Polityka monetarna Unii Europejskiej dr Joanna Wolszczak-Derlacz Wykład 13 Polityka fiskalna w Unii Walutowej http://www.zie.pg.gda.pl/~jwo/ email: jwo@zie.pg.gda.pl
1. Jaka jest rola polityki fiskalnej w Unii Walutowej 2. Czy polityki krajów UGiW mogą być niezależne? 3. Czy Unia Walutowa zmniejsza czy zwiększa dyscyplinę fiskalną poszczególnych krajów członkowskich
Polityka fiskalna polityka budżetowa oddziaływanie na sektor finansów publicznych decyzje dotyczące dochodów i wydatków budżetów występujących na wszystkich szczeblach władzy publicznej (centralnej, regionalnej i lokalnej), a także w odniesieniu do systemu ubezpieczeń społecznych obejmuje nie tylko dochody (np. z podatków), ale i wydatki sektora finansów publicznych jedna z głównych polityk makroekonomicznych państwa
Polityka fiskalna a unia walutowa Źródło: Raport na temat pełnego uczestnictwa Polski w UGiW, NBP
Polityka fiskalna a teoria OOW Francja Niemcy P F P G S G S F D F D G D F D G Y F Y G
Szok asymetryczny Dwa przypadki: 1. Francja i Niemcy tworzą unię walutową z unią budżetową (wspólny budżet i wspólna polityka fiskalna) 2. Francja i Niemcy tworzą unię walutową bez unii budżetowej
ad 1. UW + unia fiskalna Wspólny budżet działa jak mechanizm zabezpieczający Gdy nastąpi szok asymetryczny, następuje automatyczna redystrybucja z G do Fr (G: wpływy wzrastają, F; spadek wpływów np. z podatków) risk sharing podział ryzyka Wspólny budżet redukuje słabość całego systemu Centralizacja = wspólne papiery wartościowe European bonds
ad 2. UW bez unii fiskalnej W przypadku szoku asymetrycznego - we Francji: deficyt budżetowy i wzrost długu publicznego, - w Niemczech redukcja deficytu i długu publicznego. Zdecentralizowany system zabezpieczeń: Jeśli rynki finansowe są zintegrowane, pożyczki dla F. są ułatwione poprzez wzrost oszczędności w G. Pożyczka=problem dla przyszłych pokoleń!
Teoria OOW a Euroland Wg teorii OOW: znaczna część budżetów krajowych powinna być przekazywana na szczebel scentralizowany całej unii, by umożliwić mechanizm risk sharing i zredukować koszty UW jeżeli nie jest to możliwe, to powinna być pozostawiona duża elastyczność polityk fiskalnych poszczególnych państw, jako mechanizmu dostosowywawczego W praktyce (strefa euro): Nie zastosowano zaleceń OOW Sztywne reguły dot. kryteriów fiskalnych
Analiza formalna: utrzymanie stałego długu w relacji do PKB Wzrost deficytu budżetowego prowadzi do wzrostu długu publicznego i wzrostu kosztów jego obsługi Równanie ograniczenia budżetowego: (G T) + rb = db/dt + dm/dt M ] Gdzie: G wydatki budżetowe państwa (bez odsetek od długu publicznego) T przychody budżetowe z podatków r stopa procentowa obsługi istniejącego długu publicznego B wielkość długu publicznego M wielkość bazy monetarnej (G - T) deficyt pierwotny rb koszt obsługi długu publicznego Deficyt budżetowy może być finansowany albo poprzez emisję długu publicznego (db/dt) albo poprzez emisję pieniądza dm/dt. [( G T ) rb B
Dynamika akumulacji długu publicznego [ G T rb B M ] Z równania można przejść na zapis w relacji do PKB: (g t) rb b bx m gdzie: b=b/y - relacja długu publicznego do PKB g = G/Y t = T/Y x Y Y b ( g t) ( r x) b m stopa wzrostu PKB
b ( g t) ( r x) b m jesli m 0, to b ( g t) ( r x) b Gdy stopa procentowa obsługi długu publicznego przekroczy stopę wzrostu PKB (czyli gdy r>x), to, ceteris paribus, b - relacja długu do PKB będzie rosła Dynamika wzrostu relacji długu do PKB może być zahamowana, jeśli deficyt pierwotny w relacji do PKB (g-t) przemieni się w nadwyżkę
Utrzymanie stałego długu w relacji do PKB Relacja długu do PKB utrzyma się na ustalonym poziomie, jeśli: Jeśli nominalna stopa %jest wyższa od nominalnej stopy wzrostu gospodarczego (r>x), to: albo mamy nadwyżkę (t > g) albo kreacja pieniądza jest wysoka m g t b x r b ) ( ) ( 0 m b x r t g b ) ( ) (
