Wymiarowanie światowej energetyki Już w tym tygodniu Międzynarodowa Agencja Energetyczna 1 przedstawi swój najnowszy raport dotyczący światowej energetyki. 9 listopada ukaże się World Energy Outlook 2011 będący zestawieniem najważniejszych danych i informacji zebranych oraz opracowanych przez międzynarodowych ekspertów działających pod egidą MAE. WEO 2011 to także najnowsze prognozy zapotrzebowania na energię oraz przykłady różnych scenariuszy (w podziale na kraje, paliwa i sektory) energetycznej przyszłości najbliższych 25 lat W WOE 2011 wśród wielu istotnych dla funkcjonowania światowego rynku energii oddzielne miejsce poświęca się takiej problematyce jak: rola węgla w pobudzanie światowego wzrostu gospodarczego w świecie dążącym do ograniczenia emisji, skutki ewentualnych opóźnień inwestycyjnych w sektorach ropy i gazu na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej, skala dotowania paliw kopalnych i wsparcia dla odnawialnych źródeł energii oraz ich wpływ na energię, gospodarkę i środowisko, czy też skala i rodzaj inwestycji potrzebnych do zapewnienia energii regionom tzw. ubóstwa energetycznego. Dużo miejsca poświęca się także pozycji Rosji i jej wpływowi na globalne rynki energii. Z pewnością ciekawym punktem raportu MAE będzie także próba odpowiedzi na pytania związane z redukcją emisji gazów cieplarnianych (jakie czynniki wpływają na coraz trudniejsze i bardziej kosztowne przeciwdziałanie przewidywanemu wzrostowi temperatury o 2 C?) oraz energetyka jądrową (co będzie oznaczało gwałtowne spowolnienie w zakresie wykorzystania energii jądrowej dla globalnej sytuacji energetycznej?). Szczególnie intrygującymi są właśnie te dwa pytania i odpowiedzi na nie. Dotyczą one bowiem nie tylko kwestii dyskutowanych w gremiach specjalistycznych, ale problematyki, której udało się urosnąć do rangi powszechnego problemu. Paralelna debata wokół zmian klimatu i energetyki jądrowej wykracza dzisiaj poza rozważania ekspertów i staje się przedmiotem ogólnej dyskusji prowadzonej przez dwa ścierające się obozy przeciwników i zwolenników. Abstrahując od istoty sporu, pozostającej niejako poza głównym tematem 1 Ang. International Energy Agency IEA. Międzynarodowa Agencja Energetyczna (MAE) z siedzibą w Paryżu jest niezależnym ciałem powołanym do życia w listopadzie 1974 r. w ramach Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) w celu wdrożenia międzynarodowego programu energetycznego. Głównymi zadaniami MAE są m.in. utrzymanie i poprawa systemów reagowania na wypadek przerw w dostawach ropy, poprawa światowej struktury podaży oraz popytu na energię poprzez wykorzystanie alternatywnych źródeł energii i wzrost efektywności zużywanej energii, czy też promocja współpracy międzynarodowej w zakresie technologii energetycznych. Do MAE należą: Australia, Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Japonia, Kanada, Korea Południowa, Luksemburg, Niemcy, Norwegia, Nowa Zelandia, Polska, Portugalia, Słowacja, Stany Zjednoczone, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, Węgry, Wielka Brytania i Włochy. 1
