Bilans Płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2015 r.

Bilans Płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2015 r.

Bilans Płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2015 r. Warszawa, 2016

Wydał: Narodowy Bank Polski Departament Edukacji i Wydawnictw 00 919 Warszawa ul. Świętokrzyska 11/21 tel.: +48 22 185 23 35 www.nbp.pl Copyright Narodowy Bank Polski, 2016

Spis treści Synteza 5 1. Rachunek bieżący i kapitałowy 6 2. Rachunek finansowy i zadłużenie zagraniczne 6 Rozdział 1. Rachunek bieżący i kapitałowy 11 1.1. Międzynarodowy handel towarami i usługami 13 1.2. Dochody pierwotne 21 1.3. Dochody wtórne 26 1.4. Transfery z Unią Europejską 28 Rozdział 2. Rachunek finansowy 31 2.1. Rachunek finansowy pasywa 32 2.2. Rachunek finansowy aktywa 37 2.3. Pochodne instrumenty finansowe 39 Rozdział 3. Zadłużenie zagraniczne 41 3.1. Zadłużenie zagraniczne sektora rządowego i samorządowego 42 3.2. Zadłużenie zagraniczne pozostałych sektorów (wobec podmiotów niepowiązanych kapitałowo) 44 3.3. Zadłużenie zagraniczne z tytułu instrumentów dłużnych wykazywanych w inwestycjach bezpośrednich (wobec podmiotów powiązanych kapitałowo z wyłączeniem sektora bankowego) 44 3.4. Zadłużenie zagraniczne sektora bankowego 45 3.5. Zadłużenie zagraniczne NBP 46 3.6. Struktura walutowa zadłużenia zagranicznego 46 3.7. Wybrane wskaźniki zadłużenia zagranicznego 46 Aneks statystyczny 49

Synteza

Synteza 1. Rachunek bieżący i kapitałowy W IV kwartale 2015 r. łączne saldo obrotów na rachunku bieżącym i kapitałowym było dodatnie i wynosiło 1,5 mld PLN, co stanowiło 0,3% PKB. Na wynik ten złożyło się ujemne saldo na rachunku bieżącym bilansu płatniczego (1,8 mld PLN) oraz dodatnie saldo rachunku kapitałowego (3,3 mld PLN). Wynik na rachunku bieżącym był przede wszystkim uwarunkowany zmianami salda obrotów towarowych. Szybszy przyrost eksportu towarów (o 10,6%) niż importu (wzrost o 4,6%), w porównaniu z IV kwartałem 2014 r., spowodował, że saldo obrotów towarowych stało się dodatnie i wyniosło 4,8 mld PLN. Na wielkość deficytu obrotów bieżących wpłynęły także zmiany w saldzie dochodów wtórnych, w którym na skutek niższego niż rok wcześniej napływu środków z Unii Europejskiej odnotowano deficyt. Jednocześnie, po raz kolejny, wzrosła nadwyżka w międzynarodowym handlu usługami o 1,2 mld PLN. Wzrost eksportu (o 10,6% w stosunku rocznym) miał swoje źródło głównie w wyższym popycie importowym w krajach Unii Europejskiej, w szczególności w Niemczech. Ożywienie w polskim eksporcie w omawianym kwartale 2015 r. wynikało ze wzrostu eksportu żywności, samochodów i części samochodowych, produktów przemysłu elektronicznego i odzieżowego. Z kolei słabszy popyt wewnętrzny na rynkach wschodnich, wprowadzanie barier handlowych oraz przyczyny geopolityczne zmniejszyły ich rolę w eksporcie. W IV kwartale 2015 r. import towarów zwiększył się o 4,6%, pomimo spadku wartości zakupionych za granicą paliw i surowców. Głównym czynnikiem wzrostu importu był zwiększony popyt na towary przemysłu motoryzacyjnego i elektronicznego oraz na odzież. Tradycyjnie saldo usług było dodatnie i wyniosło 10,2 mld PLN i, w porównaniu z analogicznym kwartałem 2014 r., zwiększyło się o 1,2 mld PLN. Największy wpływ na poprawę salda usług miał wzrost udziału pozostałych usług, głównie usług biznesowych oraz telekomunikacyjnych, informatycznych i informacyjnych, a także transportu. Saldo dochodów pierwotnych, wtórnych oraz transferów kapitałowych uległo pogorszeniu. Było to związane z obniżeniem się napływu transferów z Unii Europejskiej (o 13,6 mld PLN) oraz z okresem przejściowym między perspektywami finansowymi Unii Europejskiej na lata 2007 2013 oraz 2014 2020. 2. Rachunek finansowy i zadłużenie zagraniczne W IV kwartale 2015 r. saldo rachunku finansowego było dodatnie i wyniosło 8,1 mld PLN. Na to saldo złożył się odpływ zagranicznych inwestycji z Polski, wynoszący 12,5 mld PLN, oraz zmniejszenie inwestycji polskich podmiotów za granicą o 4,5 mld PLN (napływ kapitału). Wartość inwestycji nierezydentów w Polsce (pasywa) zmniejszyła się o 12,5 mld PLN. O wysokości tej pozycji zadecydował odpływ kapitału netto z tytułu pozostałych inwestycji. Wielkość 6 Narodowy Bank Polski

Synteza tego salda została ukształtowana w głównej mierze przez spadek środków na rachunkach bieżących i depozytowych nierezydentów w bankach krajowych, spłaty kredytów sektora bankowego oraz spadek zobowiązań NBP z tytułu transakcji repo. Ujemne było także saldo inwestycji bezpośrednich, które wyniosło 2,2 mld PLN. Na kwotę tę złożyły się: odpływ kapitału netto z tytułu instrumentów dłużnych w wysokości 7,3 mld PLN, odpływ netto środków zmniejszający wartość akcji i innych form udziałów kapitałowych o 2,0 mld PLN oraz dodatnie reinwestycje zysków w kwocie 7,0 mld PLN. Jednocześnie zarejestrowano napływ inwestycji portfelowych, których saldo wyniosło 12,0 mld PLN. Był to głownie napływ kapitału w udziałowe papiery wartościowe, przede wszystkim jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych. Zaangażowanie nierezydentów w dłużne papiery wartościowe wyniosło 3,7 mld PLN, głównie były to inwestycje w obligacje Skarbu Państwa emitowane na rynki zagraniczne. Saldo polskich inwestycji za granicą (aktywa) było ujemne i wyniosło 4,5 mld PLN. O wysokości salda tej pozycji zadecydował przede wszystkim spadek inwestycji bezpośrednich i aktywów rezerwowych oraz wzrost inwestycji portfelowych. Ujemne saldo inwestycji bezpośrednich wyniosło 4,0 mld PLN. Przyczyną spadku polskich inwestycji bezpośrednich były likwidacje podmiotów specjalnego przeznaczenia działających w Polsce. Saldo transakcji odnotowanych w oficjalnych aktywach rezerwowych wyniosło 21,3 mld PLN, i było w znacznej mierze spowodowane transakcjami realizowanymi na zlecenie klientów NBP. Polskie inwestycje portfelowe za granicą wzrosły o 13,0 mld PLN, były to gównie inwestycje funduszy inwestycyjnych. Stan oficjalnych aktywów rezerwowych na koniec grudnia 2015 r. wyniósł 370,3 mld PLN. W IV kwartale 2015 r. zadłużenie zagraniczne Polski wyniosło 1 281,3 mld PLN i, w stosunku do września 2015 r., zmniejszyło się o 16,5 mld PLN. Istotny wpływ na poziom zadłużenia zagranicznego miały transakcje bilansu płatniczego. Spowodowały one spadek o 25,8 mld PLN. Natomiast dodatnie różnice kursowe i inne zmiany 1 oddziaływały w kierunku przeciwnym, powodując wzrost wartości zadłużenia zagranicznego o 9,3 mld PLN. * * * Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego zamknęło się w 2015 r. nadwyżką na poziomie 38,1 mld PLN. W stosunku do 2014 r. saldo to uległo silnej poprawie wzrosło o 30,8 mld PLN, z czego większość (30,3 mld PLN) dotyczyła rachunku bieżącego. W relacji do PKB nadwyżka na rachunku bieżącym i kapitałowym w 2015 r. stanowiła 2,1%, podczas gdy w 2014 r. relacja ta wynosiła 0,4% (poprawa o 1,7 pkt proc.). W największym stopniu do zmiany salda rachunku bieżącego i kapitałowego przyczyniła się poprawa ujemnego salda obrotów towarowych (z minus 13,6 mld PLN do plus 9,0 mld PLN zmiana o 22,6 mld PLN). Był to z jednej strony skutek silnego wzrostu eksportu żywności, towarów rynku motoryzacyjnego oraz mebli, z drugiej strony, był to efekt spadku importu ropy naftowej, który wynikał ze znacznego spadku ceny tego surowca. Na poprawę salda rachunku bieżącego i kapitałowego wpłynęło także powiększenie nadwyżki usług, której systematyczny wzrost obserwowany jest od 2010 r. W 2015 r. powiększyła się ona w stosunku do 2014 r. o 5,2 mld PLN (od 2010 r. wzrosła w sumie o 27,9 mld PLN). 1 Inne zmiany obejmują przede wszystkim różnice z wyceny, reklasyfikacje i storna. Bilans Płatniczy RP za IV kwartał 2015 7

