SPIS TREŚCI Wstęp... 3 Cele programu... 6 Ramowy program edukacji w zakresie umiejętności życiowych klas pierwszych...8 Ramowy program edukacji w zakresie umiejętności życiowych klas drugich...13 Ramowy program edukacji w zakresie umiejętności życiowych klas trzecich... 18 Pomiar osiągnięć ucznia... 24 2
WSTĘP W ostatnich latach poszukuje się na świecie wspólnej płaszczyzny dla różnorodnych działań w zakresie profilaktyki i promocji zdrowia dzieci i młodzieży oraz sposobów integrowania rozproszonych działań, podejmowanych przez różne organizacje instytucje. Jedną z propozycji jest, upowszechniane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), podejście ukierunkowane na rozwijanie umiejętności życiowych. W latach 1993-1999, w Kwaterze Głównej WHO w Genewie, opracowano dokumenty i materiały prezentujące założenia tej koncepcji oraz zasady jej wdrażania w szkole. W ostatnich latach, w upowszechnianiu tej koncepcji uczestniczą również inne organizacje międzynarodowe - UNICEF i UNFPA. W 2000 roku działania zmierzające do rozwijania umiejętności życiowych zainicjowano wspólnie z UNICEF, w Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie. Projekt Kształtowanie umiejętności życiowych uczniów w praktyce szkolnej w ramach którego powstał program, pilotowany jest przez Regionalny Ośrodek Metodyczno Edukacyjny Metis z Katowic. W ostatnich latach wyodrębniła się jednak promocja zdrowia psychicznego. Wynika to z faktu, że obecnie w krajach rozwiniętych, problemy zdrowia psychicznego są głównym i narastającym zagrożeniem dla jakości życia ludzi młodych i dorosłych. Powodują one poważne skutki ekonomiczne i społeczne. Promocja zdrowia w szkole to działanie podejmowane przez społeczność szkolną, pracowników szkoły, rodziców i uczniów na rzecz własnego zdrowia, ze szczególnym uwzględnieniem zdrowia psychicznego. Obejmuje ono: 1. Tworzenie w szkole sprzyjającego zdrowiu: środowiska fizycznego dotyczącego terenu, budynku, pomieszczeń i ich wyposażenia, środowiska społecznego zależnego od jakości relacji między różnymi grupami społeczności szkolnej, relacji rodzice szkoła, sposobu zarządzania szkołą, ustalenia przepisów, sprawowania nadzoru. 2. Kształtowanie umiejętności życiowych sprzyjających prozdrowotnemu stylowi życia pracowników i uczniów. 3. Rozwijanie systemu wsparcia dla osób znajdujących się w sytuacjach zagrażających ich zdrowiu, zwłaszcza psychicznemu. 3
Termin umiejętności życiowych odnosi się do umiejętności (kompetencji) psychospołecznych. Nie dotyczy on umiejętności w zakresie "fizycznej" strony funkcjonowania człowieka (np. motorycznych, pielęgnacji ciała), które możemy nazywać umiejętnościami "praktycznymi" lub "zdrowotnymi". Oddzielnie też rozpatrywane są umiejętności zawodowe, zarabiania "na życie", które uzupełniają się z umiejętnościami życiowymi. Dla dobrego funkcjonowania w życiu, człowiek powinien posiadać wiele, różnorodnych umiejętności. Z punktu widzenia promocji zdrowia i profilaktyki u dzieci i młodzieży wyróżnia się dwie grupy umiejętności (podział wg WHO). 1. Umiejętności podstawowe dla codziennego życia umożliwiające dobre samopoczucie, relacje z innymi i zachowania sprzyjające zdrowiu. 2. Umiejętności specyficzne dotyczące radzenia sobie z zagrożeniami. Są one rozwijane w powiązaniu z ww. umiejętnościami podstawowymi. Różne umiejętności psychospołeczne są niezbędne ludziom we wszystkich okresach życia, aby mogli sprostać licznym wyzwaniom i trudnościom w gwałtownie zmieniającym się świecie. Miejsca EUŻ w programie szkoły: Na edukację w zakresie umiejętności życiowych w naszym gimnazjum nie ma dodatkowych wydzielonych godzin. Umiejętności życiowe będą kształtowane na różnych godzinach lekcyjnych, podczas zajęć świetlicowych, zajęć bibliotecznych, podczas godzin wychowawczych wycieczek według Ramowych programów edukacji w zakresie umiejętności życiowych dla poszczególnych poziomów nauczania (klasy