Kiedy uczniowie mają już świadomość jaki jest ich profil inteligencji, program ten umożliwia wybór technik uczenia się, zapamiętywania, motywowania oraz przyswajania wiedzy, które będą dla nich najbardziej odpowiednie. Pakiet ten zawiera także praktyczne porady dla nauczycieli na temat samych metod nauczania oraz sugestie jak je wdrażać w codziennej praktyce w klasie. C.H.A.M.P.S. C (Confidence) pewność siebie strategie mentalnego przygotowania się do nauki. Techniki samomotywacji i redukcji stresu, stawiania sobie celów oraz zarządzania czasem. A propos redukcji stresu: nauczyciele mogą na przykład rozdać uczniom czerwone i zielone kartki. Jeśli w trakcie zajęć uczeń czegoś nie będzie rozumieć podniesie rękę z czerwoną kartką jest to mniej stresujące niż jakby miał powiedzieć na głos nie rozumiem. H (Home in on the Facts) koncentrowanie się na faktach. Tu jest miejsce na porady dla uczniów na temat jak szybko zorientować się w wybranym zagadnieniu (tak, aby później otrzymane informacje pasowały do całości i miały sens, oraz w jaki sposób czytać tak, aby wyciągnąć znaczenie. Zawiera też instrukcje jak stworzyć mapy uczenia się i diagramy (dla uczniów wzrokowców), jak uczniowie kinestetyczni mogą zapisywać poszczególne myśli na karteczkach, a potem porządkować je w logiczny dla siebie sposób oraz jak słuchowcom może pomóc czytanie notatek na głos. Na przykład nauczyciele mogą zachęcać uczniów do nauki w parach. W parach uczniowie podsumowują kluczowe tematy poruszone w trakcie lekcji. 10
A (stands for Action) akcja tu prezentowane są różne techniki po kilka na każdą z ośmiu inteligencji wyróżnionych przez Gardnera. Jak wykazały nasze obserwacje, uczniowie w wielkim stopniu skorzystali z nauki stosowania różnych form organizerów wizualnych, które pomagają w porządkowaniu myśli w metodyczny sposób. Warto pamiętać, że 60% ludzkiego mózgu jest przeznaczone do przetwarzania wizualnego! M (Memorise it) zapamiętaj to. Ta część opisuje różne strategie zapamiętywania proste karty do powtórzeń, aż po łańcuchy wizerunków oraz system Peg Word. P (Prove you know) udowodnij, że wiesz. Tu zachęca się uczniów, aby nie czekali do egzaminów na zewnętrzną weryfikację posiadanej wiedzy, ale etapami, sami sprawdzali czy i czego się nauczyli. Tu znajdują się porady jak samemu ocenić swoją pracę przed oddaniem jej nauczycielowi (bazowa sprawa dla uczenia uczniów odpowiedzialności za własną naukę) oraz omawiane są strategie zdawania egzaminów pisemnych. S (Sit back & think) usiądź i pomyśl, jest to ostatni etap zaproszenie uczniów, aby usiedli spokojnie i pomyśleli nie tylko o tym, czego się nauczyli, ale również jak się tego nauczyli oraz wyciągnęli wnioski: co ewentualnie mogą jeszcze zrobić, aby stawać się lepszymi uczniami. W typowej szkole podstawowej uczniowie 6 klasy są zapoznawani z tymi technikami przez siedem kolejnych zajęć. W młodszych grupach wiekowych, nauczyciele wdrażają stopniowo do swojego programu kluczowe techniki z całego programu. W momencie, kiedy uczniowie i nauczyciele stosują taki sam model uczenia się tworzone są się warunki do bardziej aktywnej współpracy między nimi. W ten sposób uczymy zarówno jak?, jak również co? Czy to zdaje egzamin? Program CHAMPS naucz się uczyć jest obecnie używany w ponad 1400 szkołach. Ocena działania programu wykazała, że : uczniowie, bez względu na wiek, są pozytywnie nastawieni do uczenia się i lepiej umotywowani do nauki. Kiedy rozumieją jaki jest ich preferowany styl nauki i profil inteligencji są bardziej aktywni podczas uczenia się w szkole. 11
zachęcanie uczniów do opanowywania umiejętności uczenia się ma pozytywny wpływ na ich osiągnięcia (w niektórych szkołach ponad 50% uczniów uzyskało oceny wyższe od zakładanych), po wprowadzeniu tego programu, nauczyciele są bardziej zmotywowani do pracy, a sama praca daje im więcej satysfakcji. (tłumaczenie Paweł Budnicki) Więcej informacji na temat efektów programu w artykule poniżej Raport: ucząc się uczenia. Raport z badań: Ucząc się uczenia Niniejsze podsumowanie opiera się na wynikach badań prowadzonych przez dr Jillian Rodd, które były prowadzone w ramach Kampanii na Rzecz Uczenia się. Dr Jillian Rod była osobą zaangażowaną w dwuletni projekt Ucząc się uczenia, który przeprowadzono w brytyjskich szkołach od września 2000 r. do lipca 2002r. Raport obejmuje : 1) pierwszy rok: badania były prowadzone w 25 szkołach podstawowych i średnich 2) drugi rok: badania były prowadzone w 16 szkołach, również na obu poziomach edukacji. Badania skupiały się na trzech głównych obszarach zainteresowań: powstawanie i preferencje stylów uczenia się oraz istnienie różnych rodzajów inteligencji u dzieci. wpływ nauki uczenia się na uczniów na poziomie siódmej klasy. efekty uczenia umiejętności metakognitywnych u uczniów klas w 8-11 roku nauki, a wyniki uzyskiwane w ramach poszczególnych przedmiotów. 12
