Mediacja jako forma rozwiązywania konfliktów w szkole Mediator jest obrońcą rzetelnej procedury, a nie konkretnego porozumienia. Ch. Moore Podjęcie zagadnienia profesji nauczyciela podejmowało się już wielu. Temat opisany i przebadany, ale ciągle aktualny, gdyż rola zawodu nauczycielskiego ciągle ulega koniecznym przemianom. Do takich przemian zaliczam konieczność opanowania umiejętności mediatora. Zatrzymam się jednak w tym miejscu i poświęcę czas na omówienie zagadnień, które są niezbędne w ujęciu holistycznym powyższego tematu. Motywacja jest systemem procesów odpowiedzialnych za ukształtowanie oraz podtrzymywanie funkcjonowania jednostki w określonych warunkach psychospołecznych. Rozróżnia się na ogół motywacje wewnętrzną (np. zamiłowanie) oraz zewnętrzną (reagowanie na bodźce zewnętrzne, np. kary i nagrody). Motywacja jest swoistym stanem napięcia, pobudzającym jednostkę do działania. Siła i treść motywacji w dużym stopniu decydują o identyfikacji z zawodem, o poziomie i charakterze wypełnianych zadań i obowiązków itd. (A. Olubiński, 2001). Badania na temat motywów wyboru zawodu oraz identyfikacji z nim wykonała S. Ciechomska. Otóż głównym motywem jest chęć kontaktu z dziećmi i młodzieżą( 31%). Respondenci podkreślają, że kontakt taki zaspokaja ich potrzeby afiliacyjne, codzienną pracę czyni bardziej atrakcyjną, ciekawą i zmienną. Należy tutaj dodać, że wypowiedź typu,,kontakt z dziećmi nie równa się wypowiedzi typu, miłość do dzieci, za którą kryje się motyw uczuciowy. Z tego rodzaju motywem wyboru zawodu nauczycielskiego opowiedziało się 6% respondentów. 7 % 1 / 23
respondentów dokonało takiego życiowego wyboru, z motywu poznawczego, chcą lepiej poznać dziecko, dowiedzieć się, jako psychospołeczne warunki i mechanizmy zachowań i postaw dzieci oraz jak tą wiedzę wykorzystać, aby pomóc im się lepiej i pełniej rozwijać.( S. Ciechomska, 1986) Motywacja odgrywa ogromną rolę w wypełnianiu roli nauczyciela, wychowawcy. Motywy wyboru zawodu nauczyciela powinny pomóc w ciągłym poszukiwaniu i przybliżaniu się do ucznia i jego problemów. Współczesne społeczeństwo po dokonaniu wyboru przez kandydata na zawód nauczyciela stawia ogrom obowiązków, z wybraną profesją. Zmiany jakie dokonują się nieustannie wymagają od nauczyciela przeorganizowania swojej roli z dydaktyka do eksperta przygotowującego ucznia do życia w społeczeństwie złożonym z wielu osób i zjawisk nieprzewidywalnych. A w sprawach codziennych dokonywać najlepszych wyborów. 2 / 23
Karta Nauczyciela tak m.in. określa i precyzuje obowiązki nauczyciela: Nauczyciel obowiązany jest rzetelnie realizować podstawowe funkcje szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, dążyć do pełni rozwoju osobowości ucznia i własnej ( Karta Nauczyciela, 1982). W każdej szkole prawie każdego dnia dochodzi do sprzeczek, kłótni, które nierozwiązane prowadzą do konfliktów. Konflikty są integralną częścią ludzkiego życia i występują we wszystkich etapach ludzkiego życia. Powszechnie używane są różne definicje konfliktu i każda z nich określa jego pewne kategorie. Słownik wyrazów obcych definiuje konflikt jako sprzeczność interesów, poglądów nie dających się pogodzić. (Słownik Wyrazów Obcych, 2003). Każdy z nas intuicyjnie poda definicję konfliktu i zapewne doświadczyć takiego stany sytuacji. Jednakże przyczyny powstania konfliktów nie zawsze są 3 / 23
jasne i klarowne. Sytu acja konfliktowa może powstać wówczas gdy: Ø Występują wyodrębnione strony, Ø Występuje współzależność stron (żadna ze stron nie może osiągnąć własnych celów bez udziału lub akceptacji innych stron) Ø Interesy stron są sprzeczne, np. istnieją odmienne cele czy wartości. Strony nie współpracują ze sobą w dążeniu do osiągnięcia celów, natomiast stanowią przeszkodę lub wręcz blokują realizację dążeń ( materiały ze szkolenia na mediatora). 4 / 23
Przedstawione warunki sprzyjają powstawaniu konfliktu, jednakże dopiero rozumienie danej sytuacji będą sposób widzenia oraz rodzaj podjętych sytuacji przez strony działań prowad zi do konfliktu lub do jego zaistnienia. Wzorzec konfliktu według M. Deutscha: 1. Konflikt potencjalny - dwie lub więcej osób wzajemnie od siebie zależnych. 2. Konflikt ukryty - spostrzega niemożliwe do pogodzenia różnice i zagrożenia, i/lub potrzeby, i/lub zasoby, i/lub istotnych wartości. 3. Konflikt jawny - podejmuje działania, aby sytuację tą zmienić. W wyniku tych działań konflikt ulega: eskalacji, rozwiązaniu lub 5 / 23
złagodzeniu. Na ogół dość oczywistym jest, iż konflikt nie zaistniałby, gdyby nie było niezgodności interesów i gdyby strony nie były powiązane pewnymi zależnościami. Przyczyny konfliktu mogą być różnorodne. W szkole mogą one wynikać z: 1. walki o władzę (uczeń - nauczyciel) 2. walka o pozycję (uczeń - uczeń, nauczyciel - nauczyciel) 3. walka o utrzymanie stanowiska i pozycji 6 / 23
