PRACA MAGISTERSKA - Kuba RODZAJE I CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA URAZÓW W GRACH ZESPOŁOWYCH

PRACA MAGISTERSKA - Kuba RODZAJE I CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA URAZÓW W GRACH ZESPOŁOWYCH 1

I. Wstęp... 3 1. Charakterystyka gier zespołowych... 6 1.1 Piłka ręczna... 7 1.2 Piłka koszykowa... 9 1.3 Piłka siatkowa... 10 2. Uraz... 12 2.1 Definicja urazu... 12 2.2 Kryteria podziału urazów... 13 2.3 Przyczyny urazów występujących w sporcie... 14 2.4 Rodzaje urazów najczęściej spotykanych w sporcie... 15 II. Cel pracy... 16 III. MATERIAŁ I METODYKA BADAŃ... 17 1. Charakterystyka badanych... 17 2. Metoda badań... 19 IV. WYNIKI I ICH ANALIZA... 20 V. DYSKUSJA... 33 VI. WNIOSKI... 38 VII. PIŚMIENNICTWO... 39 ANEKS... 39 2

I. Wstęp Urazy w grach zespołowych jak i w dyscyplinach indywidualnych są prawie nieodłącznym elementem w dzisiejszym świecie sportu. W pracy przybliżono i opisano zagadnienia dotyczące rodzaju i częstości występowania urazów w grach zespołowych. W tym celu wybrano trzy popularne i uprawiane w Polsce gry zespołowe: piłkę ręczną, piłkę koszykową i piłkę siatkową. Uświadomienie społeczeństwa, że jednym z elementów zdrowego stylu życiu jest aktywność fizyczna, spowodowało gwałtowny wzrost zainteresowania regularnymi treningami, systematycznymi ćwiczeniami fizycznymi, lub formami sportu wyczynowego. Niestety, obok pozytywnych zjawisk towarzyszących uprawianiu aktywności fizycznej o charakterze sportowym obserwuje się występowanie zwiększonej liczby urazów, głównie w obrębie narządu ruchu [17]. Biorąc pod uwagę urazy sportowe, należy wymienić: urazy w sporcie wyczynowym oraz urazy w sporcie uprawianym rekreacyjnie. Urazy w sporcie wyczynowym i rekreacyjnym mają odrębną specyfikę. Sportowiec wyczynowy jest nastawiony na uzyskiwanie wyników, z czym wiążą się wymierne korzyści finansowe. Poddawany jest presji otoczenia: działaczy, trenerów, opinii publicznej, co powoduje, że często ukrywa drobne jego zdaniem kontuzje, aby nie wypaść z rynku [6]. W sporcie rekreacyjnym, znaczenia upatruje się w szeroko pojętej profilaktyce. Natomiast w sporcie wyczynowym w dużej mierze zawodzi koordynacja w postępowaniu po doznanym urazie pomiędzy lekarzem, trenerem i działaczami. Sport wyczynowy różni się od sportu rekreacyjnego wieloma elementami. U zawodników wyczynowych można poruszyć problem dopingu i stosowania środków zabronionych w sporcie, które powszechnie uznano i naukowo udowodniono za szkodliwe dla zdrowia człowieka. Mają one jednak wpływ na poprawienie jednej czy kilku zdolności motorycznych, w zależności od trenowanej dyscypliny. Powoduje to wzmożony popyt i zainteresowanie nielegalnymi używkami. Do chwili obecnej nie wynaleziono żadnego sposobu zapobiegania przedwczesnemu zużyciu narządu ruchu w wyniku nadmiernej jego eksploatacji. W przypadku osoby młodej olbrzymie rezerwy regeneracyjne tkanek umożliwiają prawie 3

