O mózgu starzejącym się inaczej... -opowieści neuropsychologiczne

Transkrypt

1 O mózgu starzejącym się inaczej... -opowieści neuropsychologiczne Emilia Sitek Gdański Uniwersytet Medyczny Szpital Specjalistyczny Św. Wojciecha, O. Neurologii gdański ośrodek European Huntington s Disease Network Dzień Mózgu, SWPS; Sopot

2 Kim jest neuropsycholog? Czym się zajmuje? Krótki przegląd wybranych chorób otępiennych- opowieści o pacjentach Jak zostać neuropsychologiem?

3 psycholog- psycholog kliniczny: neuropsycholog zajmuje się osobami ze stwierdzonym lub prawdopodobnym uszkodzeniem mózgu nie zajmuje się orzekaniem o uszkodzeniu OUN ani o lokalizacji tego uszkodzenia! specjalista zajmujący się oceną procesów poznawczych, emocjonalnych, m.in.: spostrzegania (np. przestrzennego) uwagi zapamiętywania liczenia mówienia, rozumienia wypowiedzi, czytania, pisania planowania, organizacji, kontroli zachowania

4 osoba po udarze mózgu osoba po urazie głowy / kręgosłupa szyjnego osoba z guzem mózgu / po usunięciu guza osoba z chorobą mózgu (np. padaczką) osoba po operacji neurochirurgicznej osoba chora somatycznie, która zauważyła trudności poznawcze osoba w wieku średnim, starszym, która zauważyła trudności poznawcze

5 neurolog neuropsycholog psychoterapeuta psychiatra neurologopeda neurochirurg terapeuta zajęciowy chory Fizjoterapeuta

6 Dlaczego chory się gubi? Jak to się dzieje, że chory zapomina, to co było wczoraj, a pamięta to, co było 15 lat temu? Dlaczego chory nie widzi przedmiotów po lewej stronie? Dlaczego chory nie dostrzega u siebie objawów widocznych dla otoczenia i twierdzi, że jest w pełni sprawny? Czy badany jest zdolny do powrotu do pracy zawodowej/ nauki szkolnej? Czy prawdopodobna jest całkowita/ częściowa remisja? Czy możliwe jest podjęcie terapii neuropsychologicznej?

7 Na weryfikacji hipotez diagnostycznych postawionych na bazie: danych medycznych (historia choroby, dane neuroobrazowe) wywiadu od osoby badanej wywiadu od osoby bliskiej wstępnej obserwacji osoby badanej

8 norma / związane z wiekiem osłabienie funkcji poznawczych trudności z koncentracją, mniejsza odporność na dystraktory (np. hałas) trudności z przypominaniem sobie słów, gł. nazw własnych trudności z przystosowaniem się do nowych okoliczności spowolnienie procesu zapamiętywania nowych informacji- konieczna jest większa ilość powtórzeń dyskretne trudności z przypominaniem sobie zdarzeń bieżących łagodne zaburzenia funkcji poznawczych (MCI / ŁZP) otępienie

9 chory neurolog / psychiatra: -badanie neurologiczne -ocena stanu psychicznego -wywiad i obserwacja -badanie przesiewowe -zlecenie badań dodatkowych -zestawienie wyników badań i postawienie ROZPOZNANIA badania laboratoryjne (np. TSH, B12) badanie neuropsychologiczne badania neuroobrazowe (np. TK, MRI)

10 różnicowania bardzo wczesnych objawów otępienia od zmian w aktywności poznawczej w wyniku fizjologicznego procesu starzenia się OUN; różnicowania poszczególnych typów otępienia (choroby Alzheimera, otępienia naczyniopochodnego i jego podtypów, otępienia z ciałami Lewy'ego oraz otępienia skroniowoczołowego); monitorowania charakteru i dynamiki zmian w przebiegu poszczególnych funkcji poznawczych w dłuższej perspektywie czasowej; różnicowania objawów otępienia od zaburzeń funkcji poznawczych w przebiegu depresji.

11 Nieuchronnie wiążące się z otępieniem, np. choroba Alzheimera choroba Huntingtona Mogące przebiegać z otępieniem, np.: choroba Parkinsona choroby naczyń mózgu choroby somatyczne

12 choroba Alzheimera otępienie z ciałami Lewy ego otępienie w przebiegu choroby Parkinsona otępienie czołowo-skroniowe otępienie naczyniowe w przebiegu chorób somatycznych (np. cukrzycy lub niewydolności nerek) otępienie mieszane

13 o wczesnym i późnym początku postać rodzinna <10% przypadków pierwsze objawy: trudności z zapamiętywaniem bieżących informacji: Gdzie wczoraj byłam? Gdzie mam pójść jutro? Co miałam kupić? w toku choroby pojawiają się i narastają również trudności z : orientacją w przestrzeni mówieniem planowaniem i organizacją koncentracją wykonywaniem czynności życia codziennego

14 Objawy osiowe: zespół parkinsonowski (np. spowolnienie, zab. postawy) fluktuujący przebieg procesów poznawczych omamy wzrokowe Robię wszystko coraz wolniej. Na mieście łatwo się gubię. W ciągu dnia mój stan ulega nieustannym zmianom- niekiedy nie mogę się skupić, a potem wszystko wraca do normy. Widzę niekiedy to, czego inni nie widzą. Wiem, że tego nie ma, ale ja to naprawdę widzę. zaburzenia zapamiętywania nie muszą występować na początku choroby

