Zeszyty Naukowe Towaroznawstwo Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie 874 Kraków 2011 Michał Halagarda Katedra Towaroznawstwa Żywności Zofia Cichoń Katedra Towaroznawstwa Żywności Znakowanie produktów spożywczych informacją o wartości odżywczej 1. Wprowadzenie Konsumenci w Polsce mają coraz większy wybór produktów żywnościowych, mogą więc spożywać bardziej urozmaicone i odpowiadające ich oczekiwaniom posiłki. Znaczna część konsumentów nie zdaje sobie jednak sprawy, jakie konsekwencje dla ich zdrowia ma nieodpowiednia dieta. Z tego powodu wiele osób podczas zakupów nie zwraca uwagi na zawartość w kupowanym produkcie składników, które mogą wywierać negatywny wpływ na organizm człowieka oraz prowadzić do otyłości. W świadomym wyborze pomagają konsumentom deklaracje żywieniowe i zdrowotne znajdujące się na opakowaniach części produktów spożywczych. Producenci stosują oznaczenia wynikające z uregulowań prawnych, a cześć z nich stosuje się również do wytycznych dobrowolnych systemów znakowania żywności. Celem pracy jest sprawdzenie świadomości żywieniowej konsumentów oraz określenie preferencji dotyczących znakowania produktów spożywczych wartością odżywczą. Badania ankietowe przeprowadzono na próbie 292 studentów towaroznawstwa Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu oraz Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Studenci towaroznawstwa zostali wybrani do badań ze względu na ich wnikli-
20 Michał Halagarda, Zofia Cichoń wość, zainteresowania związane ze znakowaniem środków spożywczych oraz wiedzę dotyczącą żywności. Są oni także grupą osób, która w przyszłości będzie mogła mieć wpływ na kształtowanie i weryfikowanie wymagań dotyczących m.in. jakości i wartości żywieniowej produktów spożywczych. 2. Systemy znakowania produktów spożywczych wartością odżywczą Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie znakowania żywności wartością odżywczą z późniejszymi zmianami obligatoryjnie oznaczone wartością odżywczą muszą być środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub inne środki spożywcze, dla których podano oświadczenie żywieniowe, czyli informację o posiadaniu przez produkt szczególnych właściwości odżywczych [Kot 2010]. W pozostałych przypadkach producenci mogą, ale nie muszą zamieścić na opakowaniu informację odnoszącą się do tej cechy ich produktu. Takie znakowanie może obejmować informacje dotyczące wartości odżywczej jednej z dwóch grup składników odżywczych wymienionych w następującej kolejności: 1) I grupa: a) wartość energetyczna, b) zawartość białka, węglowodanów i tłuszczu, 2) II grupa: a) wartość energetyczna, b) zawartość białka, węglowodanów, cukrów, tłuszczu, kwasów tłuszczowych nasyconych, błonnika pokarmowego i sodu. Znakowanie środka spożywczego wartością odżywczą może określać również zawartość: 1) skrobi, 2) alkoholi wielowodorotlenowych, 3) kwasów tłuszczowych jednonienasyconych, 4) kwasów tłuszczowych wielonienasyconych, 5) cholesterolu, 6) witamin oraz składników mineralnych (jeśli ich zawartość wynosi 15% zalecanego dziennego spożycia w 100 g albo 100 ml środka spożywczego) [Rozporządzenie Ministra Zdrowia 2007]. Znakowanie zalecane przez polskie ustawodawstwo umieszczane jest jednak zwykle na tylnej stronie opakowania, na którą wielu konsumentów nie zagląda. Poza tym dane liczbowe dotyczące zawartości danego składnika odżywczego w 100 g produktu niewiele mówią na temat tego, czy dany wyrób zawiera odpo-
