KREOWANIE E-LEARNING EDUKACJI SZKOŁY WYŻSZEJ W SYSTEMIE MOODLE

KREOWANIE E-LEARNING EDUKACJI SZKOŁY WYŻSZEJ W SYSTEMIE MOODLE dr Zbigniew E. Zieliński dr inż. Zbigniew Lis, Wyższa Szkoła Handlowa im. Bolesława Markowskiego, Kielce zzielins@ws-kielce.edu.pl,zlis@wsh-kielce.edu.pl, W pracy przedstawiono rozważania i wnioski z wdrażania systemu e-learning w Szkole Wyższej. Spojrzenie autorów na zmiany zachodzące w edukacji na poziomie wyższym ma znamiona ogólności i w tym sensie wykorzystano teorię systemów ogólnych w kreowaniu systemu e-learning koncentrując uwagę na elementach systemu ale przede wszystkim na relacjach i komunikacji student-wykładowca. Współczesne technologie komunikacji oraz dostępu nakazuję zmianę paradygmatu edukacji. Praca jest przyczynkiem do takich zmian. Autorzy mają już za sobą doświadczenia we wdrażaniu własnego systemu e-learning, teraz sięgają po rozwiązania ogólnie dostępne platforma Moodle. Celem jest wytworzenie elementów systemu ale także relacji student wykładowca otoczenie budowanych za pomocą nowych technologii. 1. Wprowadzenie Edukacje trzeba wynajdować na nowo Charles Handy 1 Złożoność jako cecha podstawowa systemów współczesnego świata stanowi wyzwanie w każdej prawie dziedzinie życia. Zmiany systemowe jakie są konieczne wobec zmieniającej się rzeczywistości widoczne w wymiarze złożoności nie zawsze są postrzegane jako potrzebne a prawie rzadko gdzie jako konieczne. Ta komplementarność rozwoju wyrażona przez stałość-zmienność raczej jest widziana przez pryzmat niezmienności jako bezpiecznego sposobu widzenia życia. Świat doby współczesnej wymaga od nas przesuwania się w kierunku zmiennych prerogatyw zachowań. Edukacja jak się wydaje jest taką częścią rzeczywistości w której konieczność zmian jest dość trudno akceptowalna. Jednak za sprawą rewolucyjnych wymiarów cywilizacji informacji ta dziedzina zaczyna zmieniać oblicze. To zmiany w dostępie do informacji, szybkości jej osiągania, także na własny sposób tworzą nowe uwarunkowania i wymuszają do wyjścia z opłotków własnej doskonałości i tworzenia systemów edukacyjnych na miarę nowych możliwości i potrzeb. Można powiedzieć o kwantowym przejściu jeżeli tylko odważymy się spojrzeć na to co i jak człowiek się uczy i na to jak może i co może się uczyć. To przejście na inny poziom edukacji rozumianej jako wielowymiarowe kontinuum wymuszają jeszcze najnowsze osiągnięcia w dziedzinie funkcjonowania ludzkiego mózgu. Jesteśmy wobec tych wyzwań, możemy budować nowy system edukacji, trzeba ją wymyślić na nowo. Do tego potrzeba odwagi, do tego potrzeba łamania uwarunkowań potrzebny jest nowy paradygmat edukacji. Ma to być edukacja nie tylko przygotowania do zawodu, edukacja wiedzy deklaratywnej, ma to być ciągłe, 1. Colin R, Malcom J.Nicholl, Ucz się szybciej, na miarę XXI wieku, Logos, Warszawa 2003 1

samouczące się zachowanie człowieka wiedzy, który wie jak korzystać z dorobku cywilizacji. Ma także odwagę w kreowaniu nowych zachowań samoedukacji i odnajdywaniu radości tworzenia. Potrzebne jest łamanie reguł i granic wytworzonych przez rewolucję naukowotechniczną, potrzebne jest poszukiwanie nowego wyrazu dla dzisiejszej rewolucji informacji. W pracy autorzy dokonują spojrzenia na edukację szkoły wyższej przez pryzmat systemowego widzenia całego procesu kształcenia. Student-wykładowca-otoczenie budują wszechświat edukacji w którym znaczenia nabierają relacje. Można zapytać w jakich warunkach pojawią się synergiczne wyładowania energii twórczej. Te uwagi potraktować można jako przyczynek do tworzenia nowego paradygmatu uczenia czy samouczenia. Istotne jest także tworzenie narzędzi, do budowy relacji edukacyjnych. Autorzy sięgają do systemu Moodle, koncentrując swoją pracę na budowie systemu edukacji, systemu komunikacji, o cechach synergicznych. W pracy wykorzystano także doświadczenia budowy systemu e- learning dla studiów eksternistycznych 2. 