Regionalne Studia Ekologiczno-Krajobrazowe. Regional Landscape-Ecological Studies

Regionalne Studia Ekologiczno-Krajobrazowe Regional Landscape-Ecological Studies

Faculty of Geography and Regional Studies Wa r saw Uni ve r si ty In sti tu te of Ge o gra p hy Œwiêtokrzyska Academy in Kielce Polish Association for Landscape Ecology Regional Landscape-Ecological Studies Part 1 1. Landscape studies 2. Structure and functioning of environmental system Editorial Board: Andrzej Richling, Barbara Stojek, Ma³gorzata Strzy, Iwona Szumacher, Anna Œwiercz The Problems of Landscape Ecology vol. XVI/1 Warsaw 2006

Wydzia³ Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytet Warszawski In sty tut Ge o gra fii Akademia Œwiêtokrzyska im. Jana Kochanowskiego w Kielcach Polska Asocjacja Ekologii Krajobrazu Regionalne Studia Ekologiczno-Krajobrazowe Czêœæ I 1. Badania nad krajobrazem 2. Struktura i funkcjonowanie systemów przyrodniczych Komitet Redakcyjny: Andrzej Richling, Barbara Stojek, Ma³gorzata Strzy, Iwona Szumacher, Anna Œwiercz Problemy Ekologii Krajobrazu tom XVI/1 Warszawa 2006

Re cen zen ci / Re vie wers: dr hab. Kry sty na Ge r man, prof. dr hab. Hen ryk Jur kie wicz, dr hab. Ma riusz Ki sto wski, prof. dr hab. Ad olf Szpo nar, prof. dr hab. Krzy sztof Wo j cie cho wski Kon su l ta cja jê zy ko wa / English proofread: dr Ur szu la So morowska, dr Sylwia Kulczyk Kon su l ta cja i re da k cja kar to gra ficz na / Cartography: dr Pawe³ Ko wa l ski, mgr Ja ros³aw Ta la cha Ko re kta / Proofread: mgr Joanna Siemiñska Zdjê cie na ok³adce / Cover photo: Krzy sztof Pê cza l ski, 2005 Za ko la Nidy o œwi cie / Me an ders of the Nida Ri ver at dawn ISBN cz. 1: 83-89502-17-8 Sk³ad, druk i opra wa: Wydawnictwa Przemys³owe WEMA Sp. z o.o. 00-093 Wa r sza wa, ul. Dani³owi czo wska 18A tel. 022 828 62 78 e-mail: wema@wp-wema.pl www.wp-wema.pl

Spis tre œci czê œci 1 Con tents of part 1 Wstêp Introduction 1. Ba da nia nad krajo bra zem Lan d s ca pe stu dies An drzej Ri chling Ba da nia nad georó no rod no œci¹ Po ni dzia Pi ñ czo wskie go Geodiversity investigation in the Piñczów region Je rzy So lon Oko li ce Pi ñ czo wa jako po li gon dla d³ugo o kre so wych ba dañ krajo bra zu. Wy bra ne re zu l ta ty prac In sty tu tu Ge o gra fii i Prze strzen ne go Zago spoda ro - wa nia PAN The Piñczów vicinity as an area for a long-term landscape studies. Chosen results of projects conducted by the Institute of Geography and Spatial Organisation of the Po lish Aca de my of Scien ces Ma rek De gó r ski Pod sta wy teo re ty cz ne sy ste mo we go ujê cia ba dañ œro do wi ska przy rod ni cze - go i geo gra ficz ne go oraz ich zna cze nie dla roz wi¹zañ apli ka cy j nych Theoretical assumption of system s understanding of environmental study and its meaning for practical solutions Anna Ma j chro wska Eu ro pe j ska Kon we n cja Krajo bra zo wa im pu l sem dla ba dañ inter dyscyp lina - r nych The European Landscape Convention the impulse for interdisciplinary study Ma rian Dru ko wski Krajo bra zy Pol ski (kon ce p cja ba dañ ekologi czno- krajo brazo wych) Landscapes of Poland (conception of landscape-ecological research) Je an- Cla u de Wie ber Lan d s ca pe as in fo r ma tion so u r ce for stu dies of con ne c tions be twe en na tu re and so cie ties Krajo braz jako Ÿród³o in fo r ma cji w ba da niach zwi¹zków miê dzy na tur¹ a spo³ecze ñ - stwem Ki rill N. Dy a ko nov, An drey I. Be lia kov In ter ac tion be twe en stru c tu ral, evo lu tio nal and fun c tio nal di re c tions in lan d - s ca pe stu dies Relacje pomiêdzy strukturalnymi, ewolucyjnymi i funkcjonalnymi kierunkami studiów krajobrazowych 11 12 15 23 37 49 61 69 79

