NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Rzeszowie ul. Kraszewskiego 8, 35-016 Rzeszów Rzeszów, dnia lipca 2008 r. LRZ- 41005-1-08 P/08/043 Pan Janusz Teper Prezes Zarządu Elektrowni Stalowa Wola S.A. Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli (t. j. Dz. U. z 2007 r., Nr 231, poz. 1701), zwanej dalej ustawą o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Rzeszowie przeprowadziła kontrolę Elektrowni Stalowa Wola S.A. w zakresie przebiegu procesu restrukturyzacji Elektrowni w ramach Restrukturyzacji sektora energetyki w latach 2005 2007. W związku z kontrolą, której wyniki przedstawiono w protokole kontroli podpisanym w dniu 3 czerwca 2008 r., NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 60 ust. 1 ustawy o NIK, przekazuje Panu Prezesowi niniejsze WYSTĄPIENIE POKONTROLNE NajwyŜsza Izba Kontroli pozytywnie ocenia przeprowadzony proces restrukturyzacji Elektrowni w ramach Restrukturyzacji sektora energetycznego w latach 2005-2007. Stwierdzono, Ŝe Elektrownia prawidłowo realizowała decyzje Ministra Skarbu Państwa w zakresie restrukturyzacji sektora energetyki w latach 2005-2007 i przeprowadzenia konsolidacji w ramach tworzonych grup energetycznych. Początkowo, wg programu przyjętego przez Radę Ministrów w czerwcu 2005 r., Elektrownia miała zostać skonsolidowana z Rzeszowskim Zakładem Energetycznym S. A. ( RZE ), pod firmą Energetyka Podkarpacka S. A. ( EP ). Do konsolidacji tej nie doszło jednak, wskutek braku decyzji Ministra Skarbu Państwa o wniesieniu majątku Elektrowni do EP. 1
Proces konsolidacji Elektrowni przeprowadzony został na podstawie kolejnego programu dla energetyki, przyjętego przez Radę Ministrów w marcu 2006 r., zwanego dalej programem dla energetyki. Elektrownię skonsolidowano w ramach Południowego Koncernu Energetycznego ( PKE ). W ramach konsolidacji przez Skarb Państwa, ENION S. A. w Krakowie, ENERGIA - PRO Koncern Energetyczny we Wrocławiu oraz Elektrownię zawiązana została spółka Energetyka Południe S. A. z siedzibą w Katowicach. Proces konsolidacji trwał od maja do grudnia 2006 r. Energetyka Południe S. A. przyjęła nazwę TAURON Polska Energia S. A. zwana dalej TAURON. Skonsolidowanie Elektrowni z grupą kapitałową TAURON miało charakter procesu konsolidacji kapitałowej, w wyniku wniesienia przez Ministra Skarbu Państwa 85% akcji objętych przez Skarb Państwa i pokrytych w całości wkładem niepienięŝnym w postaci 19.550 tys. akcji zwykłych imiennych. Proces konsolidacji nie spowodował zmian w mocach wytwórczych Elektrowni, wynoszących 331 WMe i 341 MWt. RównieŜ nie wystąpiły zmiany w finansowych składnikach majątku Elektrowni. Wartość aktywów Elektrowni wynosiła wówczas 330,4 mln zł, w tym rzeczowych aktywów trwałych 197,2 mln zł, zaś kapitału podstawowego- 230 mln. zł. Wartość rynkowa Elektrowni wyceniona została na dzień 30 czerwca 2006 r. na 559 mln zł. Wyceny dokonano zgodnie ze zleceniem PKE, na podstawie zdyskontowanych przepływów pienięŝnych, mnoŝników rynkowych i mnoŝników transakcyjnych. Wycenę zaakceptował Zarząd Elektrowni. W ocenie NajwyŜszej Izby Kontroli efektywna działalność Elektrowni, w warunkach w jakich nastąpiła konsolidacja z grupą kapitałową, uzaleŝniona jest od dokonania szeroko pojętego rozwoju warunków wytwórczych energii, pozwalających na wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii i zwiększenie produkcji z odnawialnych źródeł energii, wzrost produkcji ciepła w kogeneracji, poprawienie efektywności wytwarzania energii, w tym sprostanie rosnącej konkurencyjności na rynku energii elektrycznej, a takŝe przystosowanie dotychczasowych warunków wytwarzania energii do wymagań chroniących środowisko naturalne. Stwierdzono, Ŝe dotychczasowe działania Elektrowni uwzględniały powyŝsze cele, w granicach jej zdolności finansowych i organizacyjnych. Realizowano je na podstawie przyjętej strategii rozwoju Elektrowni, a takŝe programu restrukturyzacji. Były to głównie zadania inwestycyjne polegające na modernizacji i ulepszaniu środków trwałych wykorzystywanych do wytwarzania energii, przy zastosowaniu odnawialnych źródeł energii. ZałoŜone w programie restrukturyzacyjnym oraz w strategii rozwoju zadania inwestycyjne wykonane zostały w całości. Do rzeczowego zakresu zrealizowanych przez Elektrownię inwestycji naleŝało 35 zadań wykonanych w 2005 r., w tym 24 zadania związane były bezpośrednio 2
z warunkami wytwarzania energii. W 2006 r. wykonano 34 zadania, w tym 18 zadań związanych było bezpośrednio z wytwarzaniem energii. W 2007 r. wykonano 46 zadań, w tym 33 to zadania związane bezpośrednio z wytwarzaniem energii elektrycznej. Łączne koszty tych zadań w okresie objętym kontrolą wyniosły 77.998.706 zł i pokryte zostały środkami własnymi Elektrowni do wysokości 68.548.706 zł, zaś pozostała część, tj. 9.450.000 zł zrefundowana została środkami Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego ( EFRR ) - do wysokości 6.615.000 zł oraz środkami Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ( NFOŚiGW ) - do wysokości 2.285.000 zł. NajwyŜsza Izba Kontroli pozytywnie ocenia wykorzystanie przez Elektrownię środków z EFRR i NFOŚiGW przy realizacji zadań inwestycyjnych, jak równieŝ rzetelne rozliczenie tych środków, tj. na podstawie umowy z 2 października 2006 r. o dofinansowanie zadań polegających na rozbudowie kotła OP - 150 do spalania biomasy wraz z instalacją magazynowania, a takŝe warunków umowy z dnia 6 września 2006 r. o rozbudowę elektrofiltra kotła OP - 380. Podmiotem przydzielającym środki, a zarazem wdraŝającym ww. zadania był Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, działający w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw. Zrealizowane przez Elektrownię zadania inwestycyjne zapewniły w okresie objętym kontrolą warunki do wytwarzania energii, stosownie do wymagań wynikających z ustalonych limitów emisji gazów, poziomu wytwarzania energii elektrycznej w skojarzeniu z energią cieplną, a takŝe wymaganego poziomu produkcji energii pochodzącej z odnawialnych źródeł energii. W ocenie NajwyŜszej Izby Kontroli zadania w zakresie rozwoju Elektrowni nie zapewniły jednak umocnienia bazy materiałowo - technicznej w stopniu zapewniającym nie obniŝoną zdolność produkcyjną Elektrowni. Wskazuje na to wskaźnik ogólnej sytuacji finansowej, który zmalał z 2,72258 w 2004 r. do 1,64040 w 2007 r., jak równieŝ malejący wskaźnik zastosowania kapitału własnego z 0,1215 w 2004 r. do 0,1094 w 2007 r. Wyraźnie brakuje teŝ dynamiki przychodu przy zaangaŝowaniu kapitału - majątku ogółem: 0,61994 w 2004 r., 0,61910 w 2007 r. Na sytuację tę złoŝyły się ograniczone moŝliwości finansowe Elektrowni, co