dr Marta Janina Skrodzka PODSTAWOWE DANE STATYSTYCZNE W POLSCE I NA ŚWIECIE ZWIĄZANE Z WYKORZYSTANIEM POSTĘPOWANIA MEDIACYJNEGO W SPRAWACH GOSPODARCZYCH Wprowadzenie Mediacja jest przedstawiana, jako alternatywna i atrakcyjna w stosunku do postępowania sądowego metoda rozwiązywania sporów. W Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, jak i innych krajach Europy Zachodniej jest powszechnie wykorzystywana przez przedsiębiorców przy rozwiązywaniu konfliktów, przede wszystkim, aby uniknąć kosztów postępowania sądowego i zaoszczędzić czas, czasami również w celu kontynuowania współpracy z dotychczasowymi kontrahentami, pomimo chwilowych problemów. Postępowanie mediacyjne jest także często używanym sposobem na rozwiązywanie innych sporów z zakresu prawa cywilnego. Warto zatem wskazać, w oparciu o statystyki, dlaczego mediacja jest efektywną metodą rozwiązywania sporów oraz pokazać czy i w jakim zakresie mediacja jest wykorzystywana przez polskich przedsiębiorców. Światowa skuteczność mediacji w liczbach W 2012 roku Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało serię opracowań poświęconych mediacji. W jednej z publikacji odnoszącej się do mediacji w sprawach gospodarczych 1 autor - adw. Sylwester Pieckowski Przewodniczący Społecznej Rady ds. Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości analizował zebrane dane, które potwierdzają skuteczność mediacji i dużą częstotliwość wykorzystywania tego procesu na świecie. Wskazując za autorem opracowania, należy podkreślić, że w USA oraz UE na świecie podjęto liczne badania empiryczne, m.in.: 1) Projekt badawczy Uniwersytetu Cornell - Prawidłowe rozwiązywanie sporów korporacyjnych: raport na temat rosnącego stosowania ADR przez amerykańskie korporacje (1998); 1 S. Pieckowski, Mediacja w sprawach gospodarczych. Stan prawny na 1 grudnia 2012 r., Warszawa 2012. Publikacja dostępna na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości, pod adresem: www.ms.gov.pl.
2) Studium Amerykańskiego Stowarzyszenia Arbitrażowego (American Arbitration Association) z 2003 r. i 2006 r. - Dispute-Wise Business Management, co można przetłumaczyć jako: Skuteczne zarządzanie sporami (Studium AAA); 3) Zielona Księga Komisji Europejskiej o alternatywnych metodach rozwiązywania sporów w prawie cywilnym i handlowym z 2002 r.; 4) Projekt zrealizowany w 2008 r. przez Oxford Institute of European and Comparative Law oraz Oxford Centre for Socio-Legal-Studies, przy współpracy z European Justice Forum oraz European Company Lawyers Association (ECLA); 5) Raport Centrum ADR w Rzymie z 2010 r. wykonany dla Komisji Europejskiej - Koszt rozwiązywania sporów gospodarczych przez sąd, arbitraż i w trybie mediacji, obejmujący wszystkie kraje Unii (bez Danii); które potwierdziły skuteczność mediacji, zwłaszcza z punktu widzenia ekonomicznego. Jak analizuje autor, porównując dane (odnoszące się do postępowania sądowego, arbitrażu oraz mediacji) przedstawione w opracowaniu: Z badań Centrum ADR w Rzymie wynika, że średnie koszty postępowań sądowych w sprawach gospodarczych dla wartości przedmiotu sporu ok. 200 000,00 EUR wahają się w Unii Europejskiej od 6 700,00 EUR (Cypr) do 65 710,00 EUR (Szwecja). W Polsce określono je na kwotę 47 000,00 EUR. Natomiast czas potrzebny na ich rozstrzygnięcie wynosi od 246 dni (Niemcy) do 2 205 dni (Włochy) dla Polski 540 dni. Dla wszystkich krajów Unii Europejskiej średnia długość i koszty postępowań sądowych wynoszą odpowiednio: 647 dni i 25 337,00 EUR. W przypadku arbitrażu, średnio, w Unii Europejskiej czas i koszty postępowań wynoszą odpowiednio: 503 dni i 34 385,00 EUR, w Polsce natomiast 352 dni i 51 000 EUR. Na tym tle mediacja okazuje się metodą znacznie efektywniejszą. Średni czas prowadzenia mediacji w Unii Europejskiej wynosi 87 dni, a koszty z nią związane 9 488 EUR. W Polsce średni czas prowadzenia mediacji określono na 42 dni, a koszty na 10 000,00 EUR. Z powyższych statystyk wynika, że zastosowanie w Polsce mediacji w celu rozwiązania sporu o wartości 200 000,00 EUR pozwala skrócić postępowanie o 498 dni i zaoszczędzić 37 000,00 EUR w porównaniu z postępowaniem sądowym. W porównaniu z arbitrażem oszczędności te wynoszą odpowiednio 310 dni i 41 000,00 EUR.. Następnie S. Pieckowski podkreśla, że: Mediacja gospodarcza w skali Unii Europejskiej: - jest 8 razy szybsza od postępowania sądowego; - generuje ponad 2,5 razy mniejsze koszty niż postępowanie sądowe; - jest blisko 6 razy szybsza niż arbitraż;