niniejszego artykułu, nadmienić należy, iż raport MAE z pewnością przyniesie argumenty dla polemizujących ze sobą stron. Obraz przedpremierowy Jeszcze przed opublikowaniem WEO 2011 MAE zaprezentowała kilka przedpremierowych raportów. W mojej ocenie interesującym są kalkulacje Agencji dotyczące skumulowanych inwestycji w infrastrukturę energetyczną. MAE ocenia, iż w przedziale lat 2011 2035 by zaspokoić przewidywane zapotrzebowania na energię potrzeba zainwestować 38 bilionów dolarów w energetykę. Obrazowo przedstawiono to na wykresie nr 1. Wykres nr 1. Skumulowane inwestycje w infrastrukturę energetyczną do 2035 r. w bln USD 2 W świetle wyliczeń MAE blisko połowę stanowić będą (powinny) inwestycje w elektroenergetyce (16,9 bln USD). Determinować to może rozwój rynku pojazdów elektrycznych, jak również konieczność dostosowania sieci energoelektrycznych do wymogów smart grid 3, czy przyłączania nowych wytwórczych jednostek energetycznych. W obszarze elektroenergetyki mieszczą się również odnawialne źródła energii. Dla porównania w 2010 r. MAE szacowała łączne inwestycje w wytwarzanie energii elektrycznej opartej na OZE na 5,7 biliona USD (w wartościach dolara z 2009 r.) w latach 2010 2035 4. 2 Opracowane na podstawie danych MAE. 3 Inteligentne sieci. Więcej na ten temat zob. M. M. Sokołowski, Perspektywy dla inteligentnych sieci, Ecomanager, Nr 10/2011 (19). 4 World Energy Outlook 2010. Summary, IEA 2010. 2
Drugie miejsce pod względem skali, niemalże ex aequo, zajmują sektory ropy (10 bln USD) oraz gazu (9,5 bln USD). Wydaje się jednak, iż wystąpiło tu pewne niedoszacowanie znaczenia gazu, który stopniowo (wraz z energią elektryczną) wypierać będzie ropę naftową z krajowych bilansów energetycznych. Związane jest to przede wszystkim z jego niskoemisyjnym charakterem, wysoką sprawnością gazowych jednostek elektroenergetycznych, jak również stabilizowania pracy odnawialnych źródeł energii i możliwością szybkiego uruchomienia bloków gazowych na potrzeby krajowych systemów energetycznych, czy też łatwością transportu i możliwościami jego przetwarzania i magazynowania. Co więcej w ocenie MAE z 2010 r. gaz ziemny z pewnością odegra kluczową rolę w zabezpieczeniu potrzeb energetycznych świata przez co najmniej najbliższe dwie i pół dekady. Popyt na gaz ziemny, który spadł w 2009 r. wraz z kryzysem gospodarczym, powraca na długoterminową trajektorię wzrostową od 2010 r. Jest to jedyne paliwo kopalne, na które popyt jest wyższy w 2035 r. niż w 2008 r. we wszystkich scenariuszach, chociaż tempo wzrostu różni się stanowczo 5. Z dużym prawdopodobieństwem należy zakładać, iż scenariusz swego rodzaju preponderancji gazu ten zostanie powtórzony w WTO 2011. Przywołany bilans zamykają inwestycje w sektorze węgla (1,1 bln USD) oraz biopaliw (0,3 bln USD). Poziom tych inwestycji odbiega znacznie od wielkości przewidywanych nakładów na pozostałe sektory, co tłumaczyć można odchodzeniem od konwencjonalnego sposobu wykorzystywania węgla na potrzeby energetyczne w przyszłości, chociaż w 2010 r. MAE zakładała, iż popyt na węgiel osiąga szczyt przed 2020 r. powracając jednak później do wartości z 2003 r. przed 2035 r. 6. W przypadku biopaliw determinantą poziomu inwestycji mogą być światowe uwarunkowania naturalne związane z areałem pod uprawy roślin na potrzeby energetyczne. Niemniej jednak zgodnie z danymi MAE z 2010 r. zużycie biopaliw rośnie ponad czterokrotnie pomiędzy 2008 r. a 2035 r., pokrywając 8% popytu na paliwa trakcyjne pod koniec okresu objętego prognozą (w porównaniu do 3% obecnie) 7. Średni wymiar inwestycji w okresie 2011 2035 r. wynosi liniowo ok. 1,52 bln USD (1520 mld USD). Jest to kwota zbliżona do światowych wydatków na zbrojenia, które w 2010 r. wyniosły ponad 1,6 bln USD (1630 mld USD) 8. Dla porównania dochody budżetowe Polski 5 Ibidem. 6 Ibidem. 7 Ibidem. 8 Wg Sztokholmskiego Międzynarodowego Instytutu Badań nad Pokojem, ang. Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI), SIPRI Yearbook 2011. 3
