Profilaktyka uzależnień wśród dzieci i młodzieży - jak zapobiegać? W dzisiejszych czasach problem uzależnienia wśród dzieci i młodzieży jest bardzo powszechny. W dzisiejszych czasach problem uzależnienia wśród dzieci i młodzieży jest bardzo powszechny. Spowodowane to zostało przede wszystkim postępem współczesnej cywilizacji, który pomimo, iż doprowadził do wielu pozytywnych osiągnięć w różnych dziedzinach życia oraz licznych udogodnień, takich jak : Rozwój środków masowego przekazu Rozwój komunikacji Osiągnięcia w medycynie To spowodowało skutki negatywne jak: Konflikty interpersonalne Napięcia emocjonalne Objawy nerwicowe Nie jest więc, przypadkiem, że właśnie w naszym stuleciu wprowadzono pojęcie "epidemii uzależnień", która przybrała rozmiary stanowiące zagrożenie dla młodzieży i dzieci, a jednocześnie dla całego społeczeństwa. Wraz ze wzrostem uzależnień obserwuje się wzrost przestępczości i samobójstw. Zjawiska te prowadzą do psychodegradacji jednostek dotkniętych tego rodzaju zaburzeniami, do rozkładu rodziny, do degradacji życia społecznego. Zjawisko uzależnień widoczne jest obecnie w każdym środowisku. Zacofanie społeczne wobec problemu i narastająca bieda, powoduje, że ludzki umysł jest tak zaprzątnięty myślą o zdobyciu pieniędzy na przeżycie, że giną wszelkie wartości. Zmniejsza się znaczenie wartości i spójności podstawowej komórki społecznej jaką jest rodzina. Ponadto ginie indywidualność człowieka, wszystko bowiem jest zunifikowane, zmniejszają się więzi społeczne- ludzie często żyją obok siebie zupełnie nie zwracając na siebie uwagi. W takich warunkach ludzie stają się nietolerancyjni na wszystko, co mieści się w ramach społecznych oraz znieczuleniu. Często zaglądają do kieliszka, by zapomnieć choć na chwilę o świecie. Palą papierosy, bo to koi ich nerwy. Nie mają czasu na rozmowę z dziećmi, bo są zajęci pracą zawodową, która pochłania niejednokrotnie 23 doby. Sytuacja dzieci i młodzieży w tych warunkach jest bardzo specyficzna. Głównym jej zadaniem jest nauka, przy czym nie stanowi
ona zadowolenia ze względu na swoją stereotypowość, stanowi natomiast źródło frustracji dążenia każdego młodego człowieka do niezależności. Samo nauczanie jest rutynowe i schematyczne. Nauczyciele zainteresowani są jedynie stopniami rzadko kontaktują się z uczniami. W takiej sytuacji dochodzi do rozwinięcia się podziemnego życia uczniów, o których dorośli mało wiedzą. Zarówno rodzina jak i szkoła jest zainteresowana odsunięciem od siebie trudnego problemu niż dobrem młodego człowieka. Właściwie nie wiadomo w tej sytuacji kim jest ten młody człowiek. Na pewno nie jest dzieckiem, a jednak wciąż nie jest odpowiedzialny, ma swoje zainteresowania, swój styl ubierania się i swoje problemy. Chce wszystkiego spróbować i przekonać się na własną rękę "jak wszystko smakuje ". Nie wierzy, gdy inni mu tłumaczą, zawsze " wie lepiej" i "wie swoje". Młody człowiek uzależnia się z tego samego powodu, dla którego wielu dorosłych pije alkohol: żeby się rozluźnić i uciec przed stresem. Trudno jest znaleźć jednoznaczną odpowiedź na pytanie" dlaczego nastolatek" sięga po używki. Dzieci twierdzą że, "prochy" uwalniają od problemów i pomagają zapomnieć o kłopotach. Narkotyki, papieros, alkohol to coś, dzięki czemu mogą poszpanować i zyskać akceptację kolegów. Psychologowie natomiast mówią o trzech głównych powodach, które mogą skłonić dziecko do uzależnienia. I POSZUKIWANIE