Ważny wniosek: jeśli kraj ma dług z przeszłości, to teraz musi mieć dużą nadwyżkę, żeby uniknąć wzrostu relacji długu publicznego do PKB Czyli kraj musi zredukować wydatki i/lub podwyższyć podatki
Deficyt budżetowy (%PKB) w wybranych krajach (1979 2007) 16 14 12 Belgium Italy Netherlands 10 8 6 4 2 0-2 -4 1980 1983 1986 1989 1992 1995 1998 2001 2004 2007 Źródło: de Grauwe P, 2012, OUP 15
160 140 Dług publiczny (% PKB) Belgium Italy Netherlands 120 Government debt (% GDP) 100 80 60 40 20 0 1980 1983 1986 1989 1992 1995 1998 2001 2004 2007 Źródło: de Grauwe P, 2012, OUP 2012/2013 Polityka monetarna W12 16
8 6 Nadwyżka budżetowa, wyłączając płatności odsetkowe (% PKB) Belgium Italy Netherlands 4 2 0-2 -4-6 -8 1980 1983 1986 1989 1992 1995 1998 2001 2004 2007 Źródło: de Grauwe P, 2012, OUP 2012/2013 Polityka monetarna W12 17
Doświadczenia tych krajów pokazują, że duży deficyt prowadzi szybko do wzrostu długu w relacji do PKB Potrzebne są rozwiązania dot. dyscypliny fiskalnej w strefie euro Kryteria konwergencji Pakt Stabilizacji i Rozwoju
Pakt Stabilności i Wzrostu (1) Stability and Growth Pact: uchwalony w 1997 r., zaczął obowiązywać od 1999 r., póżniejsze modyfikacje (np.2005r.) Pakt stanowi zabezpieczenie dla krajów będących w strefie euro przed nadmiernymi deficytami budżetowymi Główny element : określenie dla krajów strefy euro średnioterminowego celu w postaci równowagi budżetowej (jeszcze lepiej: nadwyżki budżetowej) Cel realny?
Pakt Stabilności i Wzrostu (2) Główne zasady: Kraje mają dążyć do utrzymania zbilansowanego budżetu lub nadwyżki ( close to balance or in surplus ) Jeśli deficyt przekroczy > 3% PKB kary (do 0.5%GDP). Sankcje te nie będą stosowane w sytuacji, gdy w danym państwie wystąpi katastrofa naturalna lub recesja gospodarcza charakteryzująca się spadkiem PKB większym niż 2%.
Argumenty za zaostrzoną dyscypliną fiskalną krajów w strefie euro Wzrost długu publicznego danego kraju negatywnie wpływa na pozostałych członków strefy euro Kraj musi pożyczać pieniądze na rynkach kapitałowych oferując wyższą stopę % przyczyniając się do wzrostu stopy procentowej w całej unii, a to zwiększa obciążenie pozostałych krajów Wzrost stopy procentowej będzie wywierać presję na EBC na złagodzenie polityki pieniężnej
Dług publiczny (%PKB) Porównanie : strefa euro, US, UK Źródło: de Grauwe P, 2012, OUP
Debt crisis Rosnący dług publiczny w relacji do PKB w niektórych krajach Źródło: de Grauwe P, 2012, OUP 2012/2013 Polityka monetarna W12 23
sovereign debt crisis i stopy procentowe (obligacje 10letnie) krajów w strefie euro Debt crisis Dramatyczny wzrost w zróżnicowaniu oprocentowania obligacji różnych krajów Źródło: de Grauwe P, 2012, OUP 24
Kryzys finansowy, kryzysy budżetowe a emisja wspólnych eurobonds? Rozwiązanie atrakcyjne dla niewypłacalnych krajów borykających się z kryzysem (parasol krajów w lepszej kondycji budżetowej) Poprzez emisję wspólnych papierów dłużnych, kraje strefy euro byłyby wspólnie odpowiedzialne za dług, który razem wyemitowały Cel: uspokojenie rynków i korzyści dla krajów w kryzysie Problem: free riding?
Reguły fiskalne w Polsce Źródło: Raport na temat pełnego uczestnictwa Polski w UGiW, NBP
Wnioski Dwa poglądy na temat polityki fiskalnej w unii walutowej: Władze krajowe powinny mieć możliwość prowadzenia elastycznej i autonomicznej polityki fiskalnej (teoria OOW) Prowadzenie polityki fiskalnej powinno być zdyscyplinowane regułami formalnymi Pakt S.W krytykowany za zbytnią sztywność Na skutek kryzysy budżetowego w wielu krajach, dyscyplina fiskalna została zaostrzona Reakcje rynków na kryzys krajów z nadmiernym długiem publicznym ryzyko bankructwa
Pytania: -Czy według teorii OOW polityka fiskalna powinna być poddawana wspólnym zasadom? -Co to jest Pakt Stabilizacji i Wzrostu?
Źródła: -De Grauwe P. (2003) Unia Walutowa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne -Materiały do książki De Grauwe P. (2003) Unia Walutowa