doskonałą samo naprawę. Problem jest dużo poważniejszy, gdy do sumowania się przeciążeń i mikrourazów dochodzi u osób dorosłych czy starzejących się [4]. Do obrażenia ciała może dojść pomiędzy rywalizującymi ze sobą zawodnikami. W trakcie meczy czy treningu lecz również podczas indywidualnych ćwiczeń. Ciało człowieka poddawane jest w ciągu życia bardzo zróżnicowanym obciążeniom, związanym z naturalną potrzebą ruchu, doskonaleniem sprawności, eksploatacją sportową, czy wymogami wyuczonego zawodu [4]. Wyniki zawodników w sporcie wyczynowym, zbliżają się do kresu ludzkich możliwości. Coraz większe wymagania stawiane organizmowi sportowca wyczynowego doprowadziły do niebywałego rozwoju medycyny sportowej. Osiągnięcia zawodników są wynikiem żmudnych i długotrwałych treningów, często okupione najwyższą ceną, jaką jest zdrowie człowieka. Ciało ludzkie zarówno na treningach, czy podczas rozgrywania meczy poddawane jest ciężkiej i wyczerpującej pracy. Organizm jest eksploatowany do granic ludzkiej wytrzymałości. Jednak często te granice są sztucznie poszerzane, pseudo udoskonalane środkami farmakologicznymi. Organizm wykorzystywany jest maksymalnie, pomija się jednak zasady adekwatnego czasu na jego regenerację, adaptację do nowych zjawisk, którym poddawany jest podczas wysiłku. Zdarza się również, że trenerzy stosują ćwiczenia niekorzystne, a nawet szkodliwe zdrowiu, głównie dla narządu ruchu. Urazy w grach zespołowych są nie tylko konsekwencją bezpośredniego kontaktu dwóch lub większej liczby zawodników, ale mogą także występować podczas prowadzenia indywidualnej gry. Wpływ na taką sytuacje mają czynniki takie jak brak lub źle przeprowadzona rozgrzewka. Nie uwzględnienie rozgrzewki specjalistycznej dla danej dyscypliny. Zbyt wczesny powrót do gry po wcześniej przebytym urazie. Kontynuowanie gry pomimo pojawienia się bólu, który jest sygnałem do natychmiastowego przerwania wysiłku. Dodatkowym problemem jest fakt, że do świata sportu wyczynowego, uprawiania różnych dyscyplin, wciągani są coraz młodsi uczestnicy. Na dzieci w wieku szkolnym a nawet wczesnoszkolnym, nakłada się dodatkowe zajęcia, które mogą prowadzić do obciążeń organizmu, który nie jest w pełni wykształcony i rozwinięty. Często dochodzi do pomijania faktu, że wykonywanie niektórych ćwiczeń u dzieci czy młodzieży, które są w fazie rozwoju jest szkodliwe. Może mieć znaczący wpływ na ich postawę czy zdrowie w późniejszym wieku. 4

Nie bierze się pod uwagę tego jednak, że narząd ruchu jest jeszcze niewykształcony, tak jak i cały organizm. Aparat ruchu jest poddawany przeciążeniom, miękkie elementy są naciągane a nawet rozrywane z powodu niewystarczającej wytrzymałości do stosowanych obciążeń. Dochodzi do wielokrotnego przeciążenia nieprzygotowanych jeszcze odpowiednio elementów stawowych. Kolejnym dość istotnym problemem w dzisiejszym sporcie jest czas, a dokładniej jego brak, podczas leczenia. Zawodnicy, którzy ulegli urazowi, czy to po raz pierwszy, czy z powodu nie wyleczenia wcześniej przebytego urazu, starają się jak najszybciej powrócić do treningów, gry, bagatelizując i pomijając czas, jaki jest przewidziany do pełnej regeneracji, wyleczenia w danym urazie. Starają się przyśpieszyć czy oszukać czas za pomocą cudownych uzdrowicieli, czy środków farmakologicznych. Nowe metody diagnostyczne pozwalają dobrać odpowiednie środki terapii. Techniki operacyjne udoskonalane z roku na rok, sposoby rehabilitacji ruchowej i oparte na osiągnięciach nauk podstawowych zasady treningu fizycznego dają nadzieję na poprawę ochrony zdrowia sportowców i zmniejszenie urazów w sporcie [6]. 5

1. Charakterystyka gier zespołowych W wychowaniu fizycznym i sporcie ważną rolę i znaczenie ze względu na swoje niezaprzeczalne walory odgrywają zespołowe gry sportowe. Istotą udziału w grze jest przyjęcie zasad podporządkowania się jej regułom z równoczesnym ich wykorzystywaniem w ramach wyznaczonego zakresu sposobów działania, graczy z piłką, przeciw piłce i bez piłki [19]. Reguły w danej grze mają za zadanie wyrównanie i danie możliwości prowadzenia wyrównanej walki dla obu drużyn. To akty, które są zapisane i zatwierdzone przez odpowiednie władze, organizacje odpowiedzialne za daną dyscyplinę. Z kilkunastu czy kilkudziesięciu gier zespołowych różniących się od siebie w mniejszym, czy większy stopniu, przepisy dotyczą: liczby zawodników, wymiaru obszaru, na którym toczy się gra, ubioru, zajmowanych miejsc, czy pozycji zawodników, zachowania się podczas trwania meczu, udziału ochroniarzy, sposobu zdobywania punktów, dopuszczalnych sprzętów, urządzeń (o ile takie są dozwolone w danej dyscyplinie). Zawodnicy powinni znać przepisy, jak również je przestrzegać i rozumieć w jakim celu są stosowane. Przepisy bowiem są tworzone również z myślą o zdrowiu zawodników oraz mają zapobiegać ewentualnym urazom, które są skutkiem, np. bezpośredniego kontaktu podczas gry. Charakterystykę gier zespołowych można omówić biorąc pod uwagę kilka jej aspektów. Do najważniejszych można zaliczyć aspekt psychologiczny rozumiany jako wspólna odpowiedzialność za wynik, czy zawodnika. Przekłada się to na życie codzienne, gdzie młody człowiek uczy się odpowiedzialności za powierzone mu obowiązki zarówno w szkole jak i w pracy zawodowej. Współpraca i umiejętność komunikowania się i zrozumienia podczas gry ułatwia relacje międzyludzkie. Aspekt wychowawczy to poszanowanie przeciwnika, przyjęcie zasad fair-play na boisku, uznawanie i nie podważanie decyzji sędziego prowadzącego spotkanie. Zawodnik uczy się godzić i przyjmować do świadomości przegrany mecz oraz cieszyć się ze zwycięstwa. 6