6 Spis tre œci czê œci 1 / Con tents of part 1 Je rzy So lon, Ewa Roo- Zie li ñ ska, Ma rek De gó r ski Zwi¹zki miê dzy ro œlin no œci¹ a gleb¹ w za le no œci od spo so bu u y t ko wa nia ziemi jako pod sta wa mo de lo wa nia krajo bra zu (na przyk³ad zie oko lic M³o - 87 dz aw ko³o Pi ñ czo wa) Landscape structure modeling based on land-use and Vegetation-Soil relationship (M³odzawy near Piñczów case study) Ja ros³aw Ba lon Sta bi li ty of the na tu ral en vi ron ment as a sub ject of geoe co lo gi cal re se arch 101 Stabilnoœæ œrodowiska przyrodniczego jako przedmiot badañ geoekologii Ma ciej Pie trzak Struktura krajobrazu œrodkowej Wielkopolski eksperyment kartograficzny II 115 Landscape structure of the central Wielkopolska (Great Poland) cartographical experiment II To masz Zapa³a Stru ktu ra pio no wa fra g men tu Bra my Kra ko wskiej w oko li cach Ka mie nia 127 The vertical landscape structure of the Cracow Gate area near Kamieñ Krzy sztof Ba do ra Oce na sta tu su krajo bra zu jako pod sta wa jego ochro ny na przyk³ad zie krajo - bra zów ke mów i ozów Ni zi ny Œl¹skiej 139 Assessment of the status of the landscape as the basis for its conservation, on the exa m p le of kame and esker lan d s ca pes of the Si le sia Lo w land Sy l wia Hor ska - S chwarz Spe cy fi ka wa run ków glebo wo-sie dli sko wych do lin rze cz nych jako wy nik obie gu wody w po szcze gó l nych morfo hydro lito to pach na przyk³ad zie fra - g men tów do li ny Odry 151 The spe ci fi ci ty of soil and bio to pic con di tions of the ri vers val le ys as a re sult of the water circulation inside individual morfohydrolitotops on the example of the Odra valley fragments Sy l wia Hor ska - S chwarz Ewo lu cja sta ro rze czy jako prze jaw sta rze nia siê geo kom p le ksów do lin nych w opa r ciu o po wie rz ch nie te sto we do li ny Odry O³awa Wroc³aw 161 T he evo lu tion of the old ri ver beds as a sym ptom of age ing of the val ley geo com p le xes (exa m p le of the test are as from Odra ri ver val ley) Bro nis³aw Ja niec, Bo en na Cza r ne cka Chro no stru ktu ra krajo bra zu prze³omów rze cz nych po³ud nio wej stre fy kra - wê dzi Roz to cza To ma szo wskie go 171 The landscape chronostructure of the river breaks in the southern escarpment zone of the Tomaszów Roztocze Bo en na Cza r ne cka, Bro nis³aw Ja niec Krajo bra zy ro œlin ne jako wy raz na tu ra l nych i antro poge ni cz nych prze mian œro do wi ska ma³ych do lin rze cz nych Roz to cza 185 Vegetation landscapes versus natural and anthropogenic changes of environment in small ri ver val le ys of the Roz to cze Je rzy Ni ta Rola wizu a li za cji obie któw stru ktu ra l nych w ba da niach krajo bra zo wych na przyk³ad zie re jo nu chê ci ñ skie go 197 The role of visualization of structural objects in landscape research. Example of the Chêciny region

