Świat po kryzysie Jacek Wiśniewski Główny Ekonomista
2
STARY MODEL 4
Pytanie CO SIĘ KONSUMPCJA MUSI STAĆ BY WRÓCIŁ W GÓRĘ WZROST GOSPODARCZY??? 5
Kto konsumuje? 6
Jak konsumuje amerykanin? 7
Konsumpcja na kredyt a wzrost gospodarczy Źródło: Ticker forum 8
TRANSFORMACJA 9
Konsumpcja USA a inne kraje Konsumpcja gospodarstw domowych USA Średnio miesięcznie wynosiła 844 mld USD (H1 2008), obecnie 833 mld USD (H1 2009), spadek o ok. 11 mld USD Kredyt dla gospodarstw domowych USA Średnio miesięcznie w 2009 roku rósł o 33 mld USD miesięcznie (w 2007 roku o 80 mld USD), w 2009 roku spada o 11 mld USD miesięcznie Import USA (dóbr) Wynosił miesięcznie 176 mld USD (2008), spadł na 123 mld USD (H1 2009 spadek o 30%, 50 mld USD miesięcznie!!!! Export Niemiec do USA Wynosił miesięcznie 8,6 mld USD (H1 2008), spadł na 6,3mld USD (H1 2009 spadek o 26,5%), 2,3 mld USD miesięcznie!!!! 10
Konsekwencje kryzysu Źródło: MFW 11
Gospodarki na kroplówce WYDATKI OGÓŁEM = WYDATKI RZĄDÓW + WYDATKI FIRM + WYDATKI GOSPODARSTW DOMOWYCH 12
Banki centralne potrzebują sprzętu 13
NOWY MODEL 14
Kto lokomotywą wzrostu? Źródło: Mark J. Perry s Blog 15
Czy uratują nas Chiny? Chiny 1300 mln ludzi konsumpcja 1 bilion USD Indie 900 mln ludzi konsumpcja 0,6 biliona USD USA 300 mln ludzi konsumpcja 10 bilionów USD 16
SEKTOR BANKOWY 17
Eksperyment Pomyśl o jakimś polskim banku Kto jest jego właścicielem? Pomyśl o jakimś amerykańskim banku Kto jest jego właścicielem? 18
Bodźce w systemie finansowym Źródło: James Crotty, The Bonus-Driven Rainmaker Financial Firm. 19
Przyczyny kryzysu 20
Zawiódł rynek czy regulacje?? 21
Konsekwencje Czy sektor bankowy, jeden z najbardziej regulowanych sektorów na świecie, zmieni swój model działania? Czy politycy będą tworzyli bardziej odpowiedzialne regulacje? Jakie bodźce się dla nich zmienią? Czy banki komercyjne w USA będą bardziej konserwatywnie zarządzane? Jakie bodźce dla top managementu się zmienią? 22
Rzecz o kryzysach bankowych Definicja kryzysu bankowego: Straty w systemie bankowym przekraczają 1% PKB Ile było kryzysów bankowych w latach 1875-1913 4 Ile było kryzysów bankowych w latach 1978-2009 140, w tym 20 przekraczających 10% PKB (3 przekraczające 25% i jeden przekraczający 50%) Źródło: Reinhart, Rogoff, This time is different 23
WNIOSKI 24
W co wierzę W niewielkie działania naprawcze w sektorze bankowym (próba odejścia od too big to fail) Zmianę modelu gospodarczego świata: Niski wzrost konsumpcji w USA Większe znaczenie konsumpcji w Chinach PrzedłuŜone wysokie bezrobocie, obniŝony wzrost gospodarczy świata przez kilka lat 25
Zapraszam do zadawania pytań Dziękuję 26
Kryzys a przemiany w międzynarodowym systemie walutowym Wnioski dla integracji walutowej dr Grzegorz Tchorek Biuro ds. Integracji ze Strefą Euro, Narodowy Bank Polski Poglądy wyraŝone przez autora nie stanowią oficjalnego stanowiska instytucji, z którą jest związany
Hipoteza prawdopodobny przebieg zdarzeń w światowym systemie gospodarczym, jaki ukształtuje się w wyniku kryzysu, moŝe zwiększać ryzyko obciąŝenia euro rolą waluty międzynarodowej Innymi słowy: przejściowo euro moŝe aprecjonować