2. Technologie e-learning Technologia e-learning jest ściśle związana z wykorzystaną formą kształcenia na odległość. Media wykorzystywane w procesie nauczania na odległość determinowały proces kształcenia, formę przekazu i sposób realizacji kursów niestacjonarnych. Dlatego też w celu osiągnięcia najlepszego efektu w procesie nauczania na odległość stosowane są różne media oraz technologie w zależności od potrzeb i sytuacji: od metod korespondencyjnych, radia, telewizji i podłączenia komputera za pomocą modemu i linii telefonicznej do zaawansowanych metod telekomunikacyjnych związanych z wykorzystaniem szybkich łączy satelitarnych, telewizji cyfrowej. Obecnie wszystkie te metody skupiło jedno medium sieć internet, dzięki której można przesłać tekst, obraz, dźwięk oraz głos. W tradycyjnym modelu nauczania na odległość istnieje szereg narzędzi stosowanych do komunikacji i prezentowania informacji jest to radio, telewizja, telefon, wideo, książki lub też tradycyjne metody prezentacji. Każda z tych metod ma swoje ograniczenia, których nie można do końca wyeliminować (np. synchroniczność). Zastosowanie usług sieci internet pozwala na wyeliminowanie tych niedogodności i otwiera nowe możliwości komunikowania 2. Lis Z., Zieliński Z. Wdrażanie systemu e-learning w warunkach studiów eksternistycznych, Ogólnopolska Konferencja, Rozwój e-edukacji w ekonomicznym szkolnicwie wyższym, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 18 listopada 2004 2

się, prezentowania informacji, prowadzenia wykładów czy kursów on-line. Obecnie stosuje się następujące media w e-learningu: Poczta elektroniczna komunikowanie, przesyłanie i otrzymywanie informacji w postaci tekstowej oraz różnych plików bezpośrednio dołączonych do poczty tzw. attachements. Listy dyskusyjne, grupy dyskusyjne (usenet news), które wykorzystując mechanizmy poczty elektronicznej umożliwiają dystrybucję wiadomości oraz prowadzenie dyskusji na wybrany temat związany z określonym przedmiotem. Mogą również prowadzić konsultacje pomiędzy wykładowcą i studentami, jak również tylko pomiędzy studentami. Każda lista ma swojego właściciela i moderatora nadzorującego przebieg dyskusji i wymienianych uwag. Listy dyskusyjne pełnią ważną rolę edukacyjną, gdyż stwarzają możliwość zadawania pytań do listy w przypadku, gdy student czegoś poszukuje lub nie wie. Rozwinięciem list dyskusyjnych (dystrybucyjnych) są grupy dyskusyjne działające w ramach systemu USENET (news), w którym uczestnicy mogą przesyłać między sobą wiadomości na dowolny temat, po czym inni użytkownicy tej usługi mogą na nie odpowiadać 3. Wykorzystanie technologii WWW do dostarczania materiałów szkoleniowych poprzez sieć internet lub lokalne sieci intranet. Materiały dydaktyczne dostarczane są w postaci kursów multimedialnych. Serwisy WWW są bardzo pomocną usługą sieci internet do nauczania różnych dziedzin nauki dzięki wbudowanym narzędziom multimedialnym. Zgromadzone na stronach WWW informacje tekstowe, graficzne, dźwiękowe, animacje, filmy