I Rok Oto główny wniosek wynikający z pierwszego roku badań uczenia się: Motywacja i standardy pracy uczniów uległy poprawie, gdy: 1. Nauczyciele pomagają uczniom w przygotowywaniu się do skutecznego uczenia się poprzez tworzenie środowiska, które wspomaga dobre samopoczucie fizyczne, emocjonalne i mentalne oraz zminimalizowane są bariery i czynniki utrudniające naukę. 2. Stosowane są metody nauczania, uwzględniające indywidualne style uczenia się uczniów i ich różne rodzaje inteligencji. Silniejszy jest wpływ na tych uczniów, którzy preferują prezentację materiału w sposób ruchowy (fizyczny). 3. Nauczyciele poświęcają swój czas na pomaganie uczniom w zrozumieniu siebie samych i w nabywaniu postawy sprzyjającej uczeniu się i zaznajomieniu ich ze strategiami, które wspomagają skuteczność uczenia się i polepszają wyniki. 4. Uczniowie są w stanie zrozumieć, że nauka odbywa się zarówno w klasie, jak i poza nią, przy jednoczesnym rozumieniu procesu nauki przez rodziców i członków społeczności szkolnej i ich udziale. Nauczyciele, którzy byli informowani o sposobach jak uczyć uczenia się i nabywali doświadczenia w tym zakresie, doświadczali: znaczącej poprawy skuteczności swojego nauczania, poczucia rozwoju zawodowego, wzrostu motywacji i poczucia pewności siebie. Zalecenia wynikające z pierwszego roku były następujące: o Nauczyciele w ramach programu nauczania, powinni mieć czas na pomaganie uczniom w braniu odpowiedzialności za własną naukę, poprzez pomaganie im w zrozumieniu procesu uczenia się i siebie samych jako osób uczących się. o Należy pomagać uczniom w wykorzystywaniu technik uczenia się, w tworzeniu środowiska nauki, przekazywaniu informacji, stwarzaniu możliwości uczenia się i dostarczaniu informacji zwrotnych. o Rodzicom należy zaoferować możliwości zrozumienia procesu uczenia się, tak aby mogli skutecznie wspierać w nim swoje dzieci. Uczniowie mają lepsze wyniki, jeżeli mają swobodny dostęp do wody pitnej. Ćwiczenia takie jak gimnastyka umysłu, a także różne sporty, mają pozytywny wpływ motywację uczniów do uczenia się oraz poczucie zadowolenia i przyjemności, jaką uczniowie czerpią z uczenia się. Ćwiczenia odstresowujące przed egzaminami pisemnymi poprawiają wyniki uczniów na egzaminach. (wyjątki z raportu podsumowującego wyniki badań prowadzonych przez dr Jillian Rodd dla brytyjskiej Kampanii na Rzecz Uczenia się) 13
Edukacja przez ruch Agnieszka Angrzejczak (edunews.pl) Nauka kojarzy nam się przede wszystkim z podręcznikiem, tablicą, kredą, biurkiem i dziećmi siedzącymi w ławkach. A także z ogromną iloscią informacji mniej lub bardziej użytecznej, które należy zapamiętać. Nie zawsze daje to dobry rezultat. Dla lepszego rozwoju uczniowie muszą wykorzystywać wszystkie zmysły. Potrzebują ruchu, gdyż wówczas ćwiczą wiele umiejętności. Jeden z wykładów podczas pierwszego dnia IV Ogólnopolskiego Festiwalu Edukacyjnego Edukacyjne oblężenie Malborka zaczął się dość niestandardowo. Prowadząca go Dorota Dziamska, zaproponowała zgromadzonym na sali nauczycielom i edukatorom mała rozgrzewkę, rozdała białe i różowe kartki. Z głośników rozległa się żywa muzyka. Rozbawieni dorośli naśladowali ruchy prowadzącej zajęcia machali i zgniatali trzymane w ręku kartki. Na koniec prowadząca zadała pytanie Było przyjemnie czy czuliście, że się czegoś nauczyliście?. Zebrane na sali osoby nie do końca chyba potrafiły jednak dostrzec związek zabawy z edukacją. Wartości edukacyjne wypływające z włączenia w kształcenie dzieci ćwiczeń ruchowych są nie do przecenienia. Oprócz dobrej zabawy, ten rodzaj aktywności jest bardzo cenny dla uczniów w młodym wieku. Umiejętnie wykonywane ruchy powodują, że integrowane są obie półkule mózgu a to poprawia efektywność uczenia się i sprawia, że ćwiczone są różne umiejętności, za które odpowiedzialne są różne części mózgu. Dorota Dziamska podpowiadała, jak praktycznie zachęcać i efektywnie korzystać z naturalnej ruchliwości dzieci i jak działać na ich wyobraźnię. Można na przykład odwołać się do