Nadzór bankowy i Bankowy Fundusz Gwarancyjny Autor: Piotr Ciżkowicz
Skrócony opis lekcji W czasie lekcji uczniowie zapoznają się z zagadnieniami związanymi ze stabilnością sektora bankowego oraz rolą nadzoru bankowego we wspieraniu tej stabilności. Poznają mechanizmy powstawania kryzysów bankowych oraz ich konsekwencje. Zapoznają się także z koncepcją tzw. sieci bezpieczeństwa finansowego oraz rolą instytucji wchodzących w jej skład. Cele lekcji zapoznanie uczniów z definicjami i znaczeniem stabilności systemu finansowego, kryzysu bankowego, nadzoru bankowego, zapoznanie uczniów mechanizmami powstawania i skutkami kryzysów bankowych oraz rolą nadzoru w zapobieganiu tego rodzaju kryzysom. Słowa kluczowe nadzór bankowy, stabilność sektora bankowego, sieć bezpieczeństwa finansowego, kryzys bankowy, run na banki, Komisja Nadzoru Finansowego. Metody realizacji zajęć wykład, dyskusja, analiza tekstów źródłowych. Oczekiwane rezultaty Po zajęciach uczeń: rozumie znaczenie systemu bankowego dla gospodarki, rozumie mechanizm powstawania kryzysów bankowych i znaczenie nadzoru bankowego w ograniczaniu ryzyka ich wystąpienia, wie, jak zbudowana jest sieć bezpieczeństwa finansowego w Polsce i jaką rolę pełnią w niej poszczególne instytucje. 2
Proponowany przebieg zajęć 1. Powiedz uczniom, że temat zajęć będzie stabilność systemu finansowego i rola, jaką pełni nadzór bankowy w jej wspieraniu. Powiedz, że jako system finansowy określa się ogół instytucji finansowych działających w danej gospodarce oraz ich wzajemne relacje. System bankowy, stanowi zazwyczaj największą część systemu finansowego. Na przykład w Polsce banki zarządzają ponad 75 proc. majątku pozostającego w gestii sektor finansowego. Poproś uczniów, aby przeczytali Materiał pomocniczy nr 1 i spróbowali na jego podstawie odpowiedzieć na pytanie, jaki jest najważniejszy czynnik gwarantujący prawidłowe funkcjonowanie sektora bankowego i jaki ma związek z koniecznością nadzorowania działalności banków. 2. Powiedz uczniom, że pojęcie stabilności finansowej i stabilności systemu bankowego jest często używana zamiennie. Definicje tego pojęcia opierają się zazwyczaj na dwóch podejściach. Omów na podstawie poniższych tekstów każde z nich. 3. Podziel uczniów na kilka 3 osobowych grup. Poproś połowę grup o przeczytanie materiału nr 3, zaś drugą połowę materiału nr 4. Następnie poproś jedną z grup o omówienie poszczególnych etapów kryzysu bankowego w 1907 r., zaś drugą grupę o omówienie procesu i konsekwencji paniki bankowej. Poproś uczniów o wypunktowanie odpowiednich informacji na tablicy. 5. Powiedz, że rolą nadzoru bankowego lub szerzej sieci bezpieczeństwa finansowego w państwie jest niedopuszczenie do wystąpienia opisanych wcześniej sytuacji i reagowanie w momencie możliwości bankructwa banków. Podkreśl, że z drugiej strony system nadzoru nie może całkowicie eliminować możliwości bankructwa, gdyż zachęcałoby to banki do podejmowania zbyt dużego ryzyka w celu zwiększenia zysków kosztem bezpieczeństwa depozytów (po co przejmować się ryzykiem, skoro i tak nie można zbankrutować). Również klienci banków nie przykładaliby wagi do tego, w jakim banku lokują swoje oszczędności, gdyż zawsze mogliby je odzyskać. Rolą nadzoru jest więc wyważenie pomiędzy ochroną interesów klientów banków a dopuszczeniem do działania mechanizmów rynkowych. Przejdźcie do omówienia zasad 3
