Wykład 1: Wprowadzenie

Transkrypt

1 Handel międzynarodowy Wykład 1: Wprowadzenie Dr Gabriela Grotkowska

2 Plan wykładu 1 Informacje o zajęciach Prowadząca zajęcia i kontakt Cel zajęć Organizacja zajęć Literatura i materiały Program Zasady zaliczenia Współczesna gospodarka światowa: rola handlu międzynarodowego Polska w gospodarce światowej: aspekty handlowe 2

3 Dane kontaktowe Dr Gabriela Grotkowska, Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego ggrotkowska@wne.uw.edu.pl Dyżur: poniedziałek, godz , sala B306 Kontakt mailowy 3

4 Cel zajęć Cel zajęć ROZUMIENIE: przyczyn powstawania handlu międzynarodowego i globalizacji gospodarki światowej, czynników wyjaśniających strukturę handlu międzynarodowego, konsekwencji dobrobytowych wynikających z liberalizacji handlu opisywanych przez różne modele wymiany (różne założenia), konsekwencji dobrobytowych dla konsumentów, producentów i dochodów budżetowych wynikające ze stosowania różnych instrumentów polityki handlowej, ograniczeń w stosowaniu strategicznej polityki handlowej, motywów przy stosowaniu nieefektywnych instrumentów polityki handlowej i znaczenie oddziaływania grup interesów, znaczenia badań empirycznych dla weryfikacji teorii handlu i polityki handlowej. 4

5 Organizacja zajęć Wykład - 30 h nieobowiązkowy, ale zalecany Ćwiczenia do wykładu - 30 h obowiązkowe dr Tomasz Gajderowicz Koordynacja obu części nie wszystkie treści wspólne dla wykładu i ćwiczeń 5

6 Podręczniki [KO]: Krugman P., M. Obsteld, M. Melitz Ekonomia międzynarodowa. Teoria i polityka, wydanie czwarte zmienione, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa podręcznik podstawowy - dostępne jest też wydanie z roku 2007 (jakie różnice?) Wersja po angielsku: Krugman P., M. Obsteld, M. Melitz, International Economics: Theory and Policy, Pearson, wydanie 9 (2011) lub późniejsze (najnowsze: 2018) [M]: Marrewijk Ch. Van, International Economics, Oxford University Press głównie Nowa Teoria Handlu, ale nie tylko, precyzyjny zapis wielu modeli [JJM]: Michałek J. J., Instrumenty polityki handlowej, mechanizmy ekonomiczne i regulacje międzynarodowe, PWN niezbędny do części o polityce handlowej 6

7 Literatura uzupełniająca Literatura generalnie starsza, ale pewne zagadnienia po polsku opisane są tylko tam (najprawdopodobniej): T. Rynarzewski, A. Zielińska-Głębocka, Międzynarodowe Stosunki gospodarcze. Teoria wymiany i polityki handlu międzynarodowego, Wydawnictwo Naukowe PWN A. Cieślik, Nowa teoria handlu zagranicznego w świetle badań empirycznych, PWN E. Czarny, Teoria i praktyka handlu wewnątrz-gałęziowego, Oficyna wydawnicza SGH, Warszawa Polska w Unii Europejskiej. Dynamika konwergencji realnej (red. J. Michałek, W. Siwiński, M. Socha), PWN Warszawa

8 Literatura uzupełniająca Literatura po angielsku dla bardziej ambitnych: R. Feensta, R. Taylor, International Economics, Worth Publishers, Feenstra R. C., Advanced International Trade, Theory and Evidence, Princeton Univ. Press, Rivera-Batiz L, Oliva M-A., International Trade. Theory, Strategies and Evidence, Oxford Univ. Press, J. Francois, K. Reinert, Applied Methods for Trade Policy Analysis, A Handbook, Cambridge University Press, E. Helpman, P. Krugman, Market Structure and Foreign Trade, MIT Press, E. Helpman, P. Krugman, Trade Policy and Market Structure, MIT Press Handbook of International Economics, vol. 3 Elsevier, Amsterdam

