NajwyŜsza Izba Kontroli Departament Nauki, Oświaty i Dziedzictwa Narodowego Warszawa, dnia 19 kwietnia 2011 r. KNO-4101-05-01/2010 P-10/074 Pan Andrzej Kosztowniak Prezydent Radomia WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli (Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701, ze zm.), zwanej dalej ustawą o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli, Departament Nauki, Oświaty i Dziedzictwa Narodowego skontrolował w Urzędzie Miejskim w Radomiu (Urząd) wykorzystanie środków publicznych na pomoc materialną dla uczniów w latach 2009-2010. W związku z kontrolą, której wyniki przedstawione zostały w protokole kontroli podpisanym w dniu 2 lutego 2011 r., NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 60 ust. 1 ustawy o NIK, przekazuje Panu Prezydentowi niniejsze wystąpienie pokontrolne. NajwyŜsza Izba Kontroli pozytywnie ocenia skontrolowaną działalność, mimo stwierdzonych nieprawidłowości. Formułując ocenę pozytywną NIK uwzględniła w szczególności: przyznanie pomocy materialnej o charakterze socjalnym wszystkim ubiegającym się i spełniającym kryteria uczniom zamieszkującym na terenie Miasta Radomia, rzetelne informowanie o zasadach udzielania wspomnianej pomocy, zgodne z przeznaczeniem wykorzystanie kwot z dotacji celowej otrzymanej na pomoc materialną o charakterze socjalnym; przestrzeganie warunków realizacji programów rządowych takich jak: Wyprawka szkolna (ustanowiony uchwałami nr 57/2009 Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2009 r. oraz nr 76/2010 z dnia 28 maja 2010 r.), wieloletni program pn. Pomoc państwa w zakresie doŝywiania (Program doŝywiania), realizowany na podstawie ustawy z dnia 29 grudnia 2005 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Pomoc państwa w zakresie doŝywiania (Dz. U. Nr 267, poz. 2259,
ze zm.) oraz uwzględnienie w budŝecie Miasta Radomia środków na stypendia przyznawane przez szkoły za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe. W latach 2009 2010 łączna kwota wykorzystanych środków na stypendia socjalne, zasiłki szkolne i Program Wyprawka szkolna wyniosła odpowiednio 4.623,2 tys. zł i 3.491,9 tys. zł. W ww. okresie stypendium szkolne przyznano odpowiednio 4 879 i 4 604 uczniom w kwotach ogółem 4.312,8 tys. zł i 3.163,4 tys. zł. Zasiłki szkolne przyznano odpowiednio 38 i 34 uczniom w kwotach ogółem 15,4 tys. zł i 15,5 tys. zł. W ogólnej kwocie wydatków na stypendia i zasiłki szkolne (3.178,8 tys. zł) udział środków własnych stanowił kwotę 640,5 tys. zł, tj. 20% całkowitego kosztu wykonania tego zadania. Dofinansowanie na zakup podręczników w ramach Programu Wyprawka szkolna w latach 2009 i 2010 otrzymało odpowiednio 1 522 uczniów w łącznej kwocie 295 tys. zł i 1 518 uczniów w łącznej kwocie 313,1 tys. zł. Pomocą w zakresie doŝywiania w latach 2009-2010 w ramach Programu doŝywiania, objęto wszystkich uczniów spełniających kryteria, tj. odpowiednio 4 542 i 4 232 osób. Przyjęty przez Urząd sposób informowania społeczności lokalnej o moŝliwościach skorzystania z pomocy materialnej na cele edukacyjne umoŝliwiał dotarcie z tą informacją do zainteresowanych osób. Informacja o pomocy materialnej o charakterze socjalnym była zamieszczana na stronie internetowej Miasta Radomia, na tablicach ogłoszeń w szkołach oraz przekazywana rodzicom przez wychowawców na pierwszym zebraniu w szkole. W latach 2009-2010 zapewniono w