Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku NR (18) 2/2013

Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku NR (18) 2/2013

Publikację wspiera Grupa PZU SA Partnerem publikacji jest IASK Nr (18) 2/2013 ISSN 2299-744X arlrw.usz.edu.pl Adres redakcji: Al. Piastów 40b 71-065 Szczecin Zespół redakcyjny: Redaktor naczelna i redakcja naukowa: dr hab. prof. nadzw. Danuta Umiastowska danuta_umiastowska@univ.szczecin.pl tel. (91) 444 27 60 Sekretarz Redakcji: Milena Schefs aktywnosc.sekretariat@gmail.com Współpraca - recenzenci: prof. dr hab. Wiesław Siwiński prof. dr hab. Zbigniew Szot dr hab. Ewa Dybińska, prof. AWF dr hab. Tadeusz Rynkiewicz, prof. AWF dr hab. Ewa Szczepanowska, prof. US. Korekta: Małgorzata Mazur Redakcja techniczna: Natalia Mirowska Opracowanie graficzne, DTP: Maciej Umiastowski Wydawca: Wydawnictwo Promocyjne Albatros Szczecin 2013 www.wydawnictwoalbatros.pl redakcja@wydawnictwoalbatros.pl

Spis treści Jacek Adrian, Aleksandra Nowak, Andrzej Wieczorek, Krzysztof Rachwalski, Marek Molewski, Robert Śliwowski, JacekWieczorek Analiza mocy kończyn dolnych i różnych typów reakcji u zawodników hokeja na trawie na wysokim poziomie zaawansowania sportowego... 5 Teresa Drozdek-Małolepsza, Teresa Banaszkiewicz Opinie o przygotowaniu do zawodu nauczyciela wychowania fizycznego absolwentów studiów licencjackich... 15 Jarosław Janowski, Ewa Brewińska-Krawiec, Katarzyna Wleklak, Roman Abczyński Doniesienie z badań: czynniki wpływające na podejmowanie sportowej aktywności fizycznej na przykładzie wioślarstwa... 25 Łukasz Lamcha, Włodzimierz Starosta Wpływ stronnego zróżnicowania techniki na skuteczność wysoko zaawansowanych siatkarzy lewo- i praworęcznych... 39 Robert Podstawski, Małgorzata Hensel Aktywność fizyczna dzieci sześcioletnich w opiniach matek... 53 Natalia Semenova, Anatoli Maglovany Podejmowanie aktywności ruchowej przez lwowskie uczennice w wieku 15 17 lat (doniesienie z badań)... 65 Zbigniew Szot, Tomasz Szot Aktywność ruchowa osób z rzadkimi zaburzeniami rozwojowymi. Autyzm, zespoły Retta i Aspergera... 73 3

Jacek Adrian 1, Aleksandra Nowak 2, Andrzej Wieczorek 1, Krzysztof Rachwalski 1, Marek Molewski 1, Robert Śliwowski 1, JacekWieczorek 1 1 Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu, 2 Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Analiza mocy kończyn dolnych i różnych typów reakcji u zawodników hokeja na trawie na wysokim poziomie zaawansowania sportowego Słowa kluczowe: moc, typ reakcji, zawodnicy Wstęp Hokej na trawie jest grą zespołową prowadzoną za pomocą zakrzywionych lasek hokejowych na prostokątnym boisku trawiastym (sztuczna nawierzchnia) o wymiarach 55 91,40 m. Na boisku występuje w jednej drużynie 11 zawodników, którzy mogą być zmieniani bez ograniczeń przez pięciu rezerwowych. Mecze hokejowe składają się z dwóch 35 minutowych części przedzielonych 10 minutową przerwą. Hokej jest grą, która wymusza dużą mobilność zawodników, gdyż bramka może być zdobyta tylko z półkola strzałowego (promień 14,63 m). Wprowadzenie do hokeja sztucznej trawy dokonało rewolucji. Hokej przestał być zależny od warunków klimatycznych. Ten typowo techniczny sport, stał się szybszy a jednocześnie łatwiejszy do obserwowania, po prostu widowiskowy. Gładkość nawierzchni, umożliwiająca kontrolę prowadzenia, podania, zatrzymania piłki, z jednej strony uwydatnia poziom zaawansowania technicznego zawodników, z drugiej zmusza ich do wykonywania wyczerpujących, kilku do kilkunastosekundowych sprintów oraz podejmowania szybkich decyzji przy stale zmieniającej się sytuacji na boisku. Płynność oraz szybkość gry powoduje, że zaczynają mieszać się role zawodników na boisku, zacierają się różnice pomiędzy zawodnikami poszczególnych formacji gry. Z tych względów zawodnicy muszą charakteryzować się dobrym przygoto- Aktywność ruchowa zawodników 5

Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (18 ) 2/2013 waniem technicznym oraz ogólną sprawnością, a przede wszystkim szybkością i wytrzymałością [1]. Prowadzone już w latach osiemdziesiątych przez Holendrów (4) badania wykazały, że zawodnik w trakcie meczu na sztucznej nawierzchni przebiega około 9 kilometrów. Wyniki te również potwierdzają późniejsze badania prowadzone przez Zakład Teorii Sportu AWF Poznań [2] na przykładzie zawodników Reprezentacji Polski, gdzie zawodnicy w zależności pod pozycji pokonywali dystans od 9 572 do 10 981 m. Zwiększenie dystansu pokonywanego przez zawodników hokeja spowodowane jest zmianami w przepisach, które znacząco wpłynęły na szybkość gry jak również na efektywny czas gry. Zmieniła się nie tylko ilość przebiegniętych kilometrów ale również charakter biegania. Obecnie zawodnicy zmuszeni są do pokonywania kilku czy kilkunastometrowych zrywowych wysiłków w różnych odstępach czasowych. Dotychczasowe badania wykazują, iż głównymi zdolnościami kondycyjnymi charakteryzującymi hokeistów na trawie jest wytrzymałość szybkościowa oraz jej składowe; szybkość biegowa, wydolność tlenowa. Współczesny sport w tym również nowoczesny hokej stawiają coraz wyższe wymagania zawodnikom. W ostatnim czasie, wzrosło tempo i dynamika gry, drużyny nastawiają się na coraz szybszą grę. Poruszanie na boisku wymaga krótkich sprintów ze zmianami kierunków (10 15 m), poruszania się przodem oraz tyłem, biegów ze zmienną intensywnością (sprint, trucht, marsz), przyspieszeń w różnych kierunkach (na odcinkach ponad 10 m). Poza wcześniej wymienionymi zdolnościami zawodnik hokeja powinien charakteryzować się dobrą koordynacją ruchową, dobrą reakcją, szybkim startem oraz dużą dynamiką ruchu [1,5]. Materiał i metoda Badaniom poddano dwukrotnie zawodników Akademickiego Związku Sportowego Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu z sekcji hokeja na trawie oraz jednokrotnie reprezentantów kadry narodowej w hokeju na trawie. Pierwsze badanie drużyny AZS AWF Poznań, przeprowadzono w końcowej fazie okresu startowego faza play off w czerwcu 2012. Kolejne drugie badanie, przeprowadzono na początku kolejnego okresu startowego, we wrześniu 2012 roku, po przerwie wakacyjnej i miesięcznym okresie przygotowań do nowego sezonu rozgrywek. Kadra narodowa w momencie wykonywanie badania, była w okresie przygotowań do najważniejszego turnieju w 2012 roku Champions Chalenge. W celu zgromadzenia badań, wykorzystano system optycznego pozyskiwania danych Opto-jump. Ponadto zmierzone zostały podstawowe cechy somatyczne takie jak masa i wysokość ciała oraz poziom tkanki tłuszczowej. Na podstawie zebranych 6