ich wyobraźni i układać niezapisaną książkę, dopowiadając i wizualizując jej kształt. Wystarczy do tego karta papieru, którą można później składać na wzór orgiami i stworzyć np. czapkę dla króla, którego przygody dziecko opisywało w książce. Dzięki temu, oddziałujemy na różne zmysły uczniów, nie tylko wzrok i słuch. Jednym z nich jest również równowaga, o której w polskiej szkole zdecydowanie się zapomina. Krzesło, a nauka Prowadzenie zajęć na siedząco jest dla małych dzieci całkowicie nienaturalnie i ogranicza ich rozwój również intelektualny. Pojawia się nowy termin propriocepcja, czyli zmysł orientacji położenia własnego ciała, który decyduje o dużej lub małej motoryce dziecka. Normalną konsekwencją rozwoju, jest to, że małe dzieci chcą poznawać świat przez różne zmysły, a okazuje się, że dzięki zapobiegliwości dorosłych dostają do rąk gotowe produkty, książki i zabawki. Bardzo rzadko można spotkać zajęcia, na których dzieci są zabierane do 14
parku i zamiast obrazków w książce mogą zobaczyć np. prawdziwe klony, lipy, kasztany i osobiście zbadać, jakie liście mają te drzewa. Zdecydowanie lepiej je zapamiętają, jeżeli będą mogły ich dotknąć, poczuć ich fakturę i zapach. Dziamska dodała też, że trzeba wyważyć to, czego uczymy dzieci gdyż nie wszystkie informacje są fundamentalne i nie każda prowadzi do ugruntowania wiedzy na wysokim poziomie. Zaśmiecanie pamięci dzieci encyklopedyczną wiedzą nie przyniesie im korzyści, taka erudycja jest złudna. Kolejny przykład, jak dorośli bezmyślnie ułatwiają dzieciom naukę, jest to jak na ich rozwój motoryczny wpływa popularna poszerzona liniatura, używana w książkach do nauki pisania. Poprzez większy zakres ruchu dzieci odczuwają napięcie w barku, a w czasie pisania w normalnej liniaturze, nie wykorzystuje się wszystkich mięśni i ręka mniej się męczy. Prawdopodobnie ktoś myślał, że większe kształty będą łatwiejsze jeżeli chodzi o wzrok, ale zignorowano inne zmysły. Jakie są wnioski? Klucz do rozwoju tkwi w ciele praca, którą wykonują dzieci musi być przede wszystkim fizjologicznie poprawna - ergonomiczna. Uczniowie za często siedzą, za dużo czasu spędzają na statycznych zajęciach. Najważniejsze to uświadomić sobie, że kiedy dzieci się uczą, trzeba wspierać je tak, żeby uważały sukces edukacyjny za własne osiągnięci i poznały, w jaki sposób mogą stać się odpowiedzialne za własną edukację. Żywa edukacja Podobne kwestie poruszył wykład z drugiego dnia festiwalu nt. "Żywej edukacji, który prowadziła Katarzyna Lotkowska. Ideą takiego nauczania jest połączenie muzyki, rytmu oraz plastyki. Charakterystycznym elementem jest użycie piłek terapeutycznych, które nie tylko zaspokają potrzebę ruchu, ale też poprawiają sylwetkę dzieci. Dzięki zaangażowaniu metod ruchowych wzrasta motywacja, bo uczniowie ciągle wykonują różne ćwiczenia. Zaangażowanie emocjonalne do podjęcia wysiłku intelektualnego jest bowiem kluczowe, żeby dzieci uczyły się chętnie i skutecznie. Pozostawanie w ruchu powoduje tworzenie wiązań neuronowych, a wtedy szybciej przepływają informacje. Wykładowczyni zwróciła również uwagę na to, jak bardzo stres wpływa na zablokowanie dopływu niektórych informacji. Bardzo ważna jest więc akceptacja dziecka takiego jakie jest. Trzeba każdemu stworzyć warunki do nauki jak najlepiej dopasowane do jego stylu, a nie traktować indywidualne preferencje jak odejście od normy. Lotkowska zwróciła uwagę na znaczenie aktywnej współpracy nauczycielei z rodzicami, którzy żeby lepiej wspierać dzieci powinni przestrzegać kilku zasad: - partnerstwa (równe prawa i obowiązki obu stron), - wielostronnego przepływ informacji (nie tylko od rodziców do dziecka, ale i w drugą stronę), - wzmacniania motywacji dziecka. Kluczowe jest wzmacnianie pozytywnych zachowań dziecka. Nauka powinna być przyjemnością, uczeń może pierwszy raz zrobić coś źle i musi mieć prawo do tej pierwszej pomyłki. Powinien edukować się w przyjaznej atmosferze zrozumienia i akceptacji dla jego suwerenności i niepowtarzalności charakteru. 15