1.1 Piłka ręczna Piłka ręczna ma charakter gry szybkościowo-siłowej i wymaga od zawodników wysokiego poziomu przygotowania fizycznego i technicznego. Głównym zadaniem zawodników w grze jest stworzenie sytuacji zakończonej zdobyciem bramki. W dzisiejszych czasach piłkarze ręczni grają w obronie na granicy faula nie tylko w pobliżu pola bramkowego, ale również w strefie do 11-12 metra. Podczas gry w obronie zawodnik przemieszcza się krokiem odstawno dostawnym, przodem lub tyłem. Obrońca przeprowadza średnio około 144 siłowych pojedynków z napastnikiem i 20-22 razy blokuje rzuty na bramkę co naraża go na kontakt z przeciwnikiem lub trafienie piłką. Podczas meczu zawodnik piłki ręcznej pokonuje dystans średnio około 5,6 6 km, wykluczając bramkarzy, z czego 75% za pomocą przyśpieszeń i zrywów z maksymalną lub bliską maksymalnej szybkości na różnych dystansach. Dodatkowo w czasie gry gracz wykonuje 94-102 podań piłki na różne odległości, 8-14 rzutów na bramkę oraz 2-5 rzutów z linii autowej [14]. W momencie oddania rzutu w wyskoku, dochodzi do asymetrycznego obciążenia ciała, mocnego wybicia się zawodnika z nogi przeciwnej do rzucającej ręki oraz lądowania, co jest niekorzystne, gdyż siła odbicia i amortyzacji jest rozkładana na jedną kończynę. Doprowadza to do przeciążenia i mikrourazów, głownie w stawie skokowym oraz kolanowym. Ponadto w chwili oddawania rzutu na bramkę, zawodnik stara się rzucać piłkę z maksymalną siłą, lot piłki w niektórych sytuacjach dochodzi do 110 km/h. Zawodnicy uzyskują to poprzez wyzwolenie maksymalnej siły zrywnej mięśni obręczy barkowej, co wpływa na urazowość tych mięśni lub elementów budujących staw ramienno - barkowy. Dodatkowo staw barkowy jest narażony na urazy, kiedy w ułamkach sekund dochodzi do wyhamowania ręki rzucającej przez zawodnika broniącego z drużyny przeciwnej. Wiąże się to z naderwaniem mięśni i więzadeł. W trakcie oddawania rzutu w wyskoku w przód dochodzi do zaplanowanego upadku, konsekwencją tego są na pewno mikrourazy, które nie pozostaną bez odpowiedzi w późniejszych latach. Obrońca ma prawo blokowania zawodnika atakującego, bezpośrednio blokując jego rękę przy rzucie na bramkę. Sytuacja ta powoduje, że pomiędzy przeciwnikami dochodzi do bezpośredniego kontaktu, wynikiem tego mogą być: stłuczenia ciała, uszkodzenia w stawie barkowym lub łokciowym a nawet pękniecie czy złamanie kości 7

przedramienia. Ponadto w trakcie blokowania dochodzi również do odpychania zawodnika, który w wyniku utraty równowagi może upaść co powoduje różnego typu obrażenia. W czasie gry tętno waha się w zakresie 120-200 uderzeń na minutę i więcej, niezależnie od funkcji pełnionej przez zawodnika w grze i składzie drużyny z wyjątkiem bramkarza. Jak wiadomo zmęczenie wpływa negatywnie na zachowanie równowagi podczas poruszania się, doprowadzić to może do upadku i konsekwencji z tym związanych. Do upadku może dochodzić również w chwili walki o piłkę, kiedy to zawodnicy przepychając się, równocześnie biegnąc, starają się ją chwycić. Dodatkowo w momentach takich dochodzi bardzo często do skręcenia stawu skokowego lub kolanowego. 8

