Rola państwa w gospodarce Wykład 7 WNE UW Jerzy Wilkin
Pojęcie państwa w ekonomii Państwo jako podmiot gospodarczy; Państwo i rynek jako komplementarne i substytucyjne regulatory gospodarki; Państwo minimalne, państwo aktywne, państwo socjalne (państwo dobrobytu); Wpływ keynesizmu na zwiększenie roli państwa w gospodarce; Rola państwa w socjalizmie i kapitalizmie
Państwo wobec zjawiska niesprawności rynku Sfera niesprawności rynku Nieefektywność: -monopolizacja -efekty zewnętrzne -dobra publiczne Sfera interwencji państwa -interwencja na rynku -subsydiowanie niektórych form działalności Przykłady narzędzi polityki państwa -ustawodawstwo antymonopolowe -regulacje dotyczące ochrony środowiska -finansowanie obrony narodowej, sądów, opieki zdrowotnej itp..
Państwo wobec zjawiska niesprawności rynku (2) Nierówność: - nadmierne zróżnicowanie dochodów i bogactwa - redystrybucja dochodów -progresywne opodatkowanie -wspieranie dochodów niektórych grup ludności Niestabilność: -inflacja -bezrobocie -wahania wzrostu gosp. -kształtowanie polityki makroekonomicznej -polityka monetarna -polityka fiskalna -inne formy polityki
Dobra publiczne Konieczność wytwarzania dóbr publicznych jako efekt zawodności rynku Dobra prywatne (wykluczalność i konkurencyjność) a dobra publiczne (niewykluczalność i niekonkurencyjność) Dobra publiczne a zjawisko gapowicza (free rider) Zerowy koszt krańcowy i zerowa cena dóbr publicznych Czy sektor prywatny może być zaangażowany w wytwarzanie i dostarczanie dóbr publicznych? Czy dobra publiczne mogą być zastąpione dobrami prywatnymi?
Rodzaje dóbr dostarczanych w gospodarce i społeczeństwie Dobra klubowe Prywatne dobra wspólne Dobra merytoryczne Czyste dobra rynkowe Czyste dobra publiczne buty pole golfowe BCC plac zabaw na Osiedlu Marina edukacja, teatr, internet obrona narodowa Przykłady dóbr
Jakim dobrem jest wyższe wykształcenie? Czyste dobro rynkowe Dobro klubowe, Np. pole golfowe BCC Dobro wspólne, np. plac zabaw na Osiedlu Marina Rola państwa Dobro merytoryczne, np. edukacja, wyższa podstawowa Czyste dobro publiczne Rola rynku
Wydatki państwa, jako odsetek PKB Kraj 1870 1913 1920 1937 1960 1980 1990 1996 Francja Japonia Niemcy Szwecja USA 12,6 8,8 10,0 5,7 3,9 17,0 8,3 14,8 6,3 1,8 27,6 14,8 25,0 8,1 7,0 29,0 25,4 42,4 10,4 8,6 34,6 17,5 32,4 31,0 27,0 46,1 32,0 47,9 60,1 31,8 49,8 31,7 45,1 59,1 33,3 54,5 36,2 49,0 64,7 33,3 średnio 8,3 9,1 15,4 20,7 27,9 42,6 44,8 45,9
Wzrost roli państwa w okresie kryzysu Udział wydatków publicznych w PKB w 2009 roku (drugi rok kryzysu): Francja 56,0% Japonia 39,7% Niemcy 47,6% USA 42,2% Średnia 47,7
Wydatki publiczne, w % PKB Wydatki publiczne w proc. PKB a poziom rozwoju kraju (średnia 1996-2001) 60 55 Szwecja Grecja Francja Dania 50 Węgry Finlandia Austria Włochy Belgia 45 Polska Niemcy Czechy Holandia Norwegia 40 Hiszpania Kanada Portugalia UK Islandia N. Zelandia 35 Japonia 30 Irlandia USA 25 Turcja Korea 20 15 10 5000 10000 15000 20000 25000 30000 PKB per capita
Wydatki produktywne, jako odsetek całości wydatków publicznych, kraje OECD, koniec lat 90-tych.
Państwo i rynek w różnych modelach gospodarki Państwo socjalistyczne (ZSRR, PRL) Państwo rozwojowe (np. Tajwan, Korea Płd.) Państwo praw socjalnych (np. Szwecja) Państwo stabilizacji makroekonomicznej (Keynesizm) Państwo dóbr publicznych wysoka państwowa kontrola gospodarki niska niska rola rynku wysoka
Nawrót liberalizmu w gospodarce Zjawiska wpływające na ograniczenie roli państwa w gospodarce: - Reaganomics - Thatcheryzm - Kryzys koncepcji państwa dobrobytu - Upadek systemu socjalizmu typu radzieckiego Od państwa rządzącego do państwa zarządzającego (governing vs. governance)
Dyskusja o roli państwa w transformującej się, polskiej gospodarce Jaki model gospodarki kapitalistycznej? Rola państwa w kształtowaniu fundamentów nowego systemu (kreacjonizm vs spontaniczność) Zakres i tempo prywatyzacji Państwo opiekuńcze czy państwo produktywne? Rola państwa w integrowaniu Polski z UE Wpływ globalizacji na rolę państwa narodowego
Zasady dobrego państwa Symbioza państwa i rynku Komplementarność rynku i demokracji Dominacja mechanizmu rynkowego w regulowaniu gospodarowania Surowy paternalizm państwa Ekonomizacja funkcjonowania sfery publicznej Poszerzanie samorządności i decentralizacji Zapewnienie stabilności, która nie demobilizuje Przejrzystość i dezalienacja państwa
Rodzaje polityki państwa Polityka kształtowania ładu gospodarczego i społecznego Ordnungspolitik Polityka makroekonomiczna: - Fiskalna - Monetarna Polityka sektorowa (mikroekonomiczna): - Rolna - Przemysłowa Polityka regionalna, socjalna, spójności itp..
Polityka państwa jako efekt wyboru publicznego Dwie sfery wyboru: - Wybór prywatny; dokonywany na rynku - Wybór publiczny; dokonywany poprzez instytucje polityczne państwa. Teoria wyboru publicznego ekonomiczna teoria polityki. Teoria ta analizuje zachowania aktorów politycznych podobnie jak zachowania konsumentów i producentów na rynku; Homo oeconomicus w dziedzinie polityki; Poprzez sferę wyboru publicznego dzieli się w Polsce prawie 50% PKB
Wymiary dobrego rządzenia Skuteczność i efektywność Demokratyczne państwo prawa Społeczna inkluzja Dobre rządzenie Przejrzystość Partycypacja Rozliczalność
Pytania (7a) Jakie funkcje spełnia państwo we współczesnej gospodarce Przyczyny wzrostu roli państwa w gospodarce w perspektywie historycznej Na czym polega komplementarność i konkurencyjność roli państwa w gospodarce? Co to są niesprawności rynku i jaka jest reakcja państwa na te niesprawności?
Pytania (7b) Co wpłynęło na ograniczenie roli państwa w gospodarce w latach 80. I 90. XX wieku? Dobra publiczne ich cechy i rola w gospodarce Na czym polegają główne zasady tzw. dobrego państwa? Główne obszary sporu w ekonomii na temat roli państwa