- generuje ponad 5 razy mniejsze koszty niż arbitraż. Mediacja gospodarcza w Polsce: - jest blisko 13 razy szybsza od postępowania sądowego; - generuje blisko 5 razy mniejsze koszty niż postępowanie sądowe; - jest ponad 8 razy szybsza niż arbitraż; - generuje ponad 3,5 razy mniejsze koszty niż arbitraż.. Statystyki dotyczące postępowania mediacyjnego w sprawach gospodarczych Skuteczność mediacji w sprawach gospodarczych w Polsce zdają się również potwierdzać dane statystyczne zbierane, co roku z sądów powszechnych przez Ministerstwo Sprawiedliwości, a publikowane na stronach internetowych Ministerstwa, pod adresem: www.ms.gov.pl. Z zebranych danych wynika, że w 2006 r., a więc w pierwszym roku 2 po wprowadzeniu postępowania mediacyjnego do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (dalej, jako k.p.c.), do mediacji skierowano 140 spraw gospodarczych w sądach rejonowych oraz 116 spraw w sądach okręgowych. Łącznie w 256 sprawach gospodarczych, skierowanych do mediacji w sądach rejonowych oraz okręgowych w 2006 r. przeprowadzono 115 mediacji (tyle bowiem protokołów z postępowania mediacyjnego zostało złożonych w sądach), co oznacza, że mediację przeprowadzono w prawie połowie bo w 44,9% spraw skierowanych do tego postępowania. Sądy umorzyły toczące się postępowania w wyniku zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem w 51 sprawach. Interpretacja tej liczby wskazuje, że ponownie w prawie połowie bo w 44,3% spraw, w których przeprowadzono mediację, strony zawarły ugodę. Rok 2007, to łącznie 258 spraw skierowanych przez sądy do mediacji, z których w ponad połowie - bo w 64,3% przeprowadzono postępowanie mediacyjne. Równo 40% spraw, w których przeprowadzono postępowanie mediacyjne zakończyło się zawarciem ugody i umorzeniem postępowania mediacyjnego. W roku 2008 sądy wydały nieco mniej niż w roku poprzednim postanowień o skierowaniu spraw do mediacji. Łącznie skierowano do mediacji 210 spraw gospodarczych, w których przeprowadzono 94 postępowania mediacyjne (a więc 44,7%), z których 45,7% zakończyło się zawarciem ugody i umorzeniem postępowania sądowego. 2 Przepisy wprowadzające mediację zostały dodane do przepisów k.p.c. ustawą z dnia 28.7.2005 r. (Dz. U. Nr 172, poz. 1438), a weszły w życie 10.12.2005 r.
Rok 2009 to zdecydowany wzrost liczby spraw gospodarczych skierowanych do mediacji (540 sprawy). W 38,3% z nich przeprowadzono postępowanie mediacyjne, zaś w 98 przypadkach (47,3% spraw) strony zawarły ugodę kończąc tym samym postępowanie w sprawie przed sądem powszechnym. Kolejny rok, to ponowny wzrost liczby spraw (łącznie 848 sprawy), w których sądy wydały postanowienie o skierowaniu do mediacji. Ze wskazanych 848 skierowań, mediację przeprowadzono w 375 sprawach, zatem w 44,2% z nich oraz zawarto 169 ugód (co daje 45% spośród spraw, w których przeprowadzono mediację). Pierwszy raz sądy przekroczyły liczbę tysiąc spraw skierowanych do mediacji w roku 2011, kiedy wydały 1429 postanowienia o skierowaniu spraw do mediacji. Nie miało to jednak znaczącego wpływu na liczbę spraw, w których strony zdecydowały się na przeprowadzenie postępowania mediacyjnego (mediację przeprowadzono w 579 sprawach, a więc w 40,5%) oraz liczbę zawartych ugód (zawarto 253 ugody, co oznacza, że w 43,6% spraw, w których przeprowadzono mediację umorzono postępowanie ze względu na zawarte porozumienie). Również statystyki z roku 2012, z