Accelarated Learning Marek Szurawski Radość i większa skuteczność uczenia się Rady i sugestie dla uczniów i nauczycieli w dzisiejszej szkole Tak, to można zrobić. Fundamentem współczesnej edukacji staje się powoli system Activity Based Learning (ABL), wykorzystujący połączenie aktywności fizycznej z zaangażowaniem możliwie wszystkich zmysłów i całego układu umysł-ciało w procesie uczenia się. Przybywa coraz więcej dowodów na to, że uczenie się całym sobą, z wykorzystaniem wszystkich danych nam możliwości ciała, ducha i umysłu jest o wiele bardziej efektywne, niż uczenie się poprzez samo tylko uczestnictwo w lekcji (wykładzie), czytanie podręcznika czy korzystanie z programów audiowizualnych. Właściwie dobrana aktywność ruchowa i własne doświadczenie przynoszą o wiele lepsze efekty niż bierne słuchanie nauczyciela, ślęczenie nad podręcznikiem, oglądanie programu telewizyjnego czy siedzenie przed komputerem. To dlatego dzieci są mistrzami uczenia się. Dzieci uczą się najchętniej w ruchu, całym ciałem i wszystkimi zmysłami. Skuteczność tej metody sprawdza się również w świecie dorosłych. Jakość uczenia się spada, jeśli oddzielamy umysł od ciała, zapominamy o ciele (aktywności fizycznej) i używamy tylko jednej, racjonalnej i świadomie kontrolowanej części mózgu Ruch fizyczny usprawnia działanie umysłu. Część mózgu odpowiedzialna za ruchy motoryczne naszego ciała (motor cortex) sąsiaduje bezpośrednio z częścią wykorzystywaną w procesach myślenia i rozwiązywania problemów Zaznaczmy jednak wyraźnie: samo poderwanie uczniów z miejsc i zaangażowanie ich w zabawę ruchową nie poprawi automatycznie wyników uczenia. Nie. Dopiero wzbogacenie wysiłku intelektualnego o gimnastykę ciała i uruchomienie wszystkich zmysłów wywrze największy efekt. Komponenty tego systemu łatwo zapamiętać akronimem SIWA. Optymalne, najwyższej jakości uczenie się zachodzi wtedy, kiedy jednocześnie, na zasadzie pełnej integracji wykorzystujesz następujące kanały: 1. Somatyczny - Uczysz się w ruchu i robiąc coś. Ciało i umysł to JEDNO. Jeden i ten sam fantastyczny układ z niezwykle sprawnym elektrochemicznym i biologicznym sprzężeniem zwrotnym. Ciało jest umysłem, umysł jest ciałem 2. Intelektualny - Uczysz się rozwiązując problemy i angażując twórcze myślenie. Skuteczność uczenia się zależy niepomiernie od tego, co robisz w swoim umyśle, angażując całą inteligencję, aby zrozumieć doświadczenie, stworzyć związki i połączenia, nadać sens i znaczenie, ustalić wartość i przydatność nowych informacji, i nakreślić plany ich wykorzystania. W ten sposób przez zintegrowanie aktów myślowych, fizycznych, emocjonalnych i intuicyjnych nadajemy doświadczeniu własny, osobisty sens. Doświadczenie zmienia się wtedy w wiedzę, wiedza w zrozumienie, a to ostatnie (mamy nadzieję) w mądrość. Uczenie się winno mieć pewną intelektualną głębię, inaczej staje się szablonowe, z powierzchownym lub pozornym błyskiem, niknącym przy pierwszym zderzeniu z rzeczywistością 3. Wizualny - Uczysz się obserwując i rysując. Mózg myśli obrazami, a większość ludzi to wzrokowcy. Wzrokowcy uczą się najlepiej widząc przykłady z realnego życia, patrząc na diagramy, wykresy, mapy myśli, ikony i obrazki, i rysując lub wykonując trójwymiarowe modele nowych informacji i ich znaczeń. Wykorzystując wyobraźnię zwiększasz skuteczność działania pamięci krótkoterminowej średnio o 12%, a długoterminowej dostępnej aż o 26%. 16
4. Audialny - Uczysz się słuchając i mówiąc. W naszych pradziejach był to podstawowy i jedyny sposób uczenia się mity, baśnie i epiczne historie przekazywano z pokolenia na pokolenie ustnie. Porównaj Beowulf, Iliada i Odyseja Homera, Gilgamesz i wiele innych. Tradycja mówiona wymagała również wzbogacania przekazu ustnego o elementy dramatu, muzyki i różnorodność emocji; dodatkowo pobudzona wyobraźnia zwiększała niepomiernie skuteczność zapamiętywania. Starożytni Grecy zachęcali do uczenia się poprzez czynny dialog. Ich filozofią było: jeśli chcesz nauczyć się czegoś lepiej, mów! Mów o tym nieprzerwanie. Gutenberg sprawił, ze staliśmy się cichymi czytaczami. Element słuchowy zniknął z procesu uczenia się, dobity finalnie powszechnym Cisza proszę!, wszechwładnie panującym w klasach, salach wykładowych i bibliotekach WSKAZÓWKI METODYCZNE Zaangażowanie fizyczne uczniów osiąga się, jeśli Zbudujesz model procesu lub procedury Dotkniesz fizycznie elementów procesu lub procedury Zrobisz duży piktogram lub...peripherals Przedstawisz w formie scenicznej omawiany proces, system lub koncepcje Omówisz swoje doświadczenie i zastanowisz się nad nim (pogłębisz je refleksyjnie) Zaangażujesz się w symulację, gry edukacyjne itp. Wyjedziesz w plener, po czym opiszesz, narysujesz i omówisz to, czego się nauczyłeś. Zrobisz wywiady z ludźmi poza szkołą Stworzysz aktywne ćwiczenia w grupach, dla całej klasy Zaangażowanie słuchowe uczniów osiąga