Horacy Dębowski przy współpracy Wojciecha Stęchłego i Gabrieli Ziewiec 1

Horacy Dębowski przy współpracy Wojciecha Stęchłego i Gabrieli Ziewiec 1 System ECVET jako narzędzie polityki UE na rzecz uczenia się przez całe życie 1. Znaczenie polityki na rzecz uczenia się przez całe życie Wielość toczących się zmian na współczesnych rynkach pracy związanych z odejściem od gospodarki fordowskiej oraz nieustannym dopływem nowych ulepszeń i rozwiązań naukowo-technicznych, przede wszystkich teleinformatycznych i komunikacyjnych, a także procesów globalizacyjnych, sprawiają, że przydatność raz nabytych umiejętności ulega częstszej niż w poprzednich dziesięcioleciach dezaktualizacji. Gospodarka oparta na wiedzy wymaga od osób pracujących by ciągle poszerzały swoją wiedzę oraz zdobywały nowe umiejętności również po zakończeniu edukacji szkolnej, na dalszych etapach życia (lifelong learning). Pomimo dobrze udokumentowanych korzyści z posiadania wysokich kompetencji - osoby posiadające wysokie kwalifikacje osiągają wyższe wynagrodzenie, są mniej narażeni na utratę pracy, ale są także zdrowsze i osiągają większą satysfakcję z życia - skala inwestycji w kapitał ludzki w społeczeństwach europejskich jest poniżej społecznego optimum. W dokumentach strategicznych UE podkreśla się, że wielu Europejczyków jest niedostatecznie przygotowana do funkcjonowania na współczesnym rynku pracy: co siódma młoda osoba (18-24 lata) przedwcześnie kończy naukę szkolną; co czwarty piętnastolatek posiada słabą umiejętność czytania; około 77 mln osób (czyli prawie jedna trzecia europejskiej populacji w wieku 25-64 lat) nie ma żadnych formalnych kwalifikacji lub kwalifikacje te są na niskim poziomie; zaledwie jedna czwarta ma wysoki poziom kwalifikacji oraz zbyt wielu obywateli UE nie posiada umiejętności w zakresie TIK 2. Niedostateczny poziom inwestycji w kapitał ludzki może być tłumaczony istnieniem barier finansowych lub niefinansowych 3. 1 Autorzy są pracownikami Instytutu Badań Edukacyjnych. 2 Rezolucja Parlamentu Europejskiego z 18 maja 2010 r. w sprawie kompetencji kluczowych w zmieniającym się świecie. Realizacja programu prac Edukacja i szkolenie 2010 (Dz. U. C 161E z 31.05.2011, s. 8 15). 3 Patrz: Dębowski, Lis, Pogorzelski (2010); Kształcenie ustawiczne w czasie zmian; [w:] M. Bukowski (red.) Zatrudnienie w Polsce 2008, IBS/CRZL, Warszawa; Chłoń-Domińczak, Dębowski, Lechowicz, Sławiński, Trawińska-Konador (2011), Raport z debaty społecznej wokół Polskiej Ramy Kwalifikacji, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa. http://kwalifikacje.org.pl/images/download/publikacje/raport_z_debaty.pdf 1

Bariery finansowe dotyczą sytuacji, w której dana osoba chce zdobywać dodatkowe kompetencje, ale brak środków finansowych bądź dostępu do nich (np. poprzez system preferencyjnych kredytów) uniemożliwia skorzystanie z istniejącej oferty edukacyjnej. Niski poziom inwestycji w kapitał ludzki może również wynikać z barier o charakterze informacyjnym lub wynikających z niedostosowania oferty edukacyjnej do potrzeb osób uczących się. Po pierwsze, kompetencje pracowników są trudne do zweryfikowania przez pracodawców, w związku z czym zdobycie nowych umiejętności nie zawsze przekłada się na wzrost wynagrodzenia lub szansy znalezienia pracy, co zmniejsza motywację do uczenia się. Podkreśla się przy tym, że kwalifikacje są często dla pracodawców nieczytelne, gdyż w większym stopniu potwierdzają uczestniczenie w procesie nauczania niż uzyskanie konkretnych kompetencji przydatnych na stanowisku pracy. Po drugie, nawet jeśli dane umiejętności są rozpoznawane na rynku pracy a ich zdobycie przynosi wymierne korzyści, to nie zawsze jest to widoczne dla potencjalnych uczestników szkoleń. Po trzecie, uczestnikom szkoleń może być trudno znaleźć instytucję edukacyjną gwarantującą wysoki poziom usług lub wybrać właściwy dla siebie program szkoleniowy. Zwraca się również uwagę na niedostateczną łączność pomiędzy sektorami edukacji zawodowej, wyższej oraz pozaformalnej, a także niewielką elastyczność wewnątrz tych sektorów. Wydłuża i utrudnia to dochodzenie do kwalifikacji - osoby chcące uzyskać daną kwalifikację muszą powtarzać ten sam (lub podobny) program nauczania oraz często potwierdzać już osiągnięte efekty uczenia się, natomiast rzadko kiedy mają możliwość na potwierdzenie kompetencji uzyskanych w toku edukacji pozaformalnej i/ lub w miejscu pracy, choć niejednokrotnie efekty uzyskane w ten sposób są bardziej wartościowe od uzyskanych w toku tradycyjnej nauki szkolnej. Wszystkie te bariery mogą przyczyniać się do rezygnacji z inwestowania w kapitał ludzki. Ich istnienie uzasadniania interwencję państwa i tworzenie polityk na rzecz uczenia się przez całe życie. Gdyby ludzie mieli pełny dostęp do informacji o rynku szkoleń i rynku pracy, kierowali się racjonalną kalkulacją i mogli w pełni realizować swoje plany w zakresie kształcenia się, to publiczny system na rzecz uczenia się przez całe życie nie byłby potrzebny. Uczenie się przez całe życie powinno być przy tym rozumiane szeroko, zgodnie z priorytetami polityki wspólnotowej, Strategii Lizbońskiej, obejmując wszystkie formy edukacji zarówno formalne, pozaformalne jak i nieformalnego uczenia się, od wieku przedszkolnego po okres emerytalny. 2

