Analiza Powiatu Tarnogórskiego

RYNEK PRACY Analiza Powiatu Tarnogórskiego Powiat tarnogórski i jego gminy na tle Województwa Śląskiego w 2008 roku. Agencja Rozwoju Lokalnego AGROTUR S.A. 2009-12-31

1. INFORMACJE OGÓLNE Powiat tarnogórski jest częścią Województwa Śląskiego. Sąsiadują z nim cztery powiaty grodzkie Bytom, Gliwice, Piekary Śląskie i Zabrze, oraz cztery powiaty ziemskie naleŝące do województwa śląskiego, a takŝe powiat ziemski wchodzący w skład województwa opolskiego. PoniŜej zamieszczona została mapa administracyjna Województwa Śląskiego. Mapa 1. Województwo Śląskie

Powiat tarnogórski zajmuje około 5,2% powierzchni województwa. Oprócz niego do województwa naleŝy 16 powiatów ziemskich oraz 19 powiatów grodzkich. Powiat składa się administracyjnie z 9 gmin: Kalety, Krupski Młyn, Miasteczko Śląskie, OŜarowice, Radzionków, Świerklaniec, Tarnowskie Góry, Tworóg i Zbrosławice. Z 53 miejscowości w powiecie, 4 to miasta, natomiast pozostałe 49 to miejscowości wiejskie. Ludność powiatu tarnogórskiego stanowiła w 2008 roku około 3% ludności całego województwa - oszacowano, Ŝe powiat jest on faktycznie zamieszkiwany przez 137 522 osoby. Gęstość zaludnienia w powiecie wynosiła 213 osób na km 2 2 2008 roku (stan na 31 XII 2008 1 ), porównując wielkość z całym województwem moŝna zaobserwować, Ŝe była ona niŝsza - w województwie wyniosła ona 377 osób na km 2. 1 Dane pochodzą z Banku Danych Regionalnych dostępnych na oficjalnej stronie Głównego Urzędu Statystycznego www.stat.gov.pl

Wykres 1. Gęstość zaludnienia w powiatach województwa śląskiego (w osobach na km 2 ) Powiat m. Świętochłowice Powiat m. Chorzów Powiat m. Siemianowice Śląskie Powiat m. Bytom Powiat m. Sosnowiec Powiat m. Zabrze Powiat m. Katowice Powiat m. Ruda Śląska Powiat m. Tychy Powiat m. Częstochowa Powiat m. Piekary Śląskie Powiat m. Gliwice Powiat m. Bielsko - Biała Powiat m. Mysłowice Powiat m. Jastrzębie - Zdrój Powiat m. śory Powiat m. Rybnik Powiat m. Dąbrowa Górnicza Powiat m. Jaworzno Powiat wodzisławski Powiat będziński Powiat mikołowski Województwo śląskie Powiat bieruńsko - lędziński Powiat bielski Powiat rybnicki Powiat cieszyński Powiat pszczyński Powiat tarnogórski Powiat raciborski Powiat gliwicki Powiat myszkowski Powiat Ŝywiecki Powiat zawierciański Powiat kłobucki Powiat lubliniecki Powiat częstochowski 2 789 2 647 2 430 2 343 1 880 1 852 1 586 1 507 1 472 1 469 1 411 1 141 1 096 961 952 680 624 543 415 395 377 357 336 332 236 224 213 203 172 149 145 123 96 93 88 3 409 4 084 NajwyŜszy poziom gęstości zaludnienia w województwie śląskim obserwuje się dla powiatów grodzkich. Powiat tarnogórski w porównaniu do powiatów ziemskich znajduje się na 8 miejscu. W 2008 roku ponad 65% ludności zamieszkałej na terenie powiatu stanowiły osoby w wieku produkcyjnym. PoniŜej przedstawiony został wykres (wykres nr 2), na którym pokazana została struktura produkcyjności ludności w powiecie tarnogórskim i w całym Województwie Śląskim.