1.2 Piłka koszykowa W omawianej grze zespołowej gracze każdej z drużyn, poruszając się po boisku z piłką lub bez, pokonują opór przeciwnika i starają się oddać jak największą liczbę celnych rzutów do obręczy kosza, który znajduje się po stronie przeciwnej drużyny oraz przeszkodzić im w opanowaniu piłki i rzutów na własny kosz. W opisywanej grze stosuje się rożnego rodzaju ruchy przemieszczania się po wyznaczonym polu: chód, bieg przodem, bieg tyłem, krok odstawno - dostawny. Zgodnie z przepisami piłkę można kozłować, podawać, rzucać, odbijać. Charakterystyczną cechą koszykówki jako ćwiczenia fizycznego jest kompleksowość oddziaływania na organizm. Siłę podczas zajęć koszykówki zawodnik wykorzystuje w biegu, skokach, podaniach i rzutach piłką [14]. Dla efektywniejszego i skutecznego prowadzenia walki na boisku zawodnik powinien dysponować dużą szybkością ruchów. Większość rzutów wykonywanych jest w wyskoku co naraża gracza na dodatkowe obciążenia aparatu ruchu kończyn dolnych oraz zmusza go do znacznego wydatku energetycznego. W koszykówce nie występują pozycje statyczne z wyjątkiem rzutów wolnych i wprowadzenia piłki do gry. Poziom intensywności działań często osiąga wartości maksymalne, specyficzne dla tej gry. Dla koszykówki charakterystyczna jest zmienność form ruchu i ich intensywność. Wykonywane działania są różnorodne zarówno co do kierunku, szybkości i amplitudy poszczególnych ruchów jak i ich połączeń. Gra w koszykówkę wymaga od zawodnika zwrotności i wytrzymałości, współdziałania w ataku czy obronie. Koszykarz działa aktywnie w ciągu 39% ogólnego czasu gry. Przebiegnięty w tym czasie dystans wynosi od 2,5 do 7,3 km. Znaczącą część poruszania się stanowią różnego rodzaju zrywy krótkie 3-5m, średnie 6-15m i długie 16-28m. W trakcie gry zawodnik wykonuje średnio 50 wyskoków z piłką i do piłki oraz 80-90 zatrzymań po różnych startach i przyspieszeniach, co sprawia, że narząd ruchu kończyn dolnych jest poddawany dużym obciążeniom i eksploatacji, a to z kolei naraża zawodnika na urazy [14]. 9

1.3 Piłka siatkowa Cechą charakterystyczną, odróżniającą piłkę siatkową od omówionych powyżej dwóch dyscyplin jest to, że zawodnicy rywalizują bez prawa kontaktu fizycznego. W siatkówce nie ma bowiem warunków na kontakt pomiędzy zawodnikami z przeciwnych drużyn z pominięciem sytuacji pod siatką. Pomimo braku kontaktu fizycznego zawodników, piłka siatkowa należy do gier zespołowych w których urazy występują bardzo często i są charakterystyczne dla tej dyscypliny. W ciągu roku zawodnicy wysokiej klasy rozgrywają do 80-90 spotkań, przy tym spotykają się z różnymi przeciwnikami o różnym poziomie techniki, taktyki, cech fizycznych i sposobie gry [14]. Nie ma możliwości aby zawodnicy rozgrywający taką ilość spotkań oraz będąc poddawani wyczerpującej pracy nie doznawali urazów. Rozpatrując piłkę siatkową pod kątem urazowości na pierwszym miejscu należy wymienić już samą nieergonomiczną i nienaturalna postawę w jakiej są zawodnicy podczas techniki obrony czy przyjęcia piłki. W pozycji tej dochodzi do pochylenia tułowia w przód, co wymusza pogłębienie krzywizny kręgosłupa - lordozy. Następnym nie ergonomicznym elementem podczas gry jest przemieszczanie się zawodników, którzy w 60% czasu poruszają się krokiem odstawno dostawnym oraz na śródstopiu i palcach stóp. Pozostałe sposoby to wypady w przód lub w bok oraz dobiegnięcia w kilku krokach ze zrywami. Czysty czas wysiłku startowego wynosi średnio 20-30 minut [14]. W piłce siatkowej momentami w których istnieje największe ryzyko doznania urazu oraz dochodzi do przeciążeń narządu ruchy jest technika ataku oraz bloku. W technice ataku wyróżniam cztery fazy: rozbiegu, wyskoku, uderzenia piłkę i lądowania, z czego trzy dotyczą kończyn dolnych a jedna kończyny górnej. Faza wyskoku i lądowania podobnie tak jak w technice bloku należą do najbardziej obciążających momentów w których stawy kończyn dolnych, a w szczególności stawy skokowe i kolanowe poddawane są przeciążeniom i mikrourazom. Ponadto w fazie wyskoku dochodzi do maksymalnego wybicia zawodnika w górę, co poddaje jego mięsnie łydki na dodatkową prace oraz uszkodzenia w tym naderwania czy całkowite zerwanie. Omawiając technikę ataku należy również wymienić fazę uderzenia piłki, bowiem w fazie tej może dochodzić do naderwań lub naciągnięć mięśni obręczy barkowej, oraz przeprostów w stawie łokciowym gdyż atak na piłkę odbywa się przy 10