Znakowanie produktów spożywczych 21 wiednie dla określonego człowieka ilości substancji odżywczych. W celu zapewnienia konsumentom właściwej informacji żywieniowej zostało opracowanych wiele systemów znakowania produktów spożywczych. Najbardziej popularne i pomocne dla konsumentów są dwa dobrowolne systemy znakowania, których celem jest przekazanie informacji nie tylko o zawartości składników odżywczych w produkcie, ale również wskazanie, czy podane wartości są większe, czy mniejsze w stosunku do potrzeb żywieniowych człowieka. Ponadto informacja umieszczana jest na froncie opakowania, dzięki czemu można łatwo i szybko sprawdzić ważne dane. Pierwszy z systemów to model GDA (guideline daily amounts wskazane dzienne spożycie), drugi to opracowany przez Brytyjczyków system sygnalizacji świetlnej (traffic-light food labelling). Oba systemy podają informację dotyczącą zawartości tłuszczów, tłuszczów nienasyconych, cukru i soli w produkcie. Składniki te zostały wybrane ze względu na to, że są głównymi negatywnymi czynnikami odpowiedzialnymi za rozwój chorób cywilizacyjnych, takich jak: cukrzyca, nadwaga i otyłość, choroby serca, nadciśnienie tętnicze czy próchnica zębów [Czechowicz bd]. System GDA polega na podaniu na opakowaniu produktu informacji dotyczącej procentowej zawartości określonych składników odżywczych i energii w zalecanej przez wytwórcę do spożycia porcji wyrobu i w odniesieniu do wartości wskazanego dziennego spożycia. Wskazane dzienne spożycie (GDA) zostało wyznaczone przez naukowców i określa poziom spożycia poszczególnych składników odżywczych w codziennej diecie dorosłego i zdrowego człowieka, przy przyjęciu założeń o niezmieniającej się masie ciała i niskiej aktywności fizycznej. GDA dla energii wyznaczono na podstawie średniego zapotrzebowania populacji na energię (EAR). Wartości odżywcze zostały odniesione do dziennego zapotrzebowania 2000 kcal dla kobiet i 2500 kcal dla mężczyzn w wieku powyżej 18 lat. W związku z tym, że stosowanie odrębnych zaleceń dla kobiet i dla mężczyzn byłoby mało praktyczne, wartości GDA zostały oparte na danych dotyczących kobiet, aby zapobiec nadmiernemu spożyciu. Ponieważ zapotrzebowanie na składniki odżywcze danej osoby zależy od jej wieku, płci, masy ciała i aktywności fizycznej, wartości GDA znajdujące się na opakowaniach nie stanowią zaleceń żywieniowych, a raczej wytyczne do oceny udziału poszczególnych produktów spożywczych w zbilansowanej diecie [Czarniecka-Skubina i Janicki 2009]. W tabeli 1 przedstawiono wartości referencyjne dla systemu GDA, które zostały uzgodnione z Instytutem Żywności i Żywienia, a na rys. 1 przykład znakowania GDA. System sygnalizacji świetlnej podobnie jak model GDA przedstawia zawartość składników odżywczych w porcji danego produktu. Część producentów podaje również procent wskazanego dziennego zapotrzebowania na daną substancję
22 Michał Halagarda, Zofia Cichoń odżywczą oraz liczbę kalorii. W odróżnieniu od systemu GDA poszczególne składniki oznaczane są jednak trzema kolorami: zielonym, pomarańczowym i czerwonym, które świadczą odpowiednio o niskiej, średniej bądź wysokiej zawartości danej substancji odżywczej w produkcie [Halagarda 2009]. Tabela 1. Referencyjne wartości GDA Wyszczególnienie GDA wartości określone dla kobiet GDA wartości określone dla mężczyzn Wartość energetyczna 2000 kcal 2500 kcal Białko 50 g 60 g Węglowodany 270 g 340 g Tłuszcz nie więcej niż 70 g nie więcej niż 80 g Kwasy tłuszczowe nasycone nie więcej niż 20 g nie więcej niż 30 g Błonnik 25 g 25 g Sód (sól) nie więcej niż 2,4 g (6 g) nie więcej niż 2,4 g (6 g) Cukry nie więcej niż 90 g nie więcej niż 110 g w tym cukry dodane nie więcej niż 50 g nie więcej niż 62,5 g Źródło: [PIS bd]. Opakowanie 250 ml zawiera: kcal 140 Cukry 3,0 g Tłuszcz 1 g Kwasy tłuszczowe nasycone 0,1 g Sód 0,1 g 7% 3% 1% 1% 4% % wskazanego dziennego spożycia dla osoby dorosłej Rys. 1. Znakowanie GDA Źródło: [PFPŻ 2007]. Przykłady znakowania w systemie sygnalizacji świetlnej przedstawia rys. 2, natomiast kryteria, według których oznacza się dany składnik odżywczy określonym kolorem, zawarto w tabeli 2.