Wykres 2. Struktura wieku ludności powiatu tarnogórskiego i Województwa Śląskiego w 2008 roku. 17,4 % 16,9 % 65,2 % 65,5 % 17,4 % 17,6 % Powiat tarnogórski Województwo Śląskie ludność w wieku przedprodukcyjnym (0-18 lat) ludność w wieku produkcyjnym (kobiety: 18-60 lat, męŝczyźni: 18-65 lat) ludność w wieku poprodukcyjnym (kobiety od 60 lat, męŝczyźni od 65 lat) Jak widać na wykresie nr 3 struktura wieku w poszczególnych gminach powiatu tarnogórskiego, nie róŝni się od struktury wieku w powiecie ogółem. Wartości wahają się o około 1%. Największy odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym zamieszkuję gminę Tworóg, a najmniejszy - gminę Zbrosławice. W gminie OŜarowice znajduje się największy procent ludności w wieku poprodukcyjnym, natomiast w gminie Radzionków.

Wykres 3 Struktura wieku ludności gminy wchodzących w skład powiatu tarnogórskiego w 2008 roku. 100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% 17,40% 17,30% 17,90% 18,90% 16,50% 17,20% 17,40% 17,40% 17,90% 65,40% 64,20% 63,50% 63,30% 65,50% 65,40% 65,70% 63,00% 65,40% 17,20% 18,50% 18,60% 17,80% 18,00% 17,40% 16,90% 19,50% 16,70% ludność w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku produkcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym

2. RYNEK PRACY Zagadnienie związane z rynkiem pracy obejmuje szereg wskaźników i wielkości. Analizie zostały poddane takie wielkości jak: liczba osób pracujących, struktura zatrudnienia, liczba osób bezrobotnych, stopa bezrobocia. Dodatkowo przedstawiona zostanie struktura wynagrodzeń. I. Zatrudnienie W Województwie Śląskim zarejestrowano około 1 262 tys. osób, z których około 45,1% to były kobiety. W 6 powiatach ponad 50% osób pracujących w 2008 roku stanowiły kobiety, naleŝą do nich powiaty: cieszyński, myszkowski oraz Ŝywiecki, a takŝe miasta: Bytom, Sosnowiec i śory. W powiecie tarnogórskim około 45,5% zatrudnionych stanowiły kobiety. Liczba pracujący ogółem wynosiła 32,6 tys. osób, co stanowiła 2,6% liczby pracujących w całym województwie. Tabela 1 Liczba osób pracujących w Województwie Śląskim w roku 2008 Liczba osób pracujących w tym: w 2008 roku kobiety ogółem (w %) Powiat będziński 29,0 48,0% Powiat bielski 30,3 48,0% Powiat bieruńsko-lędziński 20,4 27,8% Powiat cieszyński 40,2 51,2% Powiat częstochowski 26,1 48,1% Powiat gliwicki 24,5 37,4% Powiat kłobucki 21,3 49,3% Powiat lubliniecki 17,3 48,1% Powiat m. Bielsko-Biała Biała 68,5 48,5% Powiat m. Bytom 33,2 50,3% Powiat m. Chorzów 27,3 47,7% Powiat m. Częstochowa 77,5 49,5% Powiat m. Dąbrowa Górnicza 40,8 38,8% Powiat m. Gliwice 72,2 40,8%

Powiat m. Jastrzębie-Zdrój 32,2 31,0% Powiat m. Jaworzno 20,7 43,8% Powiat m. Katowice 160,7 46,5% Powiat m. Mysłowice 20,4 38,6% Powiat m. Piekary Śląskie 12,8 38,9% Powiat m. Ruda Śląska 36,7 37,2% Powiat m. Rybnik 41,1 42,0% Powiat m. Siemianowice 13,2 Śląskie 42,9% Powiat m. Sosnowiec 52,2 50,8% Powiat m. Świętochłowice 8,8 41,6% Powiat m. Tychy 48,1 42,8% Powiat m. Zabrze 41,7 46,6% Powiat m. śory 12,4 53,7% Powiat mikołowski 27,4 41,9% Powiat myszkowski 14,0 50,9% Powiat pszczyński 31,2 39,6% Powiat raciborski 24,5 47,6% Powiat rybnicki 9,4 49,5% Powiat tarnogórski 32,6 45,5% Powiat wodzisławski 31,8 43,3% Powiat zawierciański 29,0 47,7% Powiat Ŝywiecki 33,3 53,8% Województwo Śląskie 1 262,7 45,1% Wykres nr 4 przedstawia w sposób szczegółowy liczbę osób pracujących w powiecie tarnogórskim w poszczególnych gminach. Wykres 4 Liczba osób pracujących w gminach powiatu tarnogórskiego w 2008 roku. Zbrosławice Tworóg Tarnowskie Góry Świerklaniec Radzionków OŜarowice Miasteczko Śląskie Krupski Młyn Kalety 1 811 961 1 585 3 710 1 691 2 009 1 253 516 17 642

