Międzynarodowe stosunki gospodarcze 2014/2015 Wykład dla studentów CE UW dr Gabriela Grotkowska WNE UW 1
Informacje ogólne Wykład (30h) Egzamin testowy (materiał z wykładu oraz z podręcznika) Do zdania egzaminu konieczne jest uzyskanie przynajmniej 25 pkt. (50%) Końcowa ocena będzie zależeć od punktów uzyskanych w czasie ćwiczeń i podczas egzaminu końcowego Materiały z wykładu: http://coin.wne.uw.edu.pl/~ggrotkowska 2
Klucz do zdania egzaminu: praca na ćwiczeniach Ćwiczenia: obowiązkowe Warunki zaliczenia podane na ćwiczeniach Do dopuszczenia do egzaminu konieczne jest wcześniejsze zaliczenie ćwiczeń 3
Program zajęć Część I Teoria wymiany międzynarodowej skąd się bierze handel międzynarodowy i jakie są jego skutki? Tradycyjne i nowe podejścia Polityka handlowa dlaczego wolny handel przegrywa, jakie są tego przyczyny i skutki? Część II Bilans płatniczy Kursy walutowe i ich determinanty Makroekonomia gospodarki otwartej System walutowy a polityka gospodarcza Integracja walutowa 4
Literatura LITERATURA PODSTAWOWA: Paul Krugman i Maurice Obstfeld, Ekonomia międzynarodowa. Teoria i praktyka, PWN Warszawa 2007, wydanie III zmienione, Tom I i II DODATKOWO: Caves R., Frankel J., Jones R., Handel i finanse międzynarodowe, PWE Warszawa 1998 Inne sylabus Materiały na stronie internetowej wykładowcy i prowadzących ćwiczenia 5
Wykład 1 Istota gospodarki otwartej Gospodarka światowa jako system zintegrowanych gospodarek otwartych: przegląd faktów Miejsce Polski we współczesnej gospodarce światowej Model grawitacyjny wymiany międzynarodowej 6
Autarkia vs. gospodarka otwarta Autarkia oznacza gospodarkę zamkniętą: Brak wymiany z resztą świata Konsumpcja ograniczona własną produkcją Inwestycje ograniczone własnymi oszczędnościami Gospodarka otwarta: Przepływy osób i czynników produkcji Konsumpcja nie musi być ograniczona własną produkcją (eksport i import) Inwestycje mogą być finansowane z oszczędności innych krajów (przepływy kapitału) Gospodarki otwarte stają się współzależne (dobre i złe konsekwencje) 7
Korzyści z handlu Każda dobrowolna transakcja wymiany wiąże się z korzyścią dla stron ją zawierających (inaczej by jej nie zawierały): Polska (czyli polski konsument) kupując zimą pomidory na Wyspach Kanaryjskich zyskuje, gdyż może je konsumować taniej (czyli więcej) niż, gdyby miała je sama produkować (szklarnia, światło, węgiel itd.) Hiszpański producent zyskuje, gdyż ma dochód, za który może kupić, to na co ma ochotę. Dodatkowa korzyść: skoncentrowanie się na wytwarzaniu tego, w czym się jest dobrym, czyli specjalizacja produkcji; nie musi to oznaczać ograniczania się do konsumpcji tego, co produkujemy (wymiana główna tradycyjna korzyść z otwarcia) Specjalizacja może prowadzić do dodatkowych korzyści: korzyści skali produkcji postęp technologiczny 8
Zagrożenia związane z otwarciem gospodarki Ryzyko (większe niż w działalności gospodarczej w kraju: różnice kulturowe i prawne) Przenoszenie zakłóceń Uzależnienie od koniunktury gospodarczej u partnerów handlowych Społeczeństwo jako całość zyska na otwarciu gospodarki, ale mogą być jednostki (lub grupy), które stracą na otwarciu potencjalne źródło konfliktów i presji politycznej (lobbing, ruchy antyglobalistyczne) 10
Gospodarki otwarte w dzisiejszym świecie Większość gospodarek ma charakter otwarty, choć rola wymiany międzynarodowej dla poszczególnych krajów jest różna Generalnie w ostatnich dekadach otwarcie gospodarek narodowych dynamicznie wzrosło Dziś mówiąc o gospodarce otwartej mamy na myśli: handel towarowy przepływy kapitałowe ( pożyczanie pieniędzy ) migracje międzynarodowe świadczenie usług przez granicę (trudne) integrację gospodarczą, w tym koordynację polityki makroekonomicznej To jest właśnie przedmiot ekonomii międzynarodowej: pytamy o przyczyny i skutki tych zjawisk przedmiot zajęć z MSG w tym semestrze 11