budŝecie Miasta środki własne na udzielanie w szkołach dla których Miasto Radom jest organem prowadzącym, stypendiów za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe w kwotach odpowiednio: 505 tys. zł i 574.5 tys. zł. Stwierdzone nieprawidłowości polegały na: niepodejmowaniu działań umoŝliwiających opracowywanie dla Miasta Radomia bilansu potrzeb w zakresie pomocy materialnej dla uczniów; udzielaniu stypendiów jedynie w formie świadczenia pienięŝnego; nieprawidłowym określeniu w Regulaminie udzielania pomocy materialnej o charakterze socjalnym dla uczniów zamieszkałych na terenie miasta Radomia (Regulamin), stanowiącym załącznik do uchwały nr 165/2007 Rady Miejskiej w Radomiu z dnia 29 sierpnia 2007 r. (zmienionej uchwałą nr 465/2009 z dnia 23 lutego 2009 r.) zasad i trybu przyznawania stypendiów szkolnych oraz uchybieniach proceduralnych i regulaminowych w procesach decyzyjnych (tj. przekraczaniu terminów i niepowiadamianiu stron o przesunięciu terminu rozpatrzenia sprawy lub wszczęciu z urzędu postępowania administracyjnego w sprawie 2
i nieuwzględnianiu przy określaniu wysokości stypendium czynników, określonych w 8 ust. 2 Regulaminu, które powinny mieć wpływ na jego wysokość). 1. W badanym okresie w Urzędzie nie podejmowano działań w celu określenia bilansu potrzeb w zakresie pomocy materialnej dla uczniów. W 2009 r. z budŝetu Miasta Radomia w ramach kwoty 4.805,9 tys. zł planowanej na stypendia i zasiłki szkolne, wydatkowano 4.328,2 tys. zł (90% planu), w tym na stypendia szkolne 4.312,8 tys. zł, na zasiłki szkolne 15,4 tys. zł. W 2010 r. w ramach planowanej kwoty 5.655,2 tys. zł na ww. zadania wydatkowano 3.178,8 tys. zł (56,2% planu), w tym na stypendia szkolne 3.163,4 tys. zł, a na zasiłki szkolne 15,5. tys. zł. Wydatkowanie tych środków nie było poprzedzone rozpoznaniem przez Urząd rzeczywistych potrzeb w tym zakresie. Diagnoza sytuacji materialnej uczniów zwiększa moŝliwość rzetelnego zaplanowania kwot wydatków i określenia minimalnych wysokości stypendium szkolnego oraz dotarcia z pomocą na podstawie art. 90n ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572, ze zm.) do uczniów znajdujących się w trudnych warunkach materialnych, których rodziny nie podjęły odpowiednich działań w celu uzyskania świadczenia. 2. W okresie objętym kontrolą wszystkie stypendia szkolne zostały udzielone w formie pienięŝnej, co było niezgodne z art. 90d ust. 5 ustawy o systemie oświaty, na podstawie którego stypendium szkolne moŝe być takŝe udzielone w formie świadczenia pienięŝnego, jeŝeli organ przyznający stypendium uzna, Ŝe udzielenie stypendium w formach, o których mowa w ust. 2 ww. artykułu nie jest moŝliwe lub nie jest celowe. W ocenie NIK, decyzja co do formy udzielenia stypendium nie moŝe być uzaleŝniona od moŝliwości organizacyjnych jednostki przyznającej to świadczenie, lecz od sytuacji ucznia, któremu ta pomoc jest udzielana. Kontrola 120 dokumentacji o stypendium wykazała przypadek przyznania stypendium w formie pienięŝnej, pomimo Ŝe we wniosku o stypendium wskazywano na występowanie alkoholizmu w rodzinie. Zdaniem NIK przyznanie stypendium w formie pienięŝnej nie daje gwarancji wykorzystania tych środków na rzeczywiste potrzeby dziecka związane z jego edukacją, tj. na całkowite lub częściowe pokrycie kosztów udziału w zajęciach edukacyjnych, w tym wyrównawczych, wykraczających poza zajęcia realizowane w szkole w ramach planu nauczania, a takŝe udział w zajęciach edukacyjnych realizowanych poza szkołą, czy 3
