Wspieramy w ciężkiej chorobie, aby cieszyć się każdą chwilą PORADNIK zdrowego żywienia w chorobie Stowarzyszenie Przyjaciół Chorych Hospicjum im. Jana Pawła II w Żorach Opracowanie: Magdalena Olborska dietetyk kliniczny L i p i e c 2 0 1 6 1
Najważniejsze ogólne zalecenia żywieniowe dla osób z chorobą nowotworową 1. Należy spożywać 4-5 niewielkich objętościowo posiłków dziennie, w odstępach 3-4 godzinnych. 2. Posiłki powinny być urozmaicone, estetycznie podane, mieć atrakcyjny smak i zapach. 3. Komponując posiłki, należy uwzględnić produkty i potrawy, które chory lubi i akceptuje. 4. W skład każdego posiłku powinny wchodzić pokarmy bogate w białko (np. chude mięso, ryby, jaja, chude lub półtłuste sery twarogowe, jogurty, kefiry, maślanki). 5. Źródłem węglowodanów powinny być pełnoziarniste produkty zbożowe (kasze, makarony, pieczywo) oraz warzywa i owoce. 6. Należy całkowicie wyeliminować cukier rafinowany i drastycznie ograniczyć słodycze i inne pokarmy zawierające cukier. 7. Spożywać duże ilości warzyw kapustnych (kapusta, kalafior, brokuły, brukselka), cebulowych (czosnek, cebula, szczypiorek, szalotka) i nasiona roślin strączkowych o ile są dobrze tolerowane. 8. Temperatura potraw powinna być zbliżona do pokojowej należy unikać potraw gorących i bardzo zimnych. 9. Ważna jest ilość płynów wypijanych w ciągu doby co najmniej 2 litry (woda, zielona herbata, kompoty, rozcieńczone soki owocowe naturalne). 10. Jeść potrawy przygotowane poprzez gotowanie w wodzie, na parze, duszenie, bez obsmażania. Wyeliminować potrawy smażone, pieczone, grillowane, wędzone, peklowane, konserwowane, marynowane i mocno solone. 11. Stosować tłuszcze pochodzenia roślinnego, oleje tłoczone na zimno. 12. Unikać potraw, które są przez chorego źle tolerowane i powodują powstawanie dolegliwości. 13. W trakcie leczenia przeciwnowotworowego całkowicie wyeliminować spożycie alkoholu. 14. Naczelną zasadą powinno być indywidualne dostosowanie diety do każdego chorego, w zależności od rodzaju i zaawansowania choroby, a także zapotrzebowania organizmu na poszczególne składniki pokarmowe. 2
Zasady zdrowego żywienia związane z Piramidą Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej Spożywaj posiłki regularnie (4-5 posiłków, co 3-4 godziny). Warzywa i owoce spożywaj jak najczęściej. Pamiętaj o proporcjach: 3/4 warzywa i 1/4 owoce. Codziennie spożywaj co najmniej 2 duże szklanki mleka. Możesz je zastąpić jogurtem, kefirem i - częściowo - serem. Spożywaj produkty zbożowe, zwłaszcza pełnoziarniste. Ograniczaj spożycie mięsa (zwłaszcza czerwonego) oraz przetworzonych produktów mięsnych. Jedz ryby, nasiona roślin strączkowych i jaja. Unikaj spożycia tłuszczów pochodzenia zwierzęcego. Zastąp je olejami roślinnymi. Unikaj cukru oraz słodyczy. Zastąp je orzechami i owocami. Ograniczaj spożycie soli nie dosalaj potraw i kupuj produkty z niską zawartością soli. Używaj ziół mają cenne składniki i poprawiają smak. Pij co najmniej 1,5 litra wody dziennie. Nie spożywaj alkoholu. 3
