Podręczniki Prawnicze Handel międzynarodowy z wyborem źródeł Rett R. Ludwikowski 2. wydanie C. H. Beck
PODRÊCZNIKI PRAWNICZE Rett R. Ludwikowski Handel miêdzynarodowy
W sprzeda y: A. Cieœliñski WSPÓLNOTOWE PRAWO GOSPODARCZE. TOM I. SWOBODY RYNKU WEWNÊTRZEGO Studia Prawnicze A. Cieœliñski WSPÓLNOTOWE PRAWO GOSPODARCZE. TOM II Studia Prawnicze A. Zawidzka, A. azowski PRAWO PUBLICZNE MIÊDZYNARODOWE Podrêczniki Prawnicze B. KuŸniak, M. Marcinko ORGANIZACJE MIÊDZYNARODOWE, wyd. 3 Skrypty Becka J. Barcik, T. Srogosz PRAWO MIÊDZYNARODOWE PUBLICZNE Akademia Prawa A. Nowak-Far PRAWO ŒWIATOWEJ ORGANIZACJI HANDLU A UNIA EUROPEJSKA Akademia Prawa B. KuŸniak ORGANIZACJE MIÊDZYNARODOWE. PYTANIA. TABLICE Æwiczenia Becka www.sklep.beck.pl
Handel miêdzynarodowy z wyborem Ÿróde³ Rett R. Ludwikowski Professor of Law The Catholic University of America 2. wydanie
Redakcja: Ksenia Rzepka Wydawnictwo C. H. Beck 2009 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Sk³ad i ³amanie: TiM-Print, Warszawa Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-0372-7
Spis treœci Str. Wprowadzenie... XI Wykaz wa niejszych skrótów...xix Nb. Czêœæ I. Polityka handlowa... 1 1 Rozdzia³ I. Istota handlu miêdzynarodowego... 1 1 Rozdzia³ II. Wolny handel (free trade), handel zgodny z zasadami wolnorynkowymi (fair trade), protekcjonizm (protectionism)... 3 2 Rozdzia³ III. Globalizacja i regionalizacja handlu œwiatowego... 7 7 1. Nowy porz¹dek œwiatowy czy nowy uk³ad globalny?... 8 9 2. Globalizacja czy amerykanizacja... 9 12 3. Amerykañska jednostronna wizja œwiata (american unilateralism)... 11 15 4. Globalizacja, antyglobalizm, relatywizm kulturowy... 17 25 5. Globalizacja czy regionalizacja... 19 28 6. Glokalizacja (Glocalization)... 24 37 7. Handel globalny czy handel strategiczny?... 25 40 Czêœæ II. Podstawowe mechanizmy kontroli handlu zagranicznego... 27 42 Rozdzia³ I. C³a i taryfy celne... 27 42 Rozdzia³ II. Nie-celne bariery importowe. Kwoty lub limity importowe... 31 46 Rozdzia³ III. Umowy handlowe jako instrument regulacji handlu miêdzynarodowego... 33 50 8. Ustawodawstwo celne i umowy handlowe... 33 50 I. Nieefektywnoœæ ustawodawstwa handlowego... 33 50 II. Konflikty handlowe. Akt Celny Smoot-Hawleya... 34 51 III. Zmiana amerykañskiego stosunku do umów handlowych. Wspó³czesne limitacje prerogatyw handlowych prezydenta Stanów Zjednoczonych... 35 52 9. Miejsce umów handlowych w strukturze prawa traktatowego... 38 55 I. Pojêcie traktatu w Konwencji wiedeñskiej... 38 55 II. Pojêcie traktatu w prawie amerykañskim. Amerykañskie umowy wykonawcze... 39 56 III. Strony umowy. Umowy wielostronne, dwustronne i jednostronne... 40 58 IV. Umowy miêdzy pañstwami i prywatnymi stronami... 42 59 10. Umowa handlowa jako Ÿród³o prawa miêdzynarodowego... 43 60 I. Umowy prawotwórcze i umowy-kontrakty... 43 60 II. Spór o kontraktowy lub prawotwórczy charakter GATT... 44 62
VI Spis treœci Str. Nb. 11. Umowy handlowe jako Ÿród³o wewnêtrznego prawa pañstwa... 45 63 I. Kontrowersje wokó³ procesu inkorporacji umowy do prawa pañstwowego... 45 63 II. Umowy samowykonawcze i wymagaj¹ce inkorporacji w drodze akcji ustawodawczej... 47 64 III. Spór o status samowykonawczy GATT/WTO i RTA (Regional Trade Arrangements Regionalnych Porozumieñ Handlowych)... 48 66 Czêœæ III. Struktury handlu œwiatowego... 51 69 Rozdzia³ I. Miêdzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Œwiatowy... 51 69 12. Przes³anki Wykszta³cenia siê Systemu Bretton Woods... 51 69 I. Plan White a i Plan Keynesa... 53 70 II. Konferencja w Bretton Woods... 57 78 13. Miêdzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Œwiatowy) i Miêdzynarodowy Fundusz Walutowy... 60 88 I. Cele i struktury organizacyjne... 60 88 II. Cz³onkostwo, fundusze i g³osowanie w Banku Œwiatowym i Miêdzynarodowym Funduszu Walutowym... 62 92 1. Bank Œwiatowy... 62 93 2. Miêdzynarodowy Fundusz Walutowy... 63 95 III. Polityka po yczkowa... 