dr hab. Tomasz Nieborak Wydział Prawa i Administracji UAM w Poznaniu Katedra Prawa Finansowego

Transkrypt

1 dr hab. Tomasz Nieborak Wydział Prawa i Administracji UAM w Poznaniu Katedra Prawa Finansowego

2 Pojęcie integracji Integracja to proces scalania grupy elementów, który ma miejsce w ramach poszczególnych gałęzi gospodarki, regionów, jak również całych gospodarek narodowych oraz ich grup. W wyniku tego łączenia osiągany jest efekt synergii. Nowy organizm staje się efektywniejszy niż wynikałoby to ze zwykłej sumy poszczególnych części składowych.

3 Integracja gospodarcza a integracja monetarna

4 Integracja gospodarcza a integracja monetarna Według B. Balassy integracja gospodarcza w państwach o gospodarce rynkowej składa się z pięciu etapów. Są to: strefa wolnego handlu istotą tej strefy jest całkowite zniesienie ceł oraz innych ograniczeń w handlu pomiędzy państwami należącymi do strefy; unia celna w ramach unii celnej kraje współpracujące ze sobą ujednolicają cła we współpracy z państwami trzecimi; wspólny rynek pełna swoboda przepływu towaru, usług, kapitału i siły roboczej; unia walutowa i gospodarcza zawiera wszystkie elementy wykształcone w trakcie wcześniejszych etapów oraz pełną koordynację pozostałych dziedzin polityki ekonomicznej m.in. polityki pieniężnej, fiskalnej, rolnej, energetycznej, itd.; unia polityczna ostateczny element dopełniający proces integracji pomiędzy państwami zaangażowanymi.

5 Integracja monetarna L. Oręziak postrzega integrację monetarną nie tylko jako proces ekonomiczny, ale również polityczny. Polityka pieniężna jest elementem suwerennej władzy państwowej, a w przypadku procesu integracyjnego uprawnienia do jej prowadzenia przesuwane są na szczebel ponadnarodowy.

6 Unia monetarna aspekt teoretyczny Teoria optymalnego obszaru walutowego, Koncepcja kosztów i korzyści (cost and benefits approach), Teoria endogeniczności kryteriów optymalnego obszaru walutowego.

7 Teoria optymalnego obszaru walutowego R.A. Mundell Na teorię tę składają się następujące elementy: mobilność czynników produkcji, stopień otwartości gospodarki, dywersyfikacja produkcji, integracja rynku finansowego.

8 Geneza Unii Gospodarczej i Walutowej Viktor Hugo: Pieniądz kontynentalny, metalowy oraz papierowy, dla którego oparciem byłby kapitał całej Europy, a motorem nieskrępowana aktywność 200 mln. ludzi... Żadnych granic! Ren dla wszystkich! Bądźmy jedną Republiką, bądźmy Stanami Zjednoczonymi Europy, bądźmy kontynentalną federacją, wolnością europejską, bądźmy pokojem światowym! (przemówienie w Zgromadzeniu Narodowym, 1 marca 1871)

9 Geneza Unii Gospodarczej i Walutowej Unie walutowe w przeszłości System z Bretton Woods Traktat ustanawiający EWG z 1957 roku Plan Wernera Propozycja R. A. Mundella z 1969 roku stworzenia waluty o nazwie EUROPA Wydarzenia lat 70-tych XX wieku

10 Geneza Unii Gospodarczej i Walutowej WprowadzenieProgramu Wspólnego Rynku w 1985 roku, którego korzyści nie będą możliwe do osiągnięcia dopóki zmieniają się kursy walut. Syndrom "niemożliwego trójkąta": wolny przepływ kapitału, stabilność kursów walut oraz niezależna polityka monetarna są niekompatybilne w długim czasie. Raport Delorsa Traktat z Maastricht

11 Wprowadzanie UGiW

12 Kryteria członkostwa w Unii Gospodarczej i Walutowej Kryteria określone przez Radę Europejską na szczycie w Kopenhadze w czerwcu 1993 roku odnoszą się do krajów kandydujących do Unii Europejskiej oraz Unii Gospodarczej i Walutowej, a także stanowią wyjściowe warunki, które muszą być spełnione przed przystąpieniem. Według tzw. kryteriów kopenhaskich od państw kandydujących do UE i UGW oczekuje się spełnienia określonych warunków w okresie przed przystąpieniem: stabilności instytucji gwarantujących demokrację, poszanowania praw człowieka 1 praw mniejszości, istnienia gospodarki wolnorynkowej oraz zdolności do funkcjonowania w warunkach silnej konkurencji w ramach jednolitego rynku UE.

