NAJWYśSZA IZBA KONTROLI Warszawa, dnia listopada 2008 r. Dyrektor Departamentu Pracy Spraw Socjalnych i Zdrowia Lech Rejnus P/08/100 KPZ 41013-4-08 Pan Marek Łapiński Marszałek Województwa Dolnośląskiego WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli 1, zwanej dalej ustawą o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli Departament Pracy, Spraw Socjalnych i Zdrowia skontrolowała Zakład Aktywności Zawodowej ROSA w Jeleniej Górze, utworzony przez Caritas Diecezji Legnickiej. Przedmiotem kontroli była ocena działania i finansowania ze środków publicznych - w latach 2006 2008 (I półrocze) - zakładu aktywności zawodowej, zwanego dalej ZAZ. W związku z kontrolą, której wyniki przedstawione zostały w protokole kontroli, podpisanym w dniu 24 października 2008 r., NajwyŜsza Izba Kontroli na podstawie art. 60 ustawy o NIK, przekazuje Panu Marszałkowi niniejsze wystąpienie pokontrolne. NajwyŜsza Izba Kontroli negatywnie ocenia działania Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego w zakresie finansowania ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) kosztów utworzenia i kosztów działalności Zakładu Aktywności Zawodowej ROSA. 1. Na podstawie skorygowanego preliminarza kosztów utworzenia ZAZ oraz dokumentacji przedłoŝonej przez Caritas Diecezji Legnickiej (CDL) w Urzędzie 1 Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701.
Marszałkowskim Województwa Dolnośląskiego (UMWD) dotyczącej rozliczenia środków PFRON ustalono, Ŝe: - na utworzenie ZAZ zaplanowano łącznie 2.371.604,01 zł, z tego 1.993.212,01 zł to dofinansowanie udzielone ze środków PFRON, a kwota 328.392,00 zł, to aport rzeczowy Organizatora ZAZ (jest to wartość pomieszczeń według wyceny dokonanej przez rzeczoznawcę majątkowego w listopadzie 2002 r. i powiększona o koszty wykonanych remontów po tym okresie); wprawdzie Organizator ZAZ zaproponował takŝe wniesienie własnych środków finansowych w kwocie 50.000 zł, ale w rozliczeniu końcowym nie zostały juŝ one wykazane; - faktycznie wydatkowano ze środków PFRON 1.991.964,68 zł, w tym 1.225.709,61 zł na przystosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych pomieszczeń produkcyjnych i przeznaczonych na rehabilitację; - z ogólnej kwoty wydatków, sfinansowanych ze środków PFRON - 1.639.233,81 zł, tj. 82,3% wypłacono na podstawie faktur wystawionych przez Parafię Rzymsko Katolicką p.w. Świętej Rodziny w Legnicy ul. Słubicka 6, które dotyczyły wydatków na przystosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych pomieszczeń produkcyjnych i przeznaczonych na rehabilitację (1.225.709,61 zł) oraz dostawę i montaŝ urządzeń pralniczych (413.524,20 zł); - w czerwcu 2006 r. CDL dokonał całkowitego rozliczenia kosztów utworzenia ZAZ (w dokumentacji Caritasu brak pisemnego potwierdzenia przyjęcia przez UMWD tego rozliczenia). W ocenie NajwyŜszej Izby Kontroli udzielenie dofinansowania ze środków PFRON 100% kosztów przystosowania obiektu do potrzeb osób niepełnosprawnych w kwocie prawie 4-krotnie wyŝszej od wartości pomieszczeń, wniesionych jako aport rzeczowy do realizowanego zadania, jest działaniem niegospodarnym. NIK nie podziela stanowiska dyrektora Departamentu Spraw Społecznych UMWD, Ŝe Zwiększenie kosztów dotyczących adaptacji pomieszczeń uwzględniało nakłady po przetargu oraz roboty dodatkowe, które zostały zaakceptowane po przedstawieniu protokołu konieczności, stanowiska projektanta i stosownych kosztorysów. Z ustaleń kontroli wynika bowiem, Ŝe przetarg nieograniczony ogłoszono na podstawie kosztorysu inwestorskiego i wyceny szacunkowej dokonanej w listopadzie 2004 r. i w styczniu 2005 r. Bezpośrednio przed otwarciem jedynej oferty na wykonanie robót budowlanych, polegających na adaptacji pomieszczeń na pralnię, rehabilitację i biura dla ZAZ, złoŝonej przez Parafię Rzymsko Katolickiej p.w. Świętej Rodziny w Legnicy, tj. w dniu 2