66 99 14. Miêdzynarodowe Centrum do Rozwi¹zywania Sporów Inwestycyjnych... 70 106 I. Zasada wyczerpania œrodków lokalnych i problem narodowoœci korporacji... 72 108 Rozdzia³ II. Ogólny Uk³ad o C³ach i Handlu (GATT) i Œwiatowej Organizacji Handlu (WTO)... 75 111 15. Historia GATT i Miêdzynarodowej Organizacji Handlu (ITO)... 75 111 16. Podstawowe Zasady GATT... 78 113 17. Konsekwencje nieprzestrzegania zasady niedyskryminacji i mo liwoœæ modyfikacji koncesji... 82 124 18. Negocjacje Rundy Urugwajskiej... 84 129 19. GATT i Nowy GATT... 89 136 20. Struktura i cz³onkostwo Œwiatowej Organizacji Handlu WTO... 90 137 21. Proces decyzyjny w GATT i WTO... 92 141 22. Znaczenie prawa miêdzynarodowego w procesie stanowienia i stosowania regu³ WTO... 94 144 23. Zasady rozwi¹zywania sporów handlowych. Uzgodnienie w Sprawie Zasad i Procedur Rozwi¹zywania Sporów (Understanding on Rules and Procedures Governing the Settlement of Disputes)... 97 146 24. Ogólna Umowa o Handlu Us³ugami (GATS General Agreement on Trade in Services)... 100 151 25. Umowa dotycz¹ca handlowych aspektów praw do w³asnoœci intelektualnej (TRIPS Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights)... 102 157 26. Umowa o zakupach rz¹dowych (Agreement on Government Procurement)... 105 165
Spis treœci VII Str. Nb. 27. Porozumienie w sprawie œrodków sanitarnych i fitosanitarnych... 105 166 28. WTO na pocz¹tku XXI w.... 106 168 29. Negocjacje Rundy Doha... 108 170 30. Przysz³oœæ Handlu Globalnego. Rundy Negocjacji Handlowych czy Polityka Handlowych U³atwieñ (Trade Facilitation)... 111 179 Czêœæ IV. Struktury handlu regionalnego... 113 180 Rozdzia³ I. Miêdzynarodowe Bloki Handlowe. Unie Celne i Strefy Wolnego Handlu... 113 180 Rozdzia³ II. Unia Celna Wspólnoty Europejskiej... 115 184 31. Wspólnota i Unia Europejska... 115 185 I. Wstêpne etapy integracji... 116 186 32. Koncepcja wiêkszej Wspólnoty... 117 188 33. Koncepcja g³êbiej zintegrowanej Wspólnoty... 121 191 34. Traktaty z Maastricht i Amsterdamu. Wspólna polityka monetarna dojrza³ej Wspólnoty... 125 195 35. Traktat Nicejski, Traktat Konstytucyjny i Traktat Lizboñski... 129 201 36. Unia Europejska i GATT... 136 217 37. Unia celna czy federacja? Konstytucja i proces federalizacji Unii... 138 223 Rozdzia³ III. Pó³nocnoamerykañska Umowa o Wolnym Handlu (NAFTA North American Free Trade Agreement)... 141 228 38. CUS-FTA. Amerykañsko-Kanadyjskie Porozumienie o Wolnym Handlu (Canada-US Free Trade Agreement)... 141 228 39. NAFTA Pó³nocnoamerykañskie Porozumienie o Wolnym Handlu (North American Free Trade Agreement)... 145 231 40. Uk³ad Wolnohandlowy Ameryki Centralnej (CAFTA Central American Free Trade Agreement)... 151 237 Rozdzia³ IV. Inne wa niejsze regionalne porozumienia handlowe... 154 239 41. Porozumienia wolnohandlowe w Ameryce Œrodkowej i Po³udniowej... 155 240 42. Porozumienia wolnohandlowe wybrze a Pacyfiku (Pacific Rim Arrangements)... 157 241 I. Perspektywy amerykañsko-japoñskiego uk³adu handlowego... 157 241 II. Tygrysy Azjatyckie w roli alternatywnych partnerów handlowych... 161 242 III. ASEAN i NAFTA-bis. Amerykañska penetracja rejonu Pacyfiku... 163 243 IV. Chiñski smok handlowy... 165 244 43. Œrodkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu CEFTA... 168 245 Rozdzia³ V. Regionalne instytucje wspieraj¹ce handel miêdzynarodowy... 172 246 44. Zamorska Prywatna Korporacja Inwestycyjna (OPIC Overseas Private Investment Corporation)... 172 246 45. Bank Stanów Zjednoczonych Export-Import (Eximbank The Export-Import Bank of the United States)... 174 247 46. Regionalne Banki Rozwoju (Regional Development Banks)... 175 248