9 Materiały do ćwiczeń Materiały na stronie prowadzącego ćwiczenia dr. T. Gajderowicza P. Folfas: Handel międzynarodowy w zadaniach, SGH, 2017 L. Goldberg, M Klein, Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze, ćwiczenia, PWN, S. Schuller, D. Ottens, Study Guide for International Trade and the World Economy, Oxford University Press,

10 Program zajęć (1/2) 1. Wprowadzenie 2. Tradycyjne modele handlu 1. Model Ricardo i różnice w technologii 2. Niemobilność czynników produkcji i dystrybucja korzyści z handlu model Ricardo-Vinera 3. Model Heckschera-Ohlina (HO) i różnice w wyposażeniu w czynniki produkcji 3. Nowe teorie handlu 1. Modele z firmą reprezentantem m.in. Krugman (1986) 2. Heterogeniczne firmy Melitz Handel a zagraniczne inwestycje bezpośrednie 10

11 Program zajęć (2/2) 5. Polityka handlowa 1. Klasyczne instrumenty cło, kwoty etc. 2. Nowoczesne instrumenty VERy, antydumping i inne 3. Specyfika krajów rozwijających się 4. Strategiczna polityka handlowa 6. Ekonomia polityczna polityki handlowej 7. Instytucje międzynarodowe i preferencyjna polityka handlowa 11

12 Zasady zaliczenia Do egzaminu dopuszczone są osoby, które zaliczyły ćwiczenia. Zasady zaliczenia ćwiczeń będą przedstawione w czasie ćwiczeń. Egzamin końcowy składa się z części pisemnej (test i pytania otwarte - 70 pkt) oraz z części ustnej (30 pkt) rzadka na WNE szansa przećwiczenia takiej sytuacji przed egzaminem licencjackim. Zaliczenie przedmiotu wymaga zdania egzaminu końcowego (uzyskania min. 50 pkt). Ocena końcowa z przedmiotu zależy od liczby uzyskanych punktów z ćwiczeń (waga 30%) oraz egzaminu końcowego (waga 70%). 12

13 Czym zajmuje się teoria handlu międzynarodowego? 13

14 Autarkia a gospodarka otwarta Gospodarka autarkiczna Gospodarka otwarta: wymiana towarów, wymiana usług, przepływy kapitałowe (międzynarodowa działalność inwestycyjna i pożyczkowa) handel międzyokresowy, migracje międzynarodowe, integracja gospodarcza (od FTA do unii gospodarczej), powiązania makroekonomiczne. Pojęcie gospodarki światowej 14

15 Gospodarka światowa Współcześnie podmioty gospodarcze w różnych krajach są trwale i silnie powiązane produkcyjnie, handlowo i finansowo, tworząc ogólnoświatowy system produkcji i wymiany Wymiana międzynarodowa (każdego typu) nie ma charakteru incydentalnego, ale ma charakter trwały i jest istotą współczesnego sposobu gospodarowania 15

16 Gospodarka światowa w perspektywie historycznej Powstanie gospodarki światowej w XIX wieku (rewolucja przemysłowa i transportowa, kolonie, system walutowy) Dezintegracja w okresie wojen światowych Ponowne pogłębienie zależności po II wojnie światowej (szybki rozwój ekonomiczny, wspomaganie instytucjonalne, rewolucja technologiczna i informatyczna, UE, rozwój gospodarczy krajów Azji, rewolucja internetowa, Facebook, AI) Niepewna przyszłość 16

17 Czy jest to nowe zjawisko? 17

18 Współczesna gospodarka światowa Wyraźna zmiana układu sił w gospodarce światowej (Europa Ameryka Północna Azja) Czy to coś nowego? 18

19 Angus Maddison ( ) Pionier w dziedzinie obliczania rachunków narodowych Jego prace pomogły w ustaleniu dlaczego niektóre kraje stały się bogate, podczas gdy inne pozostają biedne. Skupiał się na zbieraniu materiałów i analizie gospodarek sprzed wieków. Opublikował raport na temat wzrostu gospodarczego w Chinach w ciągu ostatnich 2000 lat. Jego szacunki dotyczące dochodu na mieszkańca w Imperium Rzymskim są uważane za przełomowe. 19

