Internet a skutki w relacjach rodzinnych Słowa kluczowe: problemy rodzinne, relacje międzyludzkie, uzależnienie, grupy samopomocowe, indywidualna psychoterapia. Key words: family problems, relationships, addiction, self-help groups, individual psychotherapy Streszczenie Jak świadczą wyniki licznych badań, nadużywanie Internetu wpływa na strefę relacji międzyludzkich osoby dotkniętej tym uzależnieniem. W miarę jak wydłuża się czas spędzania przed komputerem, zmniejszą się jego ilość poświęcaną bliskim i rodzinie. W ten sposób może dojść do zniszczenia więzi między rodzicami a dziećmi, ważnych przyjaźni, ale przede wszystkim małżeństw, które szczególny sposób są narażone na negatywne skutki patologicznego korzystania z sieci. Jakie ścieżki terapeutyczne obrać, by wyzwolić się z uzależnienia o tym jest mowa w niniejszym artykule. 1. Internet pomiędzy normalnością a patologią Internet jest zbiorem połączonych ze sobą sieci, tworzą gigantyczną Sieć światową. W związku z tym bywa też czasem nazywany Światowa Pajęczyną. Stanowi produkt technologiczny, który istnienie wpłynął na kształtowanie się ludzi nawyków i zwyczajów. To, że ten wytwór teleinformatyki, dziedziczny łączącej informatykę z telekomunikacją, pozwala wielu komputerom na komunikowanie się ze sobą i wymienianie wszelkich typów dokumentów (plików), doprowadziło do przedefiniowania pojęcia społeczeństwa. Sieć sieci tworzyła bowiem nowe możliwości poznawania świata: ludzie mogą nawiązywać znajomości, wchodzić w interakcje i z każdej dziedziny czerpać wiedze w przestrzeni wirtualnej- cyberprzestrzeni, różniącej się w zasadniczy sposób od przestrzeni świata fizycznego. Termin wirtualny pochodził od łacińskiego słowa Vitus, oznaczającego siłę, moc, stąd wirtualny to taki, jaki istnieje potencjalnie, a nie w sposób rzeczywisty, to coś możliwego do wprowadzenia w życie, ale jeszcze nie dokonanego. Potrzeba nabywania nowej wiedzy w dziedzinie umiejętności technicznych celem korzystania z nieskończonych możliwości, jakie pojawiły się wraz z rozwojem Internetu, jest bardzo silna, stąd można dziś mówić o zjawisku wyobcowania społeczno technologicznego w przypadku osób nie mających dostępy do świata wirtualnego. Istnieje jednak konieczność, by wraz z nabywaniem kompetencji technicznych równocześnie rozwijała się umiejętność odpowiedzialnego korzystania z sieci. O ile z jednej strony jest oczywiste, że rozwój Internetu wniósł wiele pozytywnych aspektów do życia poszczególnych jednostek, o tyle warto być świadomym, jakie zagrożenia mogą rodzic się w związku z posługiwanie się nim. 1
Powszechnie zachowywana przez użytkowników sieć i anonimowość pozwala każdemu na wyrażanie siebie bez żadnych ograniczeń co czyni Internet znakomitym kanałem rozpowszechniania zarówno treści pozytywnych jak i patologii. W związku z tym kładzie się coraz większy nacisk na rozwijanie umiejętności odpowiedzialnego korzystania z Sieci i dogłębnego rozumowania, jakie to rodzi skutki na poziomie społecznym i psychologicznym. Internet addiction dis order (IAD) to zaburzenia przejawiające się w sposobie korzystania z tego nowego produktu technologicznego. Osoba u której rozwinęło się uzależnienie od Internetu pozostaje połączona z siecią przez długie godziny, tracąc zupełnie poczucie czasu. Głównym jej problemem jest niemożliwość kontrolowania potrzeby łączenia się z siecią, która staje się centrum niepokojów i frustracji uzależnionego podmiotu. 