11.03.2005 r. Caritas Diecezji Legnickiej poinformował o zamiarze przeznaczenia na sfinansowanie tego zamówienia publicznego kwoty 1.348.975 zł. W tym czasie obowiązywała umowa nr DP-PN/2/ZAZ/2004 z dnia 8.12.2004 r. o dofinansowaniu przez Województwo Dolnośląskie kosztów utworzenia ZAZ do kwoty 1.631.592 zł, w tym kosztów adaptacji obiektu dla potrzeb ZAZ do kwoty 821.677 zł. Zwiększenie kwoty dofinansowania ze środków PFRON na pokrycie kosztów utworzenia ZAZ o 361,6 tys. zł, nastąpiło dopiero w dniu 16.11.2005 r., tj. po podpisaniu aneksu nr 1 do ww. umowy. W dniu otwarcia ofert, Organizator ZAZ nie miał zabezpieczonych środków na realizację tego przedsięwzięcia. Niegospodarne było równieŝ wyraŝenie zgody na zlokalizowanie na III piętrze budynku zajmowanego przez Zakład Opieki Zdrowotnej Zakład Opiekuńczo Leczniczy Caritas Diecezji Legnickiej rehabilitacji niepełnosprawnych pracowników ZAZ, co było uzasadnieniem do sfinansowania ze środków PFRON zakupu i montaŝu dźwigów: osobowego typu potrawkowego i osobowego typu szpitalnego w łącznej kwocie 266,7 tys. zł. NIK nie podziela stanowiska dyrektora Departamentu Spraw Społecznych UMWD, Ŝe Zakup i montaŝ w budynku A dźwigu oraz windy Organizator powiązał zarówno z wykonywaną działalnością gospodarczą jak i rehabilitacyjną zakładu. Organizator uwzględnił równieŝ we wniosku moŝliwość dostarczania posiłków wykonywanych przez osoby niepełnosprawne do pomieszczeń rehabilitacji (sali relaksu i wypoczynku), co ma być elementem rehabilitacji społecznej pracowników niepełnosprawnych. Jak ustalono w trakcie kontroli niepełnosprawni pracownicy ZAZ korzystali z posiłków - na III piętrze budynku A - w czasie spotkań świątecznych oraz w maju i w czerwcu 2008 r. (posiłki regeneracyjne). Faktycznie pomieszczenia rehabilitacyjne (208,30 m2), wyremontowane oraz wyposaŝone w urządzenia i sprzęt rehabilitacyjny zakupiony ze środków PFRON wykorzystywane były przez 21-24 pracowników niepełnosprawnych przez 3 godziny dziennie. Wynika stąd, Ŝe podjęto decyzję w powyŝszej sprawie bez szczegółowego rozeznania moŝliwości innych rozwiązań w zakresie lokalizacji i organizacji rehabilitacji niepełnosprawnych pracowników ZAZ. NajwyŜsza Izba Kontroli zwraca uwagę, Ŝe stosownie do art. 35 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych 2 wydatki publiczne powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów. 2 Dz. U. Nr 249, poz. 2104 ze zm. 3
2. W latach 2006-2008 (I półrocze) koszty działalności obsługowo rehabilitacyjnej ZAZ wyniosły łącznie 1.294,6 tys. zł, z tego 1.144,7 tys. zł sfinansowano ze środków PFRON. Zgodnie z 3 ust. 9 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 stycznia 2000 r. w sprawie zakładów aktywności zawodowej 3, zwane dalej rozporządzeniem w sprawie zaz z 2000 r., strony umowy nr DP-PN/2/ZAZ/2004 r. z dnia 8.12.2004 r. zobowiązane były, do dnia 15 października, podpisać aneks, w którym określona byłaby wysokość środków PFRON na działalność obsługowo-rehabilitacyjną ZAZ w roku następnym z uwzględnieniem podziału na poszczególne rodzaje kosztów. Z ustaleń kontroli wynika, Ŝe aneks nr 4, w którym określono dofinansowanie na 2007 r. podpisano w dniu 29.12.2006 r., a aneks nr 5, w którym określono dofinansowanie na 2008 r. podpisano w dniu 17.12.2007 r. Ponadto, w ocenie NIK, nie było podstaw prawnych do występowania przez ZAZ do UMWD o refundację łącznej kwoty 29.913,86 zł z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne: - emerytalnej i chorobowej naleŝnych od pracowników niepełnosprawnych zatrudnionych w działalności gospodarczej, w ramach finansowania 75 % kosztów ich wynagrodzenia; - wszystkich składek od wynagrodzenia pracownicy o znacznym stopniu niepełnosprawności, zatrudnionej w okresie od maja 2006 r. do września 2007 r. w działalności obsługoworehabilitacyjnej ZAZ, w ramach finansowania 100 % kosztów jej wynagrodzenia, gdyŝ stosownie do art. 25 ust 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych 4, zwanej dalej ustawą o rehabilitacji, (obowiązującego do 31.12.2007 r.) w zakładach aktywności zawodowej (poza składką rentową naleŝną od pracownika), były one finansowane przez Biuro PFRON na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu rozliczania składek na ubezpieczenie społeczne z uwzględnieniem dotacji PFRON i budŝetu państwa 5 - uchylonym z dniem 1.01.2008 r. Z ustaleń kontroli wynika, Ŝe w I połowie 2008 r. ZAZ występował do PFRON o refundację pełnej kwoty, wpłaconych w terminie do ZUS składek na ubezpieczenia społeczne, i otrzymał z tego tytułu 7.386,23 zł, stosownie do art. 25a ust. 3 pkt 1 ustawy o rehabilitacji, pomimo Ŝe na sfinansowanie 75% wynagrodzenia brutto pracowników niepełnosprawnych, zatrudnionych w działalności gospodarczej otrzymał środki z UMWD, w ramach realizowanej umowy nr DN-PN/2/ZAZ/2004 z dnia 8.12.2004 r. 3 Dz. U. Nr 6, poz.77 ze zm. uchylone od 11 stycznia 2008 r. zgodnie z aktualnym stanem prawnym końcowy termin ustalono na dzień 30 listopada. 4 Dz. U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92. 5 Dz. U. Nr 164, poz. 1190 ze zm. 4