których wynika, że w 2354 sprawach skierowanych do mediacji przeprowadzono 962 postępowania mediacyjne (40,8%), nie wykazują tendencji rosnącej odnośnie ilości spraw, w których przeprowadzono mediację, jak i liczby zawartych ugód (w 962 mediacjach zawarto 422 ugody, co daje 43,8% spraw zakończonych umorzeniem postępowania). Kolejny rok - 2013 to kolejny wzrost liczby spraw skierowanych do mediacji (2812), pozostający ponownie bez znaczącego wpływu na liczbę przeprowadzonych postępowań mediacyjnych (1006 mediacji, co oznacza 35,7% z ogólnej liczby skierowań). W 53,1% spraw zawarto ugodę mediacyjną i umorzono postępowanie sądowe. Statystyki dla roku 2014, są zbliżone do roku 2013, bowiem sądy wydały postanowienia o skierowaniu 3096 spraw do mediacji, z których postępowanie przeprowadzono w 1113 sprawach (35,9%), ugodę zaś zawarto w 591 przypadkach (53% spraw, w których przeprowadzono postępowanie mediacyjne). Przedstawione statystyki wskazują, że z roku na rok, co do zasady, rośnie liczba spraw gospodarczych kierowanych do postępowania mediacyjnego przez polskie sądy rejonowe i okręgowe (rok 2006 to 256 spraw; rok 2008 210 spraw, rok 2010 848 spraw, rok 2012-2354 sprawy, rok 2014 3096 spraw). Wzrost liczby spraw skierowanych do mediacji, nie przekłada się jednak na wzrost liczby przeprowadzonych postępowań mediacyjnych. Przeciwnie, można zauważyć niewielką tendencję spadkową (w roku 2006 w 44,9% spraw skierowanych do mediacji przeprowadzono postępowanie mediacyjne; w roku 2008 w 44,7%
spraw; w roku 2010 w 44,2% spraw, w roku 2012 w 40,8% spraw; zaś w roku 2014 w 35,9% spraw). Pomimo, nieznacznie malejącej liczby spraw, w których strony zdecydowały się na przeprowadzenie postępowania mediacyjnego, analizowane statystyki dowodzą skuteczności mediacji, chociażby, poprzez, co do zasady, wzrost liczby ugód do ponad 50%, zawartych w związku z przeprowadzoną mediacją (w roku 2006 w 44,3% spraw, w których toczyło się postępowanie mediacyjne strony zawarły ugodę, a sąd umorzył postępowanie w sprawie; w roku 2008 w 45,7% spraw; w roku 2010 w 47,3% spraw, w roku 2012 w 43,8% spraw, zaś w roku 2014 w 53% spraw). Należy przy tym zaznaczyć, że prezentowane statystyki odnoszą się wyłącznie do mediacji sądowej. Ilość spraw, w których przeprowadzono mediację pozasądową, jak również ilość zawartych w toku tak prowadzonego postępowania ugód jest trudna do oszacowania, ze względu na poufność procesu mediacji, dużą ilość ośrodków mediacyjnych i prywatnych mediatorów, którzy świadczą tego typu usługi. Co więcej, w oparciu o przedmiotowe statystyki, nie można dokonać analizy wpływu przeprowadzonego postępowania mediacyjnego (które nie zakończyło się zawarciem ugody) na dalsze zachowanie stron sporu i podjęte przez nie działania prawne. Z informacji przekazywanych ustnie przez mediatorów oraz sędziów wynika jednak, że strony sporu, pomimo braku ugody, nierzadko dążą do polubownego rozwiązania swojego konfliktu tak na sali sądowej, jak i poza nią. Podsumowanie Nie tylko publikacje naukowe i doświadczenia pojedynczych mediatorów, ale również dane statystyczne oparte na konkretnych przypadkach w skali kraju, Europy czy świata świadczą o dużej efektywności postępowania mediacyjnego. Pamiętając nie tylko o zaletach opisanych w serii artykułów poświęconych mediacji, ale także o liczbach wskazanych w niniejszym opracowaniu, warto wybierać ten sposób rozwiązywania sporów gospodarczych. Polscy przedsiębiorcy mają takie możliwości, zważywszy na liczbę spraw kierowanych przez nich co roku do sądów powszechnych. Liczba przeprowadzonych postępowań mediacyjnych, jest bowiem nieadekwatna do liczby postępowań sądowych i zdecydowanie za niska. Mediacje w sprawach gospodarczych stanowią bowiem zaledwie ok. 2% ogólnej liczby spraw kierowanych do sądów powszechnych. Analiza wskazanych statystyk powinna zatem zdecydowanie wpłynąć na poprawę i wzrost liczby spraw gospodarczych kierowanych do mediacji.