Tajemnice uczenia się i pamięci
Pamięć Proces, dzięki któremu dana osoba: - zapisuje - przechowuje - odtwarza informacje dotyczące przeszłości własnej i nie tylko oraz planów, zamiarów i zadań, które musi wykonać w przyszłości
Pamięć - podział Czas utrzymywania się śladu pamięciowego: Ultrakrótka informacje zatrzymywane są przez 0,5-1s i ulegają zapomnieniu; uznana jest za wstępną fazę spostrzegania Krótkotrwała system uwagi, który przechowuje informacje od kilku sekund do kilkudziesięciu minut; odpowiadają za nią struktury czołowopodkorowe Długotrwała trwały magazyn śladów pamięciowych, o teoretycznie nieograniczonej pojemności i czasie przechowywania
Pamięć - podział Charakter treści pamięci: werbalna i niewerbalna epizodyczna autobiograficzna proceduralna i wiele innych...
Pamięć - podział Stopień świadomego zaangażowania się w zapamiętywanie i odtwarzanie informacji: Pamięć jawna (explicite) Celowe i świadome przypominanie sobie faktów lub wydarzeń z przeszłości. Informacje dostępne w pamięci, aktywowane są tylko wtedy, gdy wywołujemy je z własnej woli. Pamięć utajona (implicite) Zapamiętane informacje są aktywne ciągle, ale pod progiem świadomości, np. uprzedzanie, warunkowanie i automatyzacja umiejętności.
Pamięć - podział Modalność spostrzegania: słuchowa wzrokowa dotykowa węchowa smakowa
Pamięć - podział Odniesienie do czasu: Retrospektywna przypomnienie sobie wydarzeń lub informacji zapamiętanych w przeszłości Prospektywna przypomnienie sobie zamiaru wykonania czynności w przyszłości
Ważne procesy Przypominanie: odtwarzanie bez uprzedzania obecnością bodźca, polegające na aktywnym wyszukiwaniu informacji Rozpoznawanie: ustalenie czy bodziec jest znany czy nieznany, przywoływanie do świadomości wiedzy na temat bodźca Zapominanie niemożność znalezienia poszukiwanych informacji, nie zaś ich całkowite zniknięcie!!!
Ciekawe zjawiska Pamięć flashback - wspomnienia traumatycznego wydarzenia z przeszłości, obrazy najczęściej jednomodalne (wzrokowe), ale także polimodalne (słuchowe, dotykowe, zapachowe). Człowiek doświadczający tych wspomnień traci świadomość ich pochodzenia i ponownie przeżywa to, co przeżył kiedyś. Jedno ze zjawisk w PTSD Zaangażowane struktury mózgu m.in. przyśrodkowe części płata skroniowego, przedklinek, tylny zakręt obręczy, przednia część płata ciemieniowego.
Ciekawe zjawiska Pamięć flashbulb mówimy o niej wtedy gdy wszyscy w odpowiednim wieku należący do określonego kręgu kulturowego pamiętają dokładnie moment, w którym dowiedzieli się o jakimś ważnym wydarzeniu historycznym. Przykład: atak na WTC Zaangażowane struktury mózgu głównie ciało migdałowate.
Ciekawe zjawiska Paramnezja reduplikacyjna Charakterystyczny stan dezorientacji, w którym pacjent twierdzi, że znajduje się jednocześnie w co najmniej dwóch miejscach Występuje najczęściej podczas fazy zdrowienia w encefalopatii pourazowej, ale obserwowano ją również u pacjentów z guzami, po udarach, w malformacjach naczyniowych oraz w encefalopatiach metabolicznych i toksycznych Zazwyczaj uszkodzone zostają prawa półkula oraz oba płaty czołowe, ale nie jest to regułą
Neuronalne podłoże pamięci Hipokamp
Neuronalne podłoże pamięci Hipokamp Nazywany jest wykrywaczem nowości Rośnie on zależnie od doświadczeń. Im bardziej jest wykorzystywany, tym lepiej funkcjonuje Jest on w stanie szybko zidentyfikować co jest dla niego nowe, ponieważ są w nim zmagazynowane znane zdarzenia za pomocą neuronowych reprezentacji
Neuronalne podłoże pamięci Hipokamp trochę historii... Pacjent HM (Henry Gustav Molaison) 26.II.1926 2.XII.2008 mężczyzna 27 lat, chorujący na lekooporną padaczkę rozpoznanie ogniska EPI w obu płatach skroniowych 1953r - eksperymentalna operacja dr Scoville a nieoczekiwane powikłania czego się dowiedzieliśmy?
Neuronalne podłoże pamięci Hipokamp prawy vs lewy takie same czy inne?
Neuronalne podłoże pamięci Hipokamp Zespół amnestyczny u pacjentów z uszkodzeniem jednego hipokampa czy to możliwe? kiedy?