NOWYCH, PRZYJEMNYCH WRAŻEŃ Nastolatek pragnie przygód, rzeczy nowych, ekscytujących. Lubi ryzyko i nienawidzi nudy. Narkotyk pozornie zaspakaja z jego potrzeb - dzięki niemu może poczuć się " ważny", "tajemniczy", "dorosły", może też bez odrobiny wysiłku ze swojej strony, odczuwać przyjemność i dreszczyk emocji. II CHĘĆ UWOLNIENIA SIĘ OD STRESU, NAPIĘĆ I PROBLEMÓW Narkotyk na krótką chwilę odrywa od rzeczywistości, rozluźnia, tłumi uczucia. Spięty przed randką nastolatek zapala papierosa z marihuaną, przed klasówką zażywa amfetaminę. Kiedy pojawiają się problemy, pali haszysz, na chwilę o nich zapomina- to dzisiejszy obraz dnia młodzieży. III CHCE BYĆ ZAAKCEPTOWANY PRZEZ GRUPĘ Chce czuć się silny, pasować do ogólnie lansowanego przez media wzorca: człowieka wyluzowanego, silnego, nie przejmującego się problemami korzystającego z szybkich i natychmiastowych rozwiązań. Kiedy boli go głowabierze tabletkę. Kiedy jest zmęczony pije napój energetyzujący lub łyka cudowne witaminy. Kiedy ktoś mu proponuje środki odurzające nie odmawia. Narkotyków przybywa, trudnych sytuacji w której znajduje się młodzież również, ale są również błyskawiczne rozwiązania; tabletka, piwo, papieros i agresja. Każdy tylko nie uzależniony - jest wspaniały. Używka jakakolwiek w tej
sytuacji jest postrzegana jako uniwersalny środek na problemy i napięcia- jako prosta skondensowana przyjemność. Zasadniczej rangi nabiera więc zagadnienie profilaktyki, która będzie szeregiem działań mających na celu uchronienie nas przed konkretnymi uzależnieniami, chorobami, zaburzeniami rozwoju czy patologiami społecznymi. Zgodnie z definicją FLOYD-a profilaktyka ma charakter ciągły, który dostarcza jednostkom i organizacjom sposobności do: Wzbogacenia wiedzy lub świadomości osobistych i grupowych możliwości Rozwijania umiejętności wykorzystywania osobistych potencjałów Twórczego wykorzystywania pomocy z zewnątrz w celu nabycia zdolności do radzenia sobie z problemami życiowymi, aby tym samym skutecznie zapobiegać problemom psychicznym, emocjonalnym czy społecznym sprzyjającym sięganiu po środki odurzające. Natomiast L. WALLACK w zapobieganiu uzależnieniom wyraźnie akcentuje znaczenie kontekstu społecznego. Dlatego jego zdaniem osoby uzależnione są ofiarami wpływów społecznych. Zgodnie z powyższymi definicjami wnioskować można, że aby zapobiegać uzależnieniom należy: WSPOMAGAĆ ROZWÓJ WZBOGACAĆ ROZWIJAC ŚRODOWISKO SPRZYJAJĄCE ZACHOWANIU ABSTYNENCJI WSPÓŁPRACOWAĆ W TWORZENIU ZDROWEGO I WOLNEGO OD ŚRODKÓW ODURZAJĄCYCH STYLU ŻYCIA Działania profilaktyczne w celu dokonania zmian w życiu jednostki muszą obejmować wzbogacenie środowiska społecznego, w którym dana jednostka otrzymuje konieczne wsparcie w rozwoju. Działania profilaktyczne są skoncentrowane zarówno na jednostce, jak i na społeczeństwie, gdyż system społeczny wraz z całą swą siecią wsparcia dostarcza społecznej struktury, która gwarantuje zdrowy rozwój i życie jednostek. Najważniejsze jest to, że profilaktyka powinna przebiegać na poziomie społeczności lokalnej. Tylko wtedy jest możliwe wykorzystanie właściwych i skutecznych sposobów działania dostosowanych do indywidualnych potrzeb członków danej społeczności. Wszelkie działania profilaktyczne niezależnie od swojej specyfiki maja wspólne cele. E.T. DUFFY podaje dziesięć podstawowych celów. Są to: 1. Rozpowszechnianie prawdziwych i rzetelnych informacji o zjawisku, którego profilaktyka dotyczy.
