JAKOŚCIOWE ZABURZENIA ŚWIADOMOŚCI W WIEKU PODESZŁYM

Transkrypt

1 JAKOŚCIOWE ZABURZENIA ŚWIADOMOŚCI W WIEKU PODESZŁYM ilościowe senność sopor śpiączka Rodzaje zaburzeń świadomości jakościowe przymglenie proste zespoły majaczeniowe zespoły zamroczeniowe zespoły zamroczeniowo-majaczeniowe zespoły splątaniowe

2 Składniki zaburzeń świadomości (Jaroszyński 1993) A. Przymglenie świadomości: niejasne spostrzeganie i pojmowanie świata otaczającego i własnych przeŝyć, jakby przez mgłę, nieostro utrudnienie kontaktu osłabienie reakcji na bodźce zaburzenia pamięci - zaburzenia zapamiętywania i odtwarzania, niepamięć okresu choroby (moŝe być całkowita lub częściowa) zaburzenia orientacji - najczęściej co do czasu B. Zamącenie: zniekształcenie spostrzegania, jego zafałszowanie w postaci iluzji, omamów C. ZwęŜenie pola świadomości: ograniczenie przeŝyć psychicznych do określonego wycinka rzeczywistości, bodźce zewnętrzne w małym stopniu wpływają na zawartość pola W literaturze anglojęzycznej synonimem tych wielu jakościowych zaburzeń świadomości jest pojęcie majaczenia, dlatego dalej będziemy posługiwać się nim, pamiętając o uproszczeniu.

3 Kryteria rozpoznawania majaczenia wg ICD-10 (F 05) A. Przymglenie świadomości B. Zaburzenia procesów poznawczych przejawiające się dwojako: (1) upośledzeniem bezpośredniego odtwarzania i świeŝej pamięci ze względnym zachowaniem pamięci dawnej (2) dezorientacja dotycząca czasu, miejsca i/lub osoby C. Występuje co najmniej jedno z następujących zaburzeń psychoruchowych: (1) szybkie, nieprzewidywalne zmiany od niedostatecznej, do nadmiernej aktywności (2) wydłuŝony czas reakcji (3) przyspieszony lub spowolniony tok wypowiedzi (4) wzmoŝona reakcja zaskoczenia (przejawiająca się celowymi ruchami ciała, np. wzdrygnięcie ramion, ruch głowy itp., jako wyraz zaskoczenia w odpowiedzi na nagły, nieoczekiwany bodziec) D. Zaburzenia snu lub cyklu sen-czuwanie, przejawiające się jednym z następujących: (1) bezsenność, obejmująca w cięŝkich przypadkach całkowitą utratę snu, z sennością w ciągu dnia lub bez niej, albo odwrócenie rytmu sen-czuwanie (2) nasilanie się objawów w nocy (3) zaburzające marzenia lub koszmary senne, które po obudzeniu się mogą się utrzymywać jako omamy lub iluzje E. Nagły początek objawów i ich zmienność w ciągu dnia F. Wywiad, badanie somatyczne i neurologiczne lub testy laboratoryjne obiektywnie potwierdzają występowanie choroby mózgu lub ogólnoustrojowej (innej niŝ powiązanej z substancją psychoaktywną), którą moŝna uwaŝać za przyczynę objawów klinicznych

4 wymienionych w p. A-D. F majaczenie bez otępienia F majaczenie nałoŝone na otępienie F inne typy majaczenia F majaczenie, nie określone WaŜniejsze przyczyny zespołów majaczeniowych A. Stany zapalne, zwłaszcza układu oddechowego i moczowego B. Niedobór tlenu (niedostateczność krąŝenia mózgowego, niewydolność krąŝenia, niedostateczne utlenowanie krwi w płucach - np. z powodu rozedmy, dychawicy oskrzelowej, stanów zapalnych) C. Niedokrwistość D. NiedoŜywienie E. Odwodnienie F. Zaburzenia metaboliczne (np. niewydolność nerek, cukrzyca) G. Zaburzenia hormonalne (np. choroby tarczycy) H. Urazy, takŝe psychiczne (np. strata bliskiej osoby, zmiana miejsca pobytu - nie przesadza się starych drzew ) I. Choroby układu nerwowego (np. guzy mózgu, padaczka) J. Zatrucia (w tym alkoholem, lekami) K. Hipotermia L. Gwałtowny ból ( np. w półpaścu, jaskrze)