teŝ pomoc rzeczową o charakterze edukacyjnym, w tym w szczególności zakup podręczników. 3. Regulamin nie gwarantował udzielania pomocy materialnej wszystkim uczniom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej, wynikającej z niskich dochodów na osobę w rodzinie, bowiem w myśl jego przepisów pierwszeństwo w przyznawaniu stypendium szkolnego (w przypadkach, gdy środki otrzymane na wypłatę stypendiów oraz zasiłków szkolnych z budŝetu państwa nie zapewniają wypłaty tych świadczeń wszystkim uprawnionym uczniom) mieli uczniowie pochodzący z rodzin o najniŝszym dochodzie na osobę ( 8 ust. 6 Regulaminu), co było niezgodne z art. 90d ust. 1 i 7 ustawy o systemie oświaty. Przyznanie pomocy materialnej uzaleŝniono od posiadanych na ten cel środków finansowych otrzymanych w ramach dotacji celowej z budŝetu państwa ( 15 ust. 3 Regulaminu), podczas gdy zgodnie z art. 90p ust. 1 powołanej ustawy, udzielanie pomocy materialnej o charakterze socjalnym jest zadaniem własnym gminy, a zgodnie z art. 90r ww. ustawy na dofinansowanie tej pomocy gmina otrzymuje dotację celową z budŝetu państwa. Stwierdzono ponadto, Ŝe zasady cofania stypendium szkolnego określone w ww. Regulaminie ( 17) były niezgodne z art. 90o ust. 4 ustawy o systemie oświaty, bowiem dopuszczały wstrzymanie albo cofnięcie tej pomocy, w przypadku, gdy uczeń opuścił 10% godzin lekcyjnych (nieusprawiedliwionych) w stosunku do obowiązujących godzin lekcyjnych w danym roku szkolnym. 4. W Urzędzie, w postępowaniach w sprawie przyznania pomocy materialnej o charakterze socjalnym dla uczniów, nie dotrzymywano terminów określonych w art. 35 1 i 3 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071, ze zm.) oraz nie stosowano przepisów art. 36 1 i art. 61 kpa. Ponadto decyzje w sprawach pomocy materialnej nie spełniały wszystkich wymogów określonych w art. 107 1 i 3 ww. ustawy. Kontrola wykazała, Ŝe decyzje dotyczące pomocy materialnej o charakterze socjalnym wydawane były z przekroczeniem maksymalnych terminów na załatwienie sprawy - od 32 do 83 dni. Przekroczenie terminów załatwienia wniosków o stypendium lub zasiłek szkolny stwierdzono we wszystkich badanych 120 dokumentacjach wnioskowych o stypendia szkolne oraz w 23 z 38 (60%) dokumentacjach wnioskowych o zasiłek szkolny. Jednocześnie strony nie były zawiadamiane o niezałatwieniu sprawy w terminie, 4
co naruszało przepis art. 36 1 kpa. NaleŜy przy tym wskazać, Ŝe przyznanie stypendium w trzy, cztery miesiące po rozpoczęciu nauki nie sprzyja właściwemu, zgodnemu z załoŝeniami ustawy, wykorzystaniu przekazanych środków. W trakcie badania decyzji w sprawach o cofnięcie stypendium szkolnego stwierdzono, Ŝe organ I instancji wydawał decyzje jedynie na podstawie informacji uzyskanych od dyrektorów szkół (o przekroczeniu 10% limitu godzin nieusprawiedliwionych). W aktach spraw brak było dowodów wskazujących o zawiadomieniu przez Urząd strony o wszczęciu postępowania, w wyniku którego wydano decyzję cofającą/wstrzymującą przyznanie stypendium, czym naruszano przepis art. 61 4 kpa. Skutkowało to np. wydaniem decyzji skierowanej do osoby nie będącej stroną w sprawie (na skutek pomyłki szkoły we wskazaniu danych ucznia). Fakt niestosowania ww. przepisów był takŝe podnoszony w