się, jeśli Głośno przeczytasz tekst z podręcznika lub ekranu komputera Zadasz pytania refleksyjne Zasugerujesz własne nagranie słów kluczowych, opisu procesu, definicji lub procedury Ujmiesz nowy materiał w formę interesującej historii/bajki Zachęcisz do ćwiczeń parami, ze szczegółową opowieścią o tym,czego się nauczyłeś i jak to zamierzasz wykorzystać w praktyce W czasie ćwiczeń zachęcisz do głośnego szczegółowego opisywania tego, co teraz robisz Zachęcisz do rapowania, układania rymowanek i wierszyków związanych z nowym tematem Ćwicząc w grupach, w czasie rozwiązywania problemów lub przy planowaniu długofalowym, zachęć do nieprzerwanego mówienia o tym (możesz to również nagrywać, aby łatwiej wyłapać nośne pomysły) Zaangażowanie wizualne uczniów osiąga się, jeśli Używasz obrazowego języka, bogatego w metafory i porównania Ilustrujesz graficznie to, o czym mówisz Wykorzystujesz 3-wymiarowe modele Posługujesz się udramatyzowaną mową ciała Opowiadasz żywe, zajmujące historie Uczniowie rysują własne piktogramy i ilustracje Często wyjeżdżasz w plener Zadajesz oryginalne ćwiczenia wyobrażeniowe 17
Zaangażowanie intelektualne uczniów osiąga się, jeśli Dajesz do rozwiązania problemy z rzeczywistego świata Analizujesz doświadczenie Planujesz strategicznie Generujesz twórcze pomysły Szukasz i wybierasz stosowne informacje Formułujesz pytania Tworzysz modele myślowe Wykorzystujesz nowe pomysły w swojej pracy Nadajesz osobiste znaczenie nowym informacjom Zastanawiasz się nad konsekwencjami (rozważasz skutki) Jak to działa w praktyce? Optymalizacja uczenia się ma miejsce przy zaangażowaniu wszystkich kanałów SIWA jednocześnie. Na przykład uczysz się patrząc na prezentację wizualną (W), ale nauczyłbyś się znacznie więcej, robiąc coś w trakcie tej prezentacji (S), mówiąc czego się uczysz (A) i obmyślając sposoby wykorzystania nowej wiedzy w praktyce (I). Albo: znacznie zwiększysz skuteczność twórczego rozwiązywania problemów (I), jeśli w trakcie ćwiczeń będziesz miał okazję do ręcznej manipulacji (S), w efekcie której stworzysz 3-wymiarowy model (W), komentując przy tym głośno to, co właśnie robisz (A). Cztery fazy uczenia Cykl uczenia się ludzkiego mózgu obejmuje cztery fazy: 1. Przygotowanie a. wejście w odpowiedni stan umysłu b. pobudzenie zainteresowania 2. Prezentacja. Pierwsze spotkanie z nową tematyką lub umiejętnościami 3. Ćwiczenia. Zintegrowanie wiedzy lub nabytych umiejętności 4. Praktyka. Wykorzystanie nowej wiedzy lub umiejętności w sytuacjach codziennego życia (Traktując uczenie się jak proces długofalowy, cykliczny, można by dodać tu jeszcze fazę piątą: skuteczny relaks, wypoczynek czas ładowania akumulatorów przed kolejnym wysiłkiem, powtórką faz 1-4) Ten prosty 4-fazowy cykl uczenia się ma charakter uniwersalny. Sprawdza się zawsze i wszędzie, bez względu na przedmiot, zakres i charakter zdobywanej wiedzy czy wiek uczącego się Co więcej, brak nawet jednej z tych faz, bez względu na formę, sprawia, ze prawdziwe uczenie się nie ma miejsca (inaczej: skuteczne uczenie się nie zachodzi. Oto dlaczego. Cztery powody nieskutecznego uczenia się i co z tym zrobić Niewłaściwe przygotowanie Tu tworzą się pierwsze bariery spowalniające lub wręcz uniemożliwiające szybkie i efektywne uczenie się. Tworzą je brak otwartości na zmiany i gotowości do nauczenia się czegoś nowego, brak informacji o korzyściach wynikających z nauki, niewielkie zainteresowanie przedmiotem i szereg zakodowanych w podświadomości negatywnych 18
odczuć związanych z uczeniem się, płynące z doświadczeń z przeszłości. Te ostatnie to przeświadczenia, że nauka to kara, coś bardzo nudnego, co wiąże się z upokorzeniem albo uciążliwym stresem. Jak to poprawić Cele fazy Przygotowanie to rozbudzić zainteresowanie ucznia, wzbudzić pozytywne emocje w związku z czekając go lekcją i wprowadzić go we właściwy stan optymalnego uczenia się. Tworzy się to przez: Pozytywne sugestie Określenie korzyści płynących z nauki Jasne, znaczące cele Pobudzenie ciekawości Właściwe środowisko zewnętrzne, psychiczne (emocjonalne) i społeczne Rozwianie obaw Usunięcie barier, hamujących skuteczne uczenie Postawienie interesujących pytań i problemów Pełne zaangażowanie ucznia od początku Słaba prezentacja Zawsze jest taka, jeśli nie angażuje w pełni słuchacza, a sposób prezentacji do niego nie trafia. Jeśli słuchacz traktowany jest jako bierny odbiorca, a nie aktywny twórca, wykorzystujący indywidualny styl uczenia