funkcjonowania i struktury sieci bezpieczeństwa finansowego w Polsce. Powiedz, że w większości krajów sieć bezpieczeństwa tworzą trzy organy: bank centralny, instytucje nadzoru, system gwarantowania depozytów. W Polsce role te pełnią odpowiednio (NBP), Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) wraz z Głównym Inspektoratem Nadzoru Bankowego (GINB) oraz Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG). Ponownie podziel uczniów na 3-osobowe grupy. Poproś równą część grup o zapoznanie się z materiałami 5-7, a następnie, wybrane osoby, o zreferowanie zadań każdej z instytucji omawianych w danym materiale i wypunktowanie ich na tablicy. 9. Podsumuj wnioski przedstawione w czasie lekcji: Sektor bankowy jest najważniejszym elementem sektora finansowego. Ze względu na realizowane przez niego funkcje takie jak transakcje między uczestnikami życia gospodarczego oraz pośredniczenie w przepływie środków finansowych, stabilność sektora jest bardzo istotna dla prawidłowego rozwoju gospodarki. Z utratą stabilności mamy do czynienia w sytuacji, w której system bankowy nie jest w stanie wypełniać swych podstawowych funkcji lub wystąpi kryzys bankowy. Powodem występowania kryzysów bankowych było często zjawisko paniki bankowej lub zbyt głębokie powiązania między bankami. Nad stabilnością systemu bankowego czuwają instytucje wchodzące w skład sieci bezpieczeństwa finansowego. Jest to bank centralny, nadzór bankowy oraz instytucja gwarantująca depozyty. W Polsce instytucje wchodzące w skład sieci bezpieczeństwa to NBP, KNF oraz BFG. 4
Bibliografia Balcerowicz L. (2002), Prosty sprawdzian, Wprost, Nr 1011, Hubbard R.G. (1999), Money, the financial system and the economy, Columbia University, Mishkin F. S. (2002), Ekonomika pieniądza, bankowości I rynków finansowych, PWE, Warszawa, Friedman M. i Friedman R. (1994), Wolny wybór, Wydawnictwo Panta, Sosnowiec, Szczepańska O., Sotomska-Krzysztofik P., Pawliszyn M., Pawlikowski A., (2004), Instytucjonalne uwarunkowania stabilności finansowej na przykładzie wybranych krajów, NBP, Materiały i studia nr 173, Strona internetowa www.nbp.pl. Pytania sprawdzające 1. Wyjaśnij, co należy rozumieć pod pojęciem stabilności finansowej. 2. Jakie są podstawowe funkcje systemu bankowego? Opisz jedną z nich. 3. Omów mechanizm powstawania tzw. paniki bankowej. 4. Wymień instytucje wchodzące w skład tzw. sieci bezpieczeństwa finansowego. Opisz zadanie jednej z nich. 5
Materiał pomocniczy nr 1 Z pieniądzem i bankami wiąże się sporo skomplikowanych problemów, niemal wszystkie dadzą się jednak sprowadzić do jednej prostej kwestii: kwestii zaufania. Ucieka się od pieniądza, którego wartości się nie ufa ucieka się ku innym walutom, cennym towarom albo z oszczędnościami za granicę. Nie są to lokaty sprzyjające rozwojowi kraju. Brak zaufania do danego pieniądza automatycznie ogranicza zaufanie do trzymania w nim depozytów bankowych. Zaufanie do pieniądza jest więc warunkiem koniecznym zaufania do banków, ale nie jest warunkiem wystarczającym. Powstaje bowiem pytanie: a co banki zrobią z powierzonymi im pieniędzmi? Banki są pośrednikami finansowymi, którzy inwestują złożone w nich depozyty, udzielając kredytów innym bankom, firmom i gospodarstwom domowym, kupując rządowe papiery wartościowe, nabywając udziały w spółkach itp. Dochody z tych inwestycji powinny pokrywać koszty (w tym wypłacane odsetki od przyjętych wkładów) i przynosić zyski; inaczej dany bank nie mógłby się utrzymać w gospodarce rynkowej. Dla każdego oszczędzającego w banku jest istotne, aby jego pieniądze nie były stracone wskutek zwykłego oszustwa, udzielania kredytów pod naciskiem politycznym, albo braku umiejętności zarządzania ryzykiem, jakie nieuchronnie wiąże się z działalnością bankową. Dlatego banki podlegają szczególnemu nadzorowi. (Balcerowicz L., 2002). 6