decyzjach Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Radomiu, uchylających decyzje organu I stopnia i przekazujących sprawę do ponownego rozpatrzenia. Decyzje w sprawach przyznania stypendium szkolnego nie zawierały uzasadnienia faktycznego w zakresie przyczyn i okoliczności, które organ uwzględnił podejmując decyzję, Ŝe udzielenie stypendium w formach określonych w art. 90d ust. 2 ustawy o systemie oświaty nie było moŝliwe, co było niezgodne z art. 107 1 i 3 kpa, zobowiązującego organ wydający decyzje do zamieszczenia w treści decyzji m.in. uzasadnienia faktycznego podjętego rozstrzygnięcia zawierającego w szczególności wskazanie faktów, które organ uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, oraz przyczyn, z powodu których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej. 5. Przy podejmowaniu decyzji o wysokości stypendium nie uwzględniano dodatkowo czynników wskazanych w 8 ust. 2 Regulaminu, które oprócz wysokości dochodu na osobę w rodzinie ucznia mogą mieć wpływ na indywidualną wysokość przyznanego stypendium. We wszystkich sprawach przy określonej przepisami Regulaminu wysokości dochodu, przyznawano stypendium w ujednoliconej wysokości (w zaleŝności od dochodu 90, 130, 180 zł). Tymczasem analiza badanych losowo 120 dokumentacji wnioskowych wykazała, Ŝe wnioskodawcy wskazywali we wnioskach do czterech dodatkowych okoliczności rodzinnych, przy czym w jednym przypadku jako dodatkową okoliczność podano: dziewięcioro dzieci, cięŝką chorobę i bezrobocie, co jednak nie miało wpływu na wysokość przyznanego stypendium. 5
Przedstawiając Panu Prezydentowi powyŝsze uwagi i oceny, NajwyŜsza Izba Kontroli wnosi o realizację następujących wniosków pokontrolnych: 1) rozwaŝenie moŝliwości podjęcia działań w celu sporządzania pełnego bilansu potrzeb w zakresie pomocy socjalnej dla uczniów, 2) stworzenie warunków do udzielania stypendiów szkolnych w formach określonych w art. 90d ust. 2 ustawy o systemie oświaty, 3) dostosowanie Regulaminu udzielania pomocy materialnej o charakterze socjalnym dla uczniów zamieszkałych na terenie miasta Radomia do obowiązujących przepisów, 4) podjęcie działań w celu wyeliminowania przypadków nieprzestrzegania, w przypadku wydawania decyzji o przyznaniu pomocy materialnej dla uczniów o charakterze socjalnym, przepisów kpa, 5) rozwaŝenie uwzględnienia zapisów 8 ust. 2 Regulaminu, róŝnicujących ze względu na sytuację rodzinną, wysokości stypendiów przy tym samym przedziale dochodu na członka rodziny. NajwyŜsza Izba Kontroli Departament Nauki, Oświaty i Dziedzictwa Narodowego, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, zwraca się do Pana Prezydenta, o przesłanie w terminie 14 dni od otrzymania niniejszego wystąpienia, informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków oraz o podjętych działaniach lub przyczynach niepodjęcia tych działań. Zgodnie z treścią art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie siedmiu dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, przysługuje Panu Prezydentowi prawo zgłoszenia na piśmie do Dyrektora Departamentu Nauki, Oświaty i Dziedzictwa Narodowego NajwyŜszej Izby Kontroli umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen, uwag i wniosków zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji, o którym mowa wyŝej, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały komisji powołanej w celu rozpatrzenia zastrzeŝeń. 6