Neuronalne podłoże pamięci Co takiego robi hipokamp? Hipoteza I Przede wszystkim jest to miejsce utrwalania wspomnień hipokamp jest swego rodzaju buforem przez który przechodzą wszystkie nowe informacje dane pozostają tam przez jakiś czas, tylko tyle, ile trwa proces utrwalania, a następnie trafiają do docelowych struktur
Neuronalne podłoże pamięci Co takiego robi hipokamp? Hipoteza II Według niektórych teorii jest to także miejsce składowania wspomnień (wiele danych całkowicie przeczy temu poglądowi)
Neuronalne podłoże pamięci Co takiego robi hipokamp? Hipoteza III Hipokamp jako swego rodzaju bibliotekarz układu pamięciowego wie gdzie przechowywane są określone wspomnienia i potrafi do nich dotrzeć, sam jednak nie przechowuje żadnych informacji
Neuronalne podłoże pamięci Co takiego robi hipokamp? Hipoteza IV Hipokamp etykietuje ślady pamięciowe pod względem kontekstu emocjonalnego zapamiętywanie i odtwarzanie wydarzeń uznanych za szczególnie ważne dla jednostki
Neuronalne podłoże pamięci Rola płatów czołowych spontaniczne przypominanie organizacja materiału pamięciowego stosowanie strategii pamięciowych
Neuronalne podłoże pamięci Rola płatów czołowych niepamięć dotycząca dysfunkcji płatów czołowych bardzo często jest związana z pęknięciem i/lub neurochirurgicznymi zabiegami dotyczącymi tętniaków tętnicy łączącej przedniej (ACoA).
Neuronalne podłoże pamięci Rola płatów czołowych W ostrej fazie choroby występują zaburzenia świadomości oraz skłonność do zaprzeczania chorobie. Wraz z zaburzeniami świadomości obserwuje się niepamięć wraz z łagodnymi zaburzeniami osobowości.
Zaburzenia pamięci Zaburzenia jakościowe Allomnezja zafałszowanie prawdziwych wspomnień Iluzje pamięci wspomnienia rzeczywiste, ale zniekształcone pod wpływem innych przeżyć Kryptomnezje nieświadomy plagiat, przypominanie bez rozpoznawania Złudy utożsamiające rozpoznawanie bez przypominania Pseudomnezja rzekome wspomnienia Omamy pamięci wspominanie nierealnych wspomnień z przekonaniem o ich prawdziwości Konfabulacje nierealne, naiwne i fałszywe ślady pamięciowe
Zaburzenia pamięci Zaburzenia ilościowe Hipermnezja nienaturalnie bardzo dobra pamięć Hipomnezja osłabienie pamięci, zakłócenia zapamiętywania, przechowywania, przypominania Ekmnezja mylenie przeszłości z teraźniejszością Amnezja niepamięć
Zaburzenia pamięci Rodzaje amnezji następcza wsteczna całkowita (globalna)
Zaburzenia pamięci Rodzaje amnezji amnezja pourazowa (PTA) dotyczy okresu samego urazu, może objąć okresu tuż przed i tuż po nim im dłuższy okres objęty niepamięcią tym gorsze rokowania odnośnie powrotu do pełnej sprawności inne funkcje względnie dobrze zachowane może wystąpić po pewnym czasie od urazu (amnezja odroczona) zdarza się też u osób uprawiających sporty kontaktowe, np. bokserów
Zaburzenia pamięci zespoły chorobowe Przejściowa amnezja globalna (TGA) Spowodowana chwilowym niedotlenieniem mózgu Czas trwania: kilka godzin
Zaburzenia pamięci zespoły chorobowe Zespół amnestyczny Milner Patomorfologia obejmuje zmiany w zespole hipokampa Najczęściej jest następstwem operacji neurochirurgicznych (patrz: pacjent HM) Objawy: całkowita utrata zdolności zapamiętywania jakichkolwiek nowych informacji, każdej modalności zachowana możliwość bezpośredniego odtworzenia kilku elementów, pod warunkiem, że nic nie odwróci uwagi brak deterioracji intelektualnej i innych deficytów funkcji poznawczych brak stanów splątania i dezorientacji zachowana lub tylko nieznacznie zaburzona pamięć zdarzeń sprzed operacji zachowana zdolność uczenia proceduralnego
Zaburzenia pamięci zespoły chorobowe Encefalopatia Wernickego Opisana pierwszy raz w 1881r Objawy neurologiczne Oczopląs Niedowłady Zaburzenia równowagi Objawy neuropsychologiczne Zaburzenia pamięci krótkotrwałej Spowolnienie psychoruchowe Zaburzenia uwagi Apatia Stany lękowe i majaczeniowe Okresowe pobudzenie