się. Kinestetyk i czuciowiec, uczący się w ruchu niewiele wyniesie z długiego wykładu (na którym mówi tylko wykładowca), jeśli nie dostanie nic do zrobienia. Jak to poprawić Cel fazy Prezentacji to zapoznać ucznia z nowym materiałem w sposób, który będzie dla niego interesujący, radosny, zgodny z jego własnymi strategiami uczenia się i angażujący w pełni wszystkie zmysły. Osiąga się to przez: Partnerskie dzielenie się wiedzą i nie konkurencyjne testy wstępne Obserwacje zjawisk w rzeczywistym świecie Pełne zaangażowania ciała i umysłu Prezentacje interaktywne Kolorowe rysunki i wykresy Różnorodność przekazu trafiająca do wszystkich stylów uczenia się Zadania i ćwiczenia adresowane do par i grup uczniowskich, zwłaszcza takie, które pozwalają dojść samemu do odkrywczych wniosków Oparcie doświadczeń o kontekst wzięty z rzeczywistych sytuacji i codziennego życia Ćwiczenia związane z rozwiązywaniem problemów i twórczym myśleniem Słaba faza ćwiczeń Dzieje się tak, jeśli uczeń ma za mało czasu, aby zintegrować nową wiedzę, tj. scalić ją z własną wewnętrzną strukturą, ze światem własnych przekonań, znaczeń i umiejętności. O wiele ważniejsze dla skuteczności uczenia się jest to, co uczeń mówi i robi, niż to, co mówi i robi nauczyciel. Uczenie to nie mówienie/słuchanie, czy mówi wykładowca czy komputer. To nie konsumpcja, a akty twórcze ze strony ucznia. Wiedzy się nie absorbuje, wiedzę się tworzy. Uczeń musi mieć czas na integrację. 19
Jak to poprawić Cele fazy ćwiczeń to integracja i pełne osadzenie nowej wiedzy w psychofizycznej strukturze uczącego się. Można to osiągnąć przez: Indywidualne przetwarzania nowych informacji Cykl: próba/fedback/ocena/próba ponowna Ćwiczenia oparte o przykłady i sytuacje z realnego życia Gry edukacyjne Ćwiczenia wymuszające aktywność fizyczną Rozwiązywanie problemów Indywidualne wypowiedzi i namysł Dialogi w parach i grupach Uczenie partnerskie Ćwiczenia zwiększające poziom umiejętności Ćwiczenia umożliwiające doświadczenie sukcesu (przechodzenie od małych sukcesów do większych) co buduje stopniowo poczucie wysokiej samooceny i zwiększa wiarę w swoje możliwości. Informacje zwrotne od uczniów Niewystarczająca praktyka Niemal natychmiast uczący się powinien mieć szansę wykorzystania nowej wiedzy w praktyce. Nie za miesiąc, nie za pół roku, ale od razu, i nie w sytuacjach wymyślonych, sztucznych, ale mających odniesienie do rzeczywistości. Badania wykazały, że jeśli takich odniesień brak, tylko 5% nowego materiału zostaje zapamiętane. Natomiast jeśli uczeń od razu widzi zastosowania praktycznej nowej wiedzy, i jest to wsparte właściwą metodyką i postawą nauczyciela w głowach zostaje aż 90 %. Na pierwszej lekcji. Jak to poprawić Cele fazy Praktyka to pomoc uczniowi w zastosowaniu i wykorzystaniu nowej wiedzy w codziennej aktywności tak, aby jego umiejętności w tym względzie stale rosły. Osiąga się to przez: Natychmiastowe wykorzystanie nowych informacji w świecie rzeczywistym Układanie i realizacja planów działania Właściwe formy powtórek Materiały do ćwiczeń dodatkowych i uzupełniających Feedback i ocena zastosowań praktycznych Wsparcie rówieśników Zmiany organizacyjne i środowiskowe, umożliwiające lepszą praktykę Wnioski i supozycje dla procesów edukacyjnych, wynikające z ostatnich badań nad uczącym się mózgiem Stwarzaj środowisko, które obniża stres i wzmacnia pozytywne odczucia uczniów (budzi pozytywne nastawienie do nauki i swoich możliwości). Zapewnij ćwiczenia pozwalające na rozwiązywanie problemów i poszukiwanie nowych informacji, które skłonią uczniów do myślenia, znajdywania związków, tworzenia nowych połączeń neuronowych i budowania znaczeń i wartości poprzez pełne zaangażowane i aktywność działania. Zachęcaj do uczenia się w grupie (zespole). Współpraca uczniów wytwarza mózg zbiorowy i zwiększa jakościową i ilościową skuteczność uczenia się. Skłaniaj uczniów do ruszenia się z krzeseł i uczyń zabawy i ćwiczenia fizyczne integralną częścią procesu uczenia. 20