Znakowanie produktów spożywczych 23 LOW LOW HIGH MED FAT 7.7g per serving SATURATES 2.0g per serving SUGAR 42.2g per serving SALT 2.0g per serving Per serving FAT 7.7g SATURATES 2.0g SUGAR 42.2g SALT 2.0g HIGH MEDIUM LOW LOW FAT LOW SAT FAT HIGH SUGAR MED SALT 7.7g Per serve 2.0g Per serve 42.2g Per serve 2.0g Per serve Rys. 2. Znakowanie w systemie sygnalizacji świetlnej Źródło: [Eatwell bd]. Tabela 2. Kryteria przyjęte w systemie sygnalizacji świetlnej Zawartość w 100 g produktu Niska Średnia Wysoka Tłuszcz 3,0 g (3,0 g, 20,0 g> >20,0 g Nasycone kwasy tłuszczowe 1,5 g (1,5 g, 5,0 g> >5,0 g Cukry 5,0 g (5,0 g, 12,5 g> >12,5 g Sól 0,3 g (0,3 g, 1,5 g> >1,5 g Źródło: opracowanie własne na podstawie: [FSA 2007]. Należy jednak zauważyć, że w przypadku cukrów kolor zielony stosowany jest, gdy całkowita zawartość cukrów w produkcie jest mniejsza niż 5 g na 100 g produktu, pomarańczowy, gdy przekracza ona 5 g na 100 g produktu, a cukry dodane stanowią wartość mniejszą niż 12,5 g na 100 g produktu. Koloru czerwonego używa się natomiast, gdy ilość cukrów dodanych jest większa niż 12,5 g na 100 g produktu [FSA 2007]. W Europie Zachodniej system GDA wspierany jest przez Konfederację Przemysłu Żywności i Napojów Unii Europejskiej (CIAA) oraz duże sieci hipermarketów i producentów żywności. W Polsce model ten propaguje Polska Federacja Producentów Żywności (PFPŻ) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna. Zdaniem
24 Michał Halagarda, Zofia Cichoń Polskiej Federacji Producentów Żywności system GDA jest odpowiedni do znakowania produktów spożywczych, ponieważ dane przedstawione są z przodu opakowania, w sposób czytelny i zrozumiały. Ponadto konsumenci mogą szybko ocenić wartość kaloryczną produktu oraz określić miejsce, jakie powinien zajmować w diecie. Takie oznakowanie produktów pomaga także w podejmowaniu decyzji dotyczących sposobu odżywiania i stosowaniu zasad zbilansowanej energetycznie i żywieniowo diety. System GDA ma jednak również pewne wady. Podczas zakupów w sklepie konsumenci nie mają zwykle czasu, aby zastanowić się nad tym, czy zawartość danego składnika w stosunku do wskazanego dziennego spożycia jest dla nich korzystna. Ponadto odniesienie wartości odżywczej do porcji produktu ustalonej przez producenta daje możliwość manipulowania jej wielkością, a co za tym idzie udziałem składników odżywczych w zbilansowanej diecie. Różnice w wielkościach porcji stosowanych przez różnych producentów utrudniają również porównanie produktów. Część konsumentów nie zdaje sobie także sprawy z tego, że wielkości wskazanego dziennego spożycia określają maksimum spożycia danych składników odżywczych i dotyczą osób zdrowych i o przeciętnej budowie ciała, co wyklucza część osób dorosłych oraz przede wszystkim dzieci [FoBH 2008]. Poza tym znakowanie w systemie GDA nie zawiera informacji, jaka ilość cukru jest pochodzenia naturalnego, a jaka została dodana [Warto znać 2009]. System sygnalizacji świetlnej pozwala uniknąć niektórych wątpliwości, które stwarza model GDA. Konsument, wybierając produkt w sklepie, może bardzo szybko uzyskać informację dotyczącą tego, czy produkt zawiera mało, średnio czy dużo danego składnika odżywczego. Odniesienie wartości do 100 g lub 100 ml pozwala na łatwe porównanie konkurencyjnych propozycji. Konsument może więc dokonać wyboru zdrowszego produktu podczas zakupów w sklepie [Kelly i in. 2008, Kim i Kim 2009]. Niemniej jednak pojawiają się wątpliwości, czy konsumenci, posługując się systemem sygnalizacji świetlnej, rzeczywiście będą w stanie wybrać najlepsze pod względem żywieniowym wyroby. Organizm człowieka potrzebuje bowiem tłuszczów (zwłaszcza nienasyconych), cukrów, białka i innych składników odżywczych w odpowiedniej ilości. Kierując się chęcią wyboru zdrowszych produktów, konsumenci mogą wyeliminować z diety te oznaczone kolorem czerwonym i doprowadzić do niedoboru pewnych składników odżywczych w swoich organizmach lub przedawkować inne przez nadmierne spożywanie produktów, na których opakowaniach dominuje zielone światło [Czarniecka-Skubina i Janicki 2009]. Ponadto część produktów, np. masło, ze względu na swoją naturę zawsze będzie oznaczona kolorem czerwonym w przypadku jednych substancji odżywczych i zielonym w przypadku innych, co utrudnia porównanie konkurencyjnych propozycji [Warto znać 2009]. System sygnalizacji świetlnej oprócz oznaczenia kolorem podaje jednak również liczbę