Materiał pomocniczy nr 2 Definicje stabilności systemu bankowego Pierwsza definicja stabilności zakłada, że system bankowy jest stabilny, jeśli prawidłowo wypełnia swoje podstawowe funkcje. Aby więc zrozumieć tę definicję należy zrozumieć, jaką rolę pełni system bankowy w gospodarce rynkowej. Po pierwsze, banki gwarantują sprawny przepływ środków finansowych między podmiotami życia gospodarczego, głównie osobami prywatnymi (lub inaczej: gospodarstwami domowymi) i przedsiębiorstwami. Działalność banków polega bowiem w głównej mierze na przyjmowaniu pieniędzy (w formie depozytów) od jednych i pożyczaniu ich (w formie kredytów) drugim. Działalność banków pozwala więc ograniczyć poważny problem znalezienia drugiej strony transakcji w sytuacji, w której dysponujemy w danym momencie nadwyżką pieniędzy lub gdy akurat potrzebujemy środków finansowych. Rola banków w tych operacjach nie ogranicza się jednak tylko do pośrednictwa między obiema stronami. Dla deponenta (czyli osoby składającej depozyt) bank jest gwarantem odzyskania ulokowanych w nim środków wraz z należnymi odsetkami. Jego wiarygodność jest dla deponenta dużo większa niż np. przedsiębiorcy, któremu pożyczałby bezpośrednio pieniądze w sytuacji, w której nie byłoby banku. W przypadku kredytobiorcy bank pełni natomiast rolę nadzorcy. Ponieważ udzielone przez bank kredyty finansowane są ze zdeponowanych w nim środków i stanowią zobowiązanie banku, bank będzie starał się za wszelką cenę zminimalizować ryzyko wystąpienia sytuacji, w której kredytobiorca nie będzie mógł oddać pożyczonych pieniędzy. Dlatego też banki nie tylko skrupulatnie analizują sytuacje finansową kredytobiorcy przed przyznaniem mu kredytu, ale także żądają często zabezpieczenia swoich należności (np. w postaci mieszkania lub domu) i monitorują na bieżąco spłatę kredytu reagując w przypadku pojawienia się oznak problemów finansowych kredytobiorcy. Ponadto banki dysponują całą gamą narzędzi prawnych umożliwiających im wyegzekwowanie należności od nieuczciwych dłużników. Najnowsze badania ekonomiczne wskazują, że nadzorcza rola banków w stosunku do kredytobiorców (szczególnie przedsiębiorstw) jest bardzo ważna, przyczynia się bowiem istotnie do podwyższenia tempa wzrostu gospodarczego. Dzieje się tak głównie przez to, że inwestycje przedsiębiorstw finansowane z zewnętrznych źródeł w szczególności kredytów bankowych, są bardziej efektywne (czyli przynoszą wyższe zyski i rzadziej są nietrafione ), niż inwestycje finansowane własnymi środkami, gdyż dla zarządzających firmami konsekwencje błędnych decyzji inwestycyjnych finansowanych kredytem są poważniejsze, niż w przypadku finansowania ze środków przedsiębiorstwa. Po drugie, system bankowy gwarantuje bezpieczny i sprawny przebieg płatności. 7
Obecnie zdecydowana większość transakcji między podmiotami życia gospodarczego jest rozliczana w formie bezgotówkowej (czyli bez udziału papierowych pieniędzy). Udział transakcji bezgotówkowych w transakcjach ogółem stale rośnie głównie ze względu na pojawianie się nowych rozwiązań technicznych w tym zakresie, szczególnie zaś wykorzystania Internetu w transakcjach bankowych. Ciężko wyobrazić sobie funkcjonowanie gospodarki bez możliwości sprawnego i szybkiego rozliczania transakcji za pomocą systemu bankowego. Takie rozliczenia są jednak możliwe tylko wtedy, gdy system bankowy jest darzony zaufaniem przez obie strony transakcji. W przeciwnym wypadku podmioty biorące udział w transakcji zdecydują się raczej na rozliczanie w walizce, niż powierzenie swoich pieniędzy