VIII Spis treœci Str. Nb. Czêœæ V. Regulacja importu i eksportu... 179 250 Rozdzia³ I. Klauzule ucieczki od skutków importu zgodnego z zasadami wolnej konkurencji... 179 250 47. Pozytywne i negatywne nastêpstwa wolnej konkurencji... 179 250 48. Klauzule ucieczki i metody pozytywnego przystosowania do konkurencji... 180 251 I. Klauzula ucieczki w rozumieniu GATT z 1947 r.... 181 252 II. Reakcja konsumentów na stosowanie zabezpieczeñ. Umowy samoograniczaj¹ce... 181 253 III. Wzrost roli zabezpieczeñ w erze globalizacji... 183 254 IV. Warunki niezbêdne do udzielenia zabezpieczeñ (safeguards)... 185 255 49. Zabezpieczenia w przepisach handlowych Stanów Zjednoczonych. 190 256 50. Zabezpieczenia w prawie Wspólnoty Europejskiej... 193 257 51. Przeszkody rynkowe (market disruptions)... 196 258 52. Zasada paralelizmu. Amerykañskie zabezpieczenia dla przemys³u stalowego... 197 259 Rozdzia³ II. Handel niezgodny z zasadami konkurencji (unfair trade). Praktyki dumpingowe... 201 260 53. Koncepcja dumpingu... 201 260 I. Spory wokó³ definicji dumpingu... 201 260 II. Istota dumpingu jako handlowej praktyki unfair... 203 261 III. Dumping na rynku wewnêtrznym... 205 262 IV. Dumping w aspekcie porównawczym... 205 263 1. Modelowe reakcje pañstw w stosunku do praktyk dumpingowych... 205 263 54. Przepisy antydumpingowe GATT... 212 264 55. Prawo antydumpingowe Unii Europejskiej... 213 265 56. Prawo antydumpingowe Stanów Zjednoczonych... 218 267 57. Prawo antydumpingowe Kanady i Australii w konfrontacji z systemem UE i USA... 221 268 58. Postêpowanie antydumpingowe... 224 269 I. Cena poni ej odpowiedniej wartoœci (less than fair price)... 224 269 II. Cena eksportowa (export price) i konstruktywna cena eksportowa (constructive export price)... 226 270 III. Czynniki koryguj¹ce ró nice miêdzy cen¹ eksportu i normaln¹ wartoœci¹ towaru eksportowanego... 226 271 IV. Szkoda materialna... 230 272 V. Poparcie lokalnego przemys³u dla wniosku dumpingowego... 231 273 VI. Okresowa rewizja ce³ antydumpingowych (sunset reviews)... 233 274 59. G³ówne motywy sporów anydumpingowych... 235 275 I. Próby obejœcia przepisów antydumpingowych... 235 275 II. Amerykañska Ustawa Antydumpingowa z 1916 r.... 236 276 60. Poprawka Byrda (The Byrd Amendment)... 238 277 61. Zeroing... 241 278 62. Chevron deference i s¹dowa weryfikacja (judicial review) administracyjnych decyzji antydumpingowych. Spór o zwi¹zek przyczynowy miêdzy dumpingiem i wyrz¹dzon¹ przez niego szkod¹... 245 279
Spis treœci IX Str. Nb. Rozdzia³ III. Handel subsydiowany i c³a ochronne (countervailing duties)... 249 280 63. Pojêcie subsydium (subsidy)... 249 280 64. Dumping i handel subsydiowany... 250 281 65. Specyficznoœæ subsydium. Subsydia i pomoc pañstwa... 252 282 66. Kategorie subsydiów... 253 283 I. Zabronione subsydia eksportowe... 256 284 II. Subsydia w gospodarce krajów rozwijaj¹cych siê i pañstw bêd¹cych w okresie rynkowej transformacji... 257 285 67. Regulacje handlu subsydiowanego w Stanach Zjednoczonych... 258 286 68. Subsydia w polityce gospodarczej krajów nierynkowych... 262 287 69. Regulacja handlu subsydiowanego przez Uniê Europejsk¹... 267 288 70. G³ówne spory dotycz¹ce handlu subsydiowanego... 269 289 I. Subsydia Stanów Zjednoczonych dla zagranicznych korporacji eksportowych (Foreign Sales Corporations)... 269 289 II. Subsydia dla prywatyzowanych korporacji Sprawa Brytyjskiej Korporacji Stalowej w Apelacji w WTO... 271 290 III. Subsydia dla przemys³u tekstylnego. Brazylia przeciw Stanom Zjednoczonym w WTO... 273 291 IV. Korzyœæ jako podstawowy element subsydium. Istota sporu miêdzy Boeingiem i Airbusem... 275 292 Rozdzia³ IV. Kontrola eksportu... 280 293 71. COCOM i jego polityka eksportowa... 282 294 72. Uk³ad z Wassenaar... 284 295 73. Racjonalizm i realizm w polityce eksportowej... 285 296 74. Lekcja z historii. Ograniczenia eksportowe w handlu z krajami bloku socjalistycznego... 287 297 75. Eksterytorialnoœæ przepisów eksportowych... 289 298 76. O ywienie handlowe miêdzy Zachodem i krajami socjalistycznymi w koñcu XX w.... 290 299 77. Polityka eksportowa Stanów Zjednoczonych... 292 300 I. Ograniczenia eksportowe amerykañskiego Export Administration Act (EAA)... 