2. Cechy problematycznego korzystania z Internetu Problem tego rodzaju występuje w różnych kontekstach społecznych, edukacyjnych i ekonomicznych oraz w odniesieniu do różnych grup wiekowych. Mass media rozpowszechniły stereotyp osoby uzależnionej od Internet, przedstawiając ją najczęściej jako młodego, introwertycznego mężczyznę, siedzącego nieustannie przed komputerem. O ile w przyszłości wyobrażenie to mogło być uzasadnione, o tyle obecnie popularność komputerów i powszechna dostępność do Internetu doprawiają, że nie jest ono zgodne z rzeczywistością. Liczba kobiet używających Internetu ogromnie wzrosła, prawdopodobnie na skutek zmian w charakterze ról społecznych. Podstawowe rozróżnianie dotyczy starych i nowych użytkowników sieci. Nowi nawigatorzy wydają się bardziej podatni na patologiczne uzależnienie od Internetu. Po przełamaniu pierwszego onieśmielenia zaczynają stopniowo czerpać zadowolenie z opanowania umiejętności korzystania z technologii i sprawnego poruszania się po stronach sieci Uzależnieni nawigatorzy spędzają w sieci nawet czterdzieści godzin tygodniowo. Podają, że nadmierne korzystanie z Internetu naraziło ich na problemy rodzinne, zawodowe oraz ogólnie wywarło negatywny wpływ na ich życie. Pomimo to nie udaje im się ograniczyć swojego zaangażowania. Internet jest dla nich atrakcyjny również ze względu na swoją anonimowość, łatwość dostępu i użytkowania, stanowi skuteczny środek do uzyskania wsparcia społecznego, satysfakcji seksualnej, spojrzenia na siebie samego w inny sposób i zwieszenia poczucia władzy dzięki uczestnictwu w grach opartych na wyobraźni. Wiele patologicznych użytkowników Sieci określa się jako przygniecionych czy samotnych, nisko oceniających samych siebie czy też ogarniętych niepokojem. Dla nich Internet jest prawdopodobnie prze- 2
strzenią, w której doświadczają bardziej satysfakcjonujących przeżyć, niż zdarza im się to w rzeczywistości 3. Problemy fizyczne Zaburzenia fizyczne są spowodowane przede wszystkim spędzaniem wielkiej ilości czasu przed komputerem i prowadzenie siedzącego trybu życia. Najczęściej obserwuje się: Zaburzenia na przykład są spowodowane przez przyzwyczajenie do korzystania z sieci w późnych godzinach nocnych, co zaburza normalny tryb sen-czuwanie Nadmierne zmęczenie. Jest skutkiem utraty godziny snu i wpływa negatywnie na osiągniecie szkolne i zawodowe. Osłabienie systemu odpornościowego. Jest również skutkiem nie regularnego snu i powoduje większą podatność na wszelkiego rodzaju choroby. Nieregularne odżywianie się. Osoba uzależniona prze zapomnienie, a czasem celowo opuszcza posiłek, aby mieć więcej czasu na połączenie z Internetem. Zaniedbanie ciała i brak ćwiczeń fizycznych. Uga podmiotu jest skupiona na jednej czynności użytkowaniu Internetu i w związku z tym traci zainteresowanie innymi rodzajami aktywności. Bóle pleców. Są skutkiem prowadzenie siedzącego trybu życia i braku ćwiczeń fizycznych. Zespół ciśnień nadgarstka. Zazwyczaj osoby pracujące bardzo długo przed komputerem są bardziej narażone na rozwój tej patologii ze względu na pozycje, w jakiej znajdują sie nadgarstek reki trzymającej mysz. Bóle głowy. Zmęczenie oczu. Uzależnianie od Internetu nie niesie ze sobą tak poważnych problemów fizycznych jak te, które towarzyszą narkomanii czy alkoholizmowi. Na pierwszy plan, podobnie jak w przypadku patologicznego hazardu, wysuwają sie tutaj skutki psychologiczne, negatywny wpływ na relacje rodzinne, problemy ekonomiczne i zawodowe, przybierające czasem bardzo poważne rozmiary. 4. Skutki w relacjach rodzinnych Jak świadczą wyniki licznych badań, nadużywanie Internetu wpływa na strefę relacji międzyludzkich osoby dotkniętej tym uzależnieniem. 3
W miarę jak wydłuża się czas spędzania przed komputerem, zmniejszą się jego ilość poświęcaną bliskim i rodzinie. W ten sposób może dojść do zniszczenia więzi między rodzicami a dziećmi, ważnych przyjaźni, ale przede wszystkim małżeństw, które szczególny sposób są narażone na negatywne skutki patologicznego korzystania z sieci. Na początku Internet jest znakomitym narzędziem ucieczki od codzienności, dla której podmiot stopniowo traci zainteresowanie, aż do zaniedbania obowiązków domowych, pracy i samego małżeństwa. Znane są przypadki zapomnienia przez uzależnione od Internetu matki o odebraniu dzieci ze szkoły czy przygotowaniu dla nich posiłków. Narodziny romansu często doprowadzają życie partnerów do ruiny; jedno z nich, uzależnione od Internetu, szuka ucieczki w wirtualnym związku i oddala się od rzeczywistego towarzysza życia, który czuje się odrzucony. 