pierwsze, drugie, trzecie). Nasi uczniowie oceniani są według sześciostopniowej skali ocen zgodnie z Wewnątrzszkolnym Systemem Oceniania opracowanym przez grono pedagogiczne naszego gimnazjum. Na koniec roku szkolnego uczniowie nagradzani są za: wyniku w nauczaniu, pracę społeczną, osiągnięcia sportowe... Nagrodami są najczęściej książki, nagrody rzeczowe, dyplomy oraz maskotki wykonywane przez nauczycielkę naszej szkoły mgr Małgorzatę Wyrozumską. Wykonawcami programu Kształtowanie umiejętności życiowych uczniów w praktyce szkolnej są wszyscy współautorzy Ramowych programów edukacji w zakresie umiejętności życiowych dla poszczególnych poziomów nauczania. Są to: dyrektorka gimnazjum, nauczyciele przedmiotowi naszego gimnazjum, bibliotekarka, 4
kierownik świetlicy szkolnej, rodzice oraz uczniowie (Samorząd Uczniowski, redakcja gazety Nowiny Gimnazjalne). Ramowe programy edukacji w zakresie umiejętności życiowych opracował zespól nauczycieli w składzie: mgr Krystyna Szpila, mgr Aleksandra Bielewicz Ozga, mgr Dorota Chrzan, mgr Ingwelda Gold, mgr inż. Brygida Hosz, Ewa Janowska, mgr inż. Irena Kisiel, Teresa Koczy, mgr Ewa Labocha, mgr Beata Niemieczek, mgr Danuta Richter, mgr Renata Szymanik, mgr Ilona Wośko, mgr Małgorzata Wyrozumska, mgr Leszek Zając. Materiały zebrała i opracowała: mgr Małgorzata Wyrozumska 5
CELE PROGRAMU Kształtowanie umiejętności życiowych polega na uczeniu ich, tworzeniu warunków do ich praktykowania i ćwiczenia oraz wspieraniu młodych ludzi w podejmowaniu odpowiedzialności za swoje działania. Wymaga to zastosowania metod, dzięki którym młodzież może uczyć się na podstawie doświadczeń własnych i innych osób ze swego otoczenia, przez obserwację zachowań innych i analizę ich skutków. Podejście ukierunkowane na rozwijanie umiejętności życiowych jest to interakcyjny proces nauczania i uczenia się. Polega on na zdobywaniu wiedzy, kształtowaniu postaw i umiejętności, dzięki którym młody człowiek bierze większą odpowiedzialność za swoje życie przez: dokonywanie zdrowych wyborów życiowych, większą odporność na negatywne wpływy i presję ze strony innych oraz unikanie zachowań ryzykownych dla zdrowia. Głównym celem programu jest kształtowanie: 1. Umiejętności podstawowych dla codziennego życia umożliwiających dobre samopoczucie, relacje z innymi i zachowania sprzyjające zdrowiu, czyli: podejmowanie decyzji i rozwiązywanie problemów, twórcze i krytyczne myślenie, porozumiewanie się i utrzymywanie dobrych relacji interpersonalnych, samoświadomość i empatia, radzenie sobie z emocjami i stresem. 2. Umiejętności specyficznych dotyczących radzenia sobie z zagrożeniami, np.: asertywne odmawianie używania narkotyków, podejmowania stosunków płciowych, uczestniczenia w aktach przemocy, wandalizmu itd. Umiejętności specyficzne są rozwijane w powiązaniu z ww. umiejętnościami podstawowymi. Różne umiejętności psychospołeczne są niezbędne ludziom we wszystkich okresach życia, aby mogli sprostać licznym wyzwaniom i trudnościom w gwałtownie zmieniającym się świecie. 6
Rozwijanie tych umiejętności ma szczególne znaczenie w dzieciństwie i młodości, gdyż sprzyja: prawidłowemu rozwojowi psychospołecznemu, przygotowaniu do życia w zmieniającym się świecie, pierwotnej profilaktyce wielu problemów zdrowotnych i społecznych. Kształtowanie umiejętności życiowych polega na uczeniu ich, tworzeniu warunków do ich praktykowania i ćwiczenia oraz wspieraniu młodych ludzi w podejmowaniu odpowiedzialności za swoje działania. Wymaga to zastosowania metod, dzięki którym młodzież może uczyć się na podstawie doświadczeń własnych i innych osób ze swego otoczenia, przez obserwację zachowań innych i analizę ich skutków. Oczekiwane efekty - osiągnięcia, które uczniowie powinni osiągnąć w module, szczegółowo zostały opracowane i przedstawione w ramowych programach edukacji w zakresie umiejętności życiowych poszczególnych klas (przy każdym temacie szczegółowym). 7
8