20 Wyniki prac A. Maddisona

21 Przedmiot teorii wymiany międzynarodowej Teoria wymiany międzynarodowej szuka odpowiedzi na dwa zasadnicze pytania: Jakie są przyczyny (mechanizmy) wymiany międzynarodowej? (Co decyduje o wielkości i strukturze handlu towarami i usługami?) Jakie są skutki wymiany dla dobrobytów narodowych, dla poszczególnych grup, dla firm, ich produktywności i zyskowności, dla akcjonariuszy, dla pracowników, dla środowiska naturalnego, dla rządów? Inna kwestia to możliwości polityki publicznej wpływania na wielkość i strukturę handlu, a tym samym na skutki wymiany. 21

22 Korzyści z handlu Każda dobrowolna transakcja wymiany wiąże się z korzyścią dla stron ją zawierających (inaczej by jej nie zawierały): Polska (czyli polski konsument) kupując zimą pomidory na Wyspach Kanaryjskich zyskuje, gdyż może je konsumować taniej (czyli więcej) niż, gdyby miała je sama produkować (szklarnia, światło, węgiel itd.) Dodatkowa korzyść: skoncentrowanie się na wytwarzaniu tego, w czym się jest dobrym, czyli specjalizacja produkcji; nie musi to oznaczać ograniczania się do konsumpcji tego, co produkujemy. Specjalizacja może prowadzić do dodatkowych korzyści dynamicznych: korzyści skali produkcji przy istotnych kosztach stałych, zwiększenie skali produkcji ogranicza koszt jednostkowy postęp technologiczny istnieją badania wskazujące, iż większy stopień otwartości (a tym samym konkurencji) sprzyja postępowi technologicznemu 22

23 Gospodarka otwarta Przy tych samych zasobach (czynników produkcji) oraz technologii (czyli umiejętności wytwarzania) można konsumować więcej, czyli osiągnąć wyższy poziom zadowolenia (czyli użyteczności w języku ekonomii): Większa produkcja Bardziej dochodowe inwestycje Bardziej produktywne wykorzystanie siły roboczej Otwarcie gospodarki pozwala potencjalnie na lepsze rozwiązanie centralnego problemu ekonomii: problemu rzadkości i wyboru w ramach ograniczenia 23

24 Zagrożenia związane z otwarciem gospodarki Koszty dostosowawcze (realokacja zasobów) Ryzyko (większe niż w działalności gospodarczej w kraju: różnice kulturowe i prawne) Przenoszenie zakłóceń Uzależnienie od koniunktury gospodarczej u partnerów handlowych Społeczeństwo jako całość zyska na otwarciu gospodarki, ale mogą być jednostki (lub grupy), które stracą na otwarciu potencjalne źródło konfliktów i presji politycznej (lobbing, ruchy antyglobalistyczne) efekty redystrybucyjne Kto przejmuje nadwyżkę? 24

25 Dane dot. gospodarki USA 25

26 Teoria wymiany: podsumowanie Czemu handlują? Kraje różnią się od siebie. technologią. wyposażeniem w czynniki produkcji W związku z tym ceny tych samych dóbr w różnych krajach są różne (przewaga Model Ricardo Model Heckscherakomparatywna) motyw dla handlu Ohlina Handel wynika z innych przyczyn, takich jak rosnący korzyści skali produkcji, zamiłowanie konsumentów do różnorodności, a cena nie jest czynnikiem decydującym Nowe teorie handlu Im bardziej kraje się różnią, tym większe możliwości wymiany i korzyści z handlu Im bardziej kraje są do siebie podobne, tym większe możliwości wymiany i korzyści z handlu 26