Spis tre œci czê œci 1 / Con tents of part 1 7 Ihor Ko zak, Grze gorz Po ta cza³a FORKOME mo del kom pu te ro wy i jego za sto so wa nia do pro gno zo wa nia zmian krajo bra zów le œ nych 205 The FORKOME model and its applications in prognosis of the forest landscape changes 2. Stru ktu ra i fun kcjo no wa nie sy ste mów przy rod ni czych Stru c tu re and fun c tio ning of en vi ron men tal sy stems Jo an na Plit Ana li za hi sto ry cz na jako Ÿród³o in fo r ma cji o œro do wi sku przy rod ni czym Historical analysis as a source of information on natural environment Rafa³ Kot Pro blem okre œle nia georó no rod no œci na przyk³ad zie for do ñ skie go od cin ka do li ny do lnej Wis³y 227 The pro blem of de fi ni tion of the geo dive r si ty on the exa m p le of the For don part of the lower Vistula valley Sta nis³aw Kry siak Wp³yw pery gla cja l nych utwo rów po kry wo wych na po ten cja³ sie d li sko wych geo kom p le ksów w œwie t le wy ni ków ba dañ agro fi zy cz nych 241 The influence of periglacial cover deposits on geocomplexes habitat potential in the light of agrophysics research To masz Gra bo wski, An drzej Ha ra si miuk Ró no rod noœæ uk³adów glebo wo- ro œlin nych w oko li cach Pi ñ czo wa uwa - run ko wa na zmien no œci¹ po kryw pia sz czy s tych Diversity of plant-soil systems near Piñczów as a result of variability of sandy covers Rafa³ Koz³owski Ilo œcio wa trans fo r ma cja opa dów atmo sfe ry cz nych w drze wo sta nie jod³owo - - bu ko wym w la tach hy dro logi cz nych 2000 2004 259 Quantity transformation of precipitations in fir-beech forest stands in hydrological years 2000-2004 Wo j ciech Ma cie jo wski, An drzej Ka c przak In flu en ce of se le c ted soil pro per ties on the stru c tu res of be e t le as sem b la ges in the so u t hern part of the Kra ków- Czê sto cho wa Up land 269 Wp³yw wy bra nych cech gle by na stru ktu rê zgru po wañ chrz¹szczy w po³ud nio wej czêœci Wy yny Krakowsko-Czêstochowskiej Bo h dan Mu cha Ba da nia na sta cji te re no wej Wy dzia³u Ge o gra fii Uni wer sy te tu Lwo wskie go na Roz to czu Po³ud nio wym The investigation at the Geographical Station of Lvov University in the Southern Roztocze Je rzy Bo ry czka, Ma ria Sto pa- Bo ry czka Zmia ny kli ma tu Pol ski w XIX XXI wie ku ze szcze gó l nym uw z glêd nie niem Wy y ny Ma³opo l skiej 297 Chan ges in the Poland s cli ma te du ring 19 th 21 th centuries with particular consideration of Ma³opolska Upland El wi ra mu dz ka Wa run ki topo kli maty cz ne Po ni dzia Pi ñ czo wskie go teo re ty cz ne, me to dy - cz ne i pra kty cz ne aspe kty ba dañ 307 Topoclimatological conditions of the Ponidzie Piñczowskie theoretical, methodical and pra cti cal aspects of re se arch 217 251 283