bankom, które, w ich odczuciu, mogą im ich nie oddać. Ważnym elementem oddziaływania bankowego systemu rozliczania transakcji na gospodarkę jest również ograniczenie zjawisk szarej strefy i prania brudnych pieniędzy, gdyż ślady w postaci zapisów na kontach bankowych mogą ujawnić nielegalną działalność. Druga definicja stabilności określa ją jako niewystępowanie kryzysu bankowego. Kryzys natomiast definiuje się jako sytuację, w której dłużnik (w tym przypadku banku) nie jest w stanie na bieżąco regulować swoich zobowiązań, ani też otrzymać dodatkowego finansowania, co de facto oznacza jego bankructwo. O ile niewypłacalność i bankructwo przedsiębiorstw stanowi normalne zjawisko życia gospodarczego, o tyle te same zjawiska w przypadku banku stanowią poważny problem. W przypadku przedsiębiorstwa bankructwo oznacza zazwyczaj, że nie jest ono w stanie sprostać konkurencji, a więc jest mniej efektywne, niż inne firmy działające w tej samej branży. Eliminacja z rynku tego typu podmiotów jest korzystna zarówno z punktu widzenia pozostałych firm danego sektora (gdyż odziedziczając udział w rynku po bankrucie mogą produkować taniej i lepiej), jak i konsumenta produkowanych przez nie dóbr (gdyż stają się one tańsze i lepsze). W przypadku bankructwa banku tracą natomiast zarówno jego klienci, jak i cały sektor. Dzieje się tak, gdyż system bankowy jest silnie powiązany wewnętrznie. Bankructwo jednego banku może spowodować bankructwo innych, które do tej pory wcale nie znajdowały się w trudnej sytuacji finansowej. Jednym z możliwych mechanizmów jest spadek zaufania klientów banków dobrze prosperujących w reakcji na kłopoty i bankructwo innego banku. Spadek zaufania przejawia się natomiast masowym wycofywaniem depozytów z banków (tzw. run na banki). Ponieważ banki nie są w stanie natychmiast odzyskać pieniędzy z udzielonych kredytów, może to wpędzić je w poważne problemy finansowe (por. Materiał pomocniczy nr 3). Inny mechanizm oddziałuje przez tzw. pożyczki międzybankowe. Jeśli bowiem upadający bank X posiada znaczne zobowiązania wobec innego banku Y i przestaje je regulować, może uniemożliwić bankowi Y regulowanie swoich zobowiązań itd. Mówimy wtedy o tzw. efekcie domina. Skutkiem kryzysu bankowego jest brak możliwości wypełniania przez sektor bankowy swoich podstawowych funkcji opisanych wcześniej. Z analiz następstw kryzysów, które miały miejsce dotychczas wynika, że mają one poważne negatywne konsekwencje dla rozwoju gospodarki. 8
Materiał pomocniczy nr 3 Kryzys bankowy w USA w latach 1907-1908 W poniedziałek 21 października 1907 roku, jakieś pięć miesięcy od chwili rozpoczęcia się recesji, trzecie co do wielkości w Nowym Jorku towarzystwo powiernicze Knickerbocker Trust Company zaczęło przeżywać trudności finansowe. Następnego dnia "run" na bank spowodował jego zamknięcie (jak się okazało przejściowe: wznowił on działalność w marcu 1908 roku). Zamknięcie Kinckerbocker Trust wywołało run na inne towarzystwa powiernicze, wpierw w Nowym Jorku, a później w innych częściach kraju. Rozpoczęła się "panika" bankowa, podobna do tych, które od czasu do czasu zdarzały się w wieku XIX. W ciągu tygodnia banki w całym kraju zareagowały na "panikę" "ograniczeniem wypłat". Ogłosiły, że nie będą wypłacać gotówki na żądanie depozytariuszy pragnących wycofać swoje depozyty. W niektórych stanach gubernatorzy lub prokuratorzy generalni podjęli kroki, aby usankcjonować prawnie ograniczenia wypłat. W pozostałych praktyka taka była po prostu tolerowana i bankom pozwolono funkcjonować, nawet jeśli stosowały pewne techniczne zabiegi naruszające