Badanie kwestionariuszowe Małgorzata Kowalska Katedra i Zakład Epidemiologii SUM w Katowicach, 2012
KWESTIONARIUSZ ANKIETA SAMOZWROTNA Zalety jednolity sposób zadawania pytań zmniejsza możliwość wystąpienia błędów systematycznych respondenci dysponują dłuższym czasem niezbędnym do przemyślenia odpowiedzi
KWESTIONARIUSZ ANKIETA SAMOZWROTNA Wady kłopot z odzyskaniem wypełnionych ankiet niepewność co do rzetelności wypełniania (kto wypełniał?) i udzielonych odpowiedzi ( zrozumienie treści pytań szczególnie w odniesieniu do tłumaczonych z języka obcego kwestionariuszy)
WYWIAD Zalety możliwość uzyskania odpowiedzi od większej liczby osób możliwość wyjaśnienia niezrozumiałych kwestii możliwość pogłębionego wywiadu dodatkowe pytania w trudnych lub drażliwych kwestiach
WYWIAD Wady wynikające z relacji badający-badany nie zarejestrowanie lub zniekształcenie informacji niepotrzebne lub niewłaściwe zadanie pytania błąd rejestracji odpowiedzi świadome udzielenie nieprawdziwej informacji
DOBRA RADA Jeśli to możliwe korzystaj z kwestionariusza standardowego!
PRZYKŁADY KWESTIONARIUSZY
KWESTIONARIUSZ OCENIAJĄCY POZIOM SATYSFAKCJI PACJENTA Developing a standard short questionnaire for the assessment of patient satisfaction with out-of-hours primary care.c Salisburya, A Burgessb, V Lattimerb, D Heaneyc, J Walkerd, J Turnbullb and H Smithe Family Practice 2005 22(5):560-569 dostęp:http://fampra.oxfordjournals.org/cgi/content/full/22/5/560
WHOQOL-BREF Questionnaire i tak dalej.
WYWIAD LEKARSKI wywiad niestandaryzowany treść, słownictwo i sekwencja pytań treść, słownictwo i sekwencja pytań zależą od okoliczności, rodzaju choroby i stanu pacjenta
WYWIAD EPIDEMIOLOGICZNY wywiad standaryzowany treść, słownictwo i sekwencja pytań są jednakowe pozwala na większą powtarzalność uzyskanych wyników
Kwestionariusz punktowy dla oceny sposobu żywienia /wg Gawęcki, Jeszka Żywienie człowieka PWN, 1995/ Lp. Przedmiot oceny Liczba punktów 1. Ile posiłków dziennie spożywano? 2. W ilu posiłkach w ciągu tygodnia występował produkt dostarczający białka zwierzęcego? 3. Jak często spożywano mleko lub jego przetwory? 4. Jak często spożywano warzywa i owoce? 5. Jak często spożywano surówki z warzyw lub owoców? 4 lub 5 5 3 2 mniej niż 3 0 we wszystkich 5 w 75% posiłków 2 rzadziej 0 codziennie, min. w 2 posiłkach 5 codziennie, min. w 1 posiłku 2 rzadziej 0 codziennie, min. w 3 posiłkach 5 codziennie, min. w 2 posiłkach 2 rzadziej 1 codziennie 5 w 75% dni 2 rzadziej 0 Liczba pkt. ocenianego jadłospisu
Ocena uzyskanych odpowiedzi sposób żywienia Bardzo dobry 25 pkt. Dobry 21 24 pkt. Dostateczny 10 20 pkt. (bez ocen 0) Z błędami zerowymi) Zły 10 20 pkt. (z ocenami 9 pkt. i mniej
Fragment kwestionariusza ISAAC (International Study of Asthma and Allergies in childhood) przeznaczony dla dzieci w wieku 13-14 lat
PYTANIA ZAMKNIĘTE Ułatwiają odpowiedź ograniczona ilość wariantów odpowiedzi Ułatwiają analizę statystyczną
PYTANIA OTWARTE Dostarczają pełniejszej informacji, pozwalają na wyładowanie emocji ale komplikują statystyczną analizę wyników
ETAPY PLANOWANIA BADANIA EPIDEMIOLOGICZNEGO Z WYKORZYSTANIEM KWESTIONARIUSZA /wg Jędrychowski Epidemiologia PZWL, 1999/ GA 2 LEN Brożek G. 2009 Wydrukowano 10 000 kwestionariuszy Zaplanowano: 6000 osób, Chorzów Realia: ~2000 z 6000 kwestionariuszy w I etapie oraz ~500 z 4000 w II etapie Razem: ok. ¼ populacji zakwalifikowanej do badania
KONSTRUOWANIE KWESTIONARIUSZA krótkie wprowadzenie zaproszenie do badania, cel pracy, instruktaż wypełniania ankiety informacja o zespole badawczym adres, telefon kontaktowy dane identyfikujące badanego płeć, wiek, zawód, miejsce zamieszkania, etc. grupowanie tematyczne pytań prawidłowa numeracja pytań pytania objaśniające
KONSTRUOWANIE KWESTIONARIUSZA c.d. pytania proste, jasno sformułowane i nie krępujące badanego unikanie powtórzeń i zbędnych pytań pozostawienie miejsca na kodowanie danych - czytelność unikanie konieczności dokonywania obliczeń pytania kontrolne i krzyżowe eliminują stronniczość i nierzetelność odpowiedzi skomplikowany kwestionariusz poprzedzić badaniem pilotażowym
WIARYGODNOŚĆ ZASTOSOWANEGO NARZĘDZIA to nadrzędny cel!