5 M. Zespoły abstynencyjne (odstawienie alkoholu, leków) RóŜnicowanie zaburzeń świadomości i otępień DuŜo uwagi poświęca się róŝnicowaniu majaczenia i otępienia, tym bardziej, Ŝe zaburzenia świadomości często towarzyszą otępieniu. Trudności w róŝnicowaniu między tymi stanami mogą wynikać z pewnych cech wspólnych. W obu pierwszoplanowe są zaburzenia sprawności umysłowej, które mogą przejawiać się jako zaburzenia pamięci, pojmowania, sądzenia, liczenia, uczenia się, wykorzystywania nabytych juŝ wiadomości, skłonność do perseweracji. W majaczeniu pamięć jest zaburzona bardziej równomiernie, w otępieniu pamięć wydarzeń odległych jest lepsza (ekmnezja, prawo Ribota - najstarsze wspomnienia utrzymują się najdłuŝej). Tab. RóŜnicowanie między majaczeniem a otępieniem (Kaplan, Sadock 1990; Krzymiński 1993, zmodyfikowana) CECHA ZABURZENIE MAJACZENIE OTĘPIENIE rozwój ostry (godziny, dni) powolny, postępujący (miesiące, lata)- PDD czas trwania godziny, dni, tygodnie lata przebieg znaczna zmienność dobowa przewlekle postępujący świadomość zmiany falujące jasna orientacja zaburzenia w czasie i miejscu, zaburzona w zaleŝności od co najmniej okresowo głębokości otępienia nastrój lęk, draŝliwość zmienny, tępy, ale zwykle bez zaburzenia myślenia pamięć zaburzenia częste urojenia związane z omamami natychmiastowa, krótko- i długoterminowa zaburzona częste iluzje i omamy (najczęściej wzrokowe, później lęku; na początku depresja spadająca sprawność, brak urojeń w czystym otępieniu, urojenia powiązane z zaburzeniami pamięci i orientacji (np. okradania) krótkoterminowa zaburzona bardziej niŝ długoterminowa brak w czystym otępieniu

6 CECHA spostrzegania sprawność intelektu sen MAJACZENIE słuchowe) zaburzona wielokierunkowo, dobra w okresach przejaśnienia zaburzony cykl sen-czuwanie (zespół zachodzącego słońca) ZABURZENIE OTĘPIENIE trwałe, postępujące upośledzenie mniej zaburzony cykl senczuwanie uwaga zwykle znacznie zaburzona mniej zaburzona odwracalność odwracalne nieodwracalne LECZENIE ZABURZEŃ ŚWIADOMOŚCI 1. Usunięcie, jeśli to jest moŝliwe, przyczyny zaburzeń świadomości 2. Wykluczenie hipoksji, hipoglikemii, kwasicy metabolicznej 3. Zapewnienie dotlenienia, podtrzymanie krąŝenia, wyrównanie zaburzeń elektrolitowych 4. Podanie środków nootropowych (np. Piracetam 5-20 g pro die) 5. Podanie środków uspokajających, jeŝeli zajdzie taka potrzeba (np. Hydroxizinum mg pro die, Oxazepam mg pro die, Haloperidol 1-10 mg pro die, Rispolept 0,5-1 mg pro die - naleŝy unikać środków atropinizujących, np. Doxepin, Chlorprotixen, Thioridazin, a takŝe mających wyraźne działanie hipotensyjne np. Promazin, Tisercin) 6. Zapewnienie odpowiedniego nawodnienia, odŝywienia 7. JeŜeli jest to moŝliwe, chory powinien być leczony w domu 8. JeŜeli zachodzi konieczność leczenia szpitalnego, winien to być szpital ogólny 9. Pierwszoplanową rolę w leczeniu zaburzeń świadomości u ludzi w wieku podeszłym odgrywa lekarz pierwszego kontaktu; psychiatra pełni rolę konsultacyjną

7 Epidemiologia jakościowych zaburzeń świadomości w wieku podeszłym 5-25% PACJENTÓW ODDZIAŁÓW PSYCHIATRYCZNYCH I SOMATYCZNYCH 10% PACJENTÓW Z UDARAMI MÓZGU 33% PACJENTÓW Z ZESPOŁAMI OTĘPIENNYMI 13% PACJENTÓW Z PRZEDSTARCZĄ POSTACIĄ AD 48% PACJENTÓW ZE STARCZĄ POSTACIĄ AD 15% PACJENTÓW SKIEROWANYCH NA ODDZIAŁ PSYCHIATRYCZNY Z POWODU MAJACZENIA