Scenariusze przemian w systemie walutowym Spadek znaczenia (wartości) dolara wzrost wartości euro czynniki stanowiące bufor wobec gwałtownego przesunięcia na linii EUR/USD efekt sieci i inercja w zastosowaniu USD wzrost znaczenia SDR w roli pieniądza międzynarodowego konsolidacja wokół walut regionalnych główny czynnik to siła ekonomiczna / de facto w krótkim okresie oznacza to wzrost znaczenia euro Od walut regionalnych do globalnych (jedno lub kilku walutowy system monetarny świata)
0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 Udział poszczególnych grup krajów w światowym PKB Indie Eksp. Ropy (k.arabskie) Brazylia Chiny Rosja Japonia Strefa euro USA 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Scenariusze przemian w systemie gospodarczym: Exit strategy, Inflacja czy deflacja? Czy moŝemy odrzucić scenariusz deflacyjny? Czego uczy przykład Japonii? Stiglitz, Krugman, Rubini sugerują ryzyko pojawienia się tendencji deflacyjnych, Restrukturyzacja sektorów W Niemczech państwo jest właścicielem ok. 80% sektora bankowego, Państwa będą musiały się wycofać z części usług. Powrót trylematu gospodarki otwartej,
Korekta megatrendów w światowym systemie gospodarczym Krótkookresowe wyhamowanie globalizacji - zmniejszenie wymiany handlowej i inwestycyjnej w skali świata, Restrukturyzacja i regulacja gospodarki - wyhamowanie procesów liberalizacji i deregulacji rynków. Wzrost ryzyka eskalacji działań protekcjonistycznych, Postępująca integracja regionalna wzrasta rola regionalnych porozumień integracyjnych. Szczególnie w krajach o podobnym potencjalne ekonomicznym, w których koordynacja polityk gospodarczych będzie łatwiejsza.
Wzrost kosztów obsługi długu publicznego Brak kandydatów do wyjścia ze strefy euro, Koniec jazdy na gapę, Wzrost dyscypliny rynkowej Włochy? Grecja? Źródło: Komisja Europejska
Kryzys spowodował wzrost róŝnicy oprocentowania obligacji
Spadek wartości dolara Zmniejszenie ekonomicznej (i politycznej) roli USA w światowej gospodarce (niezaleŝnie od tego strategia USA będzie podstawowym punktem odniesienia dla świata) Akumulacja zadłuŝenia w sektorze prywatnym i publicznym dług publiczny blisko 100 % PKB (140% PKB w 2030) Nadzwyczajne działania w polityce pienięŝnej bilans FED zwiększony ponad 2,5- krotnie Ryzyko utraty ratingu najwyŝszej klasy aktywów w najbardziej pesymistycznym wariancie
100 90 80 70 60 50 40 30 Dług publiczny USA i strefy euro (12) jako % PKB 1969 1970 2002 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2004 2006 2008 2010 4 2 0-2 -4-6 -8-10 -12-14 -16 USA Strefa euro Deficyt budŝ etowy USA (wg ESA 95) Źródło: AMECO 1964 1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 1960 1962
Czy dolar spadnie gwałtownie? Dominacja dolara w systemie walutowym (efekt sieci Internet, telefon - i inercja przemian w systemie) Łagodna deprecjacja sprzyja przywróceniu globalnych równowag Dolar trap pułapka dolarowa (znaczna akumulacja rezerw dolarowych będzie łagodzić ewentualną presję deprecjacyjną) Polityka kursowa Chin i Rosji moŝe sprzyjać stabilizacji dolara (interwencje krajów azjatyckich z pierwszej dekady października 2009)
Struktura światowych rezerw walutowych 100% 90% 6,4% 6,1% 5,0% 4,4% 80% 17,9% 18,3% 19,2% 23,8% 25,2% 24,8% 24,0% 27,5% 70% 26,5% 60% 50% 40% 30% 71,0% 71,1% 71,5% 67,1% 65,9% 65,9% 66,9% 62,8% 65,5% 20% 10% 0% Źródło: IMF USD EUR GBP JPY Other CHF
