HOLIZM W OPIECE ZDROWOTNEJ Czym jest holizm? Holizm, z greckiego holos - cały. Teoria filozoficzna, która została sformułowana przez południowoafrykańskiego polityka J. Ch. Smutsa pod koniec lat 60-tych. Stanowiła pierwszą wizję medycyny holistycznej.
Holistyczna koncepcja świata przyjmuje wszechświat jako żywy system, którego funkcjonowanie jest uwarunkowane istnieniem więzi, wzajemnych ścisłych relacji pomiędzy poszczególnymi holonami. Każdy holon stanowi niezależną całość, będąc jednocześnie zależną częścią złożonego systemu. Wyeliminowanie jednego z holonów może doprowadzić do śmierci całego systemu.
Jak należy rozumieć holizm w odniesieniu do medycyny? Wszelkiego rodzaju zjawiska, mające związek z człowiekiem oraz te, które wywierają wpływ na stan jego zdrowia, powinny być rozpatrywane jako nierozerwalna całość. Diagnostyka, leczenie oraz pielęgnowanie powinno być ukierunkowane tak, aby człowiek pozostał nierozerwalną
Koncepcja holizmu i jej wpływ na opiekę zdrowotną są szczególnie widoczne w systemowych teoriach opieki. Jedną z nich jest teoria opracowana w Stanach Zjednoczonych przez pielęgniarkę Madeleine Leininger i dotyczy opieki kulturowej, kładąc nacisk na różnorodność oraz uniwersalizm w świadczonej opiece. Model jest idealnym przykładem zobrazowania poziomów, na których mogą pojawić się bariery kulturowe w świadczeniu szeroko rozumianej opieki zdrowotnej.
MODEL WSCHODZĄCGO W SŁOŃCA transkulturowym modelu M. Leininger podkreśla znaczenie holistycznego ujmowania człowieka, na plan pierwszy wysuwając pacjenta jako istotę uwarunkowaną kulturowo. Dużą uwagę przywiązuje do kontekstu środowiskowego, wywierającego duży wpływ na ludzkie zdrowie. Dostrzega człowieka jako jednostkę posiadającą własną tożsamość oraz korzenie. Zwraca uwagę na przenikanie się uniwersalności i zróżnicowania w świadczeniu
Pierwszy poziom modelu Wymiary struktury kulturowej i społecznej. Składowe: czynniki technologiczne czynniki społeczne i ekonomiczne czynniki filozoficzne i religia czynniki polityczne i prawne czynniki edukacyjne wartości kulturowe i styl życia Wzajemne, ścisłe relacje z kontekstem środowiskowym, językiem oraz etnohistorią.
Drugi poziom modelu Systemy zdrowotne: system ludowy system zawodowy Pielęgniarka powinna łączyć oba te systemy świadcząc opiekę oraz tworzyć dogodne warunki dla troskliwości kulturowej.
Trzeci poziom modelu Podejmowane decyzje oraz działania w opiece oparte na troskliwości kulturowej. (ochrona, podtrzymywanie, dostosowanie lub negocjowanie, restrukturyzacja lub przemodelowanie w opiece).
Model nastawiony jest na działania skierowane do jednostki, rodziny, grupy, społeczeństwa a także do instytucji o różnorodnych systemach opieki zdrowotnej. Świadomość ogromu różnorodności kultur, religii oraz ich wpływu na rozumienie zdrowia, choroby, śmierci czy opieki przemawia za słusznością i dużym znaczeniem świadczenia opieki holistycznej oraz kulturowej troskliwości w obecnym czasie.
Pokonanie barier w świadczeniu opieki holistycznej stanowi wielkie wyzwanie i problem w zetknięciu z tak liczną i powszechną w obecnych czasach migracją ludności. Teoria Różnorodności i Uniwersalności Kulturowej w opiece jest idealnym narzędziem do osiągnięcia tak trudnego celu.
OBYWATELE ŚWIATA Cyganie stanowią w Europie najliczniejszą mniejszość nie terytorialną. Cyganie rozpoczęli swoją wędrówkę około IX- X wieku, w XVI byli już w całej Europie. Współcześnie, określenie Cygan Cyganie zostało zastąpione nazwą Rom - Roma uważaną za wolną od pejoratywnego znaczenia. ( Rom w języku romani oznacza człowieka,
Język Do 1763 roku wiedza na temat pochodzenia Romów była niewielka. Dopiero Istvan Valyi przypadkowo odkrył zbieżność języka cygańskiego z indyjskim. Aktualnie uważa się, że język romani należy do grupy języków indoaryjskich. Z tej samej grupy wywodzą się takie języki jak bengalski, hindi, urdu, nepalski.