293 301 II. Amerykañska regulacja wykroczeñ eksportowych... 295 302 78. Regulacje eksportowe Unii Europejskiej... 298 303 Rozdzia³ V. Œrodki odwetowe za nieprzestrzeganie regu³ handlowych... 304 304 79. Procedura amerykañskiej Sekcji 301 i tzw. klauzula Super i Special 301... 305 305 80. Odwetowe regulacje handlowe Wspólnoty Europejskiej... 308 306 81. Europejsko-amerykañska wojna na s³owa. Akt Helmsa-Burtona i rozporz¹dzenie Rady (WE) Nr 2271/96... 310 307 82. Zmasowany atak na amerykañsk¹ Klauzulê 301... 313 308 83. Wojna bananowa i wojna o wo³owinê. Procedura karuzeli celnej... 315 311 W yb ór Ÿróde³ Agreement Establishing the World Trade Organization... 325 The General Agreement on Tariffs and Trade (GATT 1947)... 339 Agreement on Implementation of Article VI of the General Agreement on Tariffs and Trade 1994... 363
X Spis treœci Str. Agreement on Subsidies and Countervailing Measures... 374 Agreement on Safeguards... 392 The Articles of Agreement of the International Monetary Fund... 399 United States Tariff Act of 1930... 412 United States Trade Act of 1974... 453 Omnibus Trade & Competitiveness Act of 1988... 483 United States Trade Act of 2002... 487 Title 19, Code of Federal Regulations (CFR), Part 351 Custom Duties... 502 Nb. Bibliografia... 511 Indeks rzeczowy... 523
Wprowadzenie 1 Z prowadzonych w Stanach Zjednoczonych od pocz¹tku lat 90. XX w. sonda y wynika³o, e 67% dyrektorów czo³owych amerykañskich korporacji uwa- a³o Europê Œrodkowo-Wschodni¹ jako jeden z g³ównych obiektów handlowej penetracji. Ich zdaniem, rynek tego regionu mia³ potencja³, by w ci¹gu 20 lat uzyskaæ ch³onnoœæ porównywaln¹ do rynku Europy Zachodniej 2. Prognozy te sprawdzi³y siê w znacznym stopniu i wobec demokratyzacji i rynkowej orientacji Œrodkowej i Wschodniej Europy, transakcje handlowe z krajami takimi jak Polska, Wêgry czy Republika Czeska sta³y siê atrakcyjne dla amerykañskiego kapita³u. W ocenach potencja³u Polski przez zagranicznych inwestorów wymienia siê najczêœciej kilka czynników: 1) wœród 12 pañstw wch³oniêtych przez Uniê Europejsk¹ w ostatnich dwóch rundach poszerzaj¹cych cz³onkostwo Wspólnoty, Polska jest pañstwem obszarowo najwiêkszym i ludnoœciowo najliczniejszym, co oznacza potencjalnie zasobny rynek zbytu i pracy; 2) Polska wraz z innymi krajami Grupy Wyszehradzkiej reprezentuje w Unii Europejskiej tak zwan¹ M³od¹ Europê, której znaczenie, wobec konfliktowoœci polityki Starej Europy, koncentruj¹cej siê na interesach Francji i Niemiec, mo e byæ bardzo istotne; 1 Autor jest wdziêczny Katolickiemu Uniwersytetowi Ameryki w Waszyngtonie za sponsorowanie badañ, na których niniejsza ksi¹ ka jest oparta. 2 Faktycznie eksport z USA do krajów Wschodniej Europy od 2002 r. do 2007 r. wzrós³ prawie dwukrotnie, z 603 mln dolarów w 2002 r. do 1,16 mld dolarów w 2007 r. Eksport do krajów Europy Zachodniej rós³ równie, ale tempo wzrostu, nie by³o a tak szybkie. W 2002 r. eksport do krajów Zachodniej Europy wynosi³ ponad 157 mld dolarów, a w 2007 r. 267 mld dolarów. Eksport z USA do Polski wzrós³ ponad czterokrotnie, od 687 mln dolarów w 2002 r. do ponad 3 mld dolarów w 2007 r. Import z Polski do USA wzrós³ dwukrotnie, od 1,1 mld dolarów w 2002 r. do 2,2 mld dolarów w 2007 r. Potwierdza to zarówno tezê o znacznym potencjale handlowym regionu Wschodnio-Centralnej Europy, jak i fakt, e jest on w dalszym ci¹gu nie w pe³ni wykorzystany. http://tse.export.gov/ntdchart.aspx?uniqueurl=kzsta145oe53keidycsfg355-2005-6-5-6-41-49