wyraŝają pozostałe wskaźniki oceny ekonomicznej, a mianowicie: malejący wskaźnik zastosowania kapitału obcego z 0,0414 w 2004 r. do 0,0393 w 2007 r., malejący wskaźnik ogólnej (bieŝącej) płynności z 3,58633 w 2004 r. do 2,02368 w 2007 r., malejący wskaźnik szybkiej płynności z 2,34461 w 2004 r. do 1,60327 w 2007 r., malejący wskaźnik finansowy pokrycia aktywów (zwany teŝ wskaźnikiem udziału kapitałów własnych) z 0,84589 w 2004 r. do 0,78837, rosnący wskaźnik relacji zobowiązań do kapitałów własnych z 0,18219 w 2004 r. do 0,26844 w 2007 r. 3
Mimo pewnej dynamiki, na niskim poziomie ukształtowały się wskaźniki rentowności, wynoszące, w przypadku wskaźnika ogólnej rentowności od 0,00356 w 2004 r. do 0,00616 w 2007 r., zaś wskaźnika rentowności sprzedaŝy od 0,37091 w 2004 r. do 0,67493 w 2007 r. Uzyskane przez Elektrownię efekty gospodarcze wskutek realizowanej strategii rozwoju oraz wykonanego programu restrukturyzacji nie doprowadziły równieŝ do przystosowania zdolności wytwarzania energii do rosnących wymagań rynku. Ukształtowane w wyniku konkurencji ceny energii nie pokrywały poziomu ponoszonych przez Elektrownię kosztów sprzedaŝy wytworzonej energii. Spowodowało to wygenerowanie przez Elektrownię straty ze sprzedaŝy w wysokości 14.104,6 tys. zł w 2005 r., 12.369,1 tys. zł w 2006 r. i 15.502,7 tys. zł w 2007 r. Wynik finansowy z całej działalności w 2005 r. był ujemny i wyniósł 1.397,7 tys. zł. natomiast w 2006 r. Elektrownia osiągnęła zysk netto w wysokości 4.014,5 tys. zł, zaś w 2007 r.- 1.356,2 tys. zł (mniej o 66,2%). Na poziom zysku wpłynęły przychody operacyjne, głównie ze sprzedaŝy uprawnień do emisji CO 2- w wysokości 16.418 tys. zł w 2006 r. i 3.712,6 tys. zł w 2007 r., a takŝe przychody finansowe, przede wszystkim z odsetek na rachunkach bankowych, lokatach terminowych i od obligacji komunalnych, tj. w wysokości 3.164,7 tys. zł w 2006 r. i 3.357,7 tys. zł w 2007 r. oraz zysk ze zbycia inwestycji stanowiących m. in. sprzedaŝ udziałów i akcji, krótkoterminowych papierów dłuŝnych wartości 1.1.96,6 tys. zł w 2006 r. i 1.562,2 tys. zł w 2007 r. ObciąŜeniem wyniku finansowego Elektrowni było zatrudnienie, nieproporcjonalne do poziomu mocy energetycznej wytwarzanej. Wprawdzie Elektrownia zmniejszyła w latach 2004-2006 stan zatrudnienia z 635 do 545 osób, to jednak nie osiągnęła stosowanego w krajowej energetyce zawodowej standardu w zakresie wielkości zatrudnienia przypadającego na moc wytwórczą urządzeń energetycznych. Wskaźnik ten w standardzie załoŝono do wysokości 1 zatrudniony/1 MW - w Elektrowni był wyŝszy i wynosił 1,59 osoby/1 MW. Przyczyną takiego stanu rzeczy była specyfika zainstalowanych, przestarzałych i awaryjnych urządzeń wytwórczych wymagających zwiększonej obsługi. Koszty utrzymania ilościowego stanu zatrudnienia potęgowane były rosnącymi kosztami świadczeń pracowniczych, w związku z zawartymi przez Zarząd Elektrowni umowami społecznymi. Koszty świadczeń pracowniczych wyniosły 5.316,1 tys. zł i wzrosły z 787,9 tys. zł w 2005 r. do 1.151,8 tys. zł w 2006 r. i do 3.376,4 tys. zł w 2007 r. Wzrost kosztów świadczeń pracowniczych wpływał znacząco na dynamikę ich udziału w kosztach pracy. Udział ten wzrósł z 3% w 2005 r., do 4,3% w 2006 r. i do 12% w 2007 r., 4