Największy wpływ na obserwowaną zmianę ma rosnąca sprzedaż przez polskie podmioty usług zaliczanych do grupy usług biznesowych takich jak usługi prawnicze, księgowe, zarządzania oraz public relations, a także usług telekomunikacyjnych, informatycznych i informacyjnych. Najsilniej do wzrostu sprzedaży tych usług, a tym samym do wzrostu nadwyżki handlowej, przyczyniły się transakcje zrealizowane przez podmioty posiadające bezpośredniego inwestora zagranicznego lub należące do zagranicznej grupy kapitałowej. Prawie cały wzrost salda odnotowany w 2015 r. wynikł z transakcji zrealizowanych przez tego typu podmioty. W przeciwnym kierunku niż towary i usługi, na saldo rachunku bieżącego i kapitałowego oddziaływała zmiana salda transferów z Unią Europejską (36,0 mld PLN w 2015 r. wobec 56,0 mld PLN w 2014 r.). Było to widoczne zwłaszcza w drugiej połowie roku, kiedy silnie zmalały przychody z Unii Europejskiej. Wynikało to z wejścia w okres przejściowy między perspektywami finansowymi na lata 2007 2013 oraz 2014 2020. Spadek przychodów z Unii Europejskiej został częściowo zrekompensowany transferami dotyczącymi innych sektorów, odnotowanymi na rachunku kapitałowym. Ostatecznie saldo rachunku kapitałowego w 2015 r. było wyższe niż przed rokiem o 0,5 mld PLN, saldo dochodów wtórnych, w wyniku niższych napływów z Unii zmniejszyło się natomiast rok do roku o 2,1 mld PLN. Rok 2015 był pierwszym rokiem, w którym odnotowano odpływ kapitału z Polski. Saldo rachunku finansowego obrazujące ten odpływ wyniosło 32,0 mld PLN. Odpływ ten spowodowany był znacznym wzrostem aktywów zagranicznych Polski. Zwiększenie aktywów zagranicznych dotyczyło przede wszystkim inwestycji portfelowych. Inwestycje te w 2015 r. wyniosły 41,6 mld PLN i związane były z aktywnością funduszy inwestycyjnych. Ponadto odnotowano odpływ kapitału w postaci polskich inwestycji bezpośrednich za granicą, w wysokości 10,7 mld PLN, przeznaczony głównie na zakup akcji i udziałów zagranicznych spółek. W 2015 r. zwiększyły się również pozostałe inwestycje (odpływ kapitału wynoszący 19,4 mld PLN). Wzrost ten dotyczył udzielonych przez polskie podmioty kredytów oraz kredytów handlowych. Oficjalne aktywa rezerwowe wzrosły o 3,1 mld PLN. W 2015 r. zwiększyły się również zagraniczne inwestycje w Polsce. Odnotowano napływ inwestycji bezpośrednich w wysokości 23,4 mld PLN, który związany był przede wszystkim z reinwestycjami zysków firm ulokowanych w Polsce. Napłynął także kapitał w postaci inwestycji portfelowych, zarówno w udziałowe papiery wartościowe (głównie certyfikaty funduszy inwestycyjnych), jak i obligacje Skarbu Państwa. W ciągu 2015 r. zmniejszyły się zobowiązania z tytułu pozostałych inwestycji, które dotyczyły sektora rządowego i pozostałych sektorów. Zadłużenie zagraniczne brutto Polski w 2015 r. zwiększyło się o 37,2 mld zł, tj. o 3,0%, i na koniec roku wyniosło 1 281,3 mld PLN. Na jego wzrost złożyły się przede wszystkim dodatnie różnice kursowe, w wyniku których wartość zadłużenia zagranicznego zwiększyła się o 34,5 mln PLN. Transakcje bilansu płatniczego spowodowały dalszy jego wzrost o 2,7 mld PLN. Z punktu widzenia terminu pierwotnego, łącznie z instrumentami dłużnymi inwestycji bezpośrednich, zadłużenie krótkoterminowe 2 wzrosło o 19,0 mld PLN, tj. o 8,8%, a zadłużenie długoterminowe 3 o 18,2 mld, tj. o 1,8%. 2 Zadłużenie krótkoterminowe obejmuje instrumenty dłużne z terminem pierwotnym do 1 roku włącznie. 3 Zadłużenie długoterminowe obejmuje instrumenty dłużne z terminem pierwotnym powyżej 1 roku. 8 Narodowy Bank Polski