Rola żywienia w leczeniu nowotworów złośliwych Sposób żywienia jest jednym z najważniejszych aspektów stylu życia, które mają wpływ na stan zdrowia. Około 30-40% nowotworów złośliwych ma związek ze sposobem odżywiania (tzw. nowotwory dietozależne). Uodowodnino związek diety z nowotworami: rak piersi, jajnika, jelita grubego, rak prostaty. Odpowiednio zbilansowana dieta dostarcza organizmowi niezbędnych składników odżywczych we właściwych proporcjach. Właściwy stan odżywienia i sposób odżywiania jest niezwykle istotny dla zachowania zdrowia, tym bardziej ma ogromne znaczenie w walce z chorobą nowotworową. W chorobie nowotworowej zapotrzebowanie na energię i niektóre składniki odżywcze wzrasta o około 20%. Wynika to z nasilonego metabolizmu (obecność guza nowotworowego) oraz z mobilizacji układu immunologicznego do walki z chorobą. Zapotrzebowanie energetyczne u dorosłych pacjentów onkologicznych wynosi: przeciętnie 30-35 kcal/kg masy ciała na dobę, u osób wyniszczonych 40-45 kcal/kg. u chorych leżących może być ono mniejsze i wynosić, podobnie jak u osób zdrowych, 20-25 kcal/kg należnej masy ciała na dobę. Na co zwrócić uwagę w diecie chorego? Dziennie zapotrzebowanie organizmu na białko wzrasta do 15-20% energii ogółem. Szczególnie ważne jest dostarczanie białko pełnowartościowego tak, aby proporcja pomiędzy białkiem pochodzenia zwierzęcego (mięso, ryby, jaja, produkty mleczne) i roślinnego (produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych) wynosiła 1:1. Węglowodany w diecie osób chorych na nowotwory powinny stanowić blisko 55% energii ogółem. Optymalnym ich źródłem są pełnoziarniste produkty zbożowe (kasze, ryż, makarony), warzywa i owoce. Odpowiednia ilość węglowodanów jest konieczna, aby białko mogło być zużywane na potrzeby budulcowe, a nie energetyczne. Ograniczyć do minimum (najlepiej całkowicie wyeliminować!) przyjmowanie węglowodanów prostych znajdujących się w cukrze, słodyczach, ciastach, dżemach itp. Spożycie tłuszczów u pacjenta chorego na nowotwór powinno zapewniać nie więcej niż 25-20% dziennego zapotrzebowania energetycznego. Należy unikać tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, które są źródłem dużej ilości nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu (tłuste mięso wieprzowe i wołowe, podroby, tłuste sery). Źródłem tłuszczu w diecie pacjenta onkologicznego powinny być: chude mięso drobiowe bez skóry, cielęcina, mięso z królika, ryby, oleje roślinne, orzechy i nasiona. Szczególną rolę odgrywają wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WKT), a zwłaszcza kwasy tłuszczowe z rodziny n-3, które zmniejszają stan zapalny w organizmie, stabilizują wydatki energetyczne (co sprzyja spowolnieniu procesu nowotworowego, hamowaniu powstawania przerzutów oraz powstawania wyniszczenia nowotworowego). Dobrym źródłem WKT są: olej rzepakowy, oliwa z oliwek, ryby morskie, orzechy, kakao. 4
Zwiększeniu ulega zapotrzebowanie organizmu na antyoksydanty (przeciutleniacze), witamy C i E, beta-karoten, mikroelementy. Antyoksydanty mają zdolność blokowania wolnych rodników i neutralizowania ich szkodliwego działania uszkadzania błon komórkowych. Antyoksydanty zaleca się dostarczać w naturalnej postaci z pożywieniem. Nie zaleca się uzupełniania witamin, mikroelementów i antyoksydantów w postaci preparatów farmaceutycznych. Stowarzyszenie Przyjaciół Chorych Hospicjum im. Jana Pawła II w Żorach ul. Promienna 4 44-240 Żory tel./fax (+48) 32 43 50 466 e-mail hospicjum@hospicjumzory.pl Administracja (+48) 660 744 328 Wolontariat (+48) 660 745 844 5 KRS 00 00 159 454