w 2010 r. wyniosły nieco ponad 250 mld zł 9, co po przeliczeniu wg kursu średniego dolara amerykańskiego z 2010 r. 10 daje ok. 83 mld USD. Uśrednione inwestycje, w cyklu rocznym, w podziale na wymienione sektory, w okresie 2011 2035 r. przedstawiają się w sposób następujący: Wykres nr 2. Roczny wymiar inwestycji w infrastrukturę energetyczną w USD do 2035 r. w mld USD 11 Wykres nr 3. Liniowy roczny wymiar inwestycji w infrastrukturę energetyczną do 2035 r. w bln USD 12 9 Wg danych MF, Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa za rok 2010. 10 3,01 zł, wg danych NBP, Średnioważone kursy walut obcych w złotych liczone za poszczególne miesiące 2010 roku. 11 Opracowane na podstawie danych MAE. 12 Opracowane na podstawie danych MAE. 4
Warto kalkulować Przywołane dane są oczywiście tylko pewnym szacunkiem wolumenu inwestycji i wstępem do szerszego arkusza informacyjnego, jednak przedstawiony w nich rząd wielkości pokazuje tendencje inwestycyjne oraz prezentuje pewien odpowiednio ukierunkowany obraz przyszłości. Działalność analityczna prowadzona przez MAE jest dobrym przyczynkiem do prowadzenia dyskusji o kształcie światowego rynku energii oraz udziału Polski w jego tworzeniu. Warto również zaznaczyć, iż Polska od 2008 r. ma możliwość pełnego uczestniczenia w prowadzonej przez Agencję aktywności 13. Dzięki temu nie tylko możemy korzystać z bazy informacji MEA, ale również mamy zapewnione wsparcie państw członkowskich w sytuacji zakłóceń dostaw ropy naftowej, w postaci skoordynowanego mechanizmu uruchamiania rezerw paliwowych np. w razie zaistnienia kryzysu paliwowego lub innych poważnych problemów w dostawach tego surowca. Odnosząc się do przywołanych wolumenów inwestycji postulować należy prowadzenie takiej aktywności analitycznej w ramach działań centralnych organów administracji. Dalekosiężne planowanie jest rzeczą jak najbardziej zasadną i pomocną. Oczywiście w dzisiejszym stanie prawnym jest to możliwe i czynione pokazuje to chociażby przykład polityki energetycznej państwa 14. Brakuje jednak kierunkowych dokumentów strategicznych prezentujących skalę inwestycji wraz z zestawieniem scenariuszy rozwoju sytuacji energetycznej opracowywanych obligatoryjnie przez właściwe organy. W tym kontekście zauważyć trzeba pewien dobry krok w postaci przedwyborczych zapowiedzi odtworzenia podmiotu pełniącego tę rolę, którą kiedyś pełniło Rządowe Centrum Studiów Strategicznych. Pozostając w oczekiwaniu na najnowszy raport MAE szczerze liczę na dyskusję i aktywne działanie w tym obszarze. 13 Polska rozpoczęła starania o przyjęcie do MEA w 1994 r. Z uwagi na zbyt niski poziom zapasów ropy naftowej nie byliśmy wtedy w stanie spełnić warunków członkowskich MAE. Od 1996 r. rozpoczęliśmy jednak działania zmierzające do zmiany tej sytuacji, czego wyrazem było uchwalenie ustawy z dnia 30 maja 1996 r. o rezerwach państwowych oraz zapasach obowiązkowych paliw. Kolejnym krokiem na drodze do członkowstwa w MAE było przyjęcie ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach postępowania w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa paliwowego państwa i zakłóceń na rynku naftowym. Regulacje te dały podstawę prawną do rozbudowy systemu rezerw państwowych w obszarze ropy naftowej oraz umożliwiły dostosowanie polskiego prawa do wymagań Agencji. 14 Obecnie jest to Polityka energetyczna państwa do 2030 roku z 2009 r. 5