XII Wprowadzenie 3) kluczowe po³o enie miêdzy krajami by³ego Zwi¹zku Radzieckiego i Niemcami daje Polsce naturaln¹ pozycjê poœrednika w handlu miêdzy Wschodem i Zachodem; 4) Polska jest krajem narodowoœciowo i religijnie jednolitym, i szansa konfliktów etnicznych i wyznaniowych jest w niej najmniejsza w ca³ej Europie Œrodkowo-Wschodniej; 5) reforma ekonomiczna zosta³a rozpoczêta szybko i Polska, choæ nie bez problemów, przetrwa³a okres terapii szokowej ; 6) polskie rolnictwo, pozostawione w znacznym stopniu w rêkach prywatnych przez biurokracjê komunistyczn¹, wymaga podobnej restrukturalizacji i reformy jak w innych krajach posocjalistycznych. Nie wymaga ono jednak d³ugoterminowych procesów reprywatyzacyjnych; 7) si³a robocza jest stosunkowo dobrze wyszkolona; 8) bogactwa naturalne kraju s¹ oceniane relatywnie wysoko; 9) ocena potencja³u transportu wobec dostêpu do morza jest stosunkowo wy sza ni Wêgier, Czech czy S³owacji; 10) tradycyjna ju sympatia Polaków do Stanów Zjednoczonych i uznanie ich reputacji ekonomicznej i politycznego znaczenia jako superpotêgi œwiatowej tworzy atmosferê sprzyjaj¹c¹ negocjacjom biznesowym. Wœród g³ównych negatywów wymienia siê zazwyczaj: nisk¹ stabilnoœæ kadr administracyjnych, rozdrobnienie gospodarstw rolnych, znaczn¹ iloœæ dróg o nieutwardzonych pobrze ach, s³aby wzrost sieci autostrad i zwi¹zane z tym trudnoœci w rozwoju transportu l¹dowego, dysproporcjonalny rozwój bazy przemys³owej w stosunku do kadry technicznej i sektora us³ugowego, brak przejrzystoœci transakcji handlowych, nisk¹ etykê zawodow¹. W interesie Polski le y prezentacja jej mo liwoœci adaptacyjnych do potrzeb gospodarki rynkowej; wymaga to znajomoœci mechanizmów handlu i biznesu, rozwiniêcia w³asnych strategii inwestycyjnych, przede wszystkim wymaga jednak wymiany informacji i doœwiadczeñ, analizy potrzeb w³asnych i partnerów, zrozumienia, e w sferze biznesu miêdzynarodowego solidna transakcja jest daleka od filantropii i zawsze oparta na kalkulacji interesów uczestnicz¹cych stron. Dotychczasowe doœwiadczenia wskazuj¹, e niedostatek informacji jest nadal jednym z g³ównych czynników utrudniaj¹cych inwestycje i rozwój bardziej o ywionych kontaktów handlowych. Chocia zachodni, a przede wszystkim amerykañski biznesmen, przyznaje, e na skutek procesów integracyjnych z UE poziom informacji partnerów biznesowych z Europy Œrodkowej i Wschodniej o regulacjach handlowych czy finansowych w ostatnim dziesiêcioleciu wzrós³ znacznie, to uwa a on, e w dalszym ci¹gu jest on niewystarczaj¹cy do skutecznych negocjacji. Partner handlowy z tego z regionu posiada najczêœciej
Wprowadzenie XIII ogóln¹ i teoretyczn¹ wiedzê z zakresu prawa, ekonomii czy biznesu, brakuje mu jednak praktycznej znajomoœci technik negocjacyjnych, których uczy siê rutynowo na Zachodzie, szczegó³owej informacji o procesie rozwi¹zywania sporów handlowych, umiejêtnoœci porównawczej oceny globalnych i regionalnych mechanizmów handlowych. Czynniki te sk³adaj¹ siê na przekonanie, e partnerzy handlowi z Zachodu i z Œrodkowo-Wschodniej Europy myœl¹ inaczej o transakcjach handlowych i biznesowych. Zagraniczny inwestor uwa a, e dzia³a w tym rejonie Europy niejako po omacku, gdy wiêkszoœæ transakcji jest, z jednej strony, nadal zbiurokratyzowana i pozornie nadmiernie sformalizowana, z drugiej strony, wymaga uruchomienia ca³ej sieci prywatnych kontaktów, w których zachodni biznesmen czuje siê niepewnie. Brak informacji i wzajemnego zrozumienia powoduje nadmiern¹ ostro noœæ i rodzi wzajemn¹ nieufnoœæ. Zachodni obserwatorzy podkreœlaj¹ czêsto, e wprowadzenie lub poszerzenie podstawowych wyk³adów z handlu miêdzynarodowego i transakcji biznesowych w szko³ach prawa, nauk politycznych, ekonomii, zarz¹dzania i biznesu, w nowych demokracjach europejskich jest spraw¹ wa n¹. Prowadzenie choæby wyselekcjonowanych wyk³adów zgodnie z metodologi¹ zachodni¹, udostêpnienie czytelnikom tego regionu popularnych publikacji informuj¹cych o podstawowych mechanizmach transakcji miêdzynarodowych, o ekonomicznych priorytetach innych krajów, oraz wzmocnienie porównawczych komponentów wyk³adu mog³oby pomóc rozwi¹zaæ wiele, pozornie skomplikowanych problemów komunikacyjnych. Idea tego podrêcznika zrodzi³a siê w wyniku podobnych refleksji. Jego pierwsza koncepcja powsta³a w 1991 r. i zosta³a opublikowana przez Instytut Przemys³owo-Handlowy im. Miros³awa Dzielskiego w Krakowie jako Ameryka. Œwiat Biznesu. 