2. Polityka na rzecz uczenia się przez całe życie w UE W tworzeniu europejskiej polityki na rzecz uczenia się przez całe życie przełomowe znaczenie miał rok 2000. W marcu podczas szczytu w Lizbonie przedstawiciele państw członkowskich UE uzgodnili, że należy podjąć starania niezbędne do tego, by w obliczu przemian wynikających z globalizacji i wyzwań nowej, opartej na wiedzy gospodarki Unia Europejska była najbardziej konkurencyjną i dynamiczną gospodarką na świecie. Jednym z głównych instrumentów realizacji strategii lizbońskiej i budowy międzynarodowej konkurencyjności unijnej gospodarki uczyniono politykę na rzecz uczenia się przez całe życie. W listopadzie, w dokumencie Memorandum on Lifelong Learning Komisja Europejska przedstawiła swoją strategię w zakresie polityki na rzecz uczenia się przez całe życie i wyznaczała priorytetowe działania w tym zakresie. Zostało też zdefiniowane samo pojęcie uczenia się przez całe życie jako: wszelkie formy uczenia się podejmowane przez całe życie, mające na celu doskonalenie, pogłębianie wiedzy, umiejętności i kompetencji z perspektywy osobistej (indywidualnej), obywatelskiej, społecznej i/lub zawodowej. W Lizbonie postanowiono zacieśnić współpracę państw członkowskich na rzecz dopasowania europejskich systemów edukacji do potrzeb społeczeństwa opartego na wiedzy, zwiększyć poziom i jakość zatrudnienia oraz stworzyć bardziej atrakcyjny system kształcenia i szkolenia, dostosowany do potrzeb młodzieży, bezrobotnych oraz osób aktywnych zawodowo. Strategia lizbońska dała impuls do prac nad nowymi rozwiązaniami w zakresie promowania inwestowania w kapitał ludzki. Od tego czasu wypracowano szereg instrumentów polityki oraz towarzyszących im dokumentów strategicznych, do których można m.in. zaliczyć: Europejski System Transferu i Akumulacji Osiągnięć (ECTS), Europass, Europejską Ramę Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (EQF), Europejski system transferu osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym (ECVET); Europejskie ramy odniesienia na rzecz zapewnienia jakości w kształceniu i szkoleniu zawodowym (EQAVET); wytyczne dotyczące walidacji efektów uczenia się uzyskanych w drodze edukacji formalnej, pozaformalnej i nieformalnego uczenia się 4. 4 Propozycja treści Zalecenia PE i Rady w sprawie walidacji efektów uczenia uzyskanych w drodze edukacji pozaformalnej i nieformalnego uczenia się została zaakceptowana przez KE. W najbliższych miesiącach Parlament Europejski ma wydać odpowiednie zalecenie. http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc/informal/proposal2012_en.pdf 3

