RYZYKO Rodzaje ryzyka w działalności gospodarczej Włączanie ryzyka w projekcji strumieni finansowych
RYZYKO w PLANOWANIU BIZNESOWYM SYSTEMATYCZNE Oddziałuje na cały rynek Jest ryzykiem zewnętrznym Firma go nie kontroluje Ryzyko stopy procentowej, w tym - kredytowe Ryzyko walutowe (kursowe) Ryzyko siły nabywczej (inflacja) NIESYSTEMATYCZNE Oddziałuje na firmę lub branżę Jest ryzykiem wewnętrznym Firma może je kontrolować Ryzyko kontraktowe (niedotrzymanie umowy kontraktu) Ryzyko zarządzania - niewłaściwe kompetencje menedżerów Ryzyko operacyjne (m.in. struktura kosztów) Ryzyko finansowe (struktura kapitału, gospodarka pieniężna) Ryzyko inwestycyjne - projekty
RODZAJE RYZYKA w DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ OPERACYJNE - dotyczy działalności podstawowej (produkcja, usługi, obrót) KONTRAKTOWE - dotyczące zawiązywania i rozwiązywania kontraktów i umów ZAOPATRZENIOWE - związane z warunkami zakupów zaopatrzeniowych TRANSPORTOWE - związane z operacjami transportu UBEZPIECZENIOWE - dotyczące procedur i kosztów ubezpieczenia INWESTYCYJNE - związane z przygotowaniem i realizacją przedsięwzięć inwestycyjnych KREDYTOWE - związane z zaciąganiem i udzielaniem kredytów FINANSOWE - związane z gospodarką środkami finansowymi CENOWE - dotyczące zmiany cen KURSOWE - dotyczące zmienności kursów walut INFLACYJNE - związane z możliwymi zmianami stopy inflacji JK-WZ-UW 3
PEWNOŚĆ TRZY SYTUACJE RYZYKO NIEPEWNOŚĆ Prawdopodobieństwo sukcesu Ps = 100% (np. obligacje skarbowe) a Prawdopodobieństwo niepowodzenia Pn = 0% lub Ps = 0% a Pn = 100% Możliwość pomiaru powodzenia i niepowodzenia czyli Ps = x% Pn = y% a x% + y% = 100% Brak możliwości pomiaru powodzenia i niepowodzenia czyli 0 Ps 1 i jednocześnie 0 Pn 1 JK-WZ-UW 6
RYZYKO W PROJEKCJACH CF IRR a stopa dyskonta Analiza wrażliwości Analiza scenariuszy Probabilistyczny rozkład strumieni pieniężnych Stopnie dźwigni: operacyjnej, finansowej i łącznej
NPV IRR 0 r stopa dyskonta Margines bezpieczeństwa Stopa procentowa 8
ANALIZA WRAŻLIWOŚCI 9
ANALIZA WRAŻLIWOŚCI CEL: ustalić jak zmienią się wyniki finansowe projektu pod wpływem zmian poziomu danych wejściowych (parametrów) ustalić na zmiany których parametrów projekt jest najbardziej wrażliwy czyli jego wyniki finansowe zmienią się najsilniej W Analizie Wrażliwości przeprowadza się kolejne symulacje planu finansowego, wprowadzając za każdym razem zmienione wartości parametru lub parametrów. JK-WZ-UW 10
ODMIANY ANALIZY WRAŻLIWOŚCI: 1. Badanie wpływu zmian jednego parametru na wyniki finansowe 2. Badanie wpływu zmian kilku parametrów traktowanych w każdej symulacji oddzielnie 3. Badanie wpływu zmian kilku parametrów traktowanych w każdej symulacji łącznie - kombinacje parametrów 4. Badanie wpływu cząstkowych danych wynikowych, jak np. sprzedaży, kosztów, zysku netto, cash flow JK-WZ-UW 11
Ad 1) Wpływ zmian jednego parametru na wyniki finansowe a to np. koszt jednostkowy głównego surowca SKŁADOWE PARAMETRU a ZMIANY a (%) IRR Zmiany IRR (p. %) a1 = 800-20% 34 + 54,50 a2 = 900-10% 27 + 22,70 a3 = 1000 0% 22 0,0 a4 = 1100 + 10% 16-28,00 a5 = 1200 + 20% 11-50,00 Bardzo duża wrażliwość IRR na zmiany a. JK-WZ-UW 12
Ad 3) Wpływ zmian kombinacji parametrów A to np. koszt jednostkowy głównego surowca B to np. cena produktu C to np. stopa procentowa kredytu Możliwe wartości parametrów PARAMETRY 1 2 3 4 A a1=70 a2=80 a3=90 B b1=250 b2=275 C c1=17 c2=16 c3=15 c4=14 JK-WZ-UW 13