250 pytañ i odpowiedzi na temat handlu miêdzynarodowego. Forma krótkiego przewodnika, prezentuj¹cego podstawowe pytania i odpowiedzi wraz z odpowiednim wyborem przyk³adów, by³a prób¹ zastosowania jednej z najbardziej efektywnych metod dydaktycznych, u ywanych przez wiêkszoœæ amerykañskich szkó³ prawa. Metoda ta zak³ada, e sformu³owanie odpowiednich pytañ, jest zadaniem co najmniej tak samo trudnym, jak udzielenie poprawnych odpowiedzi. Przysz³y prawnik czy biznesmen musi jednak wczeœniej zidentyfikowaæ problemy, z którymi mog¹ siê do niego zwróciæ przyszli klienci i argumenty, których mog¹ u yæ jego przeciwnicy lub konkurenci. Ksi¹ ka ta spe³ni³a swoje zadanie i jej nak³ad zosta³ szybko wyczerpany. Popularnoœæ pracy wskazywa³a na istniej¹c¹ potrzebê rynkow¹ zaprezentowania czytelnikowi polskiemu problematyki handlu miêdzynarodowego w formie bardziej dojrza³ego wyk³adu. Sensownoœæ tego zamiaru potwierdzi³o wiele rozmów prowadzonych z autorem przez jego by³ych studentów i kolegów, zarówno
XIV Wprowadzenie z polskich, jak i amerykañskich uczelni, Banku Œwiatowego, Amerykañskiego Ministerstwa Handlu i Amerykañskiego Stowarzyszenia Prawników. W ich rezultacie powsta³a, wydana w latach 1996 1998 pod redakcj¹ autora tej pracy, dwutomowa pozycja Regulacje handlu i biznesu miêdzynarodowego. Niniejsza ksi¹ ka rozwija i aktualizuje problematykê zawart¹ w obu powy - szych publikacjach. Materia³ do niej zosta³ zebrany w trakcie ponad dwudziestu lat wyk³adów z handlu miêdzynarodowego, miêdzynarodowych regulacji ekonomicznych, prawa porównawczego i miêdzynarodowego prawa publicznego, prowadzonych na Kolumbijskiej Szkole Prawa przy Katolickim Uniwersytecie Ameryki w Waszyngtonie. Praca ta koncentruje siê na regulacjach handlu miêdzynarodowego GATT/WTO, handlowych instytucji regionalnych i handlowych superpotêg, takich jak Wspólnota Europejska, Stany Zjednoczone, Japonia, Kanada lub Chiny. Autor stara³ siê dokonaæ przegl¹du podstawowych zasad globalnej i regionalnej polityki handlowej, nie eksponuj¹c bynajmniej polskiej polityki handlowej. Czytelnik, który chcia³by studiowaæ problematykê polskiego handlu zagranicznego, powinien siêgn¹æ po inne opracowania szczegó³owe, które s¹ osi¹galne na krajowym rynku wydawniczym. Kwestia odniesienia ksi¹ ki do stanu prawa polskiego wymaga jednak szerszego komentarza. Powstaje niew¹tpliwie pytanie, czy czytelnik polski mo e rozpocz¹æ studia nad regulacjami miêdzynarodowego obrotu gospodarczego, bez równoczesnej analizy w³asnego systemu prawnego. Pytanie to, czêsto stawiane autorowi tej ksi¹ ki, zdaje siê byæ niezbyt w³aœciwie sformu³owane. Któ bowiem stawia kwestiê, czy student historii powszechnej musi równoczeœnie studiowaæ historiê Polski; czy czytaj¹c ksi¹ kê o rozwoju kultury renesansowej we W³oszech, nale y równoczeœnie zbadaæ rozwój pr¹dów Odrodzenia w czasach Jagiellonów. Nikt nie przeczy, e studia historyczne ka dej tematyki w aspekcie lokalnym i bardziej generalnym s¹ u yteczne, nie oznacza to jednak, by ka da pozycja musia³a zawieraæ wyczerpuj¹c¹ odpowiedÿ na wszystkie pytania nurtuj¹ce czytelnika. Poszczególne aspekty danego zagadnienia mo na rozwa- aæ równoczeœnie lub kolejno, a pytanie w³aœciwie postawione dotyczy priorytetów i ewentualnych sugestii, od jakiej tematyki studia nale y zacz¹æ, a w której znaleÿæ mo na wiadomoœci komplementarne lub uzupe³niaj¹ce. Odnosz¹c te uwagi do omawianej w niniejszej pracy problematyki, zauwa- yæ nale y, e interesuj¹ce nas miêdzynarodowe prawo handlowe jest jednym z najwa niejszych, ale nie jedynym komponentem prawa miêdzynarodowego obrotu gospodarczego. Zakres miêdzynarodowego prawa handlowego obejmuje analizê zasad handlowych uzgodnionych w ramach miêdzynarodowych uk³adów handlowych lub regulacji przyjêtych przez miêdzynarodowe lub regionalne organizacje ekonomiczne. Dla zrozumienia struktury i zasad dzia³ania miêdzy-