15 choroba uwarunkowana genetycznie, dziedziczona w sposób autosomalnie dominujący objawy w 3 sferach funkcjonowania: ruchowej poznawczej psychicznej

16 zaburzenia zachowania lub deficyt poznawczy w postaci: wczesnych i postępujących zmian osobowości i zachowania w postaci niewłaściwych działań i reakcji wczesnych i postępujących zaburzeń językowych w postaci zaburzeń ekspresji słownej lub trudności z nazywaniem i rozumieniem słów afazja pierwotna postępująca otępienie semantyczne wariant czołowy z zaburzeniami zachowania

17 niezauważalny początek i stopniowa progresja trudności w aktualizacji i rozumieniu słów brak zaburzeń językowych w okresie przed chorobą przez pierwsze 2 lata przebiegu choroby ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu, wynikają tylko z zaburzeń językowych w ciągu pierwszych 2 lat choroby nie występują: apatia, odhamowanie, trudności w zapamiętywaniu bieżących wydarzeń, zaburzenia wzrokowo-przestrzenne, zaburzenia rozpoznawania wzrokowego (agnozje) oraz dysfunkcje czuciowo-ruchowe. mogą występować: akalkulia i apraksja ideomotoryczna, nieznaczne zaburzenia konstrukcyjne i tendencja do perseweracji o ile nie wpływają istotnie na sprawność w życiu codziennym zaburzenia w obrębie pozostałych funkcji poznawczych mogą się pojawić po upływie 2 pierwszych lat; wiodącym objawem pozostaje nadal deficyt językowy pogłębiający się szybciej niż pozostałe zaburzenia brak specyficznych przyczyn, takich jak udar lub guz mózgu, potwierdzonych w badaniu neuroradiologicznym

18 Główna skarga pacjenta na trudności z aktualizacją słów ( mam to na końcu języka... )- anomia Niska informatywność wypowiedzi (np. używanie wielu zaimków nieokreślonych- ten/ta/to ) dużo słów i mało informacji Omówienia, przejęzyczenia w mowie spontanicznej Błędy w użyciu form gramatycznych Mowa niepłynna zacinanie się Trudności w komunikacji z chorym przez telefonnieporozumienia Trudności w pisaniu (błędy- np. zamiana/pomijanie liter) Trudności w czytaniu ze zrozumieniem- czytanie już nie sprawia przyjemności Bardzo niski wynik MMSE (zazwyczaj świadczy o zaburzeniach rozumienia mowy)...przy zachowanej niezależności w czynnościach życia codziennego

19 selektywne zaburzenia pamięci semantycznej powodujące głęboką anomię; zaburzenia rozumienia pojedynczych słów, zarówno mówionych jak i pisanych, zaburzenia fluencji semantycznej, zubożenie wiedzy o świecie i znaczeniu słów, względnie zachowane inne funkcje językowe, szczególnie kompetencję składniową i fonologiczną, zarówno w zakresie ekspresji słownej jak i rozumienia, zachowane funkcje wzrokowo-przestrzenne, pamięć operacyjną oraz zdolność rozwiązywania problemów niewerbalnych względnie zachowaną pamięć autobiograficzną i zapamiętywanie bieżących zdarzeń (pamięć epizodyczną) prozopagnozję i/lub agnozję asocjacyjną

20 -zaburzenia osobowości -zaburzenia mowy -zaburzenia ruchowe

21 Damasio Antonio Ingram Jay Broks Paul Sacks Oliver Błąd Kartezjusza W poszukiwaniu Spinozy-radość, smutek i czujący mózg Tajemnica świadomości Płonący dom Niedostępny świat. Podróż w głąb umysłu. Przebudzenia Stanąć na nogi Zobaczyć głos Wyspa daltonistów i sagowców Mężczyzna, który pomylił żonę z kapeluszem Antropolog na Marsie Muzykofilia. Dom Wydawniczy Rebis 1999 Prószyński i S-ka 1996 GWP 2001

22 znaleźć Mistrza psychologia; 5-letnie studia magisterskie szkolenia doskonalące z zakresu neuropsychologii specjalizacja z psychologii klinicznej (4 lata)* studia podyplomowe z zakresu neuropsychologii**: SWPS w W-wie UMCS w Lublinie neuropsychologia kliniczna psychologia kliniczna chorób somatycznych psychologia kliniczna zaburzeń psychicznych psychologia kliniczna dzieci i młodzieży *blok teoretyczny- studia podyplomowe- np. Psychologia kliniczna na GUMed **SWPS - Od badań mózgu do praktyki neuropsychologicznej UMCS Diagnoza i terapia neuropsychologiczna

23 Poradnia Zaburzeń Pamięci Oddział Neurologii Szpital Specjalistyczny Św. Wojciecha w Gdańsku dr Ewa Narożańska (neurolog) Emilia Sitek (psycholog) emiliasitek@gumed.edu.pl Dla psychologów i studentów psychologii: Szkolenia neuropsychologiczne w Sopocie: Pracownia Pomocy Psychologicznej dla Dzieci, Młodzieży i Rodzin D. Wieczorek & E. Sitek