stanowią bardzo atrakcyjne źródło informacji i spełniają funkcję kształcącą. Niezależnie od tego, czy materiały do nauki stanowią samodzielny podręcznik, czy też kompletny cykl zajęć, serwis WWW zapewnia wiele istotnych narzędzi w przekazywaniu informacji oraz tworzy bardzo atrakcyjne forum wymiany tych informacji. System World Wide Web zapewnia skuteczne łączenie techniki informacji wielu programów w jeden sprzężony system, który jest idealnym, łatwym w obsłudze programem informacyjnym. Telekonferencje - są bardzo efektywnym narzędziem w procesie nauczania na odległość dzięki nim nauczyciel z uczniem może się nawzajem widzieć i słyszeć. Jest to interaktywne medium komunikacyjne, pozwalające na wizualną łączność, interakcję, która wzmacnia stopień porozumienia i pomaga uczestnikom kursu w nawiązywaniu wzajemnych kontaktów oraz budowanie związków wśród uczestników kursu. Możliwość przesyłania informacji w postaci obrazu, tekstu i wideo do wielu miejsc jednocześnie jak i 3

ułatwiony kontakt z ekspertami znajdującymi się w różnych miejscach świata, bądź ułatwienie zobaczenia różnych ciekawych miejsc na świecie w czasie rzeczywistym to główne zalety tej formy komunikacji w nauczaniu na odległość. W połączeniu z przesyłaniem wiadomości pocztą elektroniczną, zdobywaniu wiedzy ze stron WWW oraz wymienianiu się informacjami poprzez grupy i listy dyskusyjne media dostępne w Internecie uzyskują zupełnie nowy wymiar przekazywania informacji multimedialnych procesie edukacji na odległość. W szkoleniu poprzez internet możliwy jest kontakt studenta z innymi uczestnikami szkolenia oraz z nauczycielem w czasie rzeczywistym. Służą temu narzędzia systemu LCMS (Learning Content Managment System, którego przykładem może być platforma open source Moodle): czat pozwalający studentom utrzymywać kontakt z innymi uczestnikami szkolenia oraz nauczycielem w trybie tekstowym, tablica do której student może być "wywołany", zaś na tablicy mogą być zapisywane wnioski z prowadzonej dyskusji, jak i prezentowane, przygotowane wcześniej przez nauczyciela, rysunki lub diagramy, przeglądarka grupowa która umożliwia nauczycielowi wyświetlanie tych samych stron kursu, zadawanie pytań konkretnemu studentowi oraz przeprowadzenie krótkiego sprawdzianu wiedzy dla wszystkich uczestników w jednym czasie, współdzielenie aplikacji pozwalające na przejęcie przez nauczyciela ekranu studenta w celu udzielenia pomocy przy wykonywaniu ćwiczenia (np. pokazanie procedury postępowania w przykładowej aplikacji), przekaz audiowizualny umożliwiający wykorzystanie dźwięku i obrazu, dzięki któremu uczestnicy szkolenia nawiązują pełniejszą komunikację. ankieta służąca ocenianiu pewnych modułów systemu kształcenia czy identyfikacji trendów jakie mogą się pojawić wśród uczestników kursu on-line 4. Powyższe usługi są standardowymi technikami wykorzystywanymi w e-learning, które są dostępne dla wykładowcy lub osoby uczącej się z wykorzystaniem internetu (czy też 3 Mirosław J. Kubiak Internet dla nauczycieli. Nauczanie na odległość ; Wydawnictwo Mikom, Warszawa 1997. 4 Zbigniew Zieliński, Wykorzystanie technik informacyjnych w procesie dydaktycznym szkoły wyższej, dysertacja doktorska, Akademia Ekonomiczna, Kraków 2003 4