W obrębie Indii Romowie posługiwali się wspólnym językiem, różnice ukształtowały się dopiero po rozpoczęciu wielkiej wędrówki. Język jakim posługiwali się pierwotnie uległ modyfikacjom zgodnie z trasą licznych wędrówek. Cyganie w Jugosławii i Rumuni zatracili zupełnie język macierzysty, używając wyłącznie języka miejscowego. Romowie hiszpańscy i angielscy posługują się językiem miejscowym, stosując wybiórczo słowa pochodzące z języka romani. Większość z pozostałych posługuje się dwoma językami: romani i językiem miejscowym.
Różnice w języku romani można zaobserwować w obrębie państwa, gdyż istnieją różne dialekty romani, zależne od przynależności do danej grupy romskiej. W Polsce istnieją cztery grupy Romów : Cyganie nizinni, wyżynni, Kalderasze i Lawari. Cyganie wyżynni Bergitka Roma, Łabance, Cyganie górscy; Cyganie nizinni Polska Roma, Pundrade Roma
Różnice między poszczególnymi grupami: dialekt języka romani obyczaje tryb życia stopień zamożności sposób zarobkowania przywiązanie do tradycji kodeks praw i zasad mentalność Zachowują jednocześnie poczucie przynależności do tego samego środowiska.
Bariery w świadczeniu opieki zdrowotnej, uwarunkowanej kulturowo. niedostateczna znajomość języka szumy komunikacyjne brak wiedzy
Etnohistoria Stosunek rdzennych mieszkańców do Romów był różny. W XVI wieku w Mołdawii, Siedmiogrodzie i na Wołoszczyźnie Cyganie byli niewolnikami (wolności zaznali dopiero około 1850 roku). Początkowo podawali się za pokutników, doświadczając serdeczności i tolerancji. Wraz ze zmianami zachodzącymi w Europie, zmianie uległ również stosunek do obcych, zwłaszcza wędrujących. Coraz częściej zaczęły się pojawiać akty prawne skierowane przeciwko nim. Cyganie prowadzący wówczas życie wędrowne, uzależnieni byli w swojej egzystencji od społeczności osiadłych. Jeśli więc nie udało się uzyskać środków do życia pracą, wróżbą czy jałmużną, pozostawała tylko kradzież jako jedyne zabezpieczenie egzystencji.
Około XVI wieku zaczęto wydawać pierwsze akty prawne, mające na celu zasymilowanie Cyganów. Powstały dekrety zakazujące koczowniczego trybu życia, kultywowania tradycji, używania języka romani. Pasmo prześladowań, szczególnie tragicznych w skutkach, miało miejsce w czasie II wojny światowej, podczas której zginęło około 500 tysięcy Romów. Stanowiło to połowę populacji Cyganów na świecie w tym okresie. W 1952 roku władze polskie postanowiły osiedlić Cyganów znajdujących się na terenie Polski, wprowadzając nakaz podjęcia stałej pracy. Wiosną 1964 roku wprowadzono definitywny zakaz wędrówek cygańskich.
Romowie byli postrzegani jako włóczędzy, żyjący bez żadnych reguł moralnych. Nazywano ich złodziejami, przestępcami, brudasami. Uważano za leniwych, groźnych, znających czarną magię. Z czasem zaczęto postrzegać Cyganów zgodnie z panującymi tendencjami romantycznymi. (beztroscy, nie przywiązujący uwagi do dóbr ziemskich, nie pragnący domu, własnej ziemi, grający skoczną muzykę i kolorowi). W taki sposób ukształtowały się dwa standardowe wizerunki Cyganów, które przetrwały aż po dzień dzisiejszy.
Bariery w świadczeniu opieki zdrowotnej uwarunkowanej kulturowo. relacje oparte na stereotypach brak wzajemnego zaufania złe doświadczenia lęk wyzwalający agresję
Ludzkie zdrowie ulega wpływom wielu elementów, takich jak: uwarunkowania kulturowe wzorce wyniesione z domu rodzinnego wykształcenie zawód status ekonomiczny wiek i płeć osobowość
Postawy zdrowotne kształtowane są systematycznie w procesie socjalizacji. Szeroki zakres wpływów w tym obszarze mają wzory kulturowe, obowiązujące w danym społeczeństwie.
Zdrowie, choroba, zachowania zdrowotne, zagrożenie utratą zdrowia, reakcja na chorobę, stosunek do osób chorych i niepełnosprawnych, obawy i lęki, są rozumiane i wyrażane zależnie od specyfiki danej kultury.
Dziękuję za uwagę Elżbieta Kwatera