Zabezpieczenie społeczne pracownika

Transkrypt

1 Zabezpieczenie społeczne pracownika Swoboda przemieszczania się osób w obrębie Unii Europejskiej oraz możliwość podejmowania pracy w różnych państwach Wspólnoty wpłynęły na potrzebę skoordynowania systemów zabezpieczenia społecznego w krajach członkowskich. Znaczące różnice pomiędzy poszczególnymi systemami uniemożliwiły ich ujednolicenie. Wprowadzono reguły określające, który z krajowych systemów zabezpieczenia społecznego jest właściwy dla osób stale lub czasowo pracujących za granicą albo prowadzących tam działalność gospodarczą na własny rachunek. Regulacje prawne Podstawowym aktem prawnym regulującym kwestie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego jest Rozporządzenie nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego[i]. Reguluje ono sytuację pracowników najemnych oraz osób prowadzących działalność na własny rachunek w zakresie świadczeń przedemerytalnych, np. świadczenia z tytułu choroby, wypadku przy pracy oraz choroby zawodowej, jak i świadczeń emerytalnych. Jeżeli osoba stale pracuje tylko w jednym państwie członkowskim, określenie właściwego dla niej systemu zabezpieczenia społecznego nie rodzi problemów. Przykładowo, jeżeli obywatel polski znalazł zatrudnienie lub rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej w Hiszpanii, podlega on systemowi zabezpieczenia społecznego obowiązującego w Hiszpanii. Problem pojawia się przy tzw. pracowniku delegowanym, czyli takim, który jest zatrudniony w jednym państwie członkowskim UE, ale został wysyłany przez swojego pracodawcę do wykonywania pracy tymczasowej w innym państwie członkowskim lub przy osobie, która wyjechała do innego państwa członkowskiego, by tam prowadzić czasowo działalność gospodarczą na własny rachunek. Wtedy konieczne staje się zastosowanie reguł rozstrzygających, który system zabezpieczenia społecznego jest właściwy. Zgodnie z treścią rozporządzenia nr 883/2004 podstawowym czynnikiem decydującym o podleganiu pod określony system zabezpieczenia społecznego jest miejsce wykonywania pracy lub prowadzenia działalności na własny rachunek. Prawodawca europejski uznał bowiem, że przyjęcie tego kryterium zagwarantuje równość traktowania wszystkich osób pracujących na terytorium danego państwa członkowskiego. Rozporządzenie nr 883/2004 przewiduje wyjątki od tej zasady. Zgodnie z art. 12 ust. 1 tego dokumentu osoba wykonująca pracę jako pracownik najemny w państwie członkowskim, wysłana do pracy do innego państwa członkowskiego, nadal podlega ustawodawstwu tego pierwszego, pod warunkiem, że przewidywany czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy i że osoba ta nie została wysłana, by zastąpić innego pracownika. Osoba taka wykonuje pracę w imieniu pracodawcy, który normalnie prowadzi swą działalność w państwie członkowskim, z którego osoba jest delegowana do innego państwa

2 członkowskiego celem wykonywania pracy w imieniu pracodawcy. Przykład: Jan Kowalski, obywatel Polski, jest zatrudniony u polskiego przedsiębiorcy, którego siedziba mieści się w Polsce. Miejscem normalnego wykonywania działalności gospodarczej przez pracodawcę jest Polska. Jan Kowalski zostaje delegowany do pracy we Francji na okres 20 miesięcy. W okresie delegowania, pomimo wykonywania pracy we Francji, nadal podlega polskiemu systemowi zabezpieczenia społecznego. Analogicznie, na mocy art. 12 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2004, osoba normalnie wykonująca działalność na własny rachunek w państwie członkowskim, która udaje się do innego państwa członkowskiego, by wykonywać tam podobną działalność, nadal podlega ustawodawstwu pierwszego państwa członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy. Normalne prowadzenie działalności W obu cytowanych przepisach pojawia się pojęcie normalnego prowadzeniadziałalności w państwie członkowskim. Pojęcie to nabiera kluczowego znaczenia przy rozstrzyganiu, który system zabezpieczenia społecznego jest właściwy dla pracownika lub osoby prowadzącej działalność gospodarczą na własny rachunek. Ustalenie, że pracodawca wspomnianego wcześniej Jana Kowalskiego normalnie prowadzi działalność w Polsce, oznacza, że pan Jan wykonuje pracę we Francji jako pracownik delegowany, co pozwala na nieprzerwane podleganie pod polski system zabezpieczenia społecznego. Uznanie natomiast, że pracodawca pana Jana w rzeczywistości nie prowadzi normalnie działalności w Polsce, a we Francji, wyklucza podleganie pana Jana pod polski system zabezpieczenia społecznego. Wówczas obowiązuje zasada ogólna, zgodnie z którą pan Jan podlega pod system zabezpieczenia tego państwa, w którym wykonuje pracę. W praktyce może powstać problem, jak rozumieć sformułowanie normalne prowadzenie działalności gospodarczej. Niektórzy przedsiębiorcy funkcjonują tak, że działy administracji, księgowości czy marketingu mają w jednym państwie, a działalność związaną np. z budową domów czy opieką nad osobami starszymi wykonują w części lub w całości w innym państwie. Czy zatem przedsiębiorca, który ma siedzibę w Polsce, a zadania realizuje zarówno w niej, jak i w innym państwie, normalnie prowadzi działalność gospodarczą w Polsce czy w tym drugim kraju? Jakie elementy wpływają na ocenę normalnego charakteru prowadzenia działalności w danym państwie? W rozporządzeniu nr 883/2004 nie zamieszczono definicji normalnego prowadzenia działalności w państwie członkowskim. Wskazówek odnośnie interpretacji tego pojęcia dostarcza art. 14 ust. 2 rozporządzenia nr 987/2009[ii]. Pojawia się w nim sformułowanie pracodawca, który normalnie