stanowe ustawodawstwo bankowe. Ograniczenie wypłat zmniejszyło liczbę bankructw banków i zastopowało run. Wywołało jednak poważne kłopoty dla sfery biznesu. Doprowadziło do niedoborów bilonu i pieniądza w ogóle, a także do wprowadzenia do obiegu monet drewnianych i innych substytutów prawnych środków płatniczych. W momencie największego niedoboru pieniądza za 100 dolarów gotówki płacono 104 dolary depozytu bankowego. Panika i restrykcje razem wzięte przekształciły recesję w jedną z najpoważniejszych, jakie do tej pory dotknęły Stany Zjednoczone. Uczyniły to bezpośrednio zmniejszając zaufanie i możliwość efektywnego prowadzenia interesów, a także pośrednio wymuszając zmniejszenie ilości pieniądza. (Friedman M. i Friedman R., 1994) 9
Materiał pomocniczy nr 4 Co to jest run na banki ( ) Cóż w istocie znaczą określenia "run", "panika" i "ograniczenia wypłat"? Dlaczego wywołały one tak dalekosiężne skutki, jakie im przypisujemy? ( ) Run na banki jest próbą jednoczesnego "wycofania" depozytów w formie gotówki przez wielu depozytariuszy. Run powstaje w wyniku plotek lub faktów, które skłaniają depozytariuszy do obaw, że bank jest niewypłacalny i nie będzie w stanie wypełnić swoich zobowiązań. Run jest próbą wydostania przez każdego "swoich" pieniędzy, zanim wszystko przepadnie. Łatwo można zrozumieć, dlaczego może on spowodować szybsze aniżeli w przypadku, gdyby nie nastąpił, bankructwo niewypłacalnego banku. Ale dlaczego może się on również stać przyczyną kłopotów dla banku, który jest wypłacalny? Odpowiedź związana jest z jednym z najbardziej mylących w naszym języku określeń ze słowem "depozyt", kiedy użyte jest ono w odniesieniu do żądania zgłaszanego pod adresem banku. Jeżeli "deponujemy" w banku gotówkę, skłonni jesteśmy przypuszczać, że bierze on nasze "zielone" i dopóty "deponuje" je bezpiecznie w skarbcu bankowym, dopóki nie zażądamy ich znowu. W istocie jednak nie robi on nic takiego. Gdyby tak bowiem czynił, skąd czerpałby dochód, z którego opłaca własne wydatki, żeby już nie wspomnieć o procentach płaconych od złożonych depozytów? Bank tylko niewielką część "zielonych" może chować do skarbca jako "rezerwę". Resztę pożycza komuś innemu, pobierając za to określony procent lub wydaje na zakup oprocentowanych papierów wartościowych. Jeżeli, jak w typowym przypadku, deponujemy nie gotówkę, ale czeki innych banków, nasz bank nie dostaje do ręki nawet gotówki, którą mógłby zdeponować w skarbcu. Otrzymuje on jedynie zobowiązanie gotówkowe innego banku, którego zwykle nie egzekwuje, albowiem inne banki mają z kolei jego zobowiązania. Na każde 100 dolarów depozytów, wszystkie banki razem wzięte, mają tylko kilka dolarów w gotówce złożone w skarbcach. Mamy zatem "system bankowy z częściową rezerwą". Działa on bardzo dobrze pod warunkiem, że każdy jest przeświadczony, iż może zawsze otrzymać gotówkę ze swojego depozytu, w związku z czym stara się ją uzyskać wyłącznie wtedy, kiedy jej naprawdę potrzebuje. Ponieważ nowe depozyty gotówkowe przeważnie z grubsza równają się wycofywanym, wystarcza niewielka kwota rezerwy, aby wyrównać przejściowe rozbieżności. Jeżeli wszakże wszyscy naraz próbują dostać gotówkę, sytuacja 10