8 Spis tre œci czê œci 1 / Con tents of part 1 Krzy sztof Ja rzy na Me to dy okre œla nia wa run ków dys per sji za nie czy sz czeñ po wie trza oraz przyk³ady ich za sto so wa nia 321 Methods of determination of air pollution dispersion and examples of its application Ka ta rzy na Pie tras Zró ni co wa nie kli ma tu lo ka l ne go na Dia b lej Gó rze w Pu sz czy Bo re c kiej 331 Differentiation of the local climate of Diabla Góra in the Borecka Forest Ma ria Ba œcik, Wo j ciech Che³mi cki Inter dyscy plina r ne ba da nia Ÿró de³ 339 Interdisciplinary research of springs Ja nusz ach Rola Pie szy c kie go Po to ku w kszta³to wa niu krajo bra zu stre fy kra wê dzio wej Su de tów i jego wp³ywu na roz wój prze strzen ny Pie szyc 351 The role of the Pieszycki Stream in forming the landscape of the Sudetic Marginal Fault zone and its influence on the spatial development of Pieszyce Mat t hias Röder Flo od mi ti ga tion stra te gies de mands and re a li ty de mon stra ted by a case stu dy of the Müglitz ca t ch ment (Ea stern Ore Mo un ta ins) 359 Strategie ³agodzenia powodzi wymagania i rzeczywistoœæ. Na przyk³adzie studium zlewni Müglitz (Rudawy Wschodnie) Ro man Cie œli ñ ski Sto sun ki wod ne re ze r wa tu Je zio ro Mod³a 369 Water conditions of the Jezioro Mod³a reserve Ta de usz Ciu pa Tem pe ra tu ra wód i wy stê po wa nie zja wisk lo do wych na rze kach od wad - niaj¹cych zle w nie o ró nym spo so bie u y t ko wa nia na przyk³ad zie Si l ni cy i Su fra ga ñ ca (Góry Œwiê to krzy skie) 381 Temperature of waters and icing phenomena in the rivers. Draining river catchments of Silnica and Sufraganiec (the Œwiêtokrzyskie Mountains) Ja cek Ró ko wski, Via czes³aw An dre j czuk, Ma rian Pu lina, Anna Chwa lik Geogeniczne uwarunkowania formowania siê sk³adu chemicznego wód podziemnych w obszarze wystêpowania krasu gipsowego Niecki Nidziañskiej 391 Geogenic factors influencing groundwater chemistry in the area of gypsum occurence in the Nida Ba sin Ta de usz Gr¹dziel, Grze gorz Ja ni cki, To masz Fu r tak, Ire na A. Pi dek, Jan Ro dzik Oce na sto p nia natu ra l no œci i kie run ków prze kszta³ceñ ro œlin no œci w opa r ciu o me to dy: fito so cjo lo giczn¹ i krajo bra zow¹ (na przyk³ad zie wsi Gu ciów na Roz to czu Œro d ko wym) 401 Estimation of the naturality degree and transformation directions of the vegetation based on phytosociological and landscape methods (based on example from the village of Guciów Central Roztocze) Piotr Si ko r ski, Ma rek Wie rz ba, Czes³aw Wy so cki, Ry szard Pa w li cki D³ugo ter mi no we zmia ny ro œlin no œci w do li nie rze ki Blan ko wa pro ble my w oce nie sku te cz no œci jej ochro ny 413 Long-term vegetation change in the riparian landscape of the Blankowa river. Chosen problems of the vegetation protection