Możliwych kombinacji wartości poszczególnych parametrów jest w sumie 24 [3 * 2 * 4]. Poniżej przykładowe wyniki kilku z nich. Kombinacja Wartości parametrów IRR Zmiana IRR (%) 1 a1 = 70; b1 = 250; c1 = 17 13,6-26,5% 2 a1 = 70; b1 = 250; c2 = 16 16,7-9,8% 3 a1 = 70; b1 = 250; c3 = 14 18,5 0 4 a2 = 80; b1 = 250; c1 = 17 11,9-35,7% 5 a2 = 80; b1 = 250; c2 = 16 13,1-29,5% 6 a2 = 80; b1 = 250; c3 = 17 14,2-23,3% itd itd itd Jako wariant podstawowy przyjęto kombinację 3 JK-WZ-UW 14
WRAŻLIWOŚĆ CF na CZYNNIKI, KTÓRE JE TWORZĄ CASH FLOW WPŁYWY WYDATKI SPRZEDAŻ CENA ILOŚĆ STRUKTURA JK-WZ-UW KOREKTY w tym NALEŻNOŚCI KOSZTY KOREKTY w tym ZOBOWIĄZ. 15
Ustalenie stopnia WRAŻLIWOŚCI PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH NA ZMIANĘ WIELKOŚCI SPRZEDAŻY, uwzględniające czynniki (sprzedaż, koszty zmienne, należności, podatki) może być przeprowadzone przy użyciu poniższego wzoru : gdzie: SWPPs stopień wrażliwości przepływów pieniężnych na zmianę wielkości sprzedaży o 1%, T stopa podatku dochodowego, N kwota należności na koniec okresu, CF wielkość nadwyżki pieniężnej, S wartość sprzedaży, V całkowite koszty zmienne. SWPP = s (S - V) * (1 - CF T) - N JK-WZ-UW 16
Uwzględniając skutki finansowe w zapasach i zobowiązaniach stopień wrażliwości przepływów pieniężnych na zamianę wielkości sprzedaży można ustalić następująco SWPP s = (S - V) * (1- T) - CF N - Z + Zb gdzie: Z wielkość utrzymywanych zapasów na koniec okresu, Zb wielkość zobowiązań bieżących ( z tytułu dostaw) na koniec okresu, pozostałe oznaczenia jak wyżej. W tym przypadku stopień wrażliwości przepływów pieniężnych na zmianę wielkości sprzedaży dodatkowo określają wielkość zapasów oraz wielkość zobowiązań handlowych. JK-WZ-UW 17
WRAŻLIWOŚĆ NPV i IRR na CZYNNIKI, KTÓRE JE TWORZĄ NPV i IRR CASH FLOW Stopa dyskonta WPŁYWY WYDATKI STOPA BEZ RYZYKA PREMIA ZA RYZYKO INFLACJA SPRZEDAŻ CENA ILOŚĆ STRUKTURA KOREKTY w tym NALEŻNOŚCI KOSZTY KOREKTY w tym ZOBOWIĄZ. 18
Metoda definicyjna: 1. Przy prognozie bazowej wielkości Sprzedaży i Kosztów obliczyć NPV (baz) [np. 500] 2. Zmiana Sprzedaży o 1 % - obliczenie NPV (nowa sprzedaż) [np. 435] 3. Wrażliwość NPV na 1-procentową zmianę Sprzedaży NPV(nowa) - NPV(bazowe) 435-500 NPV (bazowe) 500 = - 13% 4. Interpretacja Jednoprocentowa zmiana projekcji Sprzedaży, spowoduje 13 procentową zmianę NPV 19
METODA SCENARIUSZY 20
METODA SCENARIUSZY Polega na budowaniu różnych koncepcji rozwoju sytuacji i oceny ich prawdopodobieństwa. Na tej podstawie określa się średni ważony poziom efektywności przedsięwzięcia. Oszacowanie prawdopodobieństw jest rezultatem szczegółowych analiz prowadzonych przez ekspertów. Każdy scenariusz jest oceniany różnymi kryteriami, wśród których wiodące znaczenie ma często Wewnętrzna Stopa Zwrotu [IRR]. Obliczoną średnią ważoną IRR należy porównać z graniczną (akceptowalną) IRR. JK-WZ-UW 21
PRZYKŁAD SCENARIUSZ PRAWDOPO- DOBIEŃSTWO IRR P * IRR A [b.korzystny] 50% 21,4 10,70 B [korzystny] 20% 19,5 3,90 C [umiarkowany] 10% 15,3 1,53 D [niekorzystny] 15% 10,1 1,52 E [b.niekorzystny] 5% 3,5 0,18 RAZEM 100% X 17,83 Jeśli graniczna dopuszczalna stopa zwrotu wynosi 17% to z prawdopodobieństwem ok. 70% (wariant A i B) może być ona przekroczona. Jednak średnia ważona stopa = 17,83% wskazuje, iż wprawdzie przewyższa to stopę dopuszczalną, jednak margines bezpieczeństwa jest bardzo mały - 0,83 p%. JK-WZ-UW 22