wyprostowanym przedramieniu względem ramienia. W piłce siatkowej dość częstym i charakterystycznym przez co i bagatelizowanym i nie leczonym jest potocznie mówione przez zawodników wypicie palca. W omawianym typie urazu dochodzi do zwichnięcia w stawie między paliczkowym lub śródręczno - policzkowym, a momentem w którym najczęściej dochodzi do tego incydentu jest wyskok zawodnika do bloku piłki atakowanej przez przeciwnika. 11

2. Uraz 2.1 Definicja urazu Aktywność fizyczna działa pro zdrowotnie, ale może też stanowić pewne zagrożenie dla zdrowia. Powoduje bowiem urazy i wypadki. To przede wszystkim bezpośredni kontakt między zawodnikami spowodował, że gry zespołowe stały się rodzajem sportu walki. Zdarzają się zarówno kontuzje wynikające z przetrenowania, jak i urazy ostre, będące wynikiem rywalizacji. Uraz w sporcie jest definiowany inaczej niżeli w życiu codziennym. Człowiek nie uprawiający żadnego sportu uważa się za zdrowego, jeżeli może wykonywać swoje codzienne obowiązki. Natomiast w sporcie, zdrowy zawodnik to ten, który może wykonywać wysiłki typu sportowego. Określenie uraz sportowy jest wspólną nazwą dla wszystkich rodzajów urazów, odnoszonych w trakcie aktywności sportowej i może być definiowany na różne sposoby. Jedna z nich jest następująca: Rada Europy zaproponowała definicję urazu sportowego jako konsekwencję brania udziału w zajęciach sportowych, która wiąże się ze zmniejszeniem możliwości wykonania wysiłku fizycznego, potrzebą pomocy medycznej i skutkami ekonomicznymi [1]. Ponadto w literaturze przedmiotu można spotkać inną definicję, która brzmi: Uraz sportowy jest to uraz mający miejsce podczas uprawiania aktywności fizycznej o charakterze sportowym, głównie w czasie treningów i zawodów, powodujący wystąpienie obrażenia sportowego, którego następstwem jest wyłączenie czasowe lub całkowite z dalszego udziału w aktywności sportowej [17]. Przyjęło się mówić, ze sportowiec doznał uszkodzenia czy obrażenia danego stawu lub części ciała. Często jednak dochodzi do mylenia słowa uraz a uszkodzenie lub obrażenie. Pierwsze z tych pojęć zostało zdefiniowane i opisanie powyżej. Natomiast uszkodzenie lub obrażenie jest to skutek zadziałania urazu jako siły mechanicznej na organizm, w konsekwencji którego dochodzi do uszkodzenia struktur poddanych urazowi. Rodzaj i rozległość obrażeń lub uszkodzeń uzależniony jest od wielkości urazu czyli siły mechanicznej oraz odporności tkanki, na którą zadziałał [9]. 12

2.2 Kryteria podziału urazów Kryteriów podziału urazu w literaturze można spotkać bardzo wiele w zależności od objawów klinicznych, czasu gojenia uszkodzonych tkanek, miejsca występowania itp. Przedstawione poniżej podziały dotyczą narządu ruchu uwzględniając jego składowe. Rodzaje obrażeń układu mięśniowo-szkieletowego wywołane urazami mechanicznymi to: Zamknięte uszkodzenia tkanek miękkich - stłuczenia - uszkodzenia jednostki ścięgnisto-mięśniowej Rany przerwanie ciągłości skóry Złamania Skręcenia stawów Zwichnięcia stawów Inny z podziałów urazów, zaproponowany przez J. Widuchowskiego, przedstawia się następująco [17]: Skręcenia stawów i naciągnięcia więzadeł Urazy mięśni i ścięgien Stłuczenia Zwichnięcia stawów Złamania kości Otarcia naskórka Rany Zakażenia Stany zapalne 13

2.3 Przyczyny urazów występujących w sporcie Zdecydowana większość obrażeń sportowych spowodowana jest działaniem siły mechanicznej. Najczęstszymi przyczynami tych obrażeń są [17]: Urazy w bezpośredniej walce sportowej Urazy i przeciążenia w czasie treningu (nieprawidłowo wykonywane ćwiczenia, zbyt duże obciążenia, nieodpowiednia rozgrzewka itp.) Zbyt szybkie podjęcie aktywności fizycznej po doznanym wcześniej urazie lub zachorowaniu Wadliwy sprzęt sportowy (obuwie, sprzęt ochronny itp.) Nieodpowiedni stan boiska lub obiektu sportowego Trudne warunki atmosferyczne Inne przyczyny: na przykład kibice 14