PoniŜej wykres nr 5 pokazuje strukturę płci zatrudnienia w poszczególnych gminach. Wśród wszystkich gmin powiatu tarnogórskiego największe zróŝnicowanie zatrudnienia obserwowane było w gminie Miasteczko Śląskie. Jedynie około 1 / 3 zatrudnionych stanowiły kobiety. W gminach: Zbrosławice, Tworóg, Tarnowskie Góry oraz Kalety te proporcje były wyrównane, odsetek pracujących męŝczyzn praktycznie równał się odsetkowi pracujących kobiet. W Gminie Kalety odsetek kobiet był nieznacznie wyŝszy od odsetka męŝczyzn - około 2 punkty procentowe. Wykres 5 Liczba osób pracujących w gminach powiatu tarnogórskiego wg płci w 2008 roku. Tworóg Tarnowskie Góry Świerklaniec Radzionków OŜarowice Miasteczko Śląskie Krupski Młyn 474 (49,3%) 8 650 (49,0%) 585 (36,9%) 1 506 (40,6%) 722 (42,7%) 567 (28,2%) 508 (50,5%) Kalety 253 (49,0%) 263 (51,0%) 0% 20% 40% 60% 80% 100% Bezrobotni zarejestrowani ogółem Struktura zatrudnienia w Województwie Śląskim w poszczególnych powiatach w 2008 roku przedstawiona została na wykresach nr 6. Ze względu na zróŝnicowaną specyfikę zatrudnienia a na obszarach wiejskich i miejsko-wiejskich oraz miejskich, przedstawione osobno zostały miasta na prawach powiatu i powiaty ziemskie.

Wykres 6 Struktura zatrudnienia wg sektorów ekonomicznych w Województwie Śląskim w 2008 roku. Województwo Śląskie 38,3% 57,4% 4,3% Powiaty ziemskie: Powiat Ŝywiecki Powiat zawierciański Powiat wodzisławski Powiat tarnogórski Powiat rybnicki Powiat raciborski Powiat pszczyński Powiat myszkowski Powiat mikołowski Powiat lubliniecki Powiat kłobucki Powiat gliwicki Powiat częstochowski Powiat cieszyński Powiat bieruńsko-lędziński Powiat bielski Powiat będziński 44,3% 35,5% 48,6% 39,0% 41,1% 33,5% 52,1% 37,0% 55,0% 35,4% 36,7% 49,8% 32,4% 34,3% 46,4% 38,1% 42,8% 12,8% 39,0% 25,5% 45,5% 5,9% 56,0% 5,0% 47,5% 11,4% 52,4% 14,1% 35,1% 12,8% 39,2% 23,8% 41,5% 3,5% 44,0% 20,6% 25,5% 37,9% 38,0% 12,2% 26,8% 40,7% 54,5% 11,2% 73,4% 23,5% 3,1% 43,7% 9,9% 54,8% 7,1% Miasta na prawach powiatu: Powiat m. śory Powiat m. Zabrze Powiat m. Tychy Powiat m. Świętochłowice Powiat m. Sosnowiec Powiat m. Siemianowice Śląskie Powiat m. Rybnik Powiat m. Ruda Śląska Powiat m. Piekary Śląskie Powiat m. Mysłowice Powiat m. Katowice Powiat m. Jaworzno Powiat m. Jastrzębie-Zdrój Powiat m. Gliwice Powiat m. Dąbrowa Górnicza Powiat m. Częstochowa Powiat m. Chorzów Powiat m. Bytom Powiat m. Bielsko-Biała 34,4% 41,0% 56,2% 38,2% 37,1% 48,3% 46,0% 54,3% 50,0% 51,8% 28,3% 45,7% 63,3% 43,4% 53,0% 42,8% 34,8% 34,7% 44,1% 60,3% 58,8% 42,9% 61,2% 62,4% 51,0% 52,9% 45,3% 48,9% 47,7% 71,4% 53,7% 34,5% 55,8% 46,2% 56,2% 64,9% 64,8% 55,2% 5,2% 0,2% 0,9% 0,6% 0,5% 0,7% 1,1% 0,4% 1,1% 0,5% 0,3% 0,5% 2,2% 0,8% 0,8% 1,1% 0,4% 0,5% 0,8% sektor przemysłowy sektor usługowy sektor rolniczy