Wprowadzenie XV narodowych organizacji handlowych potrzebna jest wiêc istotna znajomoœæ prawa miêdzynarodowego publicznego i w tym sensie elementy tej dyscypliny wchodz¹ w zakres prawa handlu miêdzynarodowego. Adresatami regulacji handlowych uzgadnianych w ramach miêdzynarodowych uk³adów handlowych s¹ pañstwa i ich zwi¹zki, tak wiêc wyk³ad handlu miêdzynarodowego tradycyjnie musi udzieliæ odpowiedzi na pytania, w jakim stopniu te podmioty stosunków miêdzynarodowych respektuj¹ zobowi¹zania handlowe i w jakim stopniu ich w³asne regulacje obrotu gospodarczego pokrywaj¹ siê z zobowi¹zaniami zaci¹gniêtymi w ramach uk³adów globalnych i regionalnych. Student prawa handlu miêdzynarodowego musi tak e zdawaæ sobie sprawê z faktu, e interesy najpotê niejszych pañstw decyduj¹ o tym, jakie regu³y zostan¹ uznane za wi¹ ¹ce w handlu œwiatowym. Regulacje wewnêtrzne importu i eksportu superpotêg ekonomicznych staj¹ siê wiêc paradygmatami w procesie tworzenia globalnych regulacji handlowych. W tym sensie analiza regulacji prawnych amerykañskich lub Unii Europejskiej nie jest wynikiem amerykanizmu lub europocentryzmu autorów prac o handlu miêdzynarodowym; jest ona koniecznym elementem tego przedmiotu. Od tak rozumianego handlu miêdzynarodowego odró nia siê dziedzinê handlu zagranicznego, która obejmuje narodowe regulacje zagranicznego obrotu gospodarczego. Handel zagraniczny jest spojrzeniem na opisan¹ wy ej problematykê z perspektywy jednego pañstwa, jego interesów, zobowi¹zañ i regulacji. Handlem zagranicznym, jako komplementarn¹ w stosunku do handlu miêdzynarodowego dyscyplin¹, powinien siê zainteresowaæ student ukierunkowany na badanie polskiej problematyki handlowej. Kontynuuj¹c dalej rozwa ania nad zakresem miêdzynarodowego prawa obrotu gospodarczego, nale y zauwa yæ, e podmiotami regulacji handlowych s¹ nie tylko pañstwa, ale równie banki, korporacje, prywatni inwestorzy lub akcjonariusze spó³ek za³o onych z udzia³em kapita³u zagranicznego. Zawieraj¹ oni kontrakty, podlegaj¹ przepisom o dopuszczalnej konkurencji, ubezpieczaj¹ swoje transakcje, p³ac¹ podatki, negocjuj¹ spory; tradycyjnie problematyka ta wchodzi w zakres miêdzynarodowych transakcji biznesowych. Strony transakcji s¹ nara one na rozmaite koliduj¹ce ze sob¹ prawne przepisy ró nych pañstw oraz globalnych i regionalnych organizacji handlowych. Analiz¹ kolizji prawnych wykraczaj¹cych poza granicê jednego pañstwa zajmuje siê prywatne prawo miêdzynarodowe. Znajomoœæ tego prawa jest równie niezbêdna dla eksperta handlu i biznesu miêdzynarodowego. Po dokonaniu tego krótkiego przegl¹du komponentów prawa miêdzynarodowego obrotu gospodarczego spróbujmy jeszcze raz wróciæ do wyjœciowego pytania o zakres tej pracy. Ksi¹ ka ta w swoim zamierzeniu jest wprowadzeniem do
XVI Wprowadzenie problematyki handlu miêdzynarodowego i z tego wzglêdu nie jest wyk³adem wyczerpuj¹cym. Autor dokona³ selekcji problemów dyskutowanych zwyczajowo w trakcie wyk³adu z tej dziedziny, pozostawiaj¹c wiele kwestii bardziej szczegó³owych do omówienia w trakcie seminariów czy konwersatoriów z miêdzynarodowych transakcji biznesowych, transakcji ekonomicznych, miêdzynarodowego prawa podatkowego, miêdzynarodowych regulacji obrotu papierami wartoœciowymi, miêdzynarodowych regulacji w³asnoœci intelektualnej i wielu innych. Dobieraj¹c problematykê wyk³adu autor po³o y³ szczególny nacisk na tematy s³abiej w polskiej literaturze opracowane lub nieanalizowane w perspektywie porównawczej, takie jak: regulacje antydumpingowe, regulacje handlu subsydiowanego, zabezpieczenia przed szkod¹ spowodowan¹ przez handel zgodny z zasadami wolnej konkurencji, œrodki odwetowe za nieprzestrzeganie postanowieñ umów handlowych, regulacje eksportu. Tematyka ta, zawarta w ostatniej, szczegó³owej czêœci pracy (V), jest szczególnie wa na dla