Spis tre œci czê œci 1 / Con tents of part 1 9 Bo e na usz czy ñ ska Zró ni co wa nie mu raw ksero ter mi cz nych na Po ni dziu ze szcze gó l nym uw z - glêd nie niem ze spo³ów ze zwi¹zku Fe stu co- Sti pion 427 Diversity of xerothermic grassland communities in selected mesoregions of the Nida Basin with particular reference to associations of Festuco-Stipion alliance Anna Œwiercz Przegl¹d sta no wisk wy bra nych ga tun ków z ro dzi ny Or chi dea ceae w s¹sie - dztwie ce men to w ni re gio nu œwiê to krzy skie go 433 Re view of ha bi tats of spe cies with Orchideaceae in the ce ment mills in the Œwiêtokrzyski region Gra y na Ki da wska Wp³yw wy bra nych czyn ni ków antro poge ni cz nych na roz mie sz cze nie sta no - wisk po wo j ni ka pn¹cego (Cle ma tis vi ta l ba L.) we Wroc³awiu 441 Influence of anthropogenic factors on the distribution of the traveller s joy (Clematis vitalba L.) in Wroc³aw Ma g da le na Szy mu ra, Ka rol Wo l ski Zmia ny krajo bra zu pod wp³ywem ekspansywnych bylin pó³nocnoamerykañ - skich z ro dza ju So li da go L. 451 Landscape transformation in the influence of expansive North Americans perennial from Solidago L. ge nus. El bie ta Ja no wska Rów no wa ga jo no wa ro œlin zie l nych Pu sz czy Ka m pi no skiej jako bio wska Ÿ - nik sta nu œro do wi ska 461 Herbaceous plants ionic balance in the Kampinos Forest as a bioindicator of environment state Hen ryk Ja nu ko wicz Za wa r toœæ chlo ro fi lu w glo nach plan kto no wych jako ele ment mo ni to rin gu wód Za le wu Szcze ci ñ skie go 475 Content of chlorophyll as an element in phytoplankton of the water monitoring Szczecin Lagoon Ag nie sz ka Sa la sa Cha ra kte ry styka uwa run ko wañ te r mi cz nych w okre sie astro nomi cz ne go lata na sta no wi sku omie ga gó r skie go (Do ro ni cum au stria cum Jacq.) w do li - nie Bia³ej Prze mszy 481 The description of the thermal conditioning of Doronicum austriacum Jacq. in the Bia³a Prze msza val ley in the pe riod of astro no mi cal sum mer Ewa Ma ch ni cka Mo ni to ring bie ga czo wa tych Co leo p te ra wy stê puj¹cych na ob sza rze Œwiê to - krzy skie go Par ku Na ro do we go sta no wi sko ba da w cze w le sie wy yn nym w oko li cy Hu ci ska 489 Monitoring of Coleoptera in the Œwiêtokrzyski National Park. Research location in the upland forest in the neighborhood of Hucisko village Zdzis³aw M. Mi ga sze wski Badania geochemiczne w ocenie stanu œrodowiska na wybranych przyk³adach z Gór Œwiêtokrzyskich 495 Geochemical studies in the environmental quality assessment based on the selected examples from the Œwiêtokrzyskie Mountains (south-central Poland)

10 Spis tre œci czê œci 1 / Con tents of part 1 Ag nie sz ka Ga³usz ka Me to dy okre œla nia t³a geo che micz ne go w ba da niach œro do wi ska przy rod ni - cze go 507 Methods of determining geochemical background in environmental studies Wo j ciech Zg³obi cki, Ma r ta Zió³ek Wy bra ne me to dy geo che mi cz ne w ba da niach œro do wi ska 519 Selected geochemical methods in environmental studies Bar ba ra Sto jek Zmia ny za wa r to œci ma te rii or ga ni cz nej w gle bach u y t ków ro l nych w oko li - cach P³ocka 529 The chan ges of or ga nic car bon con tents in soil of ru ral are as in the sur ro un dings of P³ock

Wstêp Prezentowany XVI tom z serii Problemy Ekologii Krajobrazu zawiera wyst¹pie nia przed sta wio ne na kon fe ren cji Œro do wi sko przy rod ni cze jako przed miot ba dañ inter dyscyp lina r nych, któ ra odby³a siê w dniach 2-4 cze r w - ca 2005 roku w Bu sku Zdro ju. Jej orga niza to ra mi byli: Wy dzia³ Ge o gra fii i Stu diów Re gio na l nych Uni wer sy te tu Wa r sza wskie go, In sty tut Ge o gra fii Akademii Œwiêtokrzyskiej w Kielcach oraz Polska Asocjacja Ekologii Krajo - bra zu. W spo t ka niu ucze st ni czy³o 155 osób, w tym 8 go œci z za gra ni cy: z Au - strii, Fran cji, Nie miec, Ro sji i Ukra i ny. Oko li ce Bu ska i Pi ñ czo wa od da w na sta no wi¹ obiekt ba dañ pro wa dzo nych przez ge o gra fów z Uni wer sy te tu Wa r sza wskie go oraz pra co w ni ków In sty tu tu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, a tak e przez Akademiê Œwiê to krzysk¹ w Kie l cach. Omó wie nie pro wa dzo nych ba dañ sta no wi³o przed miot wie lu wyst¹pieñ kon fe ren cyj nych. Ucze st ni cy kon fe ren cji mie li równie mo liwoœæ zapoznania siê ze zró nicowaniem krajobrazu tego regionu w czasie wycieczki kierowanej przez bior¹cych udzia³ w prowadzonych tu badaniach. Ze wzglê du na li cz bê zakwa lifi ko wa nych do dru ku wyst¹pieñ przed sta wia - na pu b li ka cja sk³ada siê z dwóch czê œci. Pie r wsza, po dzie lo na na dwa roz - dzia³y, obejmuje referaty dotycz¹ce pojêcia krajobrazu oraz struktury i funkcjo no wa nia sy ste mów przy rod ni czych. Dru ga ma cha ra kter w wiê kszym sto - p niu uty li ta r ny i po œwiê co na jest za gad nie niu re la cji pomiêdzy cz³owiekiem a œro do wi skiem przyrodniczym. Publikacja prezentuje ró ne pogl¹dy na istotê krajobrazu oraz zawiera przyk³ady ba dañ pro wa dzo nych przez spe cja li stów o ró nym wy kszta³ce niu. Kon fe ren cja mia³a wy ra Ÿ nie inter dyscy plina r ny cha ra kter i po do b nie jak po - zo sta³e spo t ka nia orga ni zo wa ne czy wspó³orga ni zo wa ne przez Polsk¹ Aso cja - cjê Eko lo gii Krajo bra zu, sta no wi³a dobr¹ oka zjê do wy mia ny do œwia d czeñ i przedstawienia zró nicowanych rozwi¹zañ metodycznych. Oddajemy niniejszy tom do r¹k Czytelnika z nadziej¹, e przyczyni siê on do wzro stu zain tere so wa nia inter dyscy plina r nym po dej œciem w ba da niach nad systemami przyrodniczymi oraz wp³ywem dzia³alnoœci cz³owieka na ich strukturê i funkcjonowanie. Komitet Redakcyjny