W roku 2015 z wyłączeniem sektora bankowego wszystkie sektory odnotowały wzrost zadłużenia zagranicznego. Sektor rządowy i samorządowy zwiększył swoje zadłużenie zagraniczne o 24,3 mld PLN, tj. o 4,8%. Wzrost zadłużenia tego sektora wynikał z dodatnich różnic kursowych i innych zmian (12,2 mld PLN) oraz z transakcji bilansu płatniczego (12,0 mld PLN). O zmianie wielkości zadłużenia sektora rządowego zadecydował napływ kapitału netto z tytułu dłużnych papierów wartościowych przede wszystkim wyemitowanych na rynek krajowy oraz na rynki zagraniczne w wysokości 11,9 mld PLN. Zadłużenie zagraniczne z tytułu dłużnych instrumentów finansowych ujmowanych w inwestycjach bezpośrednich (głównie sektora przedsiębiorstw) w 2015 r. zwiększyło się o 7,6 mld PLN, tj. o 2,5%. W wyniku dodatnich różnice kursowych i zmiany wyceny zadłużenie to powiększyło się o 7,8 mld PLN. W tym samym czasie transakcje bilansu płatniczego spowodowały jego dalszy wzrost o 2,0 mld PLN. W analizowanym roku odnotowano wzrost zadłużenia z tytułu otrzymanych kredytów i pożyczek o 5,1 mld PLN oraz z tytułu kredytów handlowych o 3,2 mld PLN. Wzrost zadłużenia pozostałych sektorów (w zdecydowanej części sektora przedsiębiorstw) o 5,2 mld PLN, tj. o 2,6%, wynikał głównie z różnic kursowych i innych zmian 7,7 mld PLN. Transakcje bilansu płatniczego zmniejszyły zadłużenie tego sektora o 2,5 mld PLN. Zadłużenie zagraniczne sektora bankowego zmniejszyło się o 0,8 mld PLN. Na zmianę zadłużenia wpłynęły transakcje bilansu płatniczego, które obniżyły zadłużenie tego sektora o 8,2 mln PLN, natomiast dodatnie różnice kursowe i inne zmiany powiększyły jego wartość o 7,4 mld PLN. Odpływ kapitału netto z tytułu otrzymanych kredytów w wysokości 11,7 mld PLN zmniejszył zadłużenie tego sektora. Zarejestrowany napływ kapitału z tytułu przyjętych od nierezydentów depozytów w kwocie 3,7 mld PLN tylko częściowo skompensował odpływ z tytułu otrzymanych kredytów. Zobowiązania zagraniczne wobec podmiotów w ramach grup kapitałowych sektora bankowego zmniejszyły się z 53,3% na koniec 2014 r do 49,9% na koniec 2015 r. W 2015 r. nadwyżka na rachunku bieżącym i kapitałowym wyniosła 2,1% PKB. Relacja międzynarodowej pozycji inwestycyjnej netto do PKB na koniec IV kwartału 2015 r. wyniosła -61,9%, co oznacza poprawę o 2,5 pkt proc. w stosunku do końca września 2015 r. Poprawiły się wskaźniki związane z zadłużeniem zagranicznym brutto. Na koniec grudnia 2015 r. relacja zadłużenia zagranicznego ogółem do PKB wyniosła 71,6% i, w porównaniu z IV kwartałem 2014 r., poprawiła się o 0,8 pkt proc. Wartość zadłużenia zagranicznego netto 4 ukształtowała się na poziomie 35,3% PKB i, w porównaniu z IV kwartałem 2014 r., wskaźnik ten poprawił się o 1,8 pkt proc. Relacja zadłużenia krótkoterminowego do oficjalnych aktywów rezerwowych wyniosła 63,2% i, w porównaniu z IV kwartałem 2014 r., pogorszyła się o 2,1 pkt proc. Poziom oficjalnych aktywów rezerwowych pozwalał sfinansować import towarów i usług przez 5,3 miesiąca. Przedstawione wskaźniki nierównowagi zewnętrznej Polski pozostały na bezpiecznym poziomie, a zmiany prezentowanych wskaźników należy ocenić pozytywnie. 4 Zadłużenie zagraniczne netto jest różnicą między należnościami zagranicznymi a zadłużeniem zagranicznym brutto. Należności zagraniczne, podobnie jak zadłużenie zagraniczne brutto, nie obejmują stanów akcji i innych form udziałów kapitałowych, udziałowych papierów wartościowych, pozostałych udziałów oraz pochodnych instrumentów finansowych. Bilans Płatniczy RP 9

Rozdział 1 Rachunek bieżący i kapitałowy

Rozdział 1 Rachunek bieżący i kapitałowy Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w IV kwartale 2015 r. było dodatnie i wyniosło 1,5 mld PLN. Złożyło się na nie ujemne saldo rachunku bieżącego w kwocie 1,8 mld PLN oraz dodatnie saldo rachunku kapitałowego w wysokości 3,3 mld PLN. W porównaniu z analogicznym okresem 2014 r. pomniejszyło się ono o 5,9 mld PLN, zaś w stosunku do III kwartału 2015 r. spadek wyniósł 7,8 mld PLN. O zmianie salda rachunku bieżącego i kapitałowego w stosunku do 2014 r. zdecydowały trzy czynniki. Pierwszym z nich było rekordowo niskie saldo transferów z Unią Europejską, które w IV kwartale 2015 r. wyniosło jedynie 0,2 mld PLN, wobec 13,8 mld PLN w IV kwartale 2014 r. i wynikało z niższych o 12,3 mld PLN przychodów z transferów unijnych. Znacznie niższy poziom przychodów oraz będąca tego konsekwencją niekorzystna zmiana salda były związane z okresem przejściowym między perspektywami finansowymi Unii Europejskiej na latach 2007 2013 oraz 2014 2020. Drugim czynnikiem, który w IV kwartale 2015 r. wpłynął na poziom salda rachunku bieżącego i kapitałowego, było wysokie dodatnie saldo obrotów towarowych. W omawianym okresie wyniosło ono 4,8 mld PLN i w stosunku do poprzedniego roku poprawiło się o 10,0 mld PLN, kompensując tym samym spadek salda transferów z Unią Europejską. Ostatnią istotną zmianą w obrębie salda rachunku bieżącego i kapitałowego były mniejsze niż przez rokiem (o 4,9 mld PLN) przychody odnotowane w dochodach pierwotnych. Przy nieco wyższych niż przed rokiem rozchodach, ujemne saldo dla tej kategorii dochodów pogłębiło się o 5,3 mld PLN i wyniosło minus 14,8 mld PLN. Wykres 1. Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w ujęciu kwartalnym * 40 000 mln PLN 30 000 20 000 10 000 0-10 000-20 000-30 000 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2012 2013 2014 2015 Saldo obrotów towarowych Saldo usług Saldo dochodów pierwotnych Saldo dochodów wtórnych Rachunek kapitałowy Rachunek bieżący Rachunek bieżący i kapitałowy * Szeregi czasowe prezentujące składniki bilansu płatniczego oraz zadłużenia zagranicznego zostały zaprezentowane w Aneksie statystycznym. W IV kwartale 2015 r. relacja salda rachunku bieżącego i kapitałowego do PKB była dodatnia i wyniosła 0,3%. W porównaniu z IV kwartałem 2014 r. wskaźnik ten uległ pogorszeniu o 1,3 pkt proc. Relacja ta jest ważnym wskaźnikiem służącym do oceny nierównowagi zewnętrznej z uwagi na fakt, że w przypadku Polski znaczna część transferów unijnych przeznaczonych głównie na inwestycje infrastrukturalne, ujmowana jest właśnie w rachunku kapitałowym. Relacja salda rachunku bieżącego do PKB wyniosła w omawianym kwartale -0,4% i w stosunku do analogicznego kwartału 2014 r. poprawiła się o 0,7 pkt proc. 12 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy Wykres 2. Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w ujęciu kwartalnym 6 % PKB 4 2 0-2 -4-6 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2012 2013 2014 2015 Rachunek kapitałowy Rachunek bieżący Rachunek bieżący i kapitałowy 1.1. Międzynarodowy handel towarami i usługami Łączne saldo towarów i usług (eksport netto) było IV kwartale 2015 r. dodatnie i ukształtowało się na poziomie 15,0 mld PLN. W porównaniu z analogicznym kwartałem 2014 r. saldo to zwiększyło się o 11,2 mld PLN, przy czym na wzrost ten wpływ miała głównie poprawa salda handlu towarami (wzrost o 10,0 mld PLN). Zmiana salda towarów i usług w stosunku do III kwartału 2015 r. była równie istotna i wyniosła 8,6 mld PLN. Także w tym przypadku, odnotowany wzrost prawie w całości wynikał z wyższego salda obrotów towarowych (wzrost o 8,3 mld PLN). Saldo usług poprawiło się natomiast o 1,2 mld PLN w stosunku do IV kwartału 2014 r. i o 0,2 mld PLN w stosunku do III kwartału 2015 r. Głównym czynnikiem poprawy salda obrotów towarowych był silniejszy wzrost eksportu towarów (o 10,6%) niż importu (o 4,6%). Usługi natomiast, zarówno po stronie przychodów, jak i rozchodów, zanotowały silny wzrost (odpowiednio o 9,1% i 8,1%), ponieważ jednak obroty rosły w zbliżonym tempie, zmiana salda nie była aż tak istotna jak w przypadku towarów. Wykres 3. Towary i usługi mln PLN 240 000 210 000 180 000 150 000 120 000 90 000 60 000 30 000 0 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2012 2013 2014 2015 Eksport Import Saldo obrotów towarowych i usługowych (prawa oś) mln PLN 20 000 16 000 12 000 8 000 4 000 0-4 000-8 000-12 000 Eksport towarów Bilans Płatniczy RP za IV kwartał 2015 13