DLA OCENY RYZYKA PROJEKTU NALEŻY 1. Obliczyć wartość oczekiwaną NPV E NPV = n i= 1 2. Odchylenie standardowe dla NPV P i NPV i σ NPV = n i= 1 P i ( NPV - E ) 3. Współczynnik zmienności wartości oczekiwanej NPV i CV = σ E NPV NPV NPV 2 23
ANALIZA RYZYKA PRAWDOPODO SCENARIUSZ NPV BIEŃSTWO NPV * p "p" Pesymistyczny 50,0 20% 10,0 Realistyczny 858,0 50% 429,0 Optymistyczny 1 200,0 30% 360,0 WART.OCZEKIWANA NPV 799,0 σ Ν PV = 402,7 CV = 0,5 24
KORZYŚCI i RYZYKO PRZY PORÓWNANIU PROJEKTÓW Sytuacja 1 E NPV (A) Wybieramy projekt A Sytuacja 2 E NPV > (A) E > NPV E NPV (B) (B) oraz oraz σ (A) < NPV σ NPV Należy obliczyć Współczynniki zmienności CV i wybrać projekt z mniejszym CV σ (A) > NPV σ (B) NPV (B) 25
PREMIA ZA RYZYKO W ZALEŻNOŚCI OD CV CV Premia za ryzyko (%). 0,0 0,1-0,1 0,3 1 0,3 0,5 3 0,5 0,7 6 0,7 0,9 10 0,9 1,1 15 1,1 1,4 22 26
Moment początkowy ("0") i kolejne lata Rozkład cash flow Prognoza Przepływów Pieniężnych - rozkłady strumieni w latach z oszacowaniem prawdopodobieństwa 0 1 2 3 4 5 PRZEPŁYWY GOTÓWKI -1 230 Stopa dyskonta (koszt kapitału własnego) r = Współczynnik dyskontujący = 1 / (1+r) i 1,0000 Cash flow Cash flow Prawdop. Cash flow Prawdop. Cash flow Prawdop. Cash flow Prawdop. Cash flow Prawdop. -1230-500 25,00% 200 15,00% 300 15,00% 350 10,00% 3 550 15,00% -553 40,00% 220 20,00% 320 20,00% 370 25,00% 3600 25,00% -600 35,00% 241 50,00% 333 45,00% 389 45,00% 3 685 40,00% 270 15,00% 360 20,00% 400 15,00% 3 710 15,00% 410 5,00% 3 750 5,00% -556 235 331 383 3 651 12% 0,8929 0,7972 0,7118 0,6355 0,5674 Wart. oczekiwana NPV = Zdyskontowane przepływy gotówki -1230-497 187 235 243 2 071 1 011 IRR 24,96% Bez rozkładu prawdopodob. -1 230 553 241 333 389 3 685 NPV 2 031 zł IRR 46,4% 27
ANALIZA RYZYKA STOPNIE DŹWIGNI DOL, DFL, DTL SPRZEDAŻ - KOSZTY (operacyjne) ZMIENNE GLOBALNE MARŻA BRUTTO - KOSZTY (operacyjne) STAŁE GLOBALNE ZYSK OPERACYJNY (EBIT) - KOSZTY FINANSOWE (odsetki od zadłużenia) ZYSK BRUTTO RYZYKO OPERACYJNE związane z podstawową działalnością firmy Stopień Dźwigni Operacyjnej (DOL) RYZYKO FINANSOWE związane z zadłużeniem firmy i jego obsługą Stopień Dźwigni Finansowej (DFL) - PODATEK DOCHODOWY ZYSK NETTO DOL= MARŻA BRUTTO / ZYSK OPERACYJNY DFL= ZYSK OPERACYJNY / ZYSK BRUTTO JK WZ UW 28
Zysk Zysk Zysk Zysk Marża Marża Marża Marża Zysk Zysk Zysk Zysk EBIT EBIT EBIT EBIT EBIT EBIT EBIT EBIT Marża Marża Marża Marża DFL DFL DFL DFL * DOL DOL DOL DOL DTL DTL DTL DTL = = = DTL DOL DFL * JK WZ UW 29
Wariant A Wariant B Aktywa (inwestycja) 6 000,00 6 000,00 Kapitał własny 2 500,00 4 000,00 Kapitał obcy 3 500,00 2 000,00 Oprocentowanie 15,00% Skala sprzedaży q 489,00 440,00 Cena c 14,00 14,00 Wartość Sprzedaży 6 846,00 6 160,00 Koszt zmienny jedn. V 6,00 6,00 Koszty zmienne glob. 2 934,00 2 640,00 MARŻA BRUTTO 3 912,00 3 520,00 Koszty stałe F 1 750,00 1 750,00 EBIT 2 162,00 1 770,00 DOL q = Marża br./ebit 1,81 1,99 Odsetki 525,00 300,00 Zysk 1 637,00 1 470,00 Stopa podatku dochodowego 20,0% Podatek dochod. 327,4 294 Zysk netto 1 309,60 1 176,00 Stopa ROE 52,38% 29,40% DFL = EBIT/ Zysk br. 1,32 1,20 DTL = DOL q * DFL 2,39 2,39 DTL = Marża br./zysk br. 2,39 2,39 JK WZ UW 30