PKB: miara roli w gospodarce światowej Mierząc wartość wszystkich towarów i usług rozróżniamy: PKB = (GDP) Produkt Krajowy Brutto (wytworzony w kraju) PNB = (GNP) Produkt Narodowy Brutto (rezydentów krajowych) PKB + saldo przychodów czynników produkcji = PNB Porównania między krajami dokonuje się najczęściej przy użyciu kursów opartych o parytet siły nabywczej (PPP), uwzględniający różnice w poziomach cen wyrażonych w różnych walutach 12
25,0 20,0 PKB największych gospodarek świata w 2011 roku, bln USD, nominalny kurs walutowy Źródło: World Bank 2013 15,0 10,0 5,0 0,0 Trzy największe gospodarki świata wytwarzają 40% światowego PKB Udział Polski w światowym PKB wynosi 0,73%. 13
Potencjał ludności a znaczenie w gospodarce Chiny i Indie zamieszkiwane są przez 37,3% ludności świata, ale wytwarzają 5,6% światowego PKB Ale 10 lat temu było to tylko 3,6% USA zamieszkuje 4,6% ludności świata, a gospodarka ta wytwarza 31% światowego PKB Trzy najważniejsze gospodarki wysokorozwinięte (USA, Japonia, Niemcy) wytwarzają prawie połowę światowego PKB, choć zamieszkuje je niecałe 6% ludności świata 14
15
Kilka słów o handlu międzynarodowym w ujęciu historycznym Dramatyczne zmniejszenie kosztów transportu i komunikacji były kluczową siłą, która ukształtowała dzisiejszy globalny system handlowy W ciągu ostatnich 30 lat światowy handel towarami i usługami rósł przeciętnie 7% rocznie Między rokiem 1980 a 2011, gospodarki rozwijające się zwiększyły swój udział w światowym eksporcie z 34 procent do 47 procent, a światowym imporcie z 29 procent do 42 procent. Coraz większą rolę odgrywa Azja. Przez wiele lat, handel światowy rósł średnio prawie dwa razy szybciej niż światowa produkcja. Odzwierciedla to rosnące znaczenie międzynarodowych łańcuchów dostaw i stwarza wyzwania w zakresie pomiaru wartości handlu 16
Dynamika światowego handlu 17
Kto eksportuje? Chiny 12% Całkowita wartość eksportu wszystkich krajów świata (2013): 18784 mld USD USA 8% Pozostałe kraje 50% Rosja 3% Hong Kong 3% Niemcy 8% Japonia 4% Niderlandy 3% Francja 3% Korea 3% Wielka Brytania 3% 18
Kto importuje? USA 12% Całkowita wartość importu wszystkich krajów świata (2013): 18563 mld USD Chiny 10% Pozostałe kraje 48% Niemcy 6% Francja 4% Wielka Brytania Japonia 4% Włochy 3% Korea 3% Niderlandy 3% 4% Hong Kong 3% 19
Zmiana struktury geograficznej eksportu? 20
Czym się handluje? 21
Organizacja produkcji i konsumpcji w okresie przedprzemysłowym 24
Skutki rewolucji przemysłowej 25
Skutki rewolucji komunikacyjnej i informatycznej 26
Współczesne problemy z pomiarem strumieni handlu Cena katalogowa: 200-250 mln USD (w zależności od wersji) Przyleciały do Warszawy z USA Czy to jest eksport USA do Polski? 27
Jak mierzyć przepływy handlu? 28
Co kryje się w I-Phone? 29
Polska: mała gospodarka otwarta 60 8 50 6 4 40 2 30 0 20-2 -4 10-6 0-8 Eksport (% PKB) Import (% PKB) NX (% PKB, prawa oś) Udział światowym eksporcie i w imporcie: 1,1% (2013) Znaczące otwarcie w ostatnich dwóch dekadach Raczej deficyt niż nadwyżka w handlu 30
Produkty mineralne Dzieła sztuki, antyki Produkty przemysłu chemicznego Przyrządy i aparatura Materiały i artykuły włókiennicze Tworzywa sztuczne i artykuły z nich Tłuszcze i oleje Obuwie, nakrycia głowy itp. Skóry i artykuły z nich Broń i amunicja; ich części i akcesoria Ścier drzewny; papier lub tektura Produkty pochodzenia roślinnego Artykuły z kamienia, szkła, ceramiczne; Perły, kamienie szlachetne; Drewno i artykuły z drewna; Metale nieszlachetne i artykuły z nich Urządzenia mechaniczne i elektryczne Zwierzęta żywe i produkty z nich Przetwory spożywcze Sprzęt transportowy Artykuły przemysłowe różne Czym się wymieniamy? Ujawniona przewaga komparatywna Polski (2013) 0,060 0,040 0,020 0,000-0,020-0,040-0,060-0,080-0,100 31
Struktura geograficzna handlu zagranicznego Polski (2013) EKSPORT IMPORT inne 35% Niemcy 25% inne 33% Niemcy 21% W. Brytania 3% W. Brytania 6% Czechy 4% Ukraina 3% Szwecja Słowacja 3% 3% Holandia 4% Włochy 4% Rosja 5% Francja 6% Czechy 6% Chiny 9% Belgia 2% USA 3% Holandia 4% Włochy 5% Rosja 12% Francja 4% 32