Skokowy (nielinearny) proces uczenia, nie ograniczony ramami konkretnego przedmiotu i tematyki warunkuje rzeczywisty i wielowymiarowy kontekst, pozwalający uczniom wykorzystać wszystkie zmysły na wielu poziomach uczenia się jednocześnie. Potrzeba zmiany priorytetów Konwencjonalne uczenie opiera się dzisiaj ciągle na wyeksponowanej fazie 2 całego cyklu, czyli fazie prezentacji. Do dzisiaj przygotowując programy edukacyjne wydatkujemy 80 % czasu, energii i pieniędzy na opracowanie i wydawanie podręczników, programów komputerowych i innych podobnych pomocy naukowych. A przecież ta faza to element rzutujący co najwyżej w 20% na skuteczność uczenia, i to jedynie jeśli mają miejsce właściwie zrealizowane fazy poprzedzająca i następujące Ta szczególna ekspozycja bierze się z fałszywego przekonania, że uczenie to mówienie, a uczenie się to obserwacja. Może tak jest w niektórych osobniczych przypadkach, ale dla większości ludzi uczenie się to nieustanny, powtarzający się proces: próba sprzężenie zwrotne ocena próba powtórna. W tym procesie prezentacja jest jedynie inicjacją uczenia się, a nie jego główną częścią. Ustal więc właściwe priorytety, a skuteczność uczenia wzrośnie Mniej uwagi poświęcaj fazie 2, a więcej, w sposób zrównoważony fazom pozostałym. Programy edukacyjne winny być oparte o doświadczenie, nie o prezentacje czy podręczniki. Ludzie uczą się bardziej przez doświadczenie niż udział w wykładzie, prezentacjach lub czytanie książek, podręczników itp. Prezentacje i materiały pisane inicjują jedynie i wspierają aktywne doświadczenie ucznia w procesie zdobywania wiedzy Akcelarated Learning nie jest jeszcze jednym zestawem mądrych, twórczych i błyskotliwych metod i technik, które możesz nałożyć jak smar na stare założenia dotyczące edukacji w nadziei, ze ta zadziała lepiej. AL. to całkowite nowe założenia, wywracające niemal do góry nogami stary system. Dlatego sukcesu w praktykowaniu AL. nie osiągniesz przez mechaniczne naśladownictwo lub zwykłe powtarzanie tego co wiesz i umiesz, jeśli nie zaangażujesz w to siły całej swojej osobowości, całego siebie. Nie chodzi o kosmetykę, chodzi o zmiany systemowe. AL. to filozofia która odchodzi w znaczący sposób od konwencjonalnego myślenia o edukacji. Wprowadzenie jej w życie wymaga specjalnych przymiotów serca, umysłu i duszy. Jeśli całe twoje istnienie nie pulsuje tą filozofią, a jej humanistyczne implikacje nie zakotwiczą głęboko w poziomach twojej świadomości i podświadomości, wszystko to będzie płytkie, oderwane od rzeczywistości, pozbawione inspiracji i harmonii, a efekty mierne. W naszej kulturze intelektualnej dominowali zwykle ludzie, którzy preferowali historię i tradycję (ocenę i analizę). Przyszedł jednak czas, by poświęcić więcej uwagi podejściu projektującemu. Możemy analizować przeszłość, lecz przyszłość trzeba projektować, stworzyć. Jeśli ma być lepsza od przeszłości... Edward de Bono Jakimi specjalnymi cechami winien charakteryzować się dobry trener AL.? Winny to być troska, kreatywność i odwaga. Troska Troszcz się o słuchaczy i przedmiot, które wykładasz.. Troska o ludzi. Prawdziwa dbałość o słuchaczy zaprowadzi cię naprawdę daleko. Ułatwianie ludziom nauki jest jak forma miłości. To pomoc innym w odkrywaniu i tworzeniu tego, co dla nich ważne i wartościowe. To uświadamianie nowych możliwości i potencjału, jakie tkwią w każdym z nas i otaczającym świecie. To pokazywanie ludziom dróg do 21
większych sukcesów, satysfakcji i radości, płynących z pełnego, udanego życia, zawodowego i osobistego Trener AL. nie dostarcza jedynie informacji o przepisach na dobre danie, on karmi innych daniami już przygotowanymi, ale nie w ten sam kopiowany jedynie, sztywny, jednakowy sposób, ale odpowiednio do indywidualnych preferencji, percepcji, uzdolnień, gustów i smaków każdego ucznia. Celem jest nie tworzenie skutecznego systemu nauczania który dałoby się mechanicznie powielać, ale tworzenie skutecznego ucznia, niezależnie od systemu, metody, zasad lub reguł, które należy się trzymać (lub nie). Troska o ucznia w tym kontekście to zrozumienie, ze nie jesteś dla niego jedynym i najważniejszym Mistrzem, że uczeń nie może być od ciebie zależny, że kiedyś musisz zejść mu z drogi, aby dalej szedł sam. Jak dobrzy rodzice, którzy wychowują dzieci wiedząc, że kiedyś muszą odejść. Jak pierwszy człon rakiety, dający napęd w górę właściwemu pojazdowi Troska o przedmiot. Zaraz po trosce o ucznia stoi troska o przedmiot.temat wykładany bezdusznie, bez żadnej pasji i ładunku emocjonalnego, klepany mechanicznie, nie zainteresuje ucznia i całkowicie ominie jego mózg i pamięć. Jeżeli przedmiot cię nie interesuje, jeżeli traktujesz go obojętnie, jak chcesz, aby zainteresowali się nim uczniowie? Pasja i entuzjazm! Jak tego brak w dzisiejszych klasach i jak ważne to jest dla AL.! I jak mało mówi się o tym na kursach trenerskich i w szkołach pedagogicznych. Program