systemu LCMS). Kolejnym medium powoli wykorzystywanym w procesie kształcenia na odległość staje się telefonia GSM (Global System for Mobile Communications) zwana potocznie komórkową. Zastosowanie usług GSM ze względu na jej obecne możliwości przydatne jest głównie przy typowych czynnościach administracyjnych jednostki edukacyjnej takich jak: przesyłanie planów zajęć, wyników ocen z zaliczeń, powiadomienia o terminie rozmowy on-line z wykładowcą bądź informacji o zmianach w kursach internetowych, czy nowościach zamieszczonych w portalu edukacyjnym. Należy pamiętać, że kształcenie na odległość jest formą procesu edukacyjnego umożliwiającą kierowanie treści dydaktycznych do rozproszonych grup studentów. Obejmuje ono szereg procesów dydaktycznych, a jego podstawowym założeniem jest wyjście poza ramy tradycyjnej klasy, gdzie wymagana jest obecność wszystkich uczestników kształcenia w jednym czasie i miejscu. 3. Systemowe wprowadzanie e-learning w szkole wyższej Systemy wykazują pewną ciekawą własność, którą opisano zasadą Nernsta całość to coś więcej, niż suma części. Dzieje się tak dlatego, że własności całości (cechy systemowe) są określone przez: 1.własności części. lecz także : 2. sposoby ich powiązania 5. Budując nowy paradygmat edukacji szkoły wyższej na takiej bazie, należy zwrócić uwagę na dwa nowe podejścia: ogólności czy całości oraz relacji. Organizacja edukacji szkoły wyższej jest dość sztywna i sięga korzeniami czasów przeszłych, gdy zarówno złożoność rzeczywistości jak i szybkość zmian cywilizacyjnych nie stanowiły żadnego wyzwania. Nie było też powodu, by kwestionować metod edukacji w szkole wyższej, bo jednak absolwenci przyczyniali się do rozwoju. Dzisiaj gdy edukacja nie dotyczy już tylko dość wąskiej grupy społecznej a staje się powszechna, gdy przed absolwentami stawia się wymagania edukacji ciągłej i konieczności kreatywności, innowacyjności wydaje się, że metody edukacji muszą ulegać ewolucji. Nagromadziło się dość dużo przesłanek, które prowadzą już do zmiany paradygmatu edukacji. Można powiedzieć o zmianie kwantowej, przejściem na nowy poziom. Zbyt dużo jest nowych uwarunkowań by takie przejście się nie zdarzyło. Oczywiście rewolucja informatyczna to tylko jedno z nich. Jak budować relacje, powiązania tak by prowadziły do systemów synergicznych, systemów samoorganizujących się w kreowaniu mądrości z nagromadzonej wiedzy, systemów inspiracji i twórczości. Obserwuje się też zjawisko zmiany 5 Weinberg G. M., Myślenie systemowe. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1997 5

przepływu wiedzy, jest budowana w człowieku świadomym swojej wiedzy a nie przekazywana w postaci deklaratywnych wiadomości od swojego profesora. Tworzenie systemu e-learning w warunkach pardygmatu systemowego prowadzi do rewolucji w edukacji. 4.. Wykorzystanie aplikacji Moodle w kreowaniu systemu e-learning. Można powiedzieć, że kształceniem na odległość za pomocą internetu jest już samo przeczytanie przez kogoś strony internetowej i nauczenie się treści na niej zawartej. Niestety, umieszczenie treści dydaktycznej w sieci nie gwarantuje sukcesu w kształceniu. Wymaga ono nie tylko dostarczania wiedzy, ale również wspomagania studenta w procesie uczenia się oraz kontroli i weryfikacji zdobywanej wiedzy. Możliwe jest to jedynie poprzez wykorzystanie dedykowanych systemów informatycznych, które działając w środowisku internetu, zapewniają osiągnięcie sukcesu dydaktycznego. Najbardziej zaawansowanymi rozwiązaniami tego typu są systemy klasy LCMS (Learning Content Managment System). Systemy takie umożliwiają przechowywanie i publikowanie treści dydaktycznej oraz zarządzanie