Znakowanie produktów spożywczych 25 gramów danego składnika odżywczego w porcji produktu oraz może zawierać informację o jego procentowym udziale we wskazanym dziennym spożyciu, co znacznie powiększa ilość danych potrzebnych do konstruowania odpowiedniej diety. Przykład łączonego znakowania przedstawia rys. 3. Rys. 3. Znakowanie w systemie łączonym Źródło: [FSA 2010]. Według badań prowadzonych przez Food Standard Agency (FSA) konsumenci nie mają jednak obaw przed wybieraniem produktów oznaczonych kolorem czerwonym. Z drugiej strony badania prowadzone przez Europejską Radę Informacji o Żywności (European Food Information Council EUFIC) udowodniły, że oznaczenie produktów kolorem czerwonym było źle rozumiane aż przez 73% badanych w Wielkiej Brytanii i 63% badanych we Francji. Pomimo to 66 88% konsumentów potrafiło dokonać właściwszego pod względem zdrowotnym wyboru, posługując się systemem sygnalizacji świetlnej [Wills i in. 2009]. Według badań prowadzonych przez instytut TNS Emnid w Niemczech 69% respondentów poparło system sygnalizacji świetlnej [Foodwatch 2010]. W Australii natomiast 41% pytanych konsumentów wybrało system sygnalizacji świetlnej połączony z podobnym w założeniach do systemu GDA oznakowaniem DI (daily intake),
26 Michał Halagarda, Zofia Cichoń 22% preferowało system sygnalizacji świetlnej, a 21% system DI. Okazało się również, że za pomocą systemu sygnalizacji świetlnej poprawnie interpretuje wartość odżywczą 81% respondentów, systemu łączonego 70%, a systemu DI 64% [Kelly i in. 2008]. Korzyści płynące z zastosowania systemu sygnalizacji świetlnej sprawiły, że model ten popierany jest przez europejskie organizacje konsumenckie, w tym Europejską Organizację Konsumentów (European Consumers Organisation BUEC) oraz organizacje brytyjskie i niemieckie, a także niektóre sieci sklepów [Pro-test 2009]. Według badań dotyczących znakowania przeprowadzonych na Wyspach Brytyjskich przez Food Standard Agency także konsumenci preferują ten typ oznaczania produktów [FSA bd]. Aż 80% z przebadanych 17 tys. rodziców poparło system sygnalizacji świetlnej [Brimelow 2007]. Należy jednak zaznaczyć, że 16 marca 2010 r. Parlament Europejski odrzucił propozycję obowiązkowego znakowania produktów spożywczych w systemie sygnalizacji świetlnej. Ustalono natomiast, że najważniejsze składniki odżywcze będą musiały być podane z przodu opakowania. Opracowane zostaną również ogólne wytyczne znakowania, lecz nie zostanie narzucony konkretny sposób oznaczania żywności, co zdaniem CIAA może spowodować dezorientację konsumentów [Euractiv 2010]. 3. Znakowanie żywności wartością odżywczą w świadomości studentów towaroznawstwa W związku z tym, że toczy się dyskusja między zwolennikami i przeciwnikami systemu sygnalizacji świetlnej i systemu GDA, przeprowadzono badania preferencji studentów towaroznawstwa dotyczących sposobu oznaczania produktów wartością odżywczą. Badani pochodzili z trzech uczelni położonych w różnych częściach Polski Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu oraz Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Wcześniejsze badania prowadzone przez Europejską Radę Informacji o Żywności (EUFIC) pokazują, że średnio 18% Europejczyków regularnie szuka na produktach informacji na temat wartości odżywczych. Najwięcej konsumentów poszukujących wiedzy na ten temat mieszka w Wielkiej Brytanii 27%, najmniej we Francji 9%. Dla porównania w Polsce jest ich 14%. Badania prowadzone przez Główny Inspektorat Sanitarny dowodzą jednak, że 40% Polaków czyta etykiety produktów spożywczych i wykorzystuje zdobyte informacje, tworząc dietę, 50% z nich szuka informacji o zawartości tłuszczu i wielkości porcji, a 35% danych na temat wartości odżywczej. Należy również zauważyć, że GIS nie przewiduje prowadzenia badań dotyczących preferencji znakowania produktów wartością odżywczą [Czechowicz bd, Warto znać 2009].