13 Kryteria Konwergencji z Maastricht Państwa zamierzające przystąpić do UGiW muszą spełnić określone warunki, zwane kryteriami konwergencji (convergence criteria) znane są także pod nazwą kryteriów zbieżności albo kryteriów z Maastricht.

14 Kryteria konwergencji z Maastricht Kryteria pieniężne (monetarne): średnią stopę inflacji w ciągu roku poprzedzającego akcesję do UGW nie wyższą niż 1,5 punktu procentowego od pułapu wyznaczonego przez średni poziom inflacji obliczony dla trzech państw o najniższej inflacji w Unii Europejskiej, średnią nominalną długoterminową stopę procentową nie wyższą niż 2 punkty procentowe od poziomu wyznaczonego przez średni poziom odpowiednich stóp procentowych w trzech krajach o najniższej stopie inflacji w Unii Europejskiej, stabilny kurs walutowy w ciągu dwóch lat poprzedzających akcesję kraju do UGW - oznacza to udział w mechanizmie kursowym Europejskiego Systemu Walutowego; dokładniej, dany kraj powinien przestrzegać normalnego przedziału wahań (+/- 15%) swojej waluty w ramach ogólnounijnego systemu ERM II, nie może również w tym czasie dokonać samodzielnej dewaluacji własnej waluty wobec waluty innego kraju Unii Europejskiej. Może natomiast dokonać jej rewaluacji.

15 Kryteria konwergencji z Maastricht Kryteria fiskalne: deficyt budżetowy mierzony w roku poprzedzającym ocenę w cenach rynkowych nieprzekraczający 3% PKB danego kraju, dług publiczny w roku poprzedzającym ocenę nieprzekraczający 60% PKB danego kraju. Kryteria prawne: Warunkiem udziału w UGW jest również niezależność banku centralnego (funkcjonalna, finansowa, osobista).

16 Stabilność cen Pojęcie STABILNOŚCI CEN Zgodnie z unijną definicją, dany kraj spełnia kryterium stabilności cen, gdy jego średnioroczna inflacja (liczona jako 12-miesięczna średnia ruchoma, mierzona indeksem HICP - ang. Harmonised Index of Consumer Prices) nie przekracza tzw. wartości referencyjnej. Wartość ta wyznaczana jest na podstawie średniej arytmetycznej z inflacji w trzech krajach UE najlepszych pod względem stabilności cen (ang. the three bestperforming Member States in terms of price stability), powiększonej o 1,5 pkt. proc.

17 Stabilność cen wybieramy trzy kraje UE o najniższej (nieujemnej) średniorocznej stopie inflacji HICP W październiku 2009 r. były to: Hiszpania (0,0%), Francja (0,2%) oraz Niemcy(0,4%) obliczamy średnią arytmetyczną z tych stóp inflacji (0,0% + 0,2% + 0,4%) / 3 = 0,2% dodajemy do tak obliczonej średniej 1,5 pkt. proc. uzyskując wartość referencyjną dla kryterium stabilności cen 0,2% + 1,5 pkt. proc. = 1,7% sprawdzamy, czy średnioroczna inflacja w kraju kandydującym do strefy euro nie przekracza wartości referencyjnej. Jeśli nie, to kraj ten spełnia kryterium stabilności cen. W Polsce średnioroczna inflacja (mierzona indeksem HICP) w październiku 2009 r. wyniosła 3,9%, tj. więcej niż wartość referencyjna 1,7%, a więc Polska nie spełniła w tym okresie kryterium stabilności cen.

18 Stopy procentowe Pojęcie STÓP PROCENTOWYCH Stopa procentowa jest to rynkowy koszt kapitału, albo inaczej cena, którą płaci się za pożyczenie kapitału na określony czas. Koszt ten wyraża się zazwyczaj jako procent od pożyczonej sumy, mierzony w ujęciu rocznym (tzn. gdyby suma została pożyczona i zwrócona dokładnie po roku). Stopa krótkoterminowa a stopa długoterminowa (zazwyczaj stopę oprocentowania 10-letnich obligacji skarbowych).