przy czym wzrósł takŝe udział kosztów pracy w ogólnych kosztach działalności Elektrowni z 12,51% w 2005 r. do 13,33% w 2007 r. Skala świadczeń pracowniczych w okresie objętym kontrolą obejmowała koszty odpraw w wysokości 273 tys. zł, w związku z restrukturyzacją zatrudnienia opartego na planie dobrowolnie wyraŝonego przez pracowników zwolnienia z zatrudnienia, koszty wypłaconych nagród w wysokości 2.267,4 tys. zł za zgodę na dokonanie konsolidacji w ramach programu dla energetyki, a takŝe koszt ekwiwalentu energetycznego dla pracowników, byłych pracowników, emerytów i rencistów oraz innych osób uprawnionych w wysokości 2.732,2 tys. zł. NajwyŜsza Izba Kontroli stwierdza, Ŝe skala wypłaconych w okresie objętym kontrolą świadczeń pracowniczych wynikających z umów społecznych znacząco przyczyniła się do obniŝenia wyniku finansowego, pomimo, Ŝe sposób ten zapewniał nastroje społeczne ułatwiające prowadzenie restrukturyzacji Elektrowni. W ocenie NajwyŜszej Izby Kontroli Elektrownia zmuszona jest do dalszego niezbędnego restrukturyzowania majątku produkcyjnego, w stopniu zapewniającym realizację zmieniających się potrzeb odbiorców ciepła, zastosowania nowoczesnych technologii poprawiających sprawność bloków energetycznych (nowoczesne bloki osiągają sprawność 42-45%, podczas gdy bloki Elektrowni - najwyŝej do 38,5%), zahamowanie procesu starzenia się, a tym samym awaryjności urządzeń produkujących energię, dostosowanie urządzeń energetycznych do coraz wyŝszych standardów emisyjnych ochrony środowiska oraz rosnących problemów na rynku paliw. Elektrownia mając na uwadze te potrzeby, przekazała grupie kapitałowej TAURON projekcję wykonania kosztownych, lecz niezbędnych dla dalszego rozwoju, zadań inwestycyjnych, polegających głównie na budowie nowego bloku 460 MW, rozbudowie kotła OP - 380 nr 13 do spalania biomasy wraz z instalacją przygotowania i transportu biomasy do kotła, budowie instalacji odsiarczania spalin dla planowanego do rozbudowy kotła oraz kotła OP - 150 nr 10, a takŝe likwidacji miejsca magazynowania odpadów paleniskowych poprzez modernizację stacji wstępnego przygotowania wody, instalacji odpopielania i układu odŝuŝlania. Wykonanie tych zadań oszacowano na poziomie 2,7 mld zł. NajwyŜsza Izba Kontroli ocenia, Ŝe Elektrownia bez pomocy z zewnątrz nie ma zdolności finansowych do zrealizowania zadań wykazanych w projekcji. Daje temu wyraz odniesienie oszacowanej wartości zadań (ok. 2,7 mld zł) do wyniku finansowego netto Elektrowni za lata 2005-2007 (w 2005 r. - 1.397,7 tys. zł straty, w 2006 r. - 4.014,5 tys. zł zysku, w 2007 r. - 1.356,2 tys. zł), a takŝe do wartości kapitału własnego Elektrowni, który na dzień 31 grudnia 2007 r. wynosił 255.841,2 tys. zł i był mniejszy niŝ w 2006 r. o 1.471,1 tys. zł (0,6%). 5
W ocenie NajwyŜszej Izby Kontroli rzetelnie prowadzona była sprawozdawczość statystyczna, w tym takŝe rachunek zysków i strat, uwzględniający wymagania zawarte w przepisach art. 47 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2002 r., Nr 76, poz. 694, ze zm.). Na podstawie art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od dnia otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, przysługuje Panu Prezesowi prawo zgłoszenia do Dyrektora Delegatury NajwyŜszej Izby Kontroli w Rzeszowie umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen i uwag zawartych w tym wystąpieniu. 6