5. Problemy w szkole i w pracy Od dłuższego czasu Internet jest nieodłączną częścią edukacji i życia zawodowego, zwłaszcza pracowników umysłowych. Jest z jednej strony czynnikiem pozytywnym oddziałującym na wzrost wydajności, z drugiej strony jednak stwarza niebezpieczeństwo pojawienia się uzależnienia. Oba konteksty ułatwiają korzystanie z niego bez trzymania się odpowiednich reguł. Osoba uzależniona, która jest połączona z siecią przez większą cześć dnia, z godzinami nocnymi włącznie, nie może z powodu zmęczenia uzyskiwać dobrych wyników ani w nauce, ani w pracy. Young uważa ze 58% studentównależących do jej grupy badawczej online wykazuje spadek wyników w nauce wskutek nadmiernej ilości czasu spędzonego na przeglądaniu stron Internetu. Korzystanie z sieci jest znakomitą pomocą naukową dla studentów, ale też źródłem rozproszenia uwagi i trudności z koncentracją, ponieważ oferuje niezliczoną ilość różnych możliwości rozrywki i łatwo korzystać z niego w niewłaściwy sposób. Również tak zwani pracownicy umysłowi mogą bez trudu używać Internetu w firmie, której są zatrudnieni, w celach pozazawodowych. Bywa, że staje się to powodem zwolnienia z pracy. 6. Problemy finansowe Pojawiają się one zwłaszcza wówczas, gdy osoba uzależniona bierze udział w licytacji, kupuje online i uprawia wirtualne gry hazardowe. Szczególnie zakupy przez Internet stwarzają okazję do oszustw, bo jako sodek płatniczy stosuje się karty kredytowe. Przesyłane kody mogą zostać niewłaściwie użyte lub trafić w ręce telekomunikacyjnych piratów hakerów, którymi kierują pobudki ideologiczne oraz rządza ryzyka. Istnieje również inna kategoria oszustw określanych przez hakerów pogardliwym mianem crackerów, działających na szkodę 4
pojedynczych osób lub firm. Problemy finansowe mogą pojawić się również w związku z kosztami połączeń, w niektórych przypadkach sięgających pięćdziesięciu godzin tygodniowo. Innym działaniem, który może narazić na straty finansowe, jest korzystanie z materiałów pornograficznych. Wiele stron tej kategorii otwiera się po podaniu numeru karty kredytowej użytkownika. 7. Ucieczka od problemów osobistych Wiele osób szuka w pracy ucieczki od problemów w związku, rodzinie i od poczucia wewnętrznej pustki. Zbytnie zaangażowanie w pracy pozwala uniknąć konieczności zmierzenia się z problemami dnia codziennego związanymi z życiem uczuciowym. Praca w takich wypadkach przestaje być tylko sposobem na zapewnienie środków do życia. Staje się narkotykiem pozwalającym zaspokoić braki egzystencjalne i rozwijać konflikty rodzinne. 8. Leczenie uzależnienia od Internetu W leczeniu IAD można obrać różne ścieżki terapeutyczne, odpowiednio do sytuacji i indywidualnych predyspozycji 1. GRUPY SAMOPOMOCOWE W Stanach Zjednoczonych istnieją liczne grupy samopomocowe dla uzależnionych od Internetu składają się z osób, których łączy zmaganie się z tym samym problemem. Uczestnicy terapii spotykają się regularnie, alby dzielić się swoimi doświadczeniami, rozmawiać o zasadach, jakich warto przestrzegać, przy korzystaniu z Internetu, by odzyskać kontrole nad własnym życiem 2. COUNSELING TERAPEUTYCZNY stawia na uzyskanie świadomości motywacji, jakie kieruje korzystanie z Sieci. Może Stanowic silny bodziec i wsparcie w okresie zmian. 3. INDYWIDUALNA PSYCHOTERAPIA szczególnie wskazana jest w przypadku nałożenia się uzależnienia od Internetu na wcześniej występującą patologie. Właściwy program terapeutyczny pozwala na osiągniecie świadomości głębokich pokładów własnej osobowości i wprowadzenie w ich zmian. Tak jak counseling terapeutyczny, również psychoterapię można prowadzić sposób zarówno tradycyjny, jak i online. Amerykańska psycholog klinicznie zajmująca się zachowaniami uzależnionymi w McLean Hospital w Belmont uważa że computer addiction jest podobne do wszystkich innych uzależnień, w związku z czym powinno się je leczyć w ten sam sposób. Według niej odpowiednia w tym przypadku jest terapia poznawczo behawioralna po- 5
nieważ pozwala podmiotowi zidentyfikować problem, rozwiązać go i rozwinąć strategię zapobiegającą nawrotom. 6