nią w postaci multimedialnych kursów, organizowanie procesu dydaktycznego, kontrolowanie postępów studenta, zapisywanie na kursy i kontrolowanie dostępu do nich oraz dostarczają rozbudowane mechanizmy raportowania. Ważną cechą systemów tej klasy jest ich otwarta architektura, dzięki czemu mogą one odpowiadać na indywidualne potrzeby autorów treści dydaktycznej, nauczycieli oraz studentów. Systemy te dostarczają także zestawu narzędzi umożliwiających komunikację uczestnikom szkolenia. Możemy podzielić je na dwie grupy: narzędzia komunikacji asynchronicznej oraz synchronicznej. Drugim istotnym składnikiem kształcenia na odległość jest kurs WBT (Web-Based Traning), czyli materiał dydaktyczny dostarczany studentowi przez system informatyczny. Kurs jest najważniejszym elementem stanowiącym o jakości procesu dydaktycznego. Dzięki temu, że kursy są dostępne za pomocą przeglądarek internetowych, można wykorzystywać w nich przekaz multimedialny. Obecnie istnieje kilka standardów opisujących, jak powinien wyglądać kurs oraz w jaki sposób powinny być wymieniane informacje pomiędzy kursem a obsługującym go systemem informatycznym. Najnowsze systemy informatyczne klasy LCMS gwarantują obsługę kursów zgodnych ze standardami reprezentacji zawartości dydaktycznej, co wydatnie obniża koszt wytworzenia i obsługi takich kursów. Dlatego też szkolenie e-learning rozumiemy jako realizację procesu dydaktycznego w oparciu o kurs WBT przy wykorzystaniu narzędzi systemu klasy LCMS. Szkolenie tego typu 6

pozwala na osiągnięcie efektów co najmniej tak dobrych, jak podczas szkoleń tradycyjnych, pomimo użycia innych narzędzi i środków dydaktycznych, zwłaszcza elementów multimedialnych i interaktywnych wspomagających realizację procesu edukacyjnego. Do takich narzędzi możemy zaliczyć zintegrowane aplikacje umożliwiające nauczycielowi i studentom, dysponującymi komputerami uczestniczenie w czasie rzeczywistym w kursie wykorzystującym protokoły internetu czy też intranetu (wewnętrznej sieci np. sieci uczelnianej) 6. Takim pakietem jest system Moodle przeznaczonym do tworzenia kursów prowadzonych przez internet, oraz stron internetowych. Słowo Moodle jest skrótem od Modular Object-Oriented Dynamic Learning Environment (modularne, zorientowane obiektowo dynamiczne środowisko nauczania). Moodle jest rozprowadzane darmowo jako oprogramowanie Open Source (zgodnie z licencją GNU) 7. W systemie Moodle wykorzystywane są mechanizmy komunikacji, jakie oferuje internet, tj. e-mail, grupy dyskusyjne, czat. Materiały kursów są dostępne poprzez przeglądarkę internetowa, co umożliwia stosowanie w multimedialnych środków przekazu oraz odnośników do innych materiałów szkoleniowych. Omawiana forma edukacji zakłada także aktywny udział nauczyciela w procesie dydaktycznym, dysponuje on bowiem narzędziami komunikacji synchronicznej umożliwiającymi prowadzenie wirtualnej lekcji. Kształcenie przez internet łączy tym samym zalety tradycyjnego nauczania z korzyściami, które dają komputerowe programy edukacyjne. Uczestnicy szkolenia, korzystając z narzędzi systemu Moodle realizują materiał dydaktyczny w ramach wirtualnych lekcji. System Moodle obsługuje trzy formaty kursów: Format tygodniowy, gdzie kurs podzielony jest na jednostki odpowiadające tygodniom. Tygodnie z kolei dzielą się na dodawane przez prowadzącego składowe (są to między innymi: zasoby, ankiety, testy, dzienniki, czaty, fora i zadania). Niektóre składowe mogą być dostępne tylko przez określony czas, zdefiniowany przez prowadzącego kurs. Format tematyczny, który jest bardzo podobny do tygodniowego, z tą tylko różnicą, że jednostki nie dzielą się na tygodnie, a na tematy. W tym formacie nie ma żadnych ograniczeń czasowych związanych z dostępem do poszczególnych składowych. 6 Zbigniew Zieliński, Wykorzystanie technik informacyjnych w procesie dydaktycznym szkoły wyższej, dysertacja doktorska, Akademia Ekonomiczna, Kraków 2003 7 Platforma Moodle, http://moodle.org/ 7