społecznej, to tylko trzy najważniejsze według mojej oceny. Wychowawcy pozostawiając dzieciom konieczność rozwiązania sytuacji trudnej i udzielając im w niej ewentualnej pomocy - poprzez występowanie w roli mediatora - umożliwiając im rozwój, zdobycie umiejętności radzenia sobie z takimi sytuacjami oraz to, że coraz częściej będą one próbowały radzić sobie z takimi sytuacjami oraz to, że coraz częściej będą one próbowały radzić sobie z tego typu problemami bez cudzej pomocy ( B. Śliwerski, 2004).Warto byłoby opanować umiejętności, które mogłyby posłużyć w przeprowadzeniu szkolnych negocjacji będą mediacji. Nauczyciele uczniowie powinni opanować sztukę aktywnego słuchania. W wsłuchaniu się w wypowiedź drugiej osoby poza werbalnym jej przekazem, powinniśmy usłyszeć także swój głos dlatego ćwiczenie tej umiejętności jest tak 7 / 23
ważne i konieczne. Podczas tego procesu rodzi się zaufanie między rozmówcami. Atmosfera zaufania i bezpieczeństwa potrzebna każdej szkole. Umiejętność wysłuchania wiąże się także z brakiem komentarza, interpretacji, oceny i pytań. Wskazówki dobrego słuchacza : Ø Skoncentrować się wyłącznie na rozmówcy, Ø Okazywać zainteresowanie osobie mówiącej, Ø Utrzymywać kontakt wzrokowy, 8 / 23
Ø Traktować rozmówcę jako partnera nie jak konkurenta, Ø Uwolnić się od przekonania, Ø Zamieścić własne osądy. Nauczyciel powinien dodatkowo zadbać o poczucie bezpieczeństwa, przyjazną atmosferę na spotkaniu, a także wypracować poczucie zaufania. Bardzo ważna jest także troska o dogodne 9 / 23
warunki zewnętrzne ( miejsce, otoczenie etc.), sprzyjające zadaniu. Przed nauczycielami, pedagogami i psychologami szkolnymi stoi nie lada zadanie, wprowadzenie mediacji w programy wychowawcze, profilaktyczne. Udało się tego dokonać przy współpracy z PCM w Warszawie, gdzie w roku szkolnym 2006/2007 w gimnazjum nr 19 w Szczecinie przeprowadzono z powodzeniem program dla, nauczycieli, uczniów i rodziców pod nazwą Mediacje szkolne porozumienie bez przemocy Przeprowadzony projekt był przedsięwzięciem autorskim Małgorzaty Gańczy i Magdaleny Sawickiej w którym autorki 10 / 23
wykorzystały ogólne wytyczne zawarte w programie profilaktyczno - edukacyjnym Rozwiązuje spory bez przemocy - co wiem o sprawiedliwości naprawczej. Po programie pragniemy podzielić się kilkoma refleksjami: 11 / 23
Powstanie w szkole pogotowia mediacyjnego może przyczynić się do poprawy jakości relacji nauczyciel nauczyciel, uczeń nauczyciel, uczeń uczeń, szczególnie, że obie grupy reprezentują postawy otwarte. Pr zeprowadzone przez nas ankiety ewaluacyjne po każdym spotkaniu pozwoliły nam określić obszary sprawiające trudność uczestnikom: - mała wiedza i umiejętności z zakresu technik komunikacyjnych (nauczyciele rodzice), 12 / 23
- mała efektywność budowania satysfakcjonujących relacji w sytuacji szkolnej (rodzice nauczyciele uczniowie), - słaba znajomość faz rozwojowych dziecka piętrząca trudności w organizowaniu warunków prawidłowego kontaktu 13 / 23
przede wszystkim rodzice ale, też nauczyciele, - w sytuacji konfliktowej rodzic nauczyciel, nauczyciel występuje z pozycji eksperta. 14 / 23
- wszystkie grupy oceniały w ankiecie osoby prowadzące oraz samą ideę warsztatów. Członkowie Pogotowia Mediacyjnego otrzymają mini 15 / 23
poradnik mediatora szkolnego zawierającego ćwiczenia dotyczące komunikacji oraz rozwiązywania konfliktów. Jako wsparcie dla Pogotowia Mediacyjnego 16 / 23
zadeklarowałyśmy pomoc w wydaniu biuletynu PM, który zawierałby opis sytuacji konfliktowych oraz sformułowania, które je wywołują, stopery jak unikać gier i spięć. Pilotażowy pierwszy numer za 17 / 23
drobną opłatą na rzecz PM miałby dotrzeć do nauczycieli, rodziców i uczniów. Szkolenie zakończyło się 18 / 23
wręczeniem certyfikatów nauczycielom a rodzicom i uczniom paszportu do porozumienia bez przemocy. Mamy nadzieję, że takich szkoleń szerzących ideę mediacji będzie 19 / 23
więcej, aby pomagać tam, gdzie ludzie chcą pomocy. Szkoła to bardzo dobre miejsce na takie przedsięwzięcia, wymaga gotowości, a także otwartości ze strony kadry 20 / 23
pedagogicznej. Finałem programu była wizyta uczniów z gimnazjum z pedagogiem szkolnym w Senacie i Trybunale Konstytucyjnym w Warszawie na uroczystym 21 / 23
wręczeniu nagród dla uczestników programu, co sprawiło młodym ludziom ogromną niespodziankę, a przede wszystkim zabrało ich w przygodę w dorosłe życie, gdzie można i 22 / 23
należy wykorzystywać mediację jako sposób na wychodzenia z konfliktów. 23 / 23