27 Co w awangardzie ekonomii zajmującej się HM? 27

28 KILKA FAKTÓW O WSPÓŁCZESNYM HANDLU MIĘDZYNARODOWYM 28

29 Kilka słów o handlu międzynarodowym w ujęciu historycznym Dramatyczne zmniejszenie kosztów transportu i komunikacji były kluczową siłą, która ukształtowała dzisiejszy globalny system handlowy W ciągu ostatnich 30 lat światowy handel towarami i usługami rósł przeciętnie 7% rocznie. Przez wiele lat, handel światowy rósł średnio prawie dwa razy szybciej niż światowa produkcja. Odzwierciedla to rosnące znaczenie międzynarodowych łańcuchów dostaw i stwarza wyzwania w zakresie pomiaru wartości handlu. Między rokiem 1980 a 2011, gospodarki rozwijające się zwiększyły swój udział w światowym eksporcie z 34 procent do 47 procent, a światowym imporcie z 29 procent do 42 procent. Coraz większą rolę odgrywa Azja. 29

30 Organizacja produkcji i konsumpcji w okresie przedprzemysłowym 30

31 Skutki rewolucji przemysłowej 31

32 Skutki rewolucji komunikacyjnej i informatycznej 32

33 Skutki dla handlu Jak zmieniło to handel międzynarodowy? 33

34 Zmiana struktury geograficznej handlu 34

35 Handel usługami Tradycyjne usługi raczej niehandlowe Usługi transportowe Turystyka Finanse i ubezpieczenia Usługi biznesowe i ich powiązanie ze zjawiskiem outsourcingu/offshoringu 35

36 Współczesne problemy z pomiarem strumieni handlu Cena katalogowa: mln USD (w zależności od wersji) Przyleciały do Warszawy z USA Czy to jest eksport USA do Polski? 36

37 Jak mierzyć przepływy handlu? 37

38 Co kryje się w Iphone ie? 38

39 Krzywa uśmiechu 39

40 Globalne łańcuchy wartości dodanej 40

41 Wzrost międzynarodowych powiązań B2B i FDI Korzyści z internalizacji działań Niskie: zleć na zewnątrz Wysokie: produkuj sam Produkcja w kraju FDI: utwórz filię za granicą (captive offshoring) Krajowy outsourcing Offshoring & outsourcing Niskie: zostań w kraju Korzyści z ulokowania działalności za granicą Wysokie: przenieś działania za granicę 41

42 FDI według UNCTAD 42

43 Podsumowanie Kto tak naprawdę handluje: wielkie korporacje! rola formy i różnic między firmami w teorii Rosnąca rola krajów rozwijających się Dynamika handlu większa niż dynamika PKB Rosnąca rola usług Rosnąca rola wymiany dobrami pośrednimi Outsourcing, offshoring, FDI Coraz dłuższe i bardziej skomplikowane łańcuchy wartości dodanej (global value chains) 43

44 POLSKI HANDLEL ZAGRANICZNY 44

45 Handel zagraniczny Polski Eksport (jako % PKB) Import (jako % PKB) Bilans handlowy (jako % PKB, prawa oś) Udział światowym handlu (2017): 1,22% (eksport) oraz 1,15% (import) Znaczące otwarcie w ostatnich dwóch dekadach Większa część transformacji: raczej deficyt niż nadwyżka w handlu; w ostatnim czasie zmiany 45

46 Handel zagraniczny Polski: przewaga komparatywna (2016) CRCA i = X i i X i M i i M i Żywność i zwierzęta żywe Napoje i tytoń Surowce niejadalne z wyjątkiem paliw Paliwa mineralne i smary i materiały pochodne Oleje, tłuszcze i woski zwierzęce i roślinne Chemikalia i produkty pokrewne Towary przemysłowe skalsyfikowane głównie wg surowca Maszyny, urządzenie i sprzęt transportowy Różne wyroby przemysłowe Towary i transakcje nieskalsyfikowane w SITC 46

47 Źródła deficytu: struktura geograficzna salda obrotów towarowych Polski z zagranicą Saldo handlu zagranicznego Polski (jako % PKB) Ogółem Kraje OECD Kraje rozwinięte Kraje UE Kraje CEE Kraje rozwijające się

48 Struktura handlu Polski product=undefined&productclass=hs&startyear=undefined&target=pr oduct&year=

49 Struktura handlu Polski 49

50 Źródła danych i informacji Profil handlowy Polski: 50

51 Dziękuję i zapraszam za tydzień.