Znakowanie produktów spożywczych 27 Studenci towaroznawstwa zostali wybrani jako grupa świadomych konsumentów, która nie tylko posiada odpowiednią wiedzę, ale również charakteryzuje się dużą wnikliwością w stosunku do badanych problemów. W przyszłości mogą mieć oni duży wpływ na kształtowanie i weryfikowanie wymagań dotyczących parametrów jakości żywności. Wśród przebadanych 292 osób 25% stanowili mężczyźni. Ponad 70% z nich deklarowało, że podczas zakupów zwraca uwagę na znakowanie wartością odżywczą (zob. rys. 4). Wśród kobiet odsetek ten jest nieznacznie wyższy, różnica jest jednak nieistotna statystycznie [Bożyk i Rudzki 1977]. 80 70 60 50 40 30 20 71,23 28,77 75,80 24,20 10 0 Mężczyźni zwracający uwagę na znakowanie Mężczyźni niezwracający uwagi na znakowanie Kobiety zwracające uwagę na znakowanie Kobiety niezwracające uwagi na znakowanie Rys. 4. Deklarowane zainteresowanie respondentów informacjami o wartości odżywczej produktów podczas zakupów Większość respondentów deklaruje, że rozumie obecnie używane systemy znakowania wartością odżywczą, tylko jedna osoba przyznała się do całkowitego ich niezrozumienia. Na zrozumienie znakowania nie ma wpływu ani płeć ankietowanych, ani to, czy zwracają oni uwagę na oznaczenie produktów wartością odżywczą (zob. rys. 5). Co więcej, ponad 50% badanych uznało obecnie stosowaną postać graficzną systemów znakowania za czytelną. Prawie 47% pytanych uznało ją za mało czytelną i tylko 4 osoby za nieczytelną (zob. rys. 6). Zdecydowana większość (ponad 91%) respondentów uznała, że korzystne z żywieniowego punktu widzenia byłoby wprowadzenie obowiązku znakowania produktów spożywczych (rys. 7).
28 Michał Halagarda, Zofia Cichoń brak odpowiedzi 0,68 niezrozumiałe 0,34 częściowo niezrozumiałe 31,51 zrozumiałe 67,47 0 10 20 30 40 50 60 70 Rys. 5. Deklarowane zrozumienie informacji dotyczących wartości odżywczej żywności nieczytelne 1,37 mało czytelne 46,92 czytelne 51,71 0 10 20 30 40 50 60 Rys. 6. Czytelność znakowania produktów wartością odżywczą Oznakowanie w widocznym miejscu byłoby pożądane zdaniem 78% pytanych. Dla prawie 20% badanych nie ma to jednak znaczenia, przy czym odsetek ten oscyluje wokół 30% dla studentów i studentek niezwracających uwagi na znakowanie w czasie zakupów. Dla pozostałych poszukiwanie informacji na opakowaniu nie stanowi problemu (rys. 8).