Rozdział 1 Ramka 1. Obroty towarowe i usługowe z Niemcami w latach 2010 2015 Prezentowane w bilansie płatniczym dane o międzynarodowym handlu towarami i usługami wskazują na systematyczny i dynamiczny wzrost zarówno po stronie eksportu, jak i importu. W latach 2010 2015 eksport towarów i usług powiększył się w sumie o 53,0% (304,0 mld PLN), import zaś wzrósł w tym samym czasie o 37,0% (224,0 mld PLN). Szybszy wzrost po stronie eksportu sprawił, że w latach 2010 2012 obserwowane było systematyczne zmniejszanie deficytu, a od 2013 r. Polska notuje nadwyżkę w wymianie towarowo-usługowej. W roku 2015 wyniosła ona 50,0 mld PLN (w stosunku do minus 31,0 mld PLN w 2010 r.) i złożyło się na nią dodatnie saldo usług w kwocie 41,0 mld PLN i towarów w wysokości 9,0 mld PLN. O ile w przypadku usług dodatnie saldo obserwowane było już od dawana, a kolejne lata przynoszą jedynie jego powiększenie, o tyle w przypadku towarów rok 2015 był pierwszym rokiem, w którym Polska sprzedała za granicę więcej towarów niż zakupiła. Jednym z kluczowych powodów obserwowanej poprawy salda i dynamicznego wzrostu obrotów jest silnie rozwijająca się wymiana handlowa między Polską a Niemcami. W ciągu ostatnich 6 lat eksport towarów i usług z Polski do Niemiec wzrósł ze 153,21 mld PLN w 2010 r. do 241,4 mld PLN w 2015 r. (czyli o 58,0%), co wyjaśnia prawie jedną trzecią (28,3%) ogólnego wzrostu polskiego eksportu. Import z Niemiec wzrósł natomiast ze 138,4 mld PLN w 2010 r., do 193,7 mld PLN w 2015 r. (czyli o 40,0%), co z kolei stanowiło dokładnie jedną czwartą (25,1%) wzrostu w polskim imporcie. W wymianie handlowej z naszym zachodnim sąsiadem szybciej rosły obroty towarowe (których eksport wzrósł w analizowanym okresie o 61,5%, a import o 42,6%) niż usługowe (które wzrosły odpowiednio o 44,5% i 25,3%). Wykres 4. Obroty towarowo-usługowe między Polską a Niemcami mln PLN 300 250 200 150 100 mln PLN 60 50 40 30 20 50 0 153 138 176 162 185 163 197 166 220 181 241 194 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Eksport Import Saldo (prawa oś) 10 0 Saldo wymiany towarowo-usługowej z Niemcami w całym opisywanym okresie było dodatnie i na przestrzeni analizowanych 6 lat odnotowano jego trzykrotny wzrost 1 W tym obroty towarowe według definicji GUS. 14 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy (z 14,8 mld PLN zarejestrowanych w 2010 r. do 47,8 mld PLN w 2015 r.), wskutek czego pozycja Niemiec wśród krajów, z którymi Polska utrzymuje największą nadwyżkę handlową, zmieniła się z drugiej (2010 2012) na pierwszą (2013 2015). W obrotach towarowych z Niemcami na przestrzeni ostatnich 6 lat odnotowano wzrost o 77,3 mld PLN po stronie eksportu i 50,0 mld PLN po stronie importu (tj. odpowiednio o 61,5% i 42,6%). Również saldo wymiany w całym analizowanym okresie pozostawało dodatnie, rosnąc nieprzerwanie od 2011 r. Z analizy struktury rodzajowej towarów sprzedawanych z Polski do Niemiec wynika, że głównymi towarami eksportowymi w latach 2010 2015 były produkty przemysłu motoryzacyjnego (ze średnim udziałem w analizowanym okresie wynoszącym 16,8%), maszyny i urządzenia elektryczne oraz ich części (12,3%), żywność (10,8%), meble (7,6%) oraz odzież (3,7%). Wymienione kategorie towarów stanowiły w sumie połowę całego eksportu z Polski do Niemiec, a ich udziały były w miarę stabilne w analizowanym okresie. Jeśli chodzi o tempo wzrostu to spośród wymienionych kategorii najsilniej w omawianym okresie przyrósł eksport odzieży o 106,0%, najmniej zaś eksport produktów przemysłu motoryzacyjnego o 40,0%. Po stronie importu dominowały produkty przemysłu motoryzacyjnego (ze średnim udziałem wynoszącym 16,6%), tworzywa sztuczne i artykuły z tworzyw sztucznych (9,5%), żywność (8,8%), maszyny i urządzenia elektryczne (8,6%) oraz żeliwo, stal i artykuły z żeliwa lub stali (7,8%). Podobnie jak w przypadku eksportu, wymienione towary stanowiły około połowy całego importu z Niemiec. Towarami, które w głównej mierze, na przestrzeni ostatnich lat, generowały wysokie, dodatnie saldo w obrotach towarowych były meble (13,5 mld PLN nadwyżki w 2015 r.), maszyny i urządzenia elektryczne oraz ich części (8,8 mld PLN), żywność (7,8 mld PLN), odzież (7,5 mld PLN) oraz produkty przemysłu motoryzacyjnego (6,4 mld PLN). Również wzrost nadwyżki w handlu ww. towarami w największym stopniu determinował wzrost salda obrotów towarowych Polski z Niemcami. Nie bez znaczenia dla wzrostu nadwyżki w obrotach towarowych pozostawał także spadek ujemnego salda w obrotach pozostałymi towarami z minus 19,3 mld PLN w 2011 r. do minus 8,5 mld PLN w 2015 r. Wykres 5. Struktura nadwyżki w wymianie towarowej między Polską i Niemcami mld PLN 50 40 30 20 9,9 8,8 7,5 6,0 6,5 6,0 10 8,4 9,9 10,5 11,1 12,7 13,5 0-17,8-19,3-15,9-12,2-12,5-8,5-10 -20-30 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Meble Maszyny i urządzenia elektryczne oraz ich części Żywność Odzież Produkty przemysłu motoryzacyjnego Pozostałe towary Bilans Płatniczy RP za IV kwartał 2015 15