II. Bezrobocie Liczba zarejestrowanych osób bezrobotnych w Województwie Śląskim wynosiła w 2008 roku około 122,7 tys. osób. Prawie 60% ogółu stanowiły kobiety. W zaleŝności od powiatu odsetek zarejestrowanych bezrobotnych kobiet wynosił od 50,2 do 76,1%. Największy odsetek kobiet bezrobotnych zaobserwowano w mieście śory, natomiast najniŝszy w powiecie kłobuckim. Tabela 2 Liczba zarejestrowanych osób bezrobotnych w Województwie Śląskim w roku 2008. Bezrobotni zarejestrowani wg powiatów w tym: ogółem kobiety w tys. osób w tys. osób w % Powiat będziński 4,9 2,9 59,1% Powiat bielski 3,5 1,9 54,8% Powiat bieruńsko-lędziński 0,8 0,4 56,6% Powiat cieszyński 4,5 2,5 55,7% Powiat częstochowski 5,5 2,9 53,4% Powiat gliwicki 2,2 1,4 65,6% Powiat kłobucki 2,4 1,2 50,2% Powiat lubliniecki 2,2 1,2 57,2% Powiat m. Bielsko-Biała Biała 4,4 2,5 55,4% Powiat m. Bytom 6,8 4,3 63,0% Powiat m. Chorzów 3,3 2,0 60,1% Powiat m. Częstochowa 8,7 4,6 53,5% Powiat m. Dąbrowa Górnicza 4,2 2,4 56,3% Powiat m. Gliwice 4,2 2,5 59,6% Powiat m. Jastrzębie-Zdrój 2,7 1,9 69,7% Powiat m. Jaworzno 2,7 1,7 64,7% Powiat m. Katowice 3,8 2,2 57,8% Powiat m. Mysłowice 2,1 1,4 68,6% Powiat m. Piekary Śląskie 1,7 1,1 63,1% Powiat m. Ruda Śląska 2,4 1,5 62,7% Powiat m. Rybnik 2,6 1,8 70,1% Powiat m. Siemianowice Śląskie 2,1 1,3 59,3% Powiat m. Sosnowiec 7,4 4,1 55,8% Powiat m. Świętochłowice 1,2 0,8 65,5% Powiat m. Tychy 2,2 1,3 60,7% Powiat m. Zabrze 5,5 3,6 64,7% Powiat m. śory 1,4 1,0 76,1% Powiat mikołowski 1,7 1,1 63,4% Powiat myszkowski 3,8 2,0 53,7% Powiat pszczyński 1,6 1,1 72,3%

Powiat raciborski Powiat rybnicki Powiat tarnogórski Powiat wodzisławski Powiat zawierciański Powiat Ŝywiecki Województwo Śląskie 1,9 1,2 1,1 0,8 3,6 2,1 3,5 2,4 5,9 3,2 4,3 2,5 122,7 73,1 62,7% 72,4% 60,1% 69,0% 53,6% 57,8% 59,5% Liczba zarejestrowanych osób bezrobotnych w powiecie tarnogórskim wynosiła około 3,6 tys. osób. 60,1% z nich były płci Ŝeńskiej. PoniŜej przedstawiony został wykres, który dzieli zarejestrowanych bezrobotnych w powiecie na bardziej szczegółowe kategorie, wg wieku, miejsca zamieszkania (gminy) oraz poziomu wykształcenia. Wykres 7 Struktura wieku zarejestrowanych osób bezrobotnych w powiecie tarnogórskim w 2008 roku. 9,1% 25,1% 16,5% 22,0% 27,3% 24 i mniej 25-34 35-44 45-54 55 i więcej Wykres 8 Liczba zarejestrowanych osób bezrobotnych wg miejsca zamieszkania w powiecie tarnogórskim w 2008 roku Zbrosławice Tworóg Tarnowskie Góry Świerklaniec Radzionków OŜarowice Miasteczko Śląskie Krupski Młyn Kalety 371 145 256 407 116 185 40 335 1 696