prawników, ekonomistów, m³odych pracowników biznesu i zarz¹dzania, rozpoczynaj¹cych pracê w zakresie handlu miêdzynarodowego. Stanowi ona dla nich zazwyczaj pierwsze i najpowa niejsze wyzwanie zawodowe. Czêœci wprowadzaj¹ce (I IV) do problematyki kontroli importu i eksportu analizuj¹ instrumenty kontroli handlu, wybrane zagadnienia polityki handlowej oraz struktury handlu globalnego i regionalnego. Ksi¹ ka mo e stanowiæ u yteczn¹ lekturê uzupe³niaj¹c¹ dla biznesmena zamierzaj¹cego wejœæ w kontakty handlowe z zachodnimi partnerami, urzêdnika polskich ministerstw czy banków negocjuj¹cych umowy handlowe czy finansowe lub po prostu dla zwyk³ego czytelnika zamierzaj¹cego dowiedzieæ siê wiêcej o œwiecie biznesu i handlu. Dla u³atwienia orientacji w strukturze zaprezentowanego wyk³adu, ka dy rozdzia³ pracy zosta³ podzielony na podrozdzia³y koncentruj¹ce siê wokó³ jednego wa niejszego problemu. Dla wiêkszej przejrzystoœci tekstu i u³atwienia studentowi przygotowania siê do egzaminu, podstawowe tezy podrozdzia³ów zosta³y uwypuklone drukiem pó³grubym. Jêzyk tej pracy, w zamierzeniu autora, powinien byæ zrozumia³y dla ka dego przeciêtnie oczytanego odbiorcy, natomiast zawarte w przypisach i na koñcu ksi¹ ki informacje bibliograficzne, mog¹ pomóc bardziej zaawansowanemu badaczowi w dalszej penetracji sfery handlu miêdzynarodowego. Dla u³atwienia czytelnikowi dalszych studiów w jêzyku angielskim, najpopularniejszym w zakresie handlu miêdzynarodowego, podstawowa terminologia transakcji handlowych zosta³a zaprezentowana w obu jêzykach (z angielskim t³umaczeniem podanym w nawiasach). Z tego równie wzglêdu, za³¹czone na koñcu ksi¹ ki fragmenty najwa niejszych dyskutowanych w pracy dokumentów zosta³y dodane w jêzyku angielskim. Roz-
Wprowadzenie XVII miar tej pracy uniemo liwia zaprezentowanie pe³nych tekstów; w chwili obecnej s¹ one jednak powszechnie dostêpne na stronach internetowych cytowanych w pracy lub w osobno wydanych zbiorach. Materia³ faktograficzny tej pracy zosta³ zebrany w miarê jego dostêpnoœci do po³owy 2008 r. Waszyngton, marzec 2009 r. Rett R. Ludwikowski
Wykaz wa niejszych skrótów AB... Cia³o Apelacyjne (Appellate Body) ADB... Afrykañski Bank Rozwoju (African Development Bank) ADF... Afrykañski Fundusz Rozwoju (African Development Fund) AID... Agencja Rozwoju Miêdzynarodowego (Agency for International Development) ASEAN... Stowarzyszenie Narodów Po³udniowo-Wschodniej Azji (Association of Southeast Asian Nations) BIS... Bank Rozliczeñ Miêdzynarodowych (Bank for International Settlement) CACM... Wspólny Rynek Ameryki Œrodkowej (Central American Common Market) CAFT... S¹d Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Dystryktu Federalnego (United States Court of Appeals for the Frederal Circuit) CAFTA... Uk³ad Wolnohandlowy Ameryki Centralnej (Central America Free Trade Agreement) CAN... Wspólnota Andyjska (Comunidad Andina) CARICOM... Caribbean Community and Common Market CEFTA... Œrodkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (Central European Free Trade Agreement) CITT... Kanadyjski Miêdzynarodowy Trybuna³ Handlowy (Canadian International Trade Tribunal) COCOM... Komitet Koordynacyjny Wielostronnej Kontroli Eksportu (Coordinating Committee on Multilateral Export Controls) CUS-FTA... Amerykañsko-Kanadyjskie Porozumienie o Wolnym Handlu (Canada-United States Free Trade Agreement) CWT... Organizacja Konsumentów Wobec Handlu Œwiatowego (Consumers for World Trade) DSB... Organ do Spraw Rozwi¹zywania Sporów (Dispute Settlement Body) EAA... Export Administration Act EAI... Fundusz Ochrony Œrodowiska (Environmental Fund) EBRD... Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (European Bank for Reconstruction and Development) ECB... Europejski Bank Centralny (European Central Bank) ECU... Europejska Jednostka Walutowa (European Currency Unit) EEA... Europejski Obszar Gospodarczy (European Economic Area)