Rozdział 1 Analiza handlu usługami z Niemcami również wykazała istotny wzrost wartości obrotów na przestrzeni lat 2010 2015. Po stronie eksportu wyniósł on 10,9 mld PLN, tj. 39,6%, zaś w imporcie 5,3 mld PLN, tj. o 24,4%. Szybciej powiększający się eksport usług przyczynił się do prawie dwukrotnego zwiększenia dodatniego salda w wymianie z Niemcami z 6,5 mld PLN do 12,2 mld PLN. Warto zaznaczyć, że w całym analizowanym okresie Niemcy zajmowały pierwsze miejsce jeśli chodzi o wielkość sprzedanych i nabytych usług. Udział Niemiec w eksporcie stanowił w ostatnich latach średnio jedną czwartą całego polskiego eksportu usług (25,1%). Podobnie było po stronie importu, gdzie średni udział Niemiec wyniósł 22,6%. Nasi zachodni sąsiedzi zajmowali także pierwsze miejsce jeśli chodzi o wysokość dodatniego salda. Wysoki poziom eksportu polskich usług do Niemiec kształtowany był przez kilka głównych kategorii, które w analizowanym okresie stanowiły średnio 78,0% wszystkich usług sprzedanych niemieckim podmiotom. Należały do nich: podróże zagraniczne (z udziałem 34,9%), usługi towarowego transportu samochodowego (które w analizowanym okresie stanowiły średnio 20,0%), pozostałe usługi biznesowe (15,2%) i usługi uszlachetniania (7,9%). Po stronie importu usług z Niemiec również dało się zaobserwować dużą koncentrację wartości w kilku kategoriach (średni udział czterech największych grup był równy 71,4%). Do najważniejszych należały: podróże zagraniczne (średni udział 31,3%), pozostałe usługi biznesowe (z udziałem 21,2%), usługi towarowego transportu samochodowego (średni udział 12,8%) oraz opłaty z tytułu użytkowania własności intelektualnej (średnio 6,2%). Wykres 6. Saldo w międzynarodowym handlu usługami z Niemcami 16 14 12 10 8 6 4 2 0-2 -4 mln PLN 0,2 5,2 4,7 3,4 3,3 5,2 3,9 5,2 3,8 4,4 4,8 2,3 5,4 1,9 2,4 2,3 2,5 3,0 2,0-1,3-1,5-1,6-1,0-1,4-1,2-0,3-0,8-0,3-0,3 2010 2011 2012 2013 2014 2015 0,9 Uszlachetnianie Usługi transportowe Opłaty z tytułu użytkowania własności intelektualnej Usługi ogółem Podróże zagraniczne Pozostałe usługi gdzie indziej niewymienione Głównymi typami usług odpowiadającymi za dodatni bilans w międzynarodowym handlu usługami pomiędzy Polską i Niemcami były trzy najważniejsze grupy kształtujące eksport i import. Do tego grona zaliczają się: usługi transportowe (w 2015 r. saldo wyniosło 5,4 mld PLN), podróże zagraniczne (w 2015 r. nadwyżka wyniosła 5,2 mln PLN w 2015 r.) oraz uszlachetnianie (w 2015 r. saldo było równe 2,0 mld PLN). Wartość usług 16 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy należących do tej kategorii sprzedanych do Niemiec systematycznie przewyższała wartość usług nabytych, kształtując tym samym nadwyżkę na saldzie. Czwarta istotna w wymianie z Niemcami kategoria, czyli pozostałe usługi gospodarcze, miała podobny poziom, zarówno jeśli chodzi o wartość usług sprzedanych, jak i nabytych, dlatego ich wpływ na wielkość salda był niewielki. 1.1.1. Eksport towarów W IV kwartale 2015 r. eksport towarów ogółem wyniósł 191,1 mld PLN i był wyższy w stosunku do analogicznego okresu 2014 r. o 18,3 mld PLN, tj. o 10,6%. Z analizy struktury geograficznej wynika, że wzrost eksportu miał miejsce głównie do krajów członkowskich Unii Europejskiej (wzrost o 18,0 mld PLN, tj. o 13,1%). Tradycyjnie, największym kontrahentem Polski były Niemcy, gdzie wzrost eksportu wyniósł 7,0 mld PLN, tj. 15,2% w stosunku do analogicznego okresu ubiegłego roku. W przypadku pozostałych państw Unii Europejskiej, najsilniejszy wzrost eksportu z Polski odnotowano do Wielkiej Brytanii, Włoch, Francji, Estonii (łącznie o 5,3 mld PLN, tj. o 15,7%). Powyższe dane potwierdzają zwiększenie popytu, głównie w krajach Unii Europejskiej, w szczególności na produkty przemysłu motoryzacyjnego, elektronicznego, spożywczego oraz odzieżowego. Wykres 7. Dynamika eksportu ogółem r/r (dane niewyrównane sezonowo) w podziale geograficznym udział we wzroście wartości głównych krajów i grup krajów % 14 12 10 8 6 4 2 0-2 -4 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2012 2013 2014 2015 Strefa euro Pozostałe kraje UE Rosja Pozostałe Razem W handlu z rynkami wschodnimi czyli z Rosją, Ukrainą i Białorusią zaobserwowano, podobnie jak to miało miejsce w poprzednich kwartałach, zmniejszenie wartości eksportu. W IV kwartale 2015 r. wyniósł on 10,3 mld PLN, co oznacza spadek o 12,8% w stosunku do IV kwartału 2014 r. Największe znaczenie w omawianym spadku miało zmniejszenie eksportu do Rosji o 1,3 mld PLN, czyli 18,7% w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego. Osłabienie polskiego eksportu na rynki wschodnie było efektem problemów z popytem wewnętrznym na tych rynkach, zwłaszcza w rosyjskim sektorze elektromaszynowym. Obserwowane zmiany w strukturze geograficznej polskiego eksportu w dłuższym okresie wskazują na wzrost udziału rynków krajów Unii Europejskiej kosztem zmniejszenia udziału Bilans Płatniczy RP za IV kwartał 2015 17

