Lipidy (tłuszczowce)
Miejsce lipidów wśród innych składników chemicznych
Lipidy To niejednorodna grupa związków, tak pod względem składu chemicznego, jak i roli, jaką odrywają w organizmach. W ich skład wchodzą: węgiel, tlen, wodór i często inne pierwiastki, np. azot, fosfor. Wśród lipidów najważniejszymi biologicznie grupami są: tłuszcze obojętne (właściwe) fosfolipidy sterydy karotenoidy woski
Lipidy obojętne (właściwe) Każda cząsteczka tłuszczu obojętnego (3) zbudowana jest z cząsteczki glicerolu (2) alkoholu trójwodorotlenowego - połączonej z jedną, dwiema lub trzema cząsteczkami kwasów tłuszczowych (1).
Kwasy tłuszczowe To związki zbudowane z długich łańcuchów węglowodorowych, mających na jednym końcu grupę karboksylową (- COOH). Dzielimy je na: nasycone kwasy tłuszczowe zawierają wyłącznie wiązania pojedyncze pomiędzy atomami węgla nienasycone kwasy tłuszczowe, w których pomiędzy atomami węgla występuje przynajmniej jedno wiązanie podwójne
Podział tłuszczów: Tłuszcze, w których cząsteczkach występują nienasycone kwasy tłuszczowe to OLEJE większość z nich ma w temperaturze pokojowej płynną konsystencję. Tłuszcze, których cząsteczki zawierają nasycone kwasy tłuszczowe, mają w temperaturze pokojowej stałą konsystencję, np. masło czy smalec.
Jeśli glicerol połączy się z: jedną cząsteczką kwasu tłuszczowego - powstanie monoacyloglicerol dwiema cząsteczkami kwasu tłuszczowego powstanie diacyloglicerol trzema cząsteczkami kwasu tłuszczowego powstanie triacyloglicerol
Kwasy tłuszczowe (2) łączą się z glicerolem (1) wiązaniem estrowym, utworzonym w wyniku reakcji grupy wodorotlenowej glicerolu z grupą karboksylową kwasu tłuszczowego. Powstaniu wiązania estrowego towarzyszy uwolnienie cząsteczki wody.
Fosfolipidy Ważna grupa związków organicznych uczestnicząca w budowie błon plazmatycznych. Cząsteczka fosfolipidu składa się z: cząsteczki glicerolu (2) połączonej z dwiema cząsteczkami kwasów tłuszczowych (1), jedną grupą fosforanową (3) i cząsteczką organiczną, którą często jest cholina (4).
Fosfolipidy cząsteczki o charakterze amfipatycznym Cząsteczka fosfolipidu składa się z dwóch fragmentów różniących się powinowactwem do wody: główki i ogonka. Fragment cząsteczki zawierający kwasy tłuszczowe ogonek fosfolipidu ma charakter hydrofobowy i jest nierozpuszczalny w wodzie. Pozostała część cząsteczki, tworząca główkę, jest łatwo rozpuszczalna w wodzie ma charakter hydrofilowy.
Amfipatyczne właściwości cząsteczek fosfolipidowych wymuszają określoną orientację względem wody: hydrofilowe głowy ustawiają się w kierunku otaczającej wody, a hydrofobowe ogonki w kierunku przeciwnym. Dzięki temu fosfolipidy w środowisku wodnym tworzą trzy typy struktur: micele (1), liposomy (2) i dwuwarstwy lipidowe (3).
Karotenoidy Są to pomarańczowe i żółte barwniki roślinne, zaliczane do lipidów, gdyż są związkami organicznymi nierozpuszczalnymi w wodzie oraz ze względu na to, iż mają oleistą konsystencję. Barwniki te uczestniczą w fotosyntezie.
Sterydy Są to tłuszczowce o budowie pierścieniowej zrąb tworzą cztery połączone ze sobą pierścienie, do których dołączone są różne łańcuchy boczne, w zależności od rodzaju sterydu. Do sterydów pełniących ważne, biologiczne role należą: cholesterol sole żółciowe męskie i żeńskie hormony płciowe hormony kory nadnerczy Sterydy roślinne: digitalina i strofantyna wykorzystywane w lecznictwie jako laki wspomagające pracę serca sitosterol wchodzi w skład błon komórkowych
Woski To grupa lipidów, która pełni funkcję ochronną: - zmniejsza wyparowywanie wody, zwłaszcza z liści, łodyg i owoców - utrudnia wnikanie do wnętrza organizmu ciał obcych - stanowi substancję ochronną naskórka Wykorzystywane są również przez zwierzęta do budowy, np. gniazda os
Zastosowanie tłuszczów Tłuszcze roślinne, takie jak oliwa, olej rzepakowy, słonecznikowy, arachidowy są używane w przemyśle spożywczym, mydlarskim, włókienniczym i w lecznictwie. Tłuszcze jadalne mają szerokie zastosowanie kulinarne. W kuchni występują one w formie wysoko skoncentrowanych produktów, takich jak masło, smalec, olej,(kuchnia) i oliwa. Służą one do smarowania chleba oraz pieczenia i smażenia potraw.
Rola tłuszczów Tłuszcze pełnią w diecie człowieka szereg ważnych ról, między innymi: dostarczają znaczną ilość energii (20 do 35%) są także głównym źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) tłuszcze w organizmie zwierząt są magazynowane w tkance tłuszczowej, która pełni funkcję magazynu energii, a także cieplnej izolacji oraz mechanicznej osłony