3 prowadzi działalność w państwie członkowskim. Art. 14 ust. 3 rozporządzenia nr 987/2009 stanowi natomiast, że sformułowanie osoba, która normalnie wykonuje działalność w państwie członkowskim jako osoba pracująca na własny rachunek odnosi się do osoby, która zwykle prowadzi znaczną część działalności na terytorium państwa, w którym ma siedzibę. W szczególności osoba taka powinna prowadzić działalność od pewnego czasu przed dniem, od którego zamierza skorzystać z możliwości tymczasowego wykonywania działalności w innym państwie członkowskim. Powyższe kryteria wskazują, że działalność normalnie prowadzona przez przedsiębiorcę w danym państwie członkowskim powinna być znacząca, zauważalna i ważna w dziedzinie, w której jest wykonywana. Przepisy nie wskazują jednak, jakie parametry należy brać pod uwagę przy dokonywaniu oceny, czy w danym państwie działalność przedsiębiorcy jest przeważająca, znacząca, dostrzegalna lub ważna. Oceny dokonują zakłady ubezpieczeń społecznych oraz sądy. Normalny charakter działalności wykonywanej przez pracodawcę lub osobę prowadzącą działalność na własny rachunek w państwie członkowskim stanowi przesłankę umożliwiającą stosowanie systemu zabezpieczenia społecznego państwa, w którym działalność ta jest normalnie prowadzona, również w wypadku delegowania pracownika do wykonywania obowiązków za granicą lub czasowego wykonywania podobnej działalności gospodarczej w innym państwie członkowskim. Nie ma wówczas obowiązku zmiany systemu zabezpieczenia na czas wykonywania pracy w innym państwie członkowskim. Zaświadczenie A1 Wykazanie, że pracodawca normalnie prowadzi działalność na terytorium Polski, a pracownik został delegowany do innego państwa członkowskiego na okres nieprzekraczający 24 miesięcy, pozwala na uzyskanie zaświadczenia o zastosowaniu polskiego ustawodawstwa. Podobnie wygląda sytuacja w wypadku osoby prowadzącej działalność na własny rachunek i czasowo wykonującej działalność w innym państwie członkowskim. Zgodnie z art. 19 ust. 2 rozporządzenia nr 987/2009 na wniosek zainteresowanego lub pracodawcy instytucja właściwa państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo ma zastosowanie zgodnie z przepisami rozporządzenia nr 883/2004, poświadcza, że dane ustawodawstwo ma zastosowanie, oraz w stosownych przypadkach wskazuje, jak długo i na jakich warunkach. Stosowane jest wtedy zaświadczenie A1. Jego wydanie (lub odmowa wydania) przez organ rentowy stanowi rozstrzygnięcie co do objęcia (lub odmowy objęcia) pracownika delegowanego polskim ubezpieczeniem społecznym w danym okresie. Treść wydawanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzji oraz treść wyroków sądów orzekających w sprawach odwołań od decyzji odmawiających poświadczenia formularzy A1 pozwala na wskazanie cech, które są brane pod uwagę przy określaniu państwa, w którym normalnie prowadzona jest