Zaburzenia pamięci zespoły chorobowe Encefalopatia Wernickego c.d. Funkcjonowanie pamięciowe: Trudności z uczeniem się nowego materiału Zachowana pamięć dawna Patomorfologia obejmuje zmiany w: ścianach III i IV komory Istocie szarej okołowodociągowej (PAG) Ciałach suteczkowatych Wybranych jądrach podwzgórza Pniu mózgu Zanik obszarów czołowych Przyczyny: Niedobór witaminy B1 (uzupełnienie niedoboru we wczesnym okresie prowadzi do całkowitego wycofania objawów)
Zaburzenia pamięci zespoły chorobowe Zespół amnestyczny Korsakowa Według Walsha stanowi on głęboką, zejściową formę zaburzeń encefalopatii Wernickego Patomorfologia obejmuje zmiany w: zespole hipokampa ciałach suteczkowatych jądrach środkowo-bocznych wzgórza istotna cecha obustronności zaburzeń
Zaburzenia pamięci zespoły chorobowe Zespół amnestyczny Korsakowa c.d. Przyczyny: Alkoholizm (wówczas wyodrębnia się alkoholowy zespół amnestyczny Korsakowa lub psychozę Korsakowa) Zatrucia tlenkiem węgla Guzy Choroby niedokrwienne Stany zapalne OUN
Zaburzenia pamięci zespoły chorobowe Zespół amnestyczny Korsakowa c.d. Objawy osiowe: luki pamięciowe dotyczące zdarzeń bieżących utrudnione przypominanie faktów z przeszłości dezorientacja skłonność do konfabulacji i pseudoreminiscencje (zniekształcenia pamięciowe oparte na prawdziwych wydarzeniach, ale znacznie od nich odbiegające)
Zaburzenia pamięci zespoły chorobowe Zespół amnestyczny Korsakowa c.d. Dodatkowo: chronozognozja utrata poczucia ciągłości własnej tożsamości zanik inicjatywy dezorganizacja celowego działania deficyty myślenia pamięć bezpośrednia w granicach normy podkreśla się znaczną wariantywność układu i liczby objawów w zależności od przyczyn i czasu trwania choroby nieodwracalna, prowadzi do głębokiego otępienia
Zaburzenia pamięci zespoły Choroby naczyniowe chorobowe Obustronna niewydolność krążenia tętnic tylnych mózgu i/lub tętnicy podstawnej (tzw. zawał hipokampa) Zawał i krwawienie do wzgórza
Zaburzenia pamięci zespoły chorobowe Anoksja (niedotlenienie kory mózgowej) niepamięć bez deficytów w zakresie innych czynności intelektualnych
Zaburzenia pamięci zespoły chorobowe Ostra hipoglikemia (niedocukrzenie) często powoduje zaburzenia pamięci może spowodować także uszkodzenia innych funkcji intelektualnych w skrajnej postaci prowadzi do rozwoju zespołu otępiennego
Zaburzenia pamięci zespoły chorobowe Opryszczkowe zapalenie mózgu powodowane przez popularnego wirusa opryszczki szacowana roczna zapadalność wynosi ok. 1 na 500 000. śmiertelność nieleczonych wynosi do 70%, leczonych spada do 20%. najczęściej obejmuje oczodołowe oraz skroniowoprzyśrodkowe obszary mózgu jeden z najczęstszych objawów - głęboka niepamięć w zależności od lokalizacji mogą wystąpić dodatkowo: afazja napady padaczkowe zespół Kluvera-Bucy ego i in.
Metody badania pamięci wywiad kliniczny obserwacja
Metody badania pamięci kwestionariusze samoopisowe wypełnia chory lub/i rodzina Kwestionariusz Funkcjonowania Neurobehawioralnego [Kreutzer; 1999] (badanie pacjenta i jego rodziny) Kwestionariusz Objawów Zaburzeń Poznawczych [O`Hara; 1993] (dotyczy pamięci w określonych dziedzinach) Skala Oceny Zachowania Poznawczego [Williams; 1987] (zbudowanie skali w oparciu o informacje uzyskane od rodziny i opiekunów pacjenta, gdy ten nie chce współpracować)
Metody badania pamięci testy pamięci werbalnej niewerbalnej operacyjnej itd
Metody badania pamięci próby kliniczne szczególnie u gorzej funkcjonujących pacjentów
Deficyty pamięci a jakość życia Stopień odczuwania kłopotów z pamięcią zależy od: Charakteru i głębokości uszkodzenia Specyfiki rzeczywistego życia pacjenta poza kliniką, np. wykonywany zawód, hobby Nastawienia i stanu motywacyjnego pacjenta wobec własnej sytuacji Wsparcia rodziny i przyjaciół
Problemy diagnostyczne Zaburzenia organiczne vs psychogenne Przykłady niepamięć dysocjacyjna Jest objawem histerycznej konwersji, w której pacjenci w sposób nagły zapominają o swojej tożsamości oraz sytuacji życiowej. Ogólne informacje i umiejętności są zachowane. Niepamięć ma charakter krótkotrwały (24-48h). Często związana z lękiem, depresją. inne fuga dysocjacyjna (ucieczkowe działania impulsywne) dysocjacyjne zaburzenia tożsamości (osobowość mnoga)