zmienia się radykalnie. Jest wtedy wielce prawdopodobne, że nastąpi panika, podobnie jak wówczas, gdy ktoś w zatłoczonym teatrze krzyknie "ogień" i wszyscy biegną do wyjścia. Jeden bank może poradzić sobie z runem, pożyczając od innych banków lub żądając od swych dłużników zwrotu pożyczek. Mogą oni to zrobić wycofując gotówkę z innych banków. Ale jeśli run na banki rozszerza się, nie mogą one wszystkie zaradzić mu w ten sam sposób. Nie ma po prostu tyle gotówki w ich skarbcach, by mogła ona zadośćuczynić żądaniom wszystkich depozytariuszy. Co więcej, jakakolwiek próba sprostania rozszerzającemu się runowi na banki poprzez opróżnianie skarbców, o ile nie osiągnie błyskawicznie sukcesu przywracając zaufanie i kończąc run tak, że gotówka zostanie na nowo zdeponowana, skazana jest na niepowodzenie: wymusza znacznie większą redukcję samych depozytów. W roku 1907 banki miały przeciętnie tylko 12 dolarów gotówki na każde 100 dolarów depozytów. Każdy dolar depozytu przemieniony w gotówkę i przeniesiony ze skarbca bankowego do materacy depozytariuszy czynił koniecznym redukcję depozytów o dodatkowe 7 dolarów, jeśli banki miały utrzymać poprzednią stopę rezerw gotówkowych jako określonego procentu depozytów. Z tej to właśnie przyczyny run, powodując chomikowanie gotówki, rodzi spadek ogólnej podaży pieniądza. Z tej również przyczyny powoduje on taki brak środków. Poszczególne banki usiłują dostać gotówkę dla zaspokojenia żądań depozytariuszy, naciskając swych dłużników, by spłacili pożyczki i odmawiając ich odnowienia lub udzielenia dodatkowych pożyczek. Dłużnicy jako całość nie mają się do kogo zwrócić, tak więc banki upadają i biznes także. (Friedman M. i Friedman R., 1994) 11
Materiał pomocniczy nr 5 Bank centralny (NBP) Banki centralne są instytucjami o bardzo istotnym znaczeniu dla stabilności systemu finansowego. Główne zadania banku centralnego w tym zakresie to: Dbałość o stabilność cen. Jest to główne zadanie większości banków centralnych na świecie. Jak podkreślano we wcześniejszych tekstach (Materiał 1) brak zaufania do pieniądza będący wynikiem wysokiej inflacji uniemożliwia systemowi finansowemu realizację jego podstawowych funkcji. Stabilność cen jest więc koniecznym warunkiem stabilności sektora finansowego (choć nie jest warunkiem wystarczającym). Działania mające na celu wspieranie i bezpieczeństwa i efektywności systemu płatniczego (czyli systemu rozliczeń, w którym uczestniczą banki). Starania te wspierają realizację przeze system bankowy jednej z jego podstawowej funkcji (omawianej wcześniej), czyli sprawnej i bezpiecznej realizacji transakcji między podmiotami życia gospodarczego. W ramach tych działań NBP prowadzi system rozliczeń o nazwie SOR- BNET, wydaje regulacje dotyczące zasad jego funkcjonowania, a także monitoruje go, dbając o bezpieczeństwo jego funkcjonowania. Pożyczkodawca ostatniej instancji. Funkcja ta oznacza możliwość zasilenia przez bank centralny banku komercyjnego (lub całego systemu) w środki pieniężne w sytuacji, w której napotyka on problemy z regulowaniem zobowiązań z prywatnych źródeł, wywołane niekorzystnym wstrząsem (np. paniką bankową). Warunki, w jakich może dojść do udzielenia takiej pomocy są zapisane w ustawie o NBP. Bieżące analizy stanu systemu finansowego. Analizy takie mają na celu bieżące monitorowanie zagrożeń dla systemu finansowego i przeciwdziałanie im, a także ocenę perspektyw i ewentualnych barier rozwoju sektora. W NBP działaniami tymi zajmuje się Departament Systemu Finansowego, który oprócz bieżących analiz publikuje Raport o stabilności systemu finansowego, który stanowi szczegółową ocenę jego bieżącego stanu. 12