Znakowanie produktów spożywczych 29 brak odpowiedzi 0,34 nie mam zdania 4,11 nie 4,45 tak 91,1 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Rys. 7. Preferencje dotyczące obligatoryjnego znakowania produktów spożywczych wartością odżywczą bez znaczenia 19,86 nie 2,05 tak 78,08 0 20 40 60 80 Rys. 8. Istotność oznaczania produktów spożywczych w dobrze widocznym miejscu na opakowaniu W przypadku odniesienia wartości odżywczej do porcji lub 100 g (100 ml) produktu przy podawaniu informacji żywieniowych dla konsumentów zdania były podzielone. Co prawda więcej respondentów preferowało system opierający się na
30 Michał Halagarda, Zofia Cichoń porcji produktu, lecz różnica ta nie była znaczna. Należy jednak zwrócić uwagę, że proporcje te były odwrotne w przypadku odpowiedzi mężczyzn, którzy preferowali 100 g lub 100 ml produktu jako wartość referencyjną (rys. 9). obie odpowiedzi 0,34 brak odpowiedzi 0,68 porcja 56,51 100 g (100 ml) 42,47 0 15 30 45 60 Rys. 9. Preferencje respondentów dotyczące odniesienia wartości odżywczej produktu do danej ilości referencyjnej Istotne jest także, aby znakowanie obejmowało informacje o wartości energetycznej produktu, większość ankietowanych (74%) poszukuje bowiem takich danych. Część z nich (prawie 6%) szuka tej informacji tylko w przypadku stosowania się do wymogów diety, w okresie wzmożonego wysiłku psychicznego lub fizycznego albo tylko w odniesieniu do określonej grupy produktów, takich jak słodycze, napoje czy jogurty. Respondenci ci jednak również uważają za przydatne umieszczenie wartości kalorycznej produktu na opakowaniu (rys. 10). Chociaż większość respondentów zadeklarowała zrozumienie systemów znakowania wartością odżywczą, tylko dwie osoby potrafiły poprawnie podać przelicznik sodu na sól kuchenną. Ponad 96% przyznało, że nie zna tego mnożnika, a 3% podjęło nieudaną próbę odpowiedzi na to pytanie. Można również domniemywać, że część konsumentów w ogóle nie jest zorientowana, że sód podany w informacji na opakowaniu jest miarą zawartości soli w produkcie. Z tego względu właściwsze wydaje się prezentowanie zawartości chlorku sodu (rys. 11). Ponadto tylko 8% respondentów wiedziało, że wartości procentowe podane na opakowaniach oznaczonych w systemie GDA odnoszą się do maksymalnego dziennego spożycia mimo mylącej polskiej nazwy wskazane dzienne spożycie.
Znakowanie produktów spożywczych 31 Większość uważa, że należy dążyć do osiągnięcia wartości referencyjnych w codziennej diecie. Część ankietowanych uważała również, że wartości te dotyczą każdego człowieka bez względu na wiek i płeć, a także dzieci. Jedynie 4% przyznało, że nie wie, czego dotyczą te wartości (zob. rys. 12). brak odpowiedzi 1,03 istotne w określonych przypadkach 8,22 nieistotne 16,44 istotne 74,32 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Rys. 10. Istotność znakowania produktów wartością energetyczną tak, lecz podana została zła wartość 3,08 nie 96,23 tak 0,68 0 20 40 60 80 100 Rys. 11. Deklarowana znajomość przelicznika sodu na sól kuchenną
32 Michał Halagarda, Zofia Cichoń należy dążyć do osiągnięcia wartości referencyjnych w codziennej diecie są granicą, której nie należy przekraczać są to wartości odnoszące się do każdego człowieka bez względu na wiek i płeć dotyczą również dzieci nie wiem, czego dotyczą należy dążyć do ich osiągnięcia; są to wartości odnoszące się do każdego człowieka bez względu na wiek i płeć, dotyczą również dzieci należy dążyć do ich osiągnięcia, dotyczą również dzieci należy dążyć do ich osiągnięcia, są to wartości odnoszące się do każdego człowieka bez względu na wiek i płeć są to wartości odnoszące się do każdego człowieka bez względu na wiek i płeć, dotyczą również dzieci są granicą, której nie należy przekraczać, są to wartości odnoszące się do każdego człowieka bez względu na wiek i płeć są granicą, której nie należy przekraczać, są to wartości odnoszące się do każdego człowieka bez względu na wiek i płeć, dotyczą również dzieci są granicą, której nie należy przekraczać, dotyczą również dzieci brak odpowiedzi Rys. 12. Znajomość zasad systemu GDA 66,1 8,22 4,11 1,37 4,11 2,05 1,71 8,22 0,68 0,68 0,34 1,03 1,37 0 10 20 30 40 50 60 70
Znakowanie produktów spożywczych 33 Biorąc pod uwagę specyfikę studiów odbywanych przez ankietowanych, nie najlepiej wypada również ogólna znajomość systemów znakowania wartością odżywczą. Jedynie niecałe 28 potrafiło wymienić system GDA, a tylko jedna osoba system świateł drogowych. 35% przyznało, że nie zna nazwy żadnego systemu, lub nie udzieliło odpowiedzi. Wśród pozostałych propozycji pojawiły się systemy ADI i RDA. Pierwszy z nich ADI (dopuszczalne dzienne spożycie), według definicji WHO to ilość danej substancji wyrażona na kilogram masy ciała na dzień, która może być pobierana w ciągu całego życia, nie powodując ryzyka zagrożenia zdrowia. RDA (zalecane dzienne spożycie) to natomiast ilość witamin i składników mineralnych, które powinny być spożywane średnio na dobę przez przeciętnego dorosłego człowieka [PFPŻ bda, PFPŻ bdb]. W Polsce jest ona określona przez Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie znakowania żywności wartością odżywczą z późniejszymi zmianami. Pozostałe odpowiedzi dotyczyły głównie sposobu prezentacji danych (zob. rys. 13). GDA 27,87 system sygnalizacji świetlnej 0,33 % dziennego zapotrzebowania tabela zawartość substancji odżywczych w 100 g (100 ml) produktu kj, kcal ADI RDA EAR inne 5,25 6,23 3,61 6,89 2,95 2,95 1,31 7,54 nie znam/brak odpowiedzi 35,08 0 10 20 30 40 Rys. 13. Znajomość systemów znakowania wartością odżywczą