2.4 Rodzaje urazów najczęściej spotykanych w sporcie Z wyników badań Garrick a przeprowadzonych na sportowcach, uprawiających zarówno sporty indywidualne jak i zespołowe wynika, że najczęstszym rodzajem obrażeń stawów było skręcenie 42 %, stłuczenie i rany 18 %, zwichnięcie 14% miejscowe zapalenie10%. Skręcenie w stawie powstaje wtedy, gdy ruch przekracza zakres fizjologicznej ruchomości stawu i wówczas dochodzi do uszkodzenia torebki stawowej, więzadeł i innych elementów budowy stawu, w wewnątrz stawu dochodzi do powstania krwiaka [12]. Według klasyfikacji American Medical Association uszkodzenia więzadeł dzieli się na trzy grupy. Skręcenie lekkie, uszkodzenie niewielkiej ilości włókien więzadła Skręcenie średniego stopnia, rozerwanie większej liczby włókien Skręcenie ciężkie dochodzi do częściowego lub całkowitego rozerwania więzadła Zwichnięciem stawu określa się pourazowe uszkodzenie stawu z całkowitą lub częściową utratą łączności powierzchni stawowych. Zwichniecie jest konsekwencją urazu, gdzie dochodzi do uszkodzenia aparatu torebkowo-więzadłowego. Stłuczeniem nazywamy uszkodzenie powstające zazwyczaj w wyniku upadku na twarde podłoże lub urazu zadanego tępym przedmiotem (lub częścią ciała). Dotyczy ono skóry, tkanki podskórnej, mięśni, kości,(ból ze strony okostnej), stawów (również chrząstki stawowej) naczyń i nerwów [8]. Problemem jest fakt, iż wiele urazów nie jest odnotowywanych przez zespół medyczny, wiele z nich jest leczonych przez samego zawodnika lub np. przez jego masażystę. Ponadto wiele kontuzji nie jest zgłaszanych wręcz ukrywanych przez samych zawodników i leczonych według samych siebie bez wiedzy medycznej i bez kontroli lekarzy specjalistów. 15

II. Cel pracy Celem pracy jest wykazanie, jakim rodzajom urazów ulegają sportowcy, którzy trenują gry zespołowe. Jaki okres czasu trwał powrót do zdrowia i jakie wynikają następstwa po przebytym urazie. Czy charakter i rodzaj trenowanej gry zespołowej ma wpływ na typ i częstość występowania urazu, oraz jaki okres czas upłynął do możliwości bycia aktywnym fizycznie. W badaniu ankietowym udział wzięły osoby wyczynowo trenujące gry zespołowe w polskich klubach. Wybrani zawodnicy narażeni byli na urazy podczas trenowania lub podczas rozgrywek ligowych meczy przez okres co najmniej pięciu lat. W celu dokładnego zbadania problemu przedstawiono następujące pytania badawcze: 1. Jaki jest najczęstszy rodzaj urazu sportowego występujący u osób trenujących gry zespołowe w zależności od trenowanej dyscypliny sportu? 2. Jaki okres czasu powrotu do zdrowia uzależniony jest od doznanego urazu? 3. Jakie są najczęstsze powikłania dla zdrowia po przebytym urazie sportowym? 16