Introduction This 16 th vo lu me in the se ries The Pro blems of Lan d s ca pe Eco lo gy presents papers delivered at the conference entitled: The Natural En vi ron ment as an Ob ject of Inter disci pli na ry Re se arch, held on 2-4 June 2005 in Bu sko Zdrój. The con fe ren ce, or ga ni sed by the Fa cu l ty of Ge o gra p hy and Re gio nal Stu dies of Wa r saw Uni ve r si ty, the In sti tu te of Ge o gra p hy of the Œwiê to krzy ska Aca de my in Kie l ce and the Po lish As so cia tion for Lan d s ca pe Eco lo gy, ho sted 155 pa r ti ci pants, in clu ding eight from ab ro ad (Au stria, France, Germany, Russia and Ukraine). For many ye ars now, the sur ro un dings of Bu sko and Pi ñ czów have been the ob ject of re se arch con du c ted by ge o gra p hers from Wa r saw Uni ve r si ty, and scien tists from the In sti tu te of Ge o gra p hy and Spa tial Or ga ni sa tion of the Polish Academy Sciences and the Œwiêtokrzyska Academy in Kielce. The results of these researches were discussed by many conference speakers. The pa r ti ci pants were also able to get a fi r st - hand ex pe rien ce of the region s landscape during the trip organised by the researchers. Owing to the la r ge nu m ber of pa pers ac ce p ted for print, the pu b li ca tion co mes in two parts. The first, di vi ded into two cha p ters, con ta ins pa pers di s cus sing the con cepts of lan d s ca pe and the stru c tu re and fun c tio ning of na tu ral sy stems, whi le the se cond is more uti li ta rian in cha ra c ter and de als with the in ter ac tions between man and the natural environment. The pu b li ca tion of fers dif fe rent views on the con cept of lan d s ca pe and pro vi des exa m p les of re se arch con du c ted by spe cia lists in dif fe rent fields. The conference was distinctly interdisciplinary in character and, just as other me e tings or ga ni sed or co-o r ga ni sed by the Po lish As so cia tion for Lan d s ca pe Eco lo gy, they of fe red a per fect op por tu ni ty for an ex chan ge of ex pe rien ces and presentation of different methodological approaches. We hope that this vo lu me will in cre a se in te rest in an inter disci pli na ry ap pro ach to the stu dies of na tu ral sy stems and im pact of hu man ac ti vi ty on the ir stru c tu re and functioning. Edi to rial Bo ard

1. Badania nad krajobrazem Landscape studies