Wykres 9 Struktura zarejestrowanych osób bezrobotnych wg płci i miejsca zamieszkania w powiecie tarnogórskim w 2008 roku 62,7% 62,5% 63,8% 61,2% 64,6% 60,2% 57,8% 59,3% 60,6% 37,3% 37,5% 36,2% 38,8% 35,4% 39,8% 42,2% 40,7% 39,4% męŝczyźni kobiety Wykres 10 Bezrobotni zarejestrowani w powiecie tarnogórskim wg poziomu wykształcenia w 2008 roku 27,0% 29,9% 8,3% 26,6% 8,2% wyższe policealne, średnie zawodowe średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe gimnazjalne i poniżej

Sytuacja na rynku pracy w poszczególnych powiatach Województwa Śląskiego była zróŝnicowana. Poziom stopy bezrobocia w całym województwie wynosił 6,9%. NajwyŜszy wskaźnik bezrobocia zanotowano w powiecie myszkowskim, natomiast najniŝszy w mieście Katowice. Wykres 11 Stopa bezrobocia rejestrowanego w powiatach Województwa Śląskiego w 2008 roku. Powiat myszkowski Powiat zawierciański Powiat częstochowski Powiat m. Bytom Powiat m. Siemianowice Śląskie Powiat będziński Powiat m. Piekary Śląskie Powiat m. Zabrze Powiat m. Świętochłowice Powiat m. Sosnowiec Powiat m. Jaworzno Powiat lubliniecki Powiat m. Chorzów Powiat m. Częstochowa Powiat kłobucki Powiat Ŝywiecki Powiat wodzisławski Powiat m. Dąbrowa Górnicza Powiat tarnogórski Powiat m. śory Powiat m. Mysłowice Powiat bielski Powiat rybnicki Powiat cieszyński Województwo Śląskie Powiat m. Jastrzębie-Zdrój Powiat gliwicki Powiat raciborski Powiat m. Ruda Śląska Powiat m. Bielsko-Biała Powiat mikołowski Powiat m. Rybnik Powiat m. Gliwice Powiat pszczyński Powiat m. Tychy Powiat bieruńsko-lędziński Powiat m. Katowice 15,1% 13,1% 12,9% 12,7% 10,3% 10,2% 9,8% 9,3% 9,3% 9,2% 8,9% 8,7% 8,2% 8,0% 7,9% 7,6% 7,5% 7,5% 7,4% 7,3% 7,3% 7,2% 7,0% 7,0% 6,9% 6,8% 6,3% 5,5% 5,0% 4,8% 4,7% 4,6% 4,5% 3,7% 3,6% 3,0% 1,9%

Do trzech powiatów o najwyŝszej stopie bezrobocia naleŝą powiat myszkowski, powiat zawierciański oraz powiat częstochowski, które połoŝone są w północnej części województwa. Natomiast najniŝszy poziom tego wskaźnika w powiatach ziemskich obserwowany jest w powiecie bieruńsko - lędzińskim oraz pszczyńskim. Z miast na prawach powiatu najwyŝszym poziomem bezrobocia charakteryzuje się Bytom, zaś najniŝszym Katowice (najniŝszy wynik w całym województwie). Stopa bezrobocia dla powiatu tarnogórskiego w 2008 roku wynosiła 7,4% i naleŝała do wyników typowych (razem z 14 innymi powiatami), które mieściły się w przedziale 4,7% do 7,6%. Wynik był wyŝszy od stopy bezrobocia dla województwa o ok. 0,5%, natomiast niŝszy od wskaźnika dla całego kraju o 2,1%. III. Wynagrodzenia 2 Struktura wynagrodzeń w województwie śląskim przedstawiona została na wykresach nr 12 i 13. Wykres 12 przedstawia wartościowo (w złotych) średnie wynagrodzenie brutto w danej jednostce terytorialnej. Natomiast wykres nr 13 pokazuje średnie miesięczne wynagrodzenie brutto w danym powiecie w relacji do średniego miesięcznego wynagrodzenia brutto w Polsce (wyniosło ono w 2008 roku 3 158,48 zł). Średnie miesięczne wynagrodzenie brutto w powiecie tarnogórskim w porównaniu do innych powiatów nie są za wysokie. Jest ono niŝsze od wynagrodzenia dla województwa Śląskiego o ponad 600 zł, a od najwyŝszego wynagrodzenia w województwie o około 2 200 zł. Podobnie w porównaniu do średniej krajowej, średnie miesięczne wynagrodzenia brutto jest niŝsze - stanowi ono 82,3 % średniej krajowej. 2 Bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób oraz zatrudnionych za granicą, fundacji, stowarzyszeń i innych organizacji