III. MATERIAŁ I METODYKA BADAŃ 1. Charakterystyka badanych Materiał badawczy stanowiła grupa 180 osób w wieku od 18 do 35 lat trenujących wyczynowo gry zespołowe. Badania były przeprowadzone w terminie od II.2008 r. do V.2008 r. oraz od IX.2008 r. do X.2008 r. na obiektach sportowych w miastach, w których trenowali. Ankietowani zawodnicy należeli do klubów sportowych w których trenują i rozgrywają mecze ligowe w Katowicach (AZS AWF Katowice), Mielcu (BRW Stal Mielec, KPS Stal Mielec), Bielsku Białej (BKS ALUPROF Bielsko Biała) Piotrkowie Trybunalskim (MKS Piotrcovia Piotrków Trybunalski), Rzeszowie (ASSECO Resovia Rzeszów), Tarnobrzegu ( KS Siarka Tarnobrzeg) Gorzowie Wielkopolskim, Piekarach Śląskich (KS Olimpia Piekary). Badane osoby reprezentowały najwyższy poziom sportowy, gdyż byli zawodnikami klubów z ekstraklasy lub pierwszej ligi. Całość badanych została podzielona na trzy grupy. Grupę pierwszą stanowili osoby trenujące piłkę ręczną (60 zawodników), w której 30 kobiet o średniej wieku 25,5 lat (19 do 35 lat) trenowały 7 razy w tygodniu średnio 1,5 godziny jednorazowo. Staż zawodniczy to 12 lat oraz 30 mężczyzn o średniej wieku 24,5 lat (18 do 32 lat) trenujących 8 razy w tygodniu w wymiarze 1,5 godziny jednorazowo. Staż zawodniczy ankietowanych wyniósł 12,5 lat. Drugą grupę reprezentowali sportowcy trenujący piłkę koszykową (60 osób). Kobiety w omawianej dyscyplinie stanowiły grupę 30 zawodniczek, a średnia wieku to 23 lata (19 do 28 lat). Badane osoby trenowały tygodniowo 6 razy, wymiarze czasowym 1,5 godziny jednorazowo, staż zawodniczy badanych kobiet wynosił 10 lat. Mężczyźni w badanej grupie stanowili 30 osób o średniej wieku 24 lata (19 do 29 lat), ankietowani mieli 9 treningów w tygodniu o czasie 1,15 godziny jednorazowo, a staż zawodniczy wynosi u nich 11 lat. Do grupy trzeciej należeli sportowcy trenujący piłkę siatkową (60 sportowców). Kobiety (30) w wieku 20-31 lat o średniej wynoszącej 25 lat. Piłkarki trenowały 10 razy w tygodniu w wymiarze czasu 1,5 godziny jednorazowo. Staż sportowy kobiet to 13 lat. Ponadto w omawianej dyscyplinie sportowej było 30 mężczyzn o średniej wieku 24 lat (18 do 29 lat), sportowcy trenowali 6 razy na tydzień, a czas treningu wynosi 1,5 godziny jednorazowo, średnia lat trenowanej gry zespołowej wyniosła u nich 10 lat. 17

18

2. Metoda badań Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety opracowany przez autora pracy. Składał on się z dwóch części. W pierwszej umieszczono 15 pytań z czego 8 było pytaniami otwartymi, a 7 zamkniętymi. W 3 pytaniach badani mogli udzielać więcej niż jednej odpowiedzi. Część druga ankiety to metryczka w której pytania dotyczyły danych demograficznych o badanych osobach czyli wiek, płeć, rodzaj dyscypliny, okres czasu trenowania oraz ilość treningów tygodniowo. Wzór kwestionariusza ankiety wykorzystanego do badań został umieszczony w aneksie. Odpowiedzi respondentów zostały skategoryzowane, a dane liczbowe oraz procentowe podane w tabelach. 19

IV. WYNIKI I ICH ANALIZA Po przeanalizowaniu odpowiedzi zawodników w kwestionariuszach ankietowych, z pośród 180 przebadanych osób zajmujących się wyczynowo sportem, urazowi uległo 94% zawodników, a 6% udzieliło odpowiedzi ze nie miało w swojej karierze sportowej urazu. Z przeprowadzonych badań wynika, że zarówno kobiety jak i mężczyźni w równym stopniu ulegają kontuzjom podczas aktywności sportowej związanej z wybraną dyscypliną sportu (tabela nr 1). Tabela nr 1. Urazy sportowe badanych w poszczególnych grupach Kobiety Mężczyźni Razem Tak Nie Tak Nie Tak Nie Gra zespołowa n % n % n % n % n n Piłka ręczna 28 32,9 2 40 30 36,2 0 0 58 34,5 2 16,6 Piłka koszykowa 27 31,8 3 60 26 31,3 4 57,1 53 31,6 7 58,4 Piłka siatkowa 30 35,3 0 0 27 32,5 3 42,8 57 33,9 3 25 Razem 85 5 83 7 168 12 Z pośród wszystkich ankietowanych osób 48,2% zaznaczyło odpowiedź skręcenie stawu. Często dochodziło również do stłuczenia ciała 19,3% lub powiązania tego typu urazu z innymi kontuzjami. Kolejnym odnotowanym urazem jest zwichnięcie stawu 11,2%, oraz złamanie kości 6,1%. Respondenci udzielili w 15,2% odpowiedzi, że ulegli urazowi innego typu (np. zapalenie, naderwanie mięśni). Tabela nr 2. Z badanych sportowców, którzy w przeszłości doznali urazu, tylko 3% odpowiedziało, że nie są w stanie dokładnie sprecyzować jakiemu typowi urazu ulegli i jakiej części ciała on dotyczył. Odpowiedzi pozytywnej, opisując miejsce i rodzaj urazu udzieliło 97% ankietowanych. 20