2. Kształtowanie świadomych wzorców konsumpcyjnych. 3. Kształtowanie umiejętności interpersonalnych, a w szczególności samoświadomości, samooceny i samodyscypliny. 4. Rozwijanie umiejętności interdyscyplinarnych, a w szczególności umiejętności empatycznych, współpracy, komunikowania się oraz rozwijania konfliktów. 5. Rozwijanie umiejętności podejmowania decyzji oraz rozwiązywania problemów, obejmujące między innymi zdolność do wybierania pozytywnych, a nie negatywnych stylów życia. 6. Rozwijanie związków z grupą społeczną i poczucia odpowiedzialności za grupę, do której jednostka należy ( rodzina, lokalna społeczność, ogół społeczeństwa). 7. Rozwijanie dojrzałej odpowiedzialności jako właściwego wzorca do naśladowania przez innych ( obejmująca miedzy innymi; styl życia, postawy wobec używania środków odurzających), podejmowanie decyzji. 8. Rozwijanie środowiska rodzinnego, społecznego i środowiska pracy, które by podnosiło jakość życia wszystkich jego członków. 9. Kształtowanie reguł prawnych i publicznych w taki sposób, aby były zgodne z ludzkimi potrzebami i wspierały pozytywne style życia. 10. Umożliwienie wczesnego rozpoznawania, diagnozowania zagrożeń oraz rozwijania strategii przeciwdziałania, bazujących na znajomości przyczyn szkodliwych uwarunkowań. POZIOMY PROFILAKTYKI Zapobieganie uzależnieniom według specjalistów może być realizowane na trzech poziomach. Działania miałyby charakter: 1. Zapobiegania pierwotnego albo profilaktyki w ścisłym tego słowa znaczeniu, niedopuszczania do powstania problemów. 2. Zapobiegania drugorzędowego albo wczesnej interwencji (byłyby to działania w przypadku osób zagrożonych wystąpieniem u nich różnych problemów). 3. Zapobiegania trzeciorzędowego, tzn. działania w zakresie następstw nadużywania alkoholu. Profilaktyka pierwszorzędowa są to działania mające na celu z jednej strony promocję zdrowia i przedłużanie życia człowieka, z drugiej zaś- zapobieganie pojawieniu się problemów związanych z używaniem i nadużywaniem środków odurzających. Szczególnie wyraźnie tutaj akcentuje się budowanie i rozwijanie różnych umiejętności radzenia sobie z wymogami życia. Główne cele profilaktyki pierwszorzędowej to: zmiana norm społecznych dotyczących używania środków odurzających,
edukacja społeczeństwa, specyficznych środowisk oraz jednostek w zakresie ryzyka zdrowotnego związanego z używaniem środków odurzających, redukowanie zagrożenia uzależnieniami w grupach wysokiego ryzyka, na przykład w środowisku dzieci uzależnionych rodziców, redukowanie używania środków odurzających w sytuacjach wysokiego ryzyka, na przykład podczas prowadzenia pojazdów, uprawiania sportu podczas ciąży, opóźnianie wieku inicjacji tytoniowej, alkoholowej, narkotykowej i seksualnej, propagowanie postaw wolnych od uzależnień oraz zdrowego stylu życia nasilanie świadomości społecznej, że wszelkie używki to również środki odurzające. Profilaktyka drugorzędowa (lub wczesna interwencja) ma na celu ujawnianie osób o najwyższym ryzyku popadnięcia w uzależnienie oraz pomaganie im w redukcji tego ryzyka, a więc zapobieganie popadanie w używanie zależne. Główne cele profilaktyki drugorzędowej sprowadzają się do wczesnej diagnozy i ograniczenia rozwoju uzależnienia i obejmują; edukację specyficznych populacji i jednostek traktowanych jako (osoby) wysokiego ryzyka, redukcje występowania problemów uzależnionych u osób odurzających się eksperymentalnie lub okazjonalnie, redukowanie używania środków odurzających w sytuacjach wysokiego ryzyka, redukowanie zjawiska piętnowania osób odurzających się i propagowanie traktowania uzależnienia jako choroby. Profilaktyka trzeciorzędowa rozumiana jest jako interwencja po wystąpieniu uzależnienia. Ma ona na celu z jedne strony przeciwdziałanie pogłębianiu się procesu chorobowego, z drugiej zaś-umożliwienie osobie leczącej się powrotu do społeczeństwa, prowadzenia w nim satysfakcjonującego i społecznie akceptowanego trybu życia, wolnego od środków odurzających. Cele profilaktyki trzeciorzędowej są następujące: zatrzymanie rozwoju uzależnienia, redukcja niebezpieczeństwa powrotu do uzależnienia, usprawnienie form pomocy dla osób uzależnionych i ich rodzin, poprawa jakości życia rodzin z osobą uzależnioną redukowanie problemów społecznych i zdrowotnych związanych z uzależnieniami (np. samobójstwa, zabójstwa, przestępczość, przemoc w rodzinie ) likwidacja piętna społecznego, jakie ciążą na osobach uzależnionych.
STRATEGIE PROFILAKTYKI W zapobieganiu uzależnieniom istnieje wiele strategii profilaktycznych skoncentrowanych na dzieciach i młodzieży. Wyróżniono cztery grupy takich działań. Pierwsza grupa działań to strategie odstraszające, które wynikają z przekonania, że odurzenie się występuje dlatego, iż dzieci nie wiążą się z nim zbyt dużego ryzyka ( w zakresie zdrowia i życia) oraz mają trudności w zdobywaniu i używaniu środków odurzających. Strategie te maja na celu zwiększenie kosztów i zmniejszenie korzyści. Druga grupa działań to programy informacyjne, zmierzające do dostarczenia dzieciom odpowiedniej do wieku i doświadczeń życiowych wiedzy sprzyjającej podejmowaniu decyzji o odrzuceniu środków odurzających. Trzecia grupa działań to efektywna edukacja, obejmującą programy skoncentrowane na rozwijaniu umiejętności radzenia sobie ze z presją społeczną ( głównie rówieśniczą) wobec odurzania się. Czwarta grupa działań to podejścia aktywizujące, które dostarczają dzieciom alternatywnych form działania, umożliwiających zaspakajanie takich potrzeb jak w przypadku używania środków odurzających.