19 Stopy procentowe wybieramy trzy kraje UE o najniższej (nieujemnej) średniorocznej stopie inflacji HICP W październiku 2009 r. były to: Hiszpania 4,0%, Francja 3,7%; Niemcy 3,2% obliczamy średnią arytmetyczną ze stóp procentowych w krajach referencyjnych: [4% (w Hiszpanii) + 3,7% (we Francji) + 3,2% (w Niemczech)]/ 3 3,6% dodajemy do tak obliczonej średniej 2,0 pkt. proc. uzyskując wartość referencyjną dla kryterium długoterminowych stóp procentowych: 3,6% + 2,0 pkt. proc. = 5,6% sprawdzamy, czy średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa w kraju kandydującym do strefy euro nie przekracza wartości referencyjnej. Jeśli nie, to kraj ten spełnia kryterium długoterminowych stóp procentowych. W Polsce średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa w październiku br. wyniosła 6,1%, tj. więcej niż wartość referencyjna 5,6%, a więc Polska nie spełniła w tym okresie również kryterium długoterminowych stóp procentowych.

20 Kurs walutowy Główny powód utrzymania stabilności waluty w okresie dwóch lat w ramach ERMII przed samym przystąpieniem do UGW jest jasny. Ma to przeciwdziałać manipulowaniu przy kursie walutowym dla osiągnięcia własnych korzyści np. deprecjonowania dla poprawienia pozycji konkurencyjnej.

21 Stabilność budżetu jako kryterium zbieżności Deficyt a dług publiczny Według De Grauwea, poziom 3% deficytu budżetowego i 60% długu publicznego można wytłumaczyć przy użyciu wzoru determinującego poziom deficytu budżetowego niezbędnego dla stabilizacji długu publicznego, d = gb gdzie b jest poziomem, na którym dług publiczny powinien zostać ustabilizowany (w procentach PKB;, g jest poziomem wzrostu nominalnego PKB i d jest poziomem deficytu budżetowego (w % PKB).

22 Niezależność banku centralnego Pojęcie Rodzaje: - Instytucjonalna - Funkcjonalna - Finansowa - Organizacyjna Aspekt przedmiotowy (responsibility) i podmiotowy (accountability)

23 Pakt Stabilności i Wzrostu Ukształtowanie się europejskiej koncepcji stabilności i wzrostu Wzorce niemieckie Droga do Paktu Stabilności i Wzrostu przed Maastricht Przyjęcie PSiW w 1997 roku

24 Pakt Stabilności i Wzrostu Państwa strefy euro i spoza tej strefy Państwa objęte klauzulą opt-out i derogacją Ogólne Wytyczne Polityki Gospodarczej (Broad Economic Policy Guidelines)

25 Pakt Stabilności i Wzrostu Podstawy prawne: Uchwała Rady Europejskiej z r. (Dz. Urz. WE 1997 C 236/1). Państwa zadeklarowały w niej unikanie deficytów budżetowych; Rozporządzenie Rady 1466/97 z r. w sprawie wzmocnienia nadzoru nad sytuacją budżetową i koordynacji polityk gospodarczych (Dz. Urz. WE 1997 L 209/1). Rozporządzenie Rady WE 1467/97 z r. w sprawie przyspieszenia wyjaśnienia stosowania procedury nadmiernego deficytu (Dz. Urz. WE 1997 L 209/6 ze zm. w 2005 r.).

26 Pakt Stabilności i Wzrostu Programy stabilizacyjne a programy zbieżności gospodarczej Procedura nadmiernego deficytu Sankcje - Zalecenia niejawne - Podanie informacji do wiadomości publicznej - Sankcje finansowe

27 PSiW a UGiW PSiW jest szczególnie ważny dla funkcjonowania Unii Gospodarczej i Walutowej, gdzie wysokie deficyty i rosnące zadłużenie prowadzące do niestabilnych finansów publicznych w niektórych krajach członkowskich może mieć negatywny gospodarczy wpływ na inne kraje i odbić się na wspólnym kształtowaniu polityki pieniężnej.

28 Dziękuję za uwagę!

29 Cytowana literatura Jurek M., Marszałek P., Pieniądz, polityka pieniężna i systemy kursowe. Współczesne teorie i rozwiązania praktyczne, Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznań Kowalewski P., Euro a międzynarodowy system walutowy, TWIGGER, Warszawa Latoszek E., Etapy integracji walutowej w Unii Europejskiej, w: Bank i Kredyt, nr Mucha-Leszko B., Strefa euro, Wydawnictwo UMCS, Lublin Nowak-Far A., Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa Nowak-Far A., Pakt Stabilności i Wzrostu. Funkcje, działanie i przyszłość, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa Oręziak L., Euro nowy pieniądz, PWN, Warszawa Oręziak L., Finanse Unii Europejskiej, PWN, Warszawa Pronobis M., Polska w strefie euro, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa Wójcik C., Integracja ze strefą euro, PWN, Warszawa 2008.