Rozdział 1 rynków wschodnich. W 2013 r. udział krajów Unii Europejskiej w polskim eksporcie ogółem wynosił 76,6%, by w 2015 r. wzrosnąć do 81,1%. Natomiast udział rynków wschodnich spadł z 9,5% w 2013 r. do 5,2% w 2015 r. Analiza struktury towarowej polskiego eksportu w IV kwartale 2015 r. wykazała, że w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego, zarejestrowano znaczne przyrosty wartości trzech najważniejszych grup towarowych: dóbr konsumpcyjnych (o 10,4 mld PLN, tj. o 16,1%), dóbr zaopatrzeniowych (o 2,7 mld PLN, tj. o 3,6%) oraz dóbr inwestycyjnych (o 2,0 mld PLN, tj. o 9,3%). Wzrost eksportu towarów konsumpcyjnych objął w największym stopniu sprzedaż odbiorników telewizyjnych (o 1,9 mld PLN, tj. o 33,1%), żywności (o 1,8 mld PLN, tj. o 9,1%), w tym przede wszystkim mięsa drobiowego i wołowego, odzieży (o 1,7 mld PLN, tj. o 46,6%) oraz samochodów osobowych (o 1,2 mld PLN, tj. o 24,9%). Głównym czynnikiem wzrostu eksportu dóbr zaopatrzeniowych był wzrost sprzedaży części i akcesoriów samochodowych (o 1,3 mld PLN, tj. o 16,2%). Wzrost sprzedaży dóbr inwestycyjnych objął przede wszystkim sprzęt komputerowy (o 1,9 mld PLN, tj. o 61,9%). Przyrost eksportu ogółem osłabiła natomiast mniejsza sprzedaż za granicę paliw i surowców (o 1,9 mld PLN, tj. o 16,3%), w tym głównie paliw przetworzonych. 1.1.2. Import towarów Wartość importu towarów do Polski w IV kwartale 2015 r. wyniosła 186,3 mld PLN i, w porównaniu z IV kwartałem 2014 r., wzrosła o 8,3 mld PLN, tj. o 4,6%. Analiza zmian w strukturze geograficznej importu wykazuje, że jego wzrost spowodowany został w głównej mierze zwiększoną wartością towarów zakupionych w krajach Unii Europejskiej (o 6,7 mld PLN, tj. o 6,3%). Największy przyrost wartości importowanych towarów odnotowano w handlu z Niemcami (o 4,4 mld PLN, tj. o 11,0%). Ponadto w dużym stopniu zwiększył się import z Niderlandów, Estonii, Węgier i Wielkiej Brytanii (łącznie o 2,7 mld PLN, tj. o 14,9%). W handlu towarowym z krajami spoza Unii Europejskiej największy przyrost wartości odnotowano w imporcie z Chin (o 3,0 mld PLN, tj. o 14,7%). W przeciwnym kierunku zmienił się import z krajów Europy Wschodniej (Rosja, Ukraina, Białoruś), gdzie główną pozycję, opartą na imporcie paliw, zajmuje Rosja. Wartość towarów sprowadzonych z Rosji zmniejszyła się o 3,5 mld PLN, tj. o 22,2%, co było w znacznej mierze spowodowane spadkiem cen ropy naftowej. Obserwowany w ostatnich latach wzrost udziału importu z Chin oraz z krajów Unii Europejskiej (w tym zwłaszcza z Niemiec), jest najważniejszą zmianą w strukturze geograficznej importu towarów do Polski. W 2015 r. udział Chin w imporcie ogółem wyniósł 11,9%, wobec 9,0% w 2012 r. W tym samym czasie udział krajów Unii Europejskiej wzrósł z 58,2% do 60,7%. Jednocześnie na skutek zmian cen paliw zmniejszył się wyraźnie udział importu z Rosji. Jego wartość spadła w analogicznym okresie z 14,1% do 7,4%. Analizując zmiany w polskim imporcie przez pryzmat poszczególnych grup towarów, w IV kwartale 2015 r. zarejestrowano przyrost wartości importu towarów konsumpcyjnych (o 5,6 mld PLN, tj. o 14,0%), dóbr inwestycyjnych (o 1,2 mld PLN, tj. o 4,3%) oraz zaopatrzeniowych (o 1,2 mld PLN, tj. o 1,4%). 18 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy Wykres 8. Dynamika importu ogółem r/r (dane niewyrównane sezonowo) w podziale geograficznym udział we wzroście wartości importu głównych krajów i grup krajów) % 15 10 5 0-5 -10 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2012 2013 2014 2015 Strefa euro Pozostałe kraje EU Rosja Chiny Pozostałe Razem Wzrost wartości importowanych towarów konsumpcyjnych spowodowany był przede wszystkim wzrostem importu odzieży (o 0,8 mld PLN, tj. o 19,1%), samochodów osobowych (o 0,7 mld PLN, tj. o 15,9%) oraz żywności (o 0,7 mld PLN, tj. o 6,3%). W strukturze towarowej importu dóbr inwestycyjnych, podobnie jak w przypadku dóbr zaopatrzeniowych, dominowały wyroby przemysłu elektronicznego oraz motoryzacyjnego. Wzrost importu towarów elektronicznych dotyczył głównie aparatury telefonicznej (o 0,7 mld PLN, tj. o 21,9%), komputerów (o 0,4 mld PLN, tj. o 12,2%) oraz elektronicznych układów scalonych (o 0,4 mld PLN, tj. o 19,1%). W obrębie przemysłu motoryzacyjnego największe przyrosty zarejestrowano w imporcie części i akcesoriów samochodowych (o 0,6 mld PLN, tj. o 11,8%) oraz samochodów ciężarowych (o 0,3 mld PLN, tj. o 31,8%). Silnym impulsem osłabiającym przyrost importu ogółem był spadek wartości zakupionych za granicą paliw i surowców (o 6,6 mld PLN, tj. o 25,1%). Zmniejszenie wartości importu tych towarów wynikało przede wszystkim ze spadku cen ropy naftowej o 40,9%. Pomimo wzrostu wolumenu o 11,7%, spadek wartości importowanej ropy wyniósł 4,2 mld PLN. Ponadto zmniejszyła się wartość importu gazu ziemnego, paliw przetworzonych oraz węgla (łącznie o 2,0 mld PLN, tj. o 25,3%). 1.1.3. Międzynarodowy handel usługami Saldo usług w IV kwartale 2015 r. było dodatnie i wyniosło 10,2 mld PLN. W porównaniu z analogicznym okresem 2014 r. zwiększyło się ono o 1,2 mln PLN. Największy wpływ na zmianę wielkości salda miały pozostałe usługi (wzrost salda o 0,5 mld PLN), usługi transportowe (wzrost salda o 0,4 mld PLN) oraz naprawy (wzrost o 0,3 mld PLN). Przychody z tytułu świadczenia usług przez polskie podmioty na rzecz zagranicy wyniosły w analizowanym okresie 44,6 mld PLN, a rozchody z tytułu zakupu usług od nierezydentów 34,3 mld PLN. W porównaniu z IV kwartałem 2014 r. przychody wzrosły o 3,7 mld PLN (tj. 9,1%) z czego 2,2 mld PLN dotyczyło wzrostu w kategorii pozostałe usługi. Rozchody zwiększyły się ogółem o 2,6 mld PLN (tj. 8,1%) z czego największy wzrost o 1,7 mld PLN również dotyczył pozostałych usług. Bilans Płatniczy RP za IV kwartał 2015 19

Rozdział 1 Tabela 1. Usługi (mln PLN) 2014 2015 I II III IV I II III IV Przychody 33 733 38 054 39 195 40 830 35 476 41 340 42 736 44 551 Transport 9 662 10 556 10 674 11 039 9 909 11 103 11 393 11 746 Podróże zagraniczne 7 508 9 424 10 280 8 135 7 778 9 664 10 679 8 521 Uszlachetnianie 2 906 3 181 3 148 3 046 2 840 3 051 3 133 3 291 Naprawy 833 884 919 1 014 873 929 954 1 192 Pozostałe 12 824 14 009 14 174 17 596 14 076 16 593 16 577 19 801 Rozchody 25 005 27 862 31 314 31 757 26 491 29 494 32 750 34 317 Transport 5 637 6 052 6 493 6 677 6 052 6 333 6 918 7 024 Podróże zagraniczne 5 461 6 581 9 700 6 192 5 949 7 022 10 319 6 628 Uszlachetnianie 216 232 239 301 216 339 343 446 Naprawy 730 823 901 930 689 640 706 778 Pozostałe 12 961 14 174 13 981 17 657 13 585 15 160 14 464 19 441 Saldo 8 728 10 192 7 881 9 073 8 985 11 846 9 986 10 234 Transport 4 025 4 504 4 181 4 362 3 857 4 770 4 475 4 722 Podróże zagraniczne 2 047 2 843 580 1 943 1 829 2 642 360 1 893 Uszlachetnianie 2 690 2 949 2 909 2 745 2 624 2 712 2 790 2 845 Naprawy 103 61 18 84 184 289 248 414 Pozostałe -137-165 193-61 491 1 433 2 113 360 Saldo międzynarodowego handlu usługami charakteryzuje się trendem rosnącym. Na uwagę zasługuje jednak fakt, że od I kwartału 2015 r. wszystkie jego składowe przyjmują dodatni znak. Przyczynił się do tego wzrost eksportu pozostałych usług, który przewyższył import i tym samym również w tej kategorii usług Polska uzyskała nadwyżkę w wymianie handlowej. Głównymi pozycjami wpływającymi na wysokość salda usług ogółem były usługi transportowe, usługi uszlachetniania oraz podróże zagraniczne. Wykres 9. Saldo międzynarodowego handlu usługami 14 000 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 0-2 000-4 000 mln PLN I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2012 2013 2014 2015 Transport Podróże zagraniczne Uszlachetnianie Naprawy Pozostałe Saldo usług 20 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy W IV kwartale 2015 r. saldo usług transportowych było dodatnie i wyniosło 4,7 mld PLN. W stosunku do analogicznego kwartału ubiegłego roku wartość ta wzrosła o 0,4 mld PLN. Przychody z tytułu usług transportowych wyniosły 11,7 mld PLN, a rozchody 7,0 mld PLN. W porównaniu z IV kwartałem 2014 r. przychody wzrosły o 0,7 mld PLN, zaś rozchody o 0,3 mld PLN. Zarówno przychody, jak i rozchody z tytułu usług transportowych ogółem kształtowane były w największym stopniu przez towarowy transport samochodowy. W IV kwartale 2015 r. udział tej grupy usług w usługach transportowych ogółem wyniósł po stronie przychodów 60,2%, a po stronie rozchodów 45,2%. Ponadto towarowy transport samochodowy stanowił 84,1% wszystkich przychodów z usług przewozu towarów oraz 64,9% rozchodów. W kategorii podróże zagraniczne w IV kwartale 2015 r. zanotowano wydatki Polaków w kwocie 6,6 mld PLN. W tym samym czasie cudzoziemcy przyjeżdżający do Polski wydali 8,5 mld PLN. W porównaniu z poprzednim rokiem, wydatki Polaków i cudzoziemców wzrosły w takim samym stopniu, tj. o 0,4 mln PLN, w efekcie czego saldo podróży zagranicznych pozostało na takim samym poziomie jak przed rokiem i wyniosło 1,9 mld PLN. Wartość przychodów z uszlachetniania wynosiła w IV kwartale 2015 r. 3,3 mld PLN. Z kolei po stronie rozchodów wartość tego rodzaju usług osiągnęła zaledwie 0,4 mld PLN. Wartości przychodów i rozchodów złożyły się na dodatnie saldo handlowe o wartości 2,8 mld PLN. Saldo uszlachetniania wzrosło tylko o 0,1 mld PLN w stosunku do wartości z roku poprzedniego. Naprawy i konserwacja dóbr ruchomych mają dużo mniejszy wpływ na saldo międzynarodowego handlu usługami, niż opisane wcześniej usługi uszlachetniania. W IV kwartale 2015 r. wyniosło ono 0,4 mld PLN. Wartość nabytych przez nierezydentów usług z omawianej kategorii wyniosła 1,2 mld PLN. Po stronie rozchodów wartość ta była równa 0,8 mld PLN. Najbardziej zróżnicowaną kategorią w polskim międzynarodowym handlu usługami są pozostałe usługi. W IV kwartale 2015 r. saldo tej kategorii było dodatnie i wyniosło 0,4 mld PLN. W porównaniu z IV kwartałem 2014 r. poprawiło się ono o 0,4 mld PLN. W omawianym okresie wielkość przychodów z tytułu pozostałych usług osiągnęła wartość 19,8 mld PLN. Kwota rozchodów natomiast ukształtowała się na poziomie 19,4 mld PLN. W badanym okresie przychody wzrosły o 12,5%, zaś rozchody o 10,1%. Na wzrost przychodów wpłynęły głównie pozostałe usługi biznesowe wzrost o 0,9 mld PLN (w tym usługi profesjonalne oraz usługi w zakresie zarządzania łącznie wzrost o 0,5 mld PLN) oraz usługi telekomunikacyjne, informatyczne i informacyjne wzrost o 0,7 mld PLN. W przypadku rozchodów również najsilniej zwiększyły się usługi biznesowe o 0,8 mld PLN (w tym usługi profesjonalne oraz w zakresie zarządzania w sumie o 0,5 mld PLN) oraz zakup usług budowlanych (wzrost o 0,5 mld PLN). 1.2. Dochody pierwotne W IV kwartale 2015 r. saldo dochodów pierwotnych tradycyjnie było ujemne i wyniosło 14,8 mld PLN. W porównaniu z IV kwartałem 2014 r. pogorszyło się ono o 5,3 mld PLN. Główną przyczyną ujemnego salda dochodów pierwotnych były znaczne kwoty dochodów uzyskiwanych przez nierezydentów z tytułu ich zaangażowania kapitałowego w polską gospodarkę. Bilans Płatniczy RP za IV kwartał 2015 21