Jacek Adrian et al. Analiza mocy kończyn dolnych i różnych typów reakcji u zawodników hokeja na trawie... danych, dla każdego zawodnika obliczono wskaźnik BMI. Do pomiaru procentowej masy tłuszczowej ciała wykorzystano aparaturę TANITA BCM 418. Opto-jump to system optycznego pozyskiwania danych, skonstruowany do pomiaru wszystkich odbywających się w powietrzu i w kontakcie z podłożem czasów z precyzją do 1/1000 sekundy. System ten działa jako pojedynczy oraz modułowy możliwość zestawienie wielu listw. Urządzenie Opto-jump składa się z dwóch poprzeczek listew, z których jedna jest nadajnikiem, a druga odbiornikiem. Diody LED w nadajniku są w ciągłym kontakcie z diodami w listwie odbiorczej. System wykrywa ruch obiektu pomiędzy listwami, oblicza ich czas a dane przesyła do komputera. Urządzenie zainstalowane jako system pojedynczy, pozyskuje czasy kontaktu z podłożem przenoszenia odbywające się podczas skoku. Dzięki systemowi Opto-jump można pozyskiwać takie dane, jak: siła dynamiczna, elastyczna moc, najwyższa i średnia siła, energia, czas reakcji akustycznej i wizualnej. Charakterystyka somatyczna badanych grup. Tabela 1. grupa badawcza n wiek badanych masa ciała [kg] wysokość ciała [cm] BMI masa tłuszczowa [%] AZS AWF Poznań I termin 16 21,2 ±1,6 74,9 ±7,5 178,8 ±5,0 23,7 ±2,3 13,1 ±, 0 AZS AWF Poznań II termin 18 21,3 ±1,8 75,6 ±7,7 179,0 ±5,1 24,1 ±2,5 13,3 ±4,3 kadra narodowa 18 23,4 ±4,2 79,0 ±6,9 178,6 ±5,6 24,7 ± 1,2 13,9 ±,7 Źródło: opracowanie własne. Cel pracy Celem pracy było przedstawienie analizy wyników badań czasu reakcji mierzonej podczas wyskoku z odbicia obunóż na bodziec dźwiękowy i wizualny oraz mocy kończyn dolnych u zawodników uprawiających hokej na trawie w okresie przygotowania ogólnego oraz w okresie startowym. Analiza materiału badawczego Badaniom poddano dwie grupy sportowców z Akademickiego Związku Sportowego Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu oraz członków aktualnej kadry narodowej hokeja na trawie. Przedstawiciele kadry narodowej byli średnio o ponad dwa lata starsi niż reprezentanci drużyny akademickiej. Wśród mężczyzn określono również masę ciała i wysokość ciała. W przypadku średniej masy ciała, 7

Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (18 ) 2/2013 odnotowano różnice wśród zawodników z AZS AWF pomiędzy pierwszym i drugim badaniem, która uległa zwiększeniu z 74,9 kg na 75,6 kg. Ciężsi natomiast, okazali się być zawodnicy z kadry narodowej, ważąc średnio 79,0 kg. Analizując wysokość ciała, stwierdzono wzrost badanego parametru o 2 mm wśród członków AZS pomiędzy dwoma terminami badań. Kadrowicze okazali się być prawie o 1,5 cm niżsi od swoich młodszych kolegów. Znając masę ciała oraz wysokość ciała badanych, można w prosty sposób ocenić proporcje budowy ciała, określając Body Mass Index (BMI). Im niższy poziom wartości BMI, tym mniejsze ryzyko zachorowalności na choroby związane przede wszystkim z układem krążenia. U mężczyzn, za prawidłowy poziom BMI, czyli stosunek masy ciała w kilogramach do wysokości ciała w metrach kwadratowych, uznaje się przedział od 20 do 25. Określając body mass index dla sportowców, stwierdzono jego wyższy poziom wśród kadrowiczów (24,7) niż u zawodników a AWF (23,7 w pierwszym terminie badań i nieznaczny wzrost w drugim badaniu 24,1). Za pomocą aparatury TANITA BCM 418, zmierzono procentowo masę tłuszczową ciała. U przedstawicieli kadry narodowej, określono masę tłuszczową ciała na średnim poziomie 13,9% co stanowiło prawie o 0,6% więcej zawartości tłuszczu w organizmie niż wśród badanych z AWF w drugim terminie (13,3%). Analizując wyniki badań, uzyskane podczas przeprowadzenia 15-sekundowego testu skoków, w którym badani wykonywali z maksymalną częstotliwością i wysokością, skoki obunóż w ciągu 15 sekund. W uzyskanych wynikach w I i w II terminie badań drużyny AZS AWF Poznań, stwierdzono obniżenie mocy kończyn dolnych, mierzonej w W/kg masy ciała. Wykazane różnice były statystycznie nieistotne. Porównując wyniki uzyskane przez drużynę AZS AWF w dwóch terminach badań (I termin 34,1 W/kg, II termin 31,6 W/kg) z wysoce wyselekcjonowaną grupą zawodników, jaką jest kadra narodowa w hokeju na trawie, okazało się, że kadrowicze osiągają wyniki na wyższym poziomie (43,6 W/kg). Dokonując analizy wariancji, wykazano, że różnice są statystycznie istotne zarówno w pierwszym (p = 0,002) jak i w drugim terminie badań (p = 0,0002) w odniesieniu do grupy wzorcowej jaką jest Reprezentacja Polski. Dynamika przebiegu ontogenetycznego rozwoju motoryczności człowieka jest zdecydowanie większa w przypadku takich cech, jak siła, moc, wytrzymałość a niższa w przypadku szybkości. Szczytowe formy wykształcenia poszczególnych struktur motoryczności człowieka, odnotowuje się w przypadku szybkości, zwinności czy precyzji wykonywanych ruchów a w późniejszym dopiero okresie w sile, mocy czy wytrzymałości. Średnia wieku badanych zawodników była wyższa wśród osób poddanych badaniu mocy z kadry narodowej co potwierdza powyższą tezę, gdyż zawodnicy sekcji AZS u są młodsi. 8