34 Michał Halagarda, Zofia Cichoń 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 23,63 GDA 38,36 26,37 preferowany w pierwszej kolejności 27,40 system sygnalizacji świetlnej 47,95 26,03 system łączony preferowany w drugiej kolejności Rys. 14. Preferencje respondentów dotyczące systemu znakowania produktów wartością odżywczą Na koniec sprawdzono preferencje respondentów dotyczące systemów znakowania wartością odżywczą. W tym celu opisano system GDA, system sygnalizacji świetlnej oraz system stworzony z połączenia tych dwóch systemów. Wyniki badań dowiodły, że według studentów towaroznawstwa najlepszy do oznaczania produktów spożywczych jest system łączony. Systemy sygnalizacji świetlnej i GDA zostały wybrane przez podobną liczbę respondentów. W przypadku kobiet niezwracających uwagi na znakowanie wartością odżywczą podczas zakupów głosy rozłożyły się niemal równomiernie. W drugiej kolejności respondenci wybraliby system GDA. Zsumowanie odpowiedzi dotyczących pierwszego i drugiego miejsca preferencji pozwala jednak wyciągnąć wniosek, że zdecydowanie najlepszym według respondentów rozwiązaniem byłoby zastosowanie systemu łączonego do oznakowania produktów spożywczych. 4. Podsumowanie Istnieje wiele systemów znakowania wartością odżywczą, które mają za zadanie pomóc konsumentom w wybieraniu zdrowszych alternatyw produktów i kształtowaniu zbilansowanej diety. W Europie najbardziej popularne są dwa konkurencyjne systemy GDA i system sygnalizacji świetlnej. Każdy z nich ma zalety i wady. Zdaniem ankietowanych najlepszy system znakowania produktów
Znakowanie produktów spożywczych 35 wartością odżywczą to system powstały z połączenia obu tych systemów w taki sposób, by można było w sposób prostszy dotrzeć do wszystkich niezbędnych informacji. Analiza wyników badań wykazała, że konsumenci popierają wprowadzenie obowiązku znakowania wartością odżywczą produktów spożywczych oraz uważają, że powinno się ono znaleźć w dobrze widocznym miejscu na opakowaniu. Jest także pożądane, aby uwzględniało ono informacje o wartości energetycznej produktu. Informacje na temat zawartości sodu powinno się zastąpić informacjami o zawartości chlorku sodu. Studenci towaroznawstwa nie znają przelicznika sodu na sól kuchenną, istnieje więc duże prawdopodobieństwo, że większość konsumentów nie będzie również w stanie go podać. Przypuszcza się także, że część polskich konsumentów nie zdaje sobie sprawy, że zawartość sodu podana na opakowaniach to informacja o zawartości soli kuchennej w produkcie. Wyniki badań wskazują na konieczność edukacji konsumentów w zakresie znakowania środków spożywczych. Mimo że większość pytanych studentów towaroznawstwa uznało, że rozumie w całości lub przynajmniej w części informacje na opakowaniu dotyczące wartości odżywczej, ponad 67% z nich nie potrafiło nazwać żadnego systemu znakowania produktów wartością odżywczą. Ponadto prawie 90% respondentów ma niepełną wiedzę dotyczącą interpretacji wartości podanych w systemie GDA. Ze względu na wagę analizowanych w niniejszej pracy zagadnień związanych ze znakowaniem produktów spożywczych wartością odżywczą badania będą kontynuowane na większej grupie konsumentów. Literatura Bożyk Z., Rudzki W. [1977], Metody statystyczne w badaniu jakości produktów żywnościowych i chemicznych, WNT, Warszawa. Brimelow A. [2007], Public Want Food Traffic Lights, BBC News, http://newsvote.bbc. co.uk/mpapps/pagetools/print/news.bbc.co.uk/2/hi/health/6397187.stm, 17.05.2010. Czarniecka-Skubina E., Janicki A. [2009], Znakowanie produktów żywnościowych. Dobrowolne znakowanie wartością odżywczą, Przemysł Spożywczy, nr 2. Czechowicz K. [bd], Wiesz co jesz, czyli Ogólnopolski Dobrowolny Program Znakowania Wartością Odżywczą, http://www.eduskrypt.pl/wiesz_co_jesz_czyli_ogolnopolski_ dobrowolny_program_znakowania_wartoscia_odzywcza-info-9321.html, 17.05.2010. Eatwell [bd], Traffic Light Labelling, http://www.eatwell.gov.uk/foodlabels/trafficlights/, 19.04.2010. Euractiv [2010], EU Lawmakers Reject Colour-coded System for Food Labels, http:// www.euractiv.com/en/health/eu-lawmakers-reject-colour-coded-system-food-labels- news-351204, 17.05.2010. FoBH [2008], Traffic-light Food Labelling, http://www.fph.org.uk/resources/atoz/ ps_food_labelling.pdf, 17.05.2010.