Poprawność badania Powtarzalność Trafność Rzetelność Wewnętrzna poprawność
Sprawdzenie wiarygodności kwestionariusza Nowo opracowany* kwestionariusz musi być zweryfikowany, zanim zostanie użyty w badaniach epidemiologicznych. 1. sprawdzony w badaniach pilotowych, na tej samej/ podobnej populacji, która będzie przedmiotem badania zasadniczego; 2. poprawiony i przetestowany ponownie; 3. zwalidowany. *opracowany zgodnie z zasadami budowy kwestionariuszy Jędrychowski W.: Metoda zbierania wywiadów lekarskich i budowa kwestionariuszy zdrowotnych. PZWL, Warszawa, 1982
Najczęściej występujące problemy Konstrukcja kwestionariusza Dostosowanie do percepcji Akceptowalność Dystrybucja Brak standaryzacji
Walidacja- zamierzony efekt- wiarygodność ocena powtarzalności i trafności autorskich ocena powtarzalności i trafności autorskich kwestionariuszy stosowanych w badaniach stanu odżywienia i sposobu żywienia
Przyjęty sposób postępowania Grupa badana 100 osób / >200 osób/ Autorski kwestionariusz Walidacja zgodność odsetkowa odpowiedzi w teście i reteście tak-tak (%) tak-nie (%) nie-nie (%) nie-tak (%) Powtarzalność dla kluczowych pytań - statystyka Kappa Cohena
Test Retest Czas? 24 h /Charalambos, Epidemiology 1995/ Tydzień / Burdorf, Occup Environ Med 1996; Moore, Eur J Clin Nutr 2005/ 2 tygodnie /Hoelscher, Am Diet Association 2003/ 1 miesiąc /Shatenstein, Can J Diet Pr and Research 2005; Bogers, Am J Epidem 2004/ 3 miesiące /Peat, Chest 1992/
Wartość Kappa 0 0,40 0,41 0,60 0,61 0,80 > 0,81 Powtarzalność słaba umiarkowana dobra bardzo dobra Seigel D.G. Am. J. Epid. 1992 Dla kwestionariuszy żywieniowych Kappa > 0,4 Masson L.F. Public Health Nutr. 2003
Uwagi końcowe walidacja wybranych kwestionariuszy żywieniowych określenie powtarzalności dla kluczowych pytań szczególne zastosowanie dzieci i młodzież, mężczyźni, niski poziom wykształcenia /Bogers, Am J Epidemiol 2004/ propozycja najlepszego kwestionariusza dla oceny sposobu żywienia i stanu odżywienia
Inne propozycje Współczynnik korelacji rang Spearmana 0,70 0,80 poziom akceptowalny 0,81 0,90 poziom wystarczający > 0,91 poziom bardzo dobry / wg Hoelscher, Am Diet Association 2003/ Weryfikacja z zastosowaniem biomarkerów / wg Bogers, Am J Epidemiol 2004/
Miary trafności testu Wskaźnik czułości % osób prawidłowo zaklasyfikowanych metodą FFQ do grupy tak-tak w stosunku do metody referencyjnej. Wskaźnik swoistości (specyficzności) % osób prawidłowo zaklasyfikowanych metodą FFQ do grupy nie-nie w stosunku do metody referencyjnej. Podstawa wyróżnienie 2 grup osób: tak-tak z ryzykiem nie-nie bez ryzyka
Obliczanie czułości i swoistości Metoda referencyjna Wynik metody FFQ tak nie suma tak a b a + b nie c d c + d suma a + c b + d wskaźnik czułości (%) = a 100/(a+b) wskaźnik swoistości (%) = d 100/(c+b) a, b, c, d liczebności w grupach
Wyniki własnych badań
Wyniki
Wyniki
Podsumowanie Autorski kwestionariusz tak Ale oceniona jego powtarzalność, trafność i wiarygodność Im lepszy kwestionariusz tym prostsza budowa bazy danych Dla potrzeb dobrej publikacji konieczny opis zastosowanego narzędzia tu kwestionariusza i metody jego oceny Pozostaje jeszcze możliwość zakupu licencji standardowego kwestionariusza ale zazwyczaj jest w obcym języku!