Format towarzyski bazujący jedynie na forum dyskusyjnym, które wyświetlane jest na stronie głównej. Format ten jest wykorzystywany przy mniej sprecyzowanych zapotrzebowaniach i zalecany jest do generowania np. szkolnej tablicy ogłoszeń 8. Rysunek 1 Główna strona systemu Moodle System Moodle zawiera także moduły (składowe), które mogą być wykorzystywane do zbudowania dowolnego kursu. Są to: Głosowanie moduł służący do przeprowadzenia szybkiej ankiety mającej na celu zachęcić do zastanowienia się nad danym tematem, bądź umożliwić grupie głosowanie na temat kierunku kursu. Zasoby są to informacje, które zgodnie z zamierzeniem prowadzącego mają stanowić treść kursu. Zwykle są to przygotowane wcześniej pliki przesłane do serwera obsługującego kurs. Ankiety narzędzia przeznaczone do badań ankietowych, wykorzystywane do zbierania informacji od studentów. 8 Rajmund Radziewicz, Nauka przez internet, czyli e-learning za darmo, Linux w szkole, nr 1/2004 8

Czaty moduł umożliwiający przeprowadzenie w czasie rzeczywistym dyskusji online. Dzienniki jest to element w systemie zawierający wypowiedzi studentów na dany temat. Prowadzący może skomentować oraz wystawić ocenę dla każdego wpisu do dziennika. Fora w tym narzędziu odbywa się większość dyskusji. Fora dyskusyjne posiadają różną strukturę i umożliwiają ocenę każdego listu przez współuczestników kursu. Lekcja pozwala na przedstawienie treści edukacyjnej w interesujący sposób na stronach WWW. Quizy moduł ten umożliwia prowadzącemu tworzenie i zadawanie testów w formie quizów składających się z pytań wielokrotnego wyboru, pytań typu prawda/fałsz, oraz pytań wymagających udzielenia krótkich odpowiedzi. Pytania te, uporządkowane według kategorii, przechowywane są w bazie danych i mogą być ponownie wykorzystywane w ramach danego kursu lub nawet przenoszone do innego kursu. Quizy mogą dopuszczać wielokrotne próby znalezienia rozwiązania. Każda próba jest automatycznie sprawdzana i prowadzący może decydować, czy przedstawić swój komentarz czy też udostępnić poprawne odpowiedzi. Moduł ten oferuje narzędzia umożliwiające wystawianie ocen. Pakiet SCORM - jest zestawem treści stworzonym w oparciu o standard SCORM dla obiektów edukacyjnych. Pakiet ten może zawierać strony www, grafiki, skrypty JavaScript, prezentacje Flash i wszystko, co działa w przeglądarkach stron www. Słownik Pojęć - moduł ten umożliwia partycypantom stworzenie i utrzymanie zbioru definicji podobnego do słownika. Definicje mogą być wyszukiwane lub przeglądane na wiele sposobów. Warsztaty - są zajęciami wspólnej oceny z ogromną ilością opcji. Pozwalają uczestnikom na ocenianie swoich prac nawzajem, tak samo jak i przykładowych projektów, w wieloraki sposób. Moduł zajmuje się także koordynacją i właściwą dystrybucją tych ocen. Wiki - jest platformą do grupowego tworzenia dokumentów w prostym języku zapisu przy użyciu przeglądarki internetowej. Zasada jest taka że wszyscy mający prawo edycji mogą wprowadzać dowolne zmiany w dokumentach składających się na serwer wiki, ale zmiany te są odwracalne. Wszyscy, którzy mają dostęp do serwera wiki mogą czytać zawarte w nim pliki. Moduł ma opcje ograniczania czytania i edycji. 9