Tabela nr 2. Rodzaje urazów i ich występowanie w poszczególnych dyscyplinach* piłka ręczna piłka koszykowa piłka siatkowa k N=28 m N=30 k N=27 m N=26 k N=30 m N=27 n % n % n % N % n % n % stłuczenia 3 9,7 8 19 8 27,5 5 16,6 6 17,6 8 25,8 skręcenia 18 58 22 52,3 15 51,7 17 56,6 14 41,3 9 29 zwichnięcia 4 12,9 5 11,9 2 6,8 2 6,6 3 8,8 6 19,4 złamania 1 3,2 2 4,7 1 3,4 1 3,3 1 2,9 5 16,1 inne 5 16,2 5 11,9 3 10,3 2 6,6 10 29,4 3 9,7 razem 31 42 29 30 34 31 * Suma nie równa się 100%, ponieważ respondenci mogli podawać więcej niż jedną odpowiedź. Tabela nr 3. Miejsca występowania urazów w poszczególnych dyscyplinach. piłka ręczna piłka koszykowa piłka siatkowa razem lokalizacja n % n % n % n % uraz st. skokowego uraz st. kolanowego uraz st. barkowego Inne lokalizacje 21 36,2 16 30,2 11 19,3 48 28,6 15 25,9 12 22,6 11 19,3 38 22,6 7 12 4 7,5 7 12,3 18 10,7 15 25,9 21 39,6 28 49,1 64 38,1 razem 58 53 57 168 Z wszystkich badanych osób, odpowiedzi że najczęstszą lokalizacją w której dochodziło do urazu stawów i kości stopy udzieliło 28,6%. Grą zespołową w, której najwięcej razy doszło do urazu stopy to piłka ręczna 36,2%. Drugą dyscypliną pod względem częstości doznawania uszkodzenia stopy, stanowili zawodnicy piłki koszykowej 30,2%. Najmniejszą liczbę omawianego urazu odnotowano u 21

reprezentantów piłki siatkowej 19,3% (kobiety 16,7%, mężczyźni 22,2%). Drugim najczęstszym opisywanym miejscem urazu, z całej grupy przebadanych osób, był staw kolanowy lub kości i tkanki wchodzące w jego budowę 22,6% (w tym skręcenia, stłuczenia, zwichnięcia, złamania oraz zmiany przeciążeniowe). W piłce ręcznej odsetek ten stanowił 25,9% i był on największy, w piłce koszykowej 22,6%, spośród osób uprawiających piłkę siatkową 19,3%. Urazy w stawie barkowym, były na trzecim miejscu spośród badanych osób, pod względem lokalizacji występowania kontuzji 10,7%. Piłkarki ręczne 14,3% oraz siatkarki 13,3%, odpowiedziały, że najczęściej uległy kontuzji w powyżej omawianej lokalizacji. W piłce koszykowej kobiet odnotowano tylko 7,5% odpowiedzi. Omówione powyżej lokalizacje kontuzji były najczęściej opisywane przez ankietowane osoby i stanowiły 61,9% spośród wszystkich miejsc, w których doszło do urazu (tabela nr 3, 3a, 3b, 3c). Ponadto u badanych osób odnotowano urazy stawu łokciowego, biodrowego, głowy, kończyn górnych i okolic twarzy. Przypadki te zostały opisane jako inne lokalizacje 38,1%. Najczęściej odnotowanym rodzajem urazu było skręcenie stawu 48,2%. Dyscypliną sportową w której najwięcej osób uległo temu typowi obrażeniom była piłka ręczna mężczyzn 23,1%, kobiety w omawianej dyscyplinie stanowiły 18,9%. Również często dochodziło do skręcenia stawu wśród koszykarzy 17,9%. Natomiast mężczyźni uprawiający piłkę siatkową odpowiedzieli że doznali skręcenia stawu w 9,5% i byli najmniej liczną grupą po urazie tego typu. Stłuczenia ciała stanowiły 19,3%, najczęstszym miejscem występowania tego urazu była okolica stawu kolanowego. Do stłuczenia ciała dochodziło również w okolicy stawu łokciowego. Ponadto omawiany typ urazu był połączony dodatkowo z innymi urazami, najczęściej z pęknięciem lub złamaniem kości. Spośród sporadycznych przypadków stłuczeń można wymienić: stłuczenie żeber, okolicy stawu biodrowego, stłuczenie mięśni kończyn dolnych lub górnych. Piłka siatkowa i piłka ręczna to gry zespołowe w, których najwięcej razy dochodziło do zwichnięcia stawu. Siatkarze 19,4% stanowczo przeważali nad kobietami 8,8% w tej dyscyplinie. Najczęstszymi stawami w, których dochodziło do zwichnięcia u osób uprawiających piłkę siatkową, były stawy palców rąk. U kobiet natomiast zwichnięcie najczęściej odnotowano w obrębie stawu barkowego (piłkarki ręczne 14,3%). Osoby uprawiające piłkę koszykową stanowiły najmniejszą liczebnie grupę w tym typie urazu. Złamanie kości to najrzadziej opisywany rodzaj urazu. Spośród 22