Wykres 12 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w Województwie Śląskim w 2008 roku w złotych Powiat m. Jastrzębie-Zdrój Powiat m. Katowice Powiat m. Jaworzno Powiat m. Gliwice Powiat m. Dąbrowa Górnicza Województwo Śląskie Powiat m. Bielsko-Biała Powiat m. Zabrze Powiat m. Tychy Powiat m. Rybnik Powiat Ŝywiecki Powiat m. Sosnowiec Powiat m. Siemianowice Śląskie Powiat m. Chorzów Powiat m. Bytom Powiat raciborski Powiat m. Ruda Śląska Powiat m. Częstochowa Powiat zawierciański Powiat bieruńsko-lędziński Powiat m. Mysłowice Powiat gliwicki Powiat pszczyński Powiat mikołowski Powiat m. Piekary Śląskie Powiat lubliniecki Powiat tarnogórski Powiat cieszyński Powiat będziński Powiat bielski Powiat rybnicki Powiat m. Świętochłowice Powiat m. śory Powiat częstochowski Powiat wodzisławski Powiat myszkowski Powiat kłobucki 4 822,06 zł 4 150,44 zł 3 608,26 zł 3 495,73 zł 3 386,12 zł 3 239,09 zł 3 109,88 zł 3 095,19 zł 3 073,55 zł 2 967,36 zł 2 955,88 zł 2 880,92 zł 2 875,42 zł 2 837,42 zł 2 830,20 zł 2 829,47 zł 2 777,33 zł 2 745,37 zł 2 732,55 zł 2 687,30 zł 2 684,48 zł 2 662,55 zł 2 657,86 zł 2 656,42 zł 2 633,21 zł 2 616,07 zł 2 600,33 zł 2 580,80 zł 2 579,39 zł 2 559,42 zł 2 533,82 zł 2 509,03 zł 2 410,64 zł 2 396,11 zł 2 346,50 zł 2 339,09 zł 2 083,52 zł

Wykres 13 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w Województwie Śląskim w relacji do średniej krajowej (Polska = 100) w 2008 roku Powiat m. Jastrzębie-Zdrój Powiat m. Katowice Powiat m. Jaworzno Powiat m. Gliwice Powiat m. Dąbrowa Górnicza Województwo Śląskie Powiat m. Bielsko-Biała Powiat m. Zabrze Powiat m. Tychy Powiat m. Rybnik Powiat Ŝywiecki Powiat m. Sosnowiec Powiat m. Siemianowice Śląskie Powiat m. Chorzów Powiat m. Bytom Powiat raciborski Powiat m. Ruda Śląska Powiat m. Częstochowa Powiat zawierciański Powiat bieruńsko-lędziński Powiat m. Mysłowice Powiat gliwicki Powiat pszczyński Powiat mikołowski Powiat m. Piekary Śląskie Powiat lubliniecki Powiat tarnogórski Powiat cieszyński Powiat będziński Powiat bielski Powiat rybnicki Powiat m. Świętochłowice Powiat m. śory Powiat częstochowski Powiat wodzisławski Powiat myszkowski Powiat kłobucki 66,0 76,3 75,9 74,3 74,1 83,4 82,8 82,3 81,7 81,7 81,0 80,2 79,4 87,9 86,9 86,5 85,1 85,0 84,3 84,1 84,1 93,9 93,6 91,2 91,0 89,8 89,6 89,6 98,5 98,0 97,3 110,7 107,2 102,6 114,2 131,4 152,7