Źródła deficytu: struktura geograficzna salda obrotów towarowych Polski z zagranicą 33
Rozmiar ma znaczenie: model grawitacyjny Lista największych partnerów handlowych USA: 3 największe gospodarki europejskie w pierwszej dziesiątce (Niemcy, Wielka Brytania i Francja) Dlaczego USA handlują najwięcej z tymi gospodarkami, a nie innymi krajami Europy? 34
Rozmiar ma znaczenie: model grawitacyjny 35
Odległość i granice mają znaczenie 36
Model grawitacyjny: idea Początkowo rozważania ateoretyczne Model grawitacyjny w podstawowej formie: T ij = A Y i Y j /D ij Gdzie: T ij to wartość handlu między krajem i a krajem j A jest stałą (zaraz o jej interpretacji ) Y i to PKB kraju i Y j to PKB kraju j D ij to odległość między krajem i a j W skrócie: handel między krajami i oraz j jest wprost proporcjonalny do iloczynu dochodu obu krajów oraz odwrotnie proporcjonalny do odległości między nimi. 37
Intuicja za tym modelem Założenie: Kraj A wydaje na dobra z krajów A, B, C, D części dochodu równe udziałom tych krajów w światowym PKB. Podobnie zachowują się inne kraje. 38
Intuicja za tym modelem W naszym przykładzie: T ij = u i u j Y w = Y i /Y w Y j /Y w Y w = 1/10 Yi Yj. Założenie (dość problematyczne): kraje kupują z innych krajów w proporcjach równych udziałom ich produkcji w produkcji światowej 39
Model grawitacyjny handlu międzynarodowego W bardziej ogólnej formie, model grawitacyjny jest estymowany w następującej formie: T ij = A Y ia Y jb /D ij c gdzie a, b oraz c mogą różnić się od 1. Co może być nieco zaskakujące, model grawitacyjny dość dobrze wyjaśnia faktyczne przepływy dóbr między krajami (np. USA - EU) Oszacowania efektu odległości wskazują, iż 1% zmiany odległości miedzy krajami wiąże się, ze spadkiem wymiany handlowej o około 0,7% - 1%. 40
Model grawitacyjny handlu międzynarodowego Inne czynniki mające wpływ na wielkość handlu (poza PKB i odległością): 1. Bliskość kulturowa: kraje powiązane kulturowo zwykle mają także silne więzi ekonomiczne 2. Geografia: zatoki oraz brak gór ułatwiają transport i handel 3. Korporacje transnarodowe: firmy rozlokowane w różnych krajach importują i eksportują dobra w handlu między swoimi oddziałami 4. Granice: konieczność przekraczania granic wiąże się z koniecznością załatwiania formalności i ponoszenia kosztów (jak cła) Istnienie granicy może oznaczać również problem używania różnych języków i walut, co dodatkowo może utrudniać handel Oprócz odległości także fakt istnienia granic wiąże się z koniecznością ponoszenia nakładu czasu i środków dla handlu 41
Model grawitacyjny handlu międzynarodowego 5. Porozumienia handlowe między krajami mają na celu zmniejszenie formalności i opłat celnych, których konieczne jest ponoszenie przy przekraczaniu granic, a tym samym mają prowadzić do wzrostu wymiany Model grawitacyjny może zatem służyć do oceny skutków tworzenia porozumień handlowych: czy porozumienie faktycznie prowadzi do większej wymiany (niż ta która miałaby miejsce bez jego podpisania biorąc pod uwagę PKB obu krajów i odległość między nimi)? 42
Odległość i granice: przykład 43
Odległość i granice: przykład 44
Odległość i granice: przykład Nawet w warunkach istnienia NAFTA i w sytuacji, gdy w USA i Kanadzie mówi się tym samym językiem, granica między krajami powoduje negatywne skutki dla handlu Efekt granicy szacowany jest na odpowiadający 2500 4000 km odległości 45
Podsumowanie Gospodarka otwarta (wymiana: zerwanie bezpośredniego powiązania produkcji i konsumpcji, specjalizacja) Gospodarka światowa: Nie jest to wynalazek XXI wieku Coraz mniejsza rola podmiotów narodowych Rosnąca rola firm wielonarodowych Koncentracja produkcji na pewnych obszarach (podmioty znajdujące się na terytorium trzech krajów wytwarzają połowę światowej produkcji) różnice w poziomie życia Polska: malutki trybik w gospodarce światowej Następny wykład: jak ekonomia wyjaśnia przyczyny i skutki handlu międzynarodowego? 46