36 Michał Halagarda, Zofia Cichoń Foodwatch [2010], Traffic Lights. Colour Your Food!, http://foodwatch.de/e6380/e34762/, 10.05.2010. FSA [bd], Signpost Labelling Research, http://www.foodstandards.gov.uk/foodlabelling/ signposting/siognpostlabelresearch, 17.05.2010. FSA [2007], Front-of-pack Traffic Light Signpost Labelling Technical Guidance, http:// www.food.gov.uk/multimedia/pdfs/frontofpackguidance2.pdf, 19.04.2010. FSA [2010], Front of Pack (FOP) Nutrition Labelling, http://www.food.gov.uk/multimedia/pdfs/board/fsa100307.pdf, 17.05.2010. Halagarda M., [2009], System Sygnalizacji Świetlnej na sklepowych półkach, Cukiernictwo i Piekarstwo, nr 5. Kelly B. i in. [2008], Front-of-Pack Food Labelling: Traffic Light Labelling Gets the Green Light, Cancer Council, Sydney. Kim W.K., Kim J. [2009], A Study on the Consumer s Perception of Front-of-pack Nutrition Labeling, Nutrition Research and Practice, vol. 3(4). Kot M. [2010], Prawidłowe znakowanie wartością odżywczą, Cukiernictwo i Piekarstwo, nr 1 2. PFPŻ [bda], Dopuszczalne dzienne spożycie, http://www.pfpz.pl/index/?id= 20c9f57 00da1088260df60fcc5df2b53, 17.05.2010. PFPŻ [bdb], Jaka jest różnica między GDA a RDA (Zalecana Dzienna Podaż), http:// www.pfpz.pl/index/?id=20c9f5700da1088260df60fcc5df2b53, 17.05.2010. PFPŻ [2007], Ogólnopolski Dobrowolny Program Znakowania Wartością Odżywczą GDA, http://www.pfpz.pl/index/?id=86a1793f65aeef4aeef4b479fc9b2bca, 17.05.2010. PIS [bd], Ogólnopolski Dobrowolny Program Znakowania Wartością Odżywczą GDA, http://www.pis.lodz.pl/pliki/akt_071204.pdf, 19.04.2010. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie znakowania żywności wartością odżywczą, Dz.U. nr 137 poz. 967. Warto znać wartość [2009], Pro-Test, nr 1. Wills J.M. i in. [2009], European Consumers and Nutrition Labeling, Food Engineering & Ingredients, vol. 34. Food Product Nutritional Labelling The paper presents results of a survey on nutritional awareness and food nutritional labelling preferences conducted among commodity science students from three polish universities the University of Economics in Cracow, the University of Economics in Poznan and the University of Warmia and Mazury in Olsztyn. Commodity science students were chosen because they were assumed to have knowledge about food products and labelling. They are also a group of people that in the future could be responsible for creating and verifying food and nutrition guidelines. The article also analyses the two most popular nutritional labelling systems in Europe GDA and Traffic-light food labelling, which the students polled decided should be combined into one. They further believe nutritional labelling should be mandatory, and appear on the front of food product packaging. The questionnaire also revealed that despite their declarations of full or partial understanding of nutritional labeling systems, students couldn t correctly interpret information provided by the GDA system. What is more, almost two thirds of them could not give the correct name of any food nutrition labeling system.