4 działalność. Znajdują się wśród nich m.in. takie elementy, jak: obrót przedsiębiorcy w poszczególnych państwach członkowskich, liczba umów zawieranych w poszczególnych państwach członkowskich, liczba umów rzeczywiście wykonywanych w poszczególnych państwach członkowskich, miejsce rekrutowania pracowników oraz miejsce rekrutowania odbiorców usług, zakres świadczonych usług w poszczególnych państwach członkowskich, liczebność personelu administracyjnego pracującego w państwie członkowskim, w którym mieści się siedziba przedsiębiorcy. O uznaniu, że przedsiębiorca prowadzi normalnie działalność gospodarczą w państwie członkowskim decyduje całokształt czynników. Katalog elementów branych pod uwagę jest otwarty. Mogą mieć miejsce i takie sytuacje, gdzie obrót rzędu 25% w danym państwie członkowskim, przy uwzględnieniu pozostałych czynników, pozwoli na stwierdzenie normalnego prowadzenia działalności gospodarczej w tym państwie. W interesie osoby zainteresowanej uzyskaniem poświadczenia formularza A1 leży dostarczenie Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych lub sądowi (w wypadku odwołania od decyzji ZUS) wszelkich argumentów i dowodów, które przemawiają za faktycznym wykonywaniem działalności gospodarczej na terytorium Polski. Jeżeli pracodawca lub osoba wykonująca działalność na własny rachunek ma w państwie członkowskim jedynie siedzibę administracyjną, w której wykonywane są wyłącznie czynności wewnętrzne związane z prowadzeniem firmy, wówczas nie można stwierdzić, że w tym państwie normalnie prowadzona jest działalność. Przykład: Przedsiębiorca prowadzi przedsiębiorstwo budowlane z siedzibą w Polsce. Tutaj znajduje się biuro, w którym pracuje księgowa. Pracownicy (40 osób), będący obywatelami Polski, świadczą pracę na budowie w Niemczech, gdzie są realizowane w zasadzie wszystkie kontrakty tego przedsiębiorcy oraz jest generowane 99% jego obrotów. Pracodawca prowadzi działalność marketingową wyłącznie na terenie Niemiec. Zgodnie z treścią umowy o pracę pracownicy świadczą pracę na terenie Polski, a na terenie Niemiec pracują w oparciu o delegację. Mimo że siedziba przedsiębiorcy znajduje się w Polsce, normalne prowadzenie działalności przez przedsiębiorcę ma miejsce na terenie Niemiec. Pracownicy podlegają w takiej sytuacji pod niemiecki system zabezpieczenia społecznego, zgodnie z zasadą ogólną, wskazującą system zabezpieczenia w oparciu o miejsce wykonywania pracy. Nie został bowiem spełniony warunek normalnego prowadzenia działalności na terenie Polski. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 25 października 2012 roku w sprawie sygn. akt: III AUa 635/12: Warto także podkreślić, że podstawowym celem przepisów unijnych

5 Powered by TCPDF ( koordynujących systemy podlegania ubezpieczeniom społecznym jest objęcie delegowanego pracownika właściwym systemem zabezpieczenia społecznego w związku z korzystaniem ze swobody przemieszczania się pracowników, którym gwarantuje się co do zasady prawo podlegania i korzystania z uprawnień z zabezpieczenia społecznego w państwach wykonywania pracy, co w niektórych sytuacjach może prowadzić do nabycia przez polskich pracowników delegowanych do pracy w państwie członkowskim prawa do świadczeń z systemu zabezpieczenia społecznego tego państwa członkowskiego, jednakże w sytuacji gdy okres delegacji trwa krótko, regulacje wspólnotowe winny zapewnić umożliwienie pracownikom, pracodawcom i instytucjom uniknięcia niepotrzebnych komplikacji i kosztów administracyjnych, w szczególności wiążących się z delegowaniem do innego państwa członkowskiego na krótkie okresy. Przepisy koordynujące służą do objęcia pracowników oraz osób wykonujących działalność na własny rachunek systemem zabezpieczenia społecznego państwa, w którym rzeczywiście jest świadczona praca. Jeżeli jednak zmiana miejsca świadczenia pracy przez pracownika delegowanego lub osobę prowadzącą działalność na własny rachunek ma charakter czasowy oraz zachowane są przesłanki z art.12 rozporządzenia nr 883/2004, w tym przesłanka normalnego prowadzenia działalności w państwie członkowskim, czasowe opuszczenie państwa członkowskiego w celu wykonywania pracy w innym państwie członkowskim nie wpływa na zmianę właściwego systemu zabezpieczenia społecznego w tym okresie. Anna Kujaszewska Enterprise Europe Network przy Stowarzyszeniu Wolna Przedsiębiorczość [i] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. [ii] Rozporządzenie PE i Rady nr 987/2009 dotyczące wykonywania rozporządzenia nr 883/2004 (Dz.Urz. L. 284 z )