Zadania - Zadania umożliwiają prowadzącemu określenie pracy, które studenci mają wykonać w formie elektronicznej (w dowolnym formacie) i przesłać na serwer. Typowe zadania to wypracowania, projekty, raporty itp. Moduł ten posiada funkcje umożliwiające wystawianie ocen 9. Rysunek 2 Widok kursu Podstawy informatyki w systemie Moodle w formacie tematycznym Obok możliwości założenia nowych kursów i wygenerowania modułów, Moodle umożliwia także tworzenie i generowanie kont użytkowników jak i ich sposób uwierzytelniania w przypadku, gdy administrator systemu zezwolił na samodzielną rejestrację za pośrednictwem strony WWW. W systemie zawarty jest także moduł raportujący aktywność użytkowników, logi systemowe, a także wszystkie zaistniałe w systemie zdarzenia, które miały miejsce od momentu ostatniego uwierzytelnienia w serwisie. Dzięki wykorzystaniu zaawansowanej funkcjonalności systemu Moodle możliwe jest skonstruowanie na poziomie kursu złożonej logiki sterującej przebiegiem procesu dydaktycznego. Wówczas, w zależności od potrzeb studenta oszacowanych na podstawie jego 9 Platforma Moodle, http://moodle.org 10

wyników, system daje dostęp do odpowiednich elementów kursu. System Moodle jest dobrą alternatywą dla rozwiązań komercyjnych e-learningowych dostępnych na rynku. 7. Wnioski W pracy skoncentrowano uwagę na koncepcji systemu edukacji szkoły wyższej, która jest próbą całościowego, pełnego przekształcenia edukacji do potrzeb i możliwości tego czasu. W większości prób e-learning skupia się uwagę na aplikacjach i kursach proponowanych w internecie. Jeżeli potraktować to jako początkowy etap, to wydaje się, że ma on cechy innowacyjne. Ale system edukacji nowego czasu, czy nowego wieku jest czymś więcej niż tylko wykorzystaniem internetu w edukacji i wymaga dalszych prac mających charakter rozwiązań systemowych wykorzystujących najnowsze osiągnięcia informatyki. Bibliografia 1. Colin R, Malcom J.Nicholl, Ucz się szybciej, na miarę XXI wieku, Logos, Warszawa 2003 2. Weinberg G. M., Myślenie systemowe, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa, 1997 3. Butrler Gillian, Hope Tony, Zarządzaj swoim umysłem, Oficyna wydawnicza ABA, Warszawa, 2001 4. Gorden Gordon, Vos Jeannette, Rewolucja w uczeniu, Wydawnictwo Moderski i S-ka, Warszawa 2000 5. Kubiak M. J., Wirtualna edukacja ; Wydawnictwo Mikom, Warszawa 2000. 6. Kubiak M. J Internet dla nauczycieli. Nauczanie na odległość ; Wydawnictwo Mikom, 7. Wieczorkowski K., Warunki rozwoju kształcenia na dystans ; Kultura i edukacja, Warszawa 1996 8. Rajmund Radziewicz, Nauka przez internet, czyli e-learning za darmo, Linux w szkole, nr 1/2004 9. Zieliński Z., Wykorzystanie technik informacyjnych w procesie dydaktycznym szkoły wyższej, dysertacja doktorska, Akademia Ekonomiczna, Kraków 2003 10. Lis Z., Zieliński Z. Wdrażanie systemu e-learning w warunkach studiów eksternistycznych, Ogólnopolska Konferencja, Rozwój e-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 18 listopada 2004 Netografia 1. http://grendel.wsh-kielce.edu.pl/extern - serwer estudentwsh nauczania na odległość 2. http://moodle.org/ - źródło Moodle, 3. http://www.wsh-kielce.edu.pl/moodle - platforma e-learning WSH 11