Rozdział 1 1.2.1. Wynagrodzenia pracowników Przychody z tytułu wynagrodzeń Polaków pracujących za granicą krócej niż jeden rok wyniosły w omawianym kwartale 3,3 mld PLN. Na tę kwotę w największym stopniu wpłynęły wynagrodzenia Polaków pracujących w Niemczech (1,4 mld PLN), gdyż tradycyjnie jest to najpopularniejszy kierunek wśród Polaków wyjeżdżających do prac krótkookresowych za granicą. Po stronie rozchodów, wynagrodzenia osób pracujących w Polsce krócej niż rok wyniosły 2,4 mld PLN i w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku wzrosły one o 24,7%. Prawie cały odnotowany wzrost dotyczył obywateli Ukrainy, których wynagrodzenia w omawianym okresie wyniosły 2,2 mld PLN. Saldo omawianej pozycji rachunku bieżącego było dodatnie i wyniosło 0,9 mld PLN, i było zbliżone do wartości dla analogicznego okresu poprzedniego roku. Ramka 2. Wyniki badania Ukraińców pracujących w Polsce W okresie jesień zima 2015 r. na zlecenie Narodowego Banku Polskiego przeprowadzone zostało badanie ankietowe wśród obywateli Ukrainy pracujących w Polsce. Badaniem objęta została aglomeracja warszawska oraz rejony województwa mazowieckiego wyspecjalizowane w rolnictwie, w których szczególnie często zatrudniani są obywatele Ukrainy (nota metodologiczna na dole ramki). Głównym celem badania było pozyskanie informacji na potrzeby bilansu płatniczego, ale także lepsze rozpoznanie modelu migracji zarobkowej do Polski, sytuacji migrantów na rynku pracy i ustalenie, jaki wpływ na wszystkie te obszary ma, obserwowany od 2014 r., gwałtowny wzrost liczby obywateli Ukrainy w Polsce. W chwili obecnej trwa pogłębiona analiza uzyskanych wyników. Przeprowadzone do tej pory wstępne prace dostarczyły jednak szeregu ciekawych informacji na temat Ukraińców pracujących w Polsce. Z punktu widzenia danych bilansu płatniczego najważniejsze wydają się następujące ustalenia: Wyniki badań potwierdziły hipotezę o cyrkulacyjnym charakterze migracji zarobkowej do Polski. Najbardziej doświadczeni migranci, którzy wzięli udział w badaniu byli w naszym kraju po raz pierwszy już w latach dziewięćdziesiątych. Przeciętny migrant z Ukrainy był w Polsce już 11 razy. Rekordziści odwiedzali Polskę nawet dwa-trzy razy w roku. Średni czas jednego takiego pobytu wynosił nieco ponad 5 miesięcy. Obserwowany od 2014 r. gwałtowny wzrost liczby rejestrowanych oświadczeń wynika z pojawiania się w Polsce nowej grupy migrantów, którzy przyjechali do Polski po raz pierwszy po wybuchu konfliktu zbrojnego na wschodzie Ukrainy i pogorszeniu się sytuacji ekonomicznej w tym kraju (tj. w 2014 r. lub później). Grupa takich osób stanowiła aż 41,4% przebadanej populacji. Nowa fala imigracji ma zdecydowanie odmienną strukturę od grupy osób regularnie odwiedzających Polskę. Znacznie większą część stanowią w niej mężczyźni (57,9% wśród nowo przybyłych imigrantów, wobec 32,9% wśród doświadczonych migrantów), dominują osoby młode (średnia wieku 32,8 lat wobec 42,8), większy jest udział osób, które przyjechały ze wschodniej części Ukrainy regionów objętych konfliktem zbrojnym (28,4% wobec 6,3%). Większość migrantów pracowała w oparciu o zarejestrowane oświadczenie pracodawcy o chęci powierzenia pracy cudzoziemcowi (62,6%). Powszechnym procederem, 22 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy Wykres 10. Migranci według płci i struktury wiekowej w zależności od historii migracyjnej doświadczeni migranci (wewnętrzny pierścień) i osoby nowo przybyłe po 2014 r. (zewnętrzny pierścień) Struktura według płci Struktura wiekowa 18% 42% 33% 67% 58% 17% 48% 14% 23% 15% 39% 26% Mężczyźni Kobiety 18 do 25 lat 26 do 35 lat 36 do 45 lat 46 i więcej zgłaszanym zarówno przez ankietowanych migrantów, jak i pracodawców, którzy wzięli udział w rozszerzonym wywiadzie jakościowym, jest jednak robienie nowych rejestracji dla osób, które już takie oświadczenie posiadały, np. przy zmianie pracy. Wstępne szacunki wskazują, że na jedną osobę rejestrowanych jest średnio 1,22 oświadczenia. W chwili badania 93,5% respondentów było aktywnych na polskim rynku pracy (pozostali poszukiwali pracy, a jedynie 1,2% nie było zainteresowanych zatrudnieniem), przy czym połowa z nich posiadała stałą pracą, a druga połowa pracowała dorywczo. Większość z migrantów wykonuje w Polsce prace proste (94,5%). Migranci najczęściej znajdowali zatrudnienie w gospodarstwach domowych (37,6%), budownictwie i usługach remontowo-wykończeniowych (23,6%) oraz rolnictwie (19,3%). Widoczne jest jednak duże zróżnicowanie struktury płci w poszczególnych sektorach. W usługach na rzecz gospodarstw domowych pracują prawie wyłącznie kobiety, w usługach remontowo-budowlanych zatrudniani są natomiast prawie wyłącznie mężczyźni. Wykres 11. Struktura zatrudnienia migrantów z Ukrainy % 40 37 30 23 20 10 0 13 7 3 2 1 Rolnictwo Przemysł Usługi remontowo- -budowlane 1 Usługi dla gospodarstw domowych 8 4 4 Hotelarstwo i gastronomia 4 Handel 5 6 Pozostałe sektory Mężczyźni Kobiety Bilans Płatniczy RP za IV kwartał 2015 23