Biorąc powyŝsze pod uwagę, część składek ZUS została dwukrotnie sfinansowana ze środków PFRON, co w ocenie NIK jest działaniem nielegalnym. W ocenie NIK, nie było takŝe podstaw prawnych do wymagania od ZAZ przekazywania na rachunek zakładowego funduszu aktywności (ZFA) środków otrzymanych z UMWD z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, naleŝnych od pracowników niepełnosprawnych, jak i naleŝnych od pracodawcy, których UMWD nie refundował. Spowodowało to zgromadzenie w latach 2006-2008 (I pół.) na ZFA kwoty 127.927,82 zł, tj. 57,7% przychodów tego funduszu, podczas gdy stosownie do: - 14 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 stycznia 2000 r. w sprawie zakładów aktywności zawodowej, fundusz ten tworzy się ze środków, o których mowa w art. 31 ust. 4 ustawy o rehabilitacji; - 14 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 grudnia 2007 r. w sprawie zakładów aktywności zawodowej 6,fundusz ten tworzy się ze środków, o których mowa w art. 31 ust. 4 ustawy o rehabilitacji oraz art. 38 ust. 2 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych 7. 3. Z ustaleń kontroli wynika, Ŝe poza 10 osobami, zatrudnionymi na 7 etatach w działalności obsługowo-rehabilitacyjnej, w ZAZ dodatkowo pracują 4 osoby (przy rehabilitacji leczniczej, społecznej i zawodowej) na podstawie umów-zleceń, które pomimo finansowania ich wynagrodzeń ze środków PFRON nie były wliczane do wskaźnika, o których mowa w 2 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia w sprawie zaz z 2000 r. oraz nie są wliczane do wskaźnika, o którym mowa w art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy o rehabilitacji, a więc mających bezpośredni wpływ na utrzymanie statusu ZAZ. NIK nie podziela stanowiska dyrektora Departamentu Spraw Społecznych UMWD, Ŝe Uwzględniając specyfikę zakładu nie ma przeciwwskazań do zatrudniania rehabilitantów na podstawie umowy zlecenie, tym bardziej, Ŝe ustawodawca przewidział w rodzajach kosztów takie usługi, a zapewniają one prawidłowe funkcjonowanie zakładu i spełnianie swojej roli przez zakład, gdyŝ stan zatrudnienia pracowników w działalności obsługoworehabilitacyjnej jest niezgodny z danymi zawartymi we wniosku o utworzenie ZAZ, skierowanym do UMWD, w którym przewidziano zatrudnienie w tego rodzaju działalności, ale wyłącznie na podstawie umowy o pracę, 12 osób na 7 etatach. 6 Dz. U. Nr 242, poz. 1776. 7 Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm. 5
Przedstawiając powyŝsze oceny i uwagi, wynikające z ustaleń kontroli, NajwyŜsza Izba Kontroli wnosi o: 1 Wyegzekwowanie od ZAZ zwrotu nienaleŝnie otrzymanych środków PFRON z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne od pracowników niepełnosprawnych w łącznej kwocie 29.913,98 zł. 2. Wyegzekwowanie od ZAZ dostosowanie stanu zatrudnienia pracowników obsługoworehabilitacyjnych do wniosku i umowy o dofinansowanie kosztów utworzenia i kosztów działalności tej jednostki. 3. Zawieranie aneksów do umowy, w których określana będzie wysokość środków PFRON na rok następny, w terminie określonym w 3 ust. 3 rozporządzenia w sprawie zaz z 2007 r. 4. Zwiększenie nadzoru nad udzielaniem dofinansowania ze środków PFRON kosztów utworzenia i działalności ZAZ. * * * Zgodnie z treścią art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli zwraca się o przesłanie przez Pana Marszałka, w terminie 21 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosku, bądź o działaniach podjętych na rzecz realizacji wniosku lub przyczynach niepodjęcia takich działań. Zgodnie z treścią art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od dnia otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, przysługuje Panu Marszałkowi prawo zgłoszenia na piśmie do Dyrektora Departamentu Pracy, Spraw Socjalnych i Zdrowia, umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen, uwag i wniosków zawartych w tym wystąpieniu. Zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji, o którym mowa wyŝej, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały właściwej komisji NIK. 6