Euro ofiarą własnego sukcesu? Płynne przejęcie roli drugiej waluty międzynarodowej (w niektórych segmentach pierwszej) Stabilność pieniądza i wiarygodność instytucji UE Integracja rynków finansowych (płynność) największa ekspansja euro w funkcji środka przechowywania wartości Stabilizacja globalnego systemu walutowego i finansowego
aprecjacja złotego Scenariusz IV mało prawdopodobny Scenariusz I wysoce prawdopodobny deprecjacja euro aprecjacja euro Scenariusz III mało prawdopodobny Scenariusz II umiarkowanie prawdopodobny deprecjacja złotego
0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Eksport do strefy euro jako % całkowitego eksportu 1998 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 L u x e m b o u r g B e lg iu m P o r t u g a l N e t h e r la n d s S p a in P o la n d U n it e d K in g d o m F r a n c e A u s t r ia It a ly G e r m a n y Ir e la n d S w e d e n D e n m a r k G r e e c e F in la n d U n it e d S t a t e s J a p a n Źródło: OECD
Udział rozliczeń w euro w międzynarodowych obrotach towarami i usługami z krajami spoza strefy euro (w %) Źródło: The international role of the euro, ECB, lipiec 2009
250 200 Wielkość obrotów handlowych z najważniejszymi partnerami handlowymi strefy euro w 2008 r. (w mld euro) Import Eksport 150 100 50 Źródło: Eurostat
Główne kierunki polskiego eksportu w 2008 r. (w %) Niemcy; 25 Pozostali; 38,4 Francja; 6,2 Włochy; 6 Ukraina; 3,7 Niderlandy; 4 Rosja; 5,2 Republika Czeska; 5,7 Wielka Brytania; 5,8 Źródło: Eurostat
Wnioski dla strefy euro i Polski (scenariusz I) Pogorszenie międzynarodowej konkurencyjności krajów strefy euro Ryzyko rosnącego zróŝnicowania wewnątrz strefy euro ze względu na róŝną zdolność konkurencyjną gospodarek, Utrudnione wyjście z kryzysu, Przerzucenie kosztu dostosowania na strefę euro. Dla Polski oznacza to pogorszenie kondycji największego partnera handlowego Ryzyko przyjęcia przewartościowanego euro - pogorszenie konkurencyjności polskiego handlu poza strefę euro Konieczność głębokiej restrukturyzacji przemysłu
Wnioski dla integracji walutowej w Polsce śaden wiatr nie jest dobry dla okrętu, który nie zna portu swego przeznaczenia. Konfucjusz
Koszty Korzyści Minimalny poziom integracji Korzyści większe od kosztów Stopień integracji z OOW Akumulacja korzyści (szans) w średnim i długim okresie, Kumulacja kosztów (zagroŝeń) w krótkim okresie (Obstfeld - Krugman 2000)
G Korzyści Koszty L` L Minimalny poziom integracji Korzyści większe od kosztów Stopień integracji z OOW Jakie są kluczowe czynniki decydujące o połoŝeniu/przesunięciu krzywych G i L?
Wprowadzenie euro Otoczenie biznesu Czynniki instytucjonalne Czynniki rynkowe Konkurencyjność przedsiębiorstw Efekty pośrednie Efekty bezpośrednie OTWARTOŚĆ - INTERNACJONALIZACJA PRZEDSIĘBIORSTW
12 Filarów konkurencyjności wg WEF (2007) Podstawowe czynniki 1.Instytucje, 2.Infrastruktura, 3.Stabilność makroekonomiczna, 4.Zdrowie i edukacja podstawowa Czynniki zwiększające efektywność 5. Edukacja na poziomie wyŝszym 6. Efektywność rynku dóbr i usług, 7. Efektywność rynku pracy, 8. Rozwój rynków finansowych, 9. Stopień wykorzystania technologii informatycznych, 10.Rozmiar rynku, Innowacyjność 11. Innowacyjność, 12. Zaawansowanie procesów biznesowych. Gospodarka oparta na podstawowych zasobach do 3000 USD per capita Gospodarka oparta o efektywność gospodarowania zasobami Do 17000 USD Gospodarka oparta o innowacje Pow. 17000 USD