Rozdział 1 Średnia i mediana miesięcznych zarobków osiąganych przez migrantów były prawie identyczne i wynosiły około 2000 PLN netto, a ich wartość nie różniła się znacząco między sektorami. Powszechnym zjawiskiem było też otrzymywanie przez imigrantów dodatkowych niefinansowych świadczeń, np. w formie zakwaterowania, wyżywienia lub transportu do/z pracy, co ułatwia oszczędzanie znacznej części dochodów. Statystycznie imigrant z Ukrainy przeznacza na życie (opłata za mieszkanie, energię i media, wyżywienie, transport itp.) 34,2% swoich miesięcznych dochodów. Resztę środków oszczędzają lub przekazują na bieżąco na Ukrainę. Aż 66,4% respondentów zadeklarowało, że transferuje środki do kraju. Najczęściej zawożą je rodzinie osobiście (60,0%), przekazują przez specjalistyczne firmy (17,1%) lub przez zaufane osoby (13,5%). Istnieje także grupa migrantów, którzy nie wysyłają środków na bieżąco, ale gromadzą oszczędności i zabiorą je ze sobą wracając do domu. Wykres 12. Najczęściej wykorzystywany przez migrantów sposób transferowania środków do kraju 5% 4% 17% 14% 60% Osobiście Przez przyjaciół, znajomych lub krewnych Przez nieformalnych pośredników Inaczej Przez specjalistyczną firmę Prawie połowa spośród migrantów dokonujących transferów (42,3%) wysyła przekazy średnio co 2 3 miesiące. Natomiast nieco ponad jedna piąta (22,2%) wysyła swoje oszczędności raz w miesiącu lub częściej. Ważnymi uczestnikami na polskim rynku pracy są ukraińscy studenci, którzy również zostali uwzględnieni w badaniu (wyniki dla tej grupy są analizowane osobno i nie zostały uwzględnione w analizach przedstawionych powyżej). Prawie połowa z nich 49,6% jednocześnie studiuje i pracuje (18,4% ma stałą pracę, 31,2% pracuje dorywczo), a kolejne 33,6% w chwili obecnej nie jest aktywnych zawodowo, ale jest gotowa podjąć pracę. Najczęściej wykonują oni prace związane z handlem (26,3%) lub z hotelarstwem i gastronomią (20,0%) a ich średnie zarobki są niższe niż w przypadku typowych imigrantów zarobkowych z Ukrainy i wynoszą niecałe 1600 PLN netto miesięcznie. Przedstawione wyniki mają wstępny charakter. Efektem końcowym prowadzonych prac będzie wykorzystanie zgromadzonych informacji do przeliczenia komponentów bilansu płatniczego powiązanych z migracją zarobkową do Polski. Zrewidowane dane zostaną opublikowane we wrześniu 2016 r. 24 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy Metodologia badania Badanie trwało w okresie sierpień grudzień 2015 r. Przebadanych zostało 710 obywateli Ukrainy zatrudnionych na terenie województwa mazowieckiego w aglomeracji warszawskiej i w miejscowościach wyspecjalizowanych w produkcji rolnej. Badanie zostało przeprowadzone metodą Respondent Driven Sampling (RDS) zmodyfikowaną na potrzeby ujęcia w badaniu osób zatrudnionych w sektorze rolnym. Badanie przeprowadziła Fundacja Ośrodek Badań nad Migracjami. Ankieterami było osoby posługujące się językiem ukraińskim. Ankietowani mieli do wyboru ankietę w trzech wersjach językowych polskiej, ukraińskiej i rosyjskiej. Badanie ilościowe zostało uzupełnione modułem jakościowym, w ramach którego przeprowadzono pogłębione wywiady z osobami, które posiadają wiedzę na temat sytuacji Ukraińców na polskim rynku pracy i funkcjonowania systemu rejestracji oświadczeń (pracownicy powiatowych urzędów pracy, straży granicznej, gmin, pracodawcy). 1.2.2. Dochody z inwestycji Dochody z inwestycji w IV kwartale 2015 r. były ujemne i wyniosły 15,2 mld PLN, co oznacza zwiększenie się ujemnego salda o 3,2 mld PLN. Największy wpływ na kształtowanie się tej pozycji miało saldo dochodów od inwestycji bezpośrednich i portfelowych. Saldo dochodów od inwestycji bezpośrednich w IV kwartale 2015 r. było na poziomie -11,7 mld PLN, niższym niż w III kwartale i najniższym w 2015 r. Zmniejszenie ujemnego salda wynikało ze spadku rozchodów oraz praktycznie niezmienionych przychodów. Przychody wyniosły 1,3 mld PLN i zmniejszyły się w porównaniu z poprzednim rokiem (o 3,5 mld PLN), natomiast praktycznie nie zmieniły się w porównaniu z poprzednim kwartałem. Spadek ten wynikał z jednostkowych dużych reinwestowanych zysków odnotowanych przed rokiem przez zagraniczne podmioty bezpośredniego inwestowania. Rezydenci otrzymywali dywidendy głównie od podmiotów z Wielkiej Brytanii, Malty, Francji i Hiszpanii. Istotniejsze reinwestycje zysków w IV kwartale 2015 r. miały miejsce w Zjednoczonych Emiratach Arabskich, Litwie, Hiszpanii i Czechach. Rozchody, czyli dochody inwestorów bezpośrednich z tytułu ich inwestycji w Polsce, wyniosły 12,9 mld PLN i były niższe niż w poprzednim kwartale, gdy wyniosły 14,7 mld PLN. Ten spadek wynikał przede wszystkim ze spadku w dochodach od udziałów, częściowo skompensowanego dochodami od odsetek. Niższe niż przed rokiem były dywidendy deklarowane w IV kwartale, i tak samo jak wówczas były one deklarowane przede wszystkim przez podmioty spoza sektora finansowego. Dywidendy deklarowały przede wszystkim firmy zajmujące się przetwórstwem przemysłowym oraz handlem, trafiły one przede wszystkim do inwestorów z Niderlandów, Niemiec i Luksemburga. Tak samo jak w poprzednich okresach największymi płatnikami odsetek były firmy związane z obsługą nieruchomości. Saldo dochodów z inwestycji portfelowych było ujemne i wyniosło 3,7 mld PLN. Wielkość tego salda została ukształtowana głównie przez odsetki od dłużnych papierów wartościowych, będących w posiadaniu zagranicznych inwestorów. Bilans Płatniczy RP za IV kwartał 2015 25