Jacek Adrian et al. Analiza mocy kończyn dolnych i różnych typów reakcji u zawodników hokeja na trawie... [W/kg] 43,6 40 34,1 31,6 20 0 AZS AWF I termin AZS AWF II termin kadra narodowa Rycina 1. Średnie wyniki uzyskane podczas testu 15 sek. skoków, przez zawodników AZS AWF Poznań w dwóch terminach badań oraz kadry narodowej w hokeju na trawie [W/kg]. Źródło: opracowanie własne. Testując obie grupy badanych, w trakcie serii wyskoków w ciągu 15 sekund, określono średnią wysokość lotu w centymetrach, uzyskiwaną przez zawodników. Okazało się, że grupa AZS u AWF osiągnęła wyższy średni poziom badanego parametru na końcu sezonu startowego, który wynosił 29,1 cm i było o 5,5 cm większy w porównaniu do badania pierwszego, co dało różnicę statystycznie istotną przy p = 0,03. Najwyższy poziom średnich wyników uzyskała drużyna kadry narodowej na średnim poziomie 32,9 cm. Porównując obie grupy badanych, stwierdzono różnice statystycznie istotne, pomiędzy członkami kadry narodowej a II terminem badań zawodników AZS u na poziomie p = 0,0002. [cm] 30 20 29,1 23,6 32,9 10 0 AZS AWF I termin AZS AWF II termin kadra narodowa Rycina 2. Średnie wyniki wysokości lotu, uzyskane podczas testu 15 sek. skoków, przez zawodników AZS AWF Poznań w dwóch terminach badań oraz kadry narodowej w hokeju na trawie [cm]. Źródło: opracowanie własne. 9

Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (18 ) 2/2013 W trakcie wykonywania 15 sekundowego testu skoków na maksymalną wysokość, można również określić częstotliwość tych skoków. Poddani dwukrotnie testom zawodnicy AZS u, uzyskali o 0,2 skoku/s. lepszy wynik podczas drugiego badania, czyli na początku nowego okresu startowego. Średnie uzyskane wyniki kadrowiczów wyniosły 1,4 skoku/s. Odnotowane różnice były statystycznie istotne. Zwiększona częstotliwość uzyskana przez zawodników AZS Poznań, może świadczyć o tym, że wykonywali oni skoki z niższą wysokością maksymalną a co za tym idzie rozwijali mniejszą moc. Rycina 3. Średnie wyniki częstotliwości skoków, uzyskane podczas testu 15 sek. skoków, przez zawodników AZS AWF Poznań w dwóch terminach badań oraz kadry narodowej [n/s]. Źródło: opracowanie własne. Kolejny przeprowadzony test akustyczny, polega na wykonaniu skoku w momencie, kiedy zawodnik usłyszy sygnał dźwiękowy, który jest wysyłany przez komputer trzykrotnie w różnych odstępach czasu. Na tej podstawie określa czas reakcji na bodziec dźwiękowy wyrażony w sekundach. Najniższym poziomem czasu reakcji odznaczyli się zawodnicy AZS u w I terminie badań, gdzie średni wynik wynosił 0,6 s. Nie odnotowano różnic statystycznie istotnych w przypadku obu badań zawodników AWF. Drużyna kadry narodowej uzyskała średni czas reakcji na poziomie 0,5 sekundy, co dało różnicę statystycznie istotną z oba badaniami drużyny AZS odpowiednio na poziomie p = 0,0008 oraz p = 0,002. Rycina 4. Średni czas reakcji na bodziec akustyczny zawodników AZS AWF Poznań w dwóch terminach badań oraz kadry narodowej w hokeju na trawie [s]. Źródło: opracowanie własne. Wykonany test wizualny, polega na wykonaniu trzech pojedynczych skoków w momencie, kiedy zawodnik zareaguje na zmianę koloru obiektu wyświetlonego na monitorze komputera, w różnych odstępach czasu. Czas reakcji na bodziec wizualny określono w sekundach. Najniższym poziomem czasu reakcji odznaczyli się zawodnicy AZS u w I terminie badań, gdzie średni wynik wynosił 0,6 s i był na poziomie porównywalnym do wyników uzyskanych w II terminie badań na poziomie 0.6 s. Podczas wykonywania tego testu, grupa wzorcowa jaką jest kadra narodowa, uzyskała wyniki na poziomie 0,5 sekundy. Wykazane różnice pomiędzy średnimi wynikami uzyskanymi przez reprezentantów Polski w hokeju na trawie są statystycznie istotne w porównaniu do obu terminów badań członków AZS u. 10

Jacek Adrian et al. Analiza mocy kończyn dolnych i różnych typów reakcji u zawodników hokeja na trawie... Rycina 5. Średni czas reakcji na bodziec wizualny zawodników AZS AWF Poznań w dwóch terminach badań oraz kadry narodowej w hokeju na trawie [s]. Źródło: opracowanie własne. Dyskusja Badaniem poziomu sprawności fizycznej za pomocą różnych testów skonstruowanych specjalnie do tego celu, zajmowało się wielu teoretyków z zakresu nauk o kulturze fizycznej. Ubiegłe stulecie zaowocowało w tworzeniu testów, w których m.in. dokonywano oceny mocy za pomocą testów takich jak; skok w dal z miejsca (Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej ICSPFT, Europejski Test Sprawności Fizycznej Eurofit, Test sprawności studentów Stefana Pilicza) czy wyskok dosiężny (test sprawności motorycznej Ludwika Denisiuka) [6]. Koniec XX i początek XXI wieku, przyniósł ze sobą rozwój technologii, które również znalazły swoje zastosowanie w szeroko pojętych naukach o kulturze fizycznej. Firma Microgate Bolzano Italy, skonstruowała system optojump next, oparty na optycznym pomiarze różnych parametrów w mocy. Jest to bardzo wygodny i dokładny pomiar, wykonywany przez system, który zapisywany jest bezpośrednio w odpowiednim programie w komputerze. Już w trakcie wykonywania danego zadania przez osobę poddaną badaniu, otrzymujemy na bieżąco wyniki uzyskiwane w danym momencie. Tym sposobem, można monitorować poziom danej cechy jednego sportowca w ciągu procesu treningowego, porównywać go z innymi zawodnikami bądź śledzić poziom wytrenowania całej drużyny (w przypadku zespołowych gier sportowych). Uzyskane w ten sposób informacje, stanowią cenny materiał dla trenera jaki i dla samego badanego. Analizując w niniejszej pracy wyniki badań, należy wyjaśnić pojęcie mocy (P), którą określa szybkość wykonywania pracy. Moc wyrażana jest w postaci wzoru P = W/t. Moc jako cecha, pozwala scharakteryzować możliwości fizyczne człowieka i określana jest jako zdolność układu nerwowego i mięśniowego do pokonywania oporu z możliwie największą prędkością skracania się mięśni [7,8]. W zespołowych grach sportowych w tym również w hokeju na trawie, następuje bardzo dynamiczna i szybka zmiana warunków gry. Każdy zawodnik w trakcie rozgrywanego meczu, poddawany jest działaniom różnych bodźców zarówno akustycznym (gwizdek sędziego, komendy trenera bądź partnerów z drużyny) jak i wizualnym (przeciwnik, piłka, partner z drużyny). Często od szybkości reakcji na dany bodziec uzależnione jest powodzenie przeprowadzenia akcji defensywnej bądź ofensywnej. Dodatkowo na szybkość podejmowania decyzji zawodnika 11

Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (18 ) 2/2013 podczas rozgrywanego meczu może mieć wpływ zmęczenie fizyczne jak i również psychiczne. Obecnie, nowoczesne tendencje w grach zespołowych, skierowane są na zwiększenie dynamiki oraz szybkości gry. Dlatego zasadnym wydaje się być kształtowanie poziomu szybkości reakcji z uwzględnieniem różnych bodźców docierających do zawodnika. Wnioski 1. Poziom badanych cech stanowi względnie stały wyznacznik wytrenowania zawodnika, nie podlegający okresowym fluktuacjom w okresie cyklu rocznego. 2. Poziom wytrenowania zawodników hokeja na trawie ma istotny wpływ na czas reakcji na bodźce akustyczne oraz wizualne. 3. Obecnie zaobserwowano tendencję, iż decydująca rolę wśród zawodników reprezentujących wysoki poziom sportowy, mają nie tylko zdolności motoryczne ale przede wszystkim szybkość podejmowania decyzji oraz czas reakcji w różnych sytuacjach meczowych. 4. Wyniki uzyskane przez zawodników Reprezentacji Polski są zdecydowanie na wyższym poziomie a wykazane różnice są statystycznie istotne w każdym badanym parametrze. Piśmiennictwo: 1. Adrian J., Hokej na trawie Charakterystyka gry. [W:] J. Czerwiński, H. Sozański [red.] Współczesne koncepcje szkolenia w zespołowych grach sportowych, Wydawnictwo AWF, Gdańsk 2004. 2. Grimshaw P, Lees A., Fowler N., Burden A., Biomechanika sportu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010. 3. Konarski J., Strzelczyk R., Characteristic of Selected Paraments of External Load of Players During a Match and Training on the Example of Field Hockey. International Association of Sports Kinetics 2003, vol. 15. 4. Lokerman W. J., Schulz J., A study of the physical stress of hockey players during international matches. Developments in Modern Hockey, 1985. 5. Mitchel-Taverner C., Field hockey techniques and tactics. Human Kinetics 2005. 6. Osiński W., Antropomotoryka. Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Poznań 2003. 7. Trzaskoma Z., Maksymalna siła mięśniowa i moc maksymalna kobiet i mężczyzn uprawiających sport wyczynowo, Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie, Warszawa 2003. 8. Trzaskoma Z., Trzaskoma Ł., Kompleksowe zwiększanie siły mięśniowej sportowców. Warszawa, 2001. 12

Jacek Adrian et al. Analiza mocy kończyn dolnych i różnych typów reakcji u zawodników hokeja na trawie... The analyze of the power of legs and various types of reaction among the hockey field players at the highest level of sport advance. Summary Keywords: power, type of reaction, players The aim of the research was to find out the time reaction in a jump after a sound and visual stimulus. Another aim was to define the power of legs among the hockey field players during the pre-season and start season. The result of the hockey field players from AZS AWF Poznań and the Polish National Team were the subject of the research, which was carried out twice by the system of optical research Opto-jump. The somatic and fat measurements were made. The results of the selected group (Polish National Men s Team) may give the vision of the model of the players their power of the legs, the reaction time at a sound and visual stimulus. Thanks to these results we can compare them with the league team and follow the changes of the parameters level during the training season. In conclusion the training season didn t have any essential influence on the measured parameters. The Polish Representation results were at far higher level than the league team. We can confirm that the level of the measured features don t change in a training year. 13

14 Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (18 ) 2/2013