Materiał pomocniczy nr 6 Nadzór bankowy (KNF i GINB) Głównym zadaniem nadzoru bankowego jest identyfikowanie i ograniczanie ryzyka, jakie podejmują banki. Celem tych działań jest ochrona interesów klientów banków oraz powierzonych im środków (depozytów). Nadzorowi podlegają zarówno poszczególne banki, jak i cały system. W Polsce nadzór nad działalnością banków sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego (KNF). Komisja Nadzoru Finansowego sprawuje nadzór nad sektorem bankowym, rynkiem kapitałowym, ubezpieczeniowym i emerytalnym, nadzór nad instytucjami płatniczymi i biurami usług płatniczych oraz nad instytucjami pieniądza elektronicznego. Do zadań Komisji należy ponadto: a) podejmowanie działań służących prawidłowemu funkcjonowaniu rynku finansowego; b) podejmowanie działań mających na celu rozwój rynku finansowego i jego konkurencyjności; c) podejmowanie działań edukacyjnych i informacyjnych w zakresie funkcjonowania rynku finansowego; d) udział w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w zakresie nadzoru nad rynkiem finansowym; e) stwarzanie możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów między uczestnikami rynku finansowego, w szczególności sporów wynikających ze stosunków umownych między podmiotami podlegającymi nadzorowi Komisji a odbiorcami usług świadczonych przez te podmioty; f) wykonywanie innych zadań określonych ustawami. Celem nadzoru nad rynkiem finansowym jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania tego rynku, jego stabilności, bezpieczeństwa oraz przejrzystości, zaufania do rynku finansowego, a także zapewnienie ochrony interesów uczestników tego rynku. Nadzór nad działalnością KNF sprawuje Prezes RM. 13
Materiał pomocniczy nr 7 Gwarantowanie depozytów (BFG) Głównym zadaniem instytucji gwarantujących depozyty jest ochrona interesów klientów banków, a pośrednio zmniejszenie ryzyka związanego ze skutkami opisanego wcześniej zdarzenia zwanego paniką bankową lun runem na banki. Prawna gwarancja zwrotu depozytów zwiększa bowiem zaufanie klientów i zmniejsza ich obawy o to, że utracą swoje oszczędności w wyniku bankructwa banku. To natomiast skłania ich do spokojniejszej reakcji na ewentualne informacje o problemach banku. System gwarantowania depozytów ma jednak również negatywne skutki związane z pojęciem ryzyka nadużycia (ang. moral hazard). Zabezpieczenia gwarantowane przez instytucje gwarantujące depozyty mogą bowiem skłaniać banki do podejmowania większego ryzyka w celu maksymalizacji zysku. W celu zmniejszenia tego rodzaju pokus wprowadza się różne ograniczenia udzielanej pomocy (np. tzw. limit gwarancyjny, czyli pułap, do którego zwracane są depozyty (w żadnym systemie nie są bowiem gwarantowane w 100 proc.), zróżnicowanie płaconej przez poszczególne banki składki tak, aby poziom składki uwzględniał poziom ryzyka ponoszonego przez bank). W Polsce gwarantowaniem depozytów zajmuje się Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG), w którego skład wchodzą zarówno przedstawiciele banków, jak i NBP i Ministerstwa Finansów. Udział w BFG jest obowiązkowy, co oznacza, że wszystkie banki partycypują w kosztach ewentualnego upadku jednego z nich. BFG wypełnia dwa rodzaj podstawowych funkcji Udziela wypłaty depozytów do gwarantowanej kwoty. W przypadku bankructwa banku ochronie (gwarancji) podlega łączna kwota depozytów zgromadzonych w banku przez daną osobę (lub przedsiębiorstwo). Obecnie BFG zwraca o 100 proc. środków do kwoty równowartości 100 000 euro. Udziela pomocy finansowej bankom zagrożonym upadłościom. W wielu sytuacjach koszty takiej pomocy mogą być znacznie niższe, niż koszty wypłat gwarantowanych depozytów. Podlegająca spłacie pomoc koncentruje się nie tylko na zasileniu banku środkami finansowymi lub przejęciu regulowania jego wierzytelności, lecz także kontroli wykorzystania udzielonej pomocy oraz kontroli realizacji programu naprawczego. 14
www.nbp.pl