edukacyjny jeśli rządzą nim tylko metody i techniki, a brakuje serca,. okaże się płytki i niewiele wart, Tylko dusza, serce i pasja nauczyciela (trenera) pociągną ucznia, nie podręczniki, metody i komputery z Bóg wie jakimi wspaniałymi programami. Oczywiście sama troska o przedmiot nie wystarczy. Bez właściwego podejścia, odpowiedniej metodyki i sposobu przekazu optymalne uczenie i skuteczne później wykorzystanie efektów nauki nie zajdą. Ale bez tej troski, zainteresowania i pasji skuteczne uczenie nawet nie ruszy z miejsca. Troska pojawi się automatycznie jeśli lubisz ludzi (a to znaczy i siebie) i naprawdę pasjonujesz się tematem. Kreatywność Uczenie nie jest zastosowaniem systemu, uczenie to akt ciągłego osądu powiada Jacques Barrun, myśląc o niezbędnej dla poprawy skuteczności uczenia informacji zwrotnej. A my dopowiedzmy: /.../ i akt nieprzerwanej kreacji. Potrzeba rewolucji systemów edukacyjnych to dzisiaj potrzeba chwili jeśli mamy mówić o kolejnym skoku cywilizacyjnym i ewolucyjnym. Bezmyślne i bezduszne powielanie przeszłości trzeba zastąpić twórczym i opartym o najlepsze cele, wartości i intencje wymyślaniem przyszłości. Zawołaniem bojowym AL. jest: Twórz! Twórz! Twórz! Bądź innowacyjny nie dla samej innowacji, ale dla dobra ludzi, aby odblokować i pobudzić cały ich potencjał i pokazać drogę ku pełniejszemu, bardziej wartościowemu życia. Odpowiedzialny, w pełni fachowy nauczyciel z powołania na miarę dzisiejszych czasów na każdym kroku poszukuje twórczych rozwiązań nie zrażając się trudnościami stwarzanymi przez chwilowych, choć niekiedy bardzo uciążliwych przeszkadzaczy w swoim otoczeniu. Odpowiedzialny, w pełni fachowy nauczyciel z powołania twórczo przeciera szlak. 22
Odwaga Stań się zmianą, którą chcesz widzieć w świecie. Mahatma Ghandi Trzeba odwagi, aby być dzisiaj liderem edukacyjnym, aby uruchamiać kreatywne myślenie, i łamać i przezwyciężać przeszkody, stawiane przez często bezduszną i bezmyślną administrację. Wiele zła dzieje się przez uporczywe trzymanie się błędnych założeń. Odwaga na tym polu to nie arogancja i dogmatyczne trzymanie się uświęconych zwyczajem reguł, ale otwartość na nowe pomysły i idee, podejmowanie ryzyka, odchodzenie od tradycyjnych norm, śmiałość bycia w pełni sobą i nieprzerwana gotowość do nauki. Bez odwagi jesteś martwy jeszcze jeden robot w żyjącym bez celu społeczeństwie. Dzięki odwadze możesz wywierać wpływ, otwierając siebie i innych na nieskończone możliwości jakie przynosi życie.. Page Smith, współzałożyciel Uniwersytetu Kalifornijskiego w Santa Cruz utrzymuje, że prawdziwa edukacja, taka, która kształci prawdziwego człowieka, musi również kształtować odwagę. Ciekawy przedmiot. Po Nowoczesne techniki pracy umysłowej, Twórcze myślenie, Realizacja marzeń, Jak budzić entuzjazm, Jak kształtować charakter i rozwijać osobowość, Jak kierować własnym życiem i :Moja życiowa misja kolejny przedmiot w przyszłym programie szkolnym to Jak być odważnym... I bardzo dobrze..! Może póki co zrealizujemy ten pomysł na bazie rodzimych Summer Schools? (patrz str...) Wielkich dzieł nie dokonują tchórze, ale zawsze pojedynczy ludzie, na tyle śmiali lub w niektórych sytuacjach - na tyle szaleni aby przeciwstawić się czynnie najbardziej ugruntowanym i szanowanym zwyczajom i przeświadczeniom w swoich społeczeństwach. Page Smith To odwaga przewodzi, tworzy nowe kultury, utrzymuje w zdrowiu ludzi, organizacje i społeczeństwa. Bez odwagi nie ma kreatywności. A bez kreatywności nie damy rady właściwie wychowywać i edukować. Ani skutecznie troszczyć się o nas samych i innych. Troska, Kreatywność i Odwaga trójnożna, stabilna platforma, i podstawa do lotów ku najwspanialszym perspektywom. Chyba nie tylko w edukacji. Zazwyczaj łatwo odróżnić uczciwą krytykę od o wiele częstszego gderania ego, co jest ulubionym zajęciem ludzi nie posiadających talentu twórczego ani konstruktywnego. Wystarczy policzyć przymiotniki. Edward de Bono Przyszłość należy do ludzi uczących się W nadchodzącej epoce przetrwają, będą prosperować i zyskają przewagę tylko ludzie i organizacje uczące się. Najbardziej obiecującą przyszłość przyniesie uczenie się, skoncentrowane nie na robieniu pieniędzy i kariery za wszelką cenę, ale na głęboko humanistycznych aspektach życia i pracy; uczenie się, które rozwinie całą naszą inteligencję i potencjał, i nakaże szacunek, dbałość i ochronę całej planety Ziemia. Zatem wszyscy się zgadzamy potrzeba nam tylko 23