Kluczowe znaczenie dla zainicjowanej w Lizbonie współpracy państw miało Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia Europejskiej Ramy Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie. Europejska Rama Kwalifikacji (ERK) jest pierwszym instrumentem wspierającym realizację polityki edukacyjnej, który obejmuje wszystkie sektory edukacji (kształcenie ogólne, zawodowe i wyższe), a także sprzyja uznawaniu (walidacji) efektów uczenia się na uzyskanych w ramach edukacji pozaformalnej lub nieformalnego uczenia się. ERK powstała jako punkt odniesienia dla krajowych systemów kwalifikacji i ich poziomów, narzędzie służące większej przejrzystości, czytelności i kwalifikacji osób uczących się i ubiegających się o zatrudnienie. ERK mają służyć jako instrument ułatwiający porównywanie kwalifikacji nadawanych w różnych krajach UE, dzięki któremu kwalifikacje z danego kraju stają się bardziej czytelne i łatwiejsze do zrozumienia w różnych państwach i systemach kwalifikacji w Europie, a przez to umożliwią powiązanie krajowych systemów kwalifikacji. Głównym celem ERK jest nie tylko wspieranie inwestowania w kapitał ludzki, ale także mobilności osób na obszarze Europy. W obszarze kształcenia i szkolenia zawodowego Europejską Ramę Kwalifikacji uzupełniać ma system ECVET, ustanowiony Zaleceniem PE i Rady w 2009 roku 5. 3. Prace nad systemem ECVET oraz Europejską Ramą Kwalifikacji Strategia lizbońska ukierunkowała również prace w zakresie kooperacji nad rozwijaniem kształcenia i szkolenia zawodowego realizowanej od 2002 roku w ramach procesu kopenhaskiego. Deklaracja Kopenhaska podpisana w 2002 roku, to pierwszy dokument UE, w którym podkreśla się potrzebę rozwijania na poziomie europejskim systemu akumulowania i przenoszenia osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym, a także ram kwalifikacji (ram odniesienia 6 ). 5 Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 czerwca 2009 roku w sprawie ustanowienia europejskiego systemu transferu osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym (ECVET) (2009/C/155/02). 6 W pierwszych dokumentach europejskich dotyczących tej problematyki używano sformułowania reference levels, zamiast qualifications framework. 4

W Deklaracji czytamy: The Ministers recommend: ( ) investigating how transparency, comparability, transferability and recognition of competences and/or qualifications, between different countries and at different levels, could be promoted by developing reference levels, common principles for certification, and common measures, including a credit transfer system for vocational education and training. Powyższy fragment Deklaracji jest bardzo istotny, gdyż stanowił podstawę rozpoczęcia prac nad dwoma nowymi instrumentami europejskiej polityki na rzecz uczenia się przez całe życie: nad Europejską Ramą Kwalifikacji (by developing reference levels) oraz nad systemem ECVET (including credit transfer system for vocational education and training). Ponadto, komunikat kopenhaski wymienia te dwie inicjatywy w jednym zdaniu, co wskazuje na potrzebę łącznego prowadzenia prace nad tymi inicjatywami. W 2002 roku została powołana grupa robocza ds. ECVET (technical working group on ECVET). Rok później opublikowała swój pierwszy raport, dotyczący założeń systemu akumulowania i przenoszenia osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym, jak również ram kwalifikacji i wzajemnych relacji pomiędzy tymi instrumentami. Prace nad Europejską Ramą Kwalifikacji miały więc swój początek miały w pracach nad systemem ECVET. Grupa robocza ds. ERK została powołana w 2004 roku 7. Znaczenie prac nad rozwijaniem systemu ECVET oraz ERK zostało podkreślone podczas kolejnego spotkania ministrów ds. kształcenia i szkolenia zawodowego, które odbyło się w 2004 roku w Maastricht. Ministrowie wskazali w komunikacie, że pracach w ramach procesu kopenhaskiego: priority should be given to: - the development of an open and flexible European qualifications framework, founded on transparency and mutual trust. The framework will provide a common reference to facilitate the recognition and transferability of qualifications covering both VET and general (secondary and higher) education, based mainly on competences and learning outcomes. 7 Por. np. Cedefop (2010), Linking credit systems and qualifications frameworks. An international comparative analysis, Luxembourg: Publications Office of the European Union; A. Deij (2010), The European Credit System for Vocational Education and Trainig, VET innovator or Lifelong Learning Taximeter? [w:] P. Bridges, M. Finn (red.) Making Sense of Credit and Qualification Frameworks in the United Kingdom, UK Credit Forum, University of Derby; T.Dunkel, I. Le Mouillour (2008); Qualifications frameworks; and credit systems: a toolkit for education in Europe, European journal of vocational training No 42/43; M.Coles, T. Oates (2005), European reference levels for education and training -promoting credit transfer and mutual trust, Cedefop, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, Panorama series 109. 5

- the development and implementation of the European credit transfer system for VET (ECVET) in order to allow learners to build upon the achievements resulting from their learning pathways when moving between learning systems. Pierwsza wersja specyfikacji technicznych ECVET (zob. rozdział 4.) została przedstawiona przez grupę roboczą ds. ECVET w czerwcu 2005 roku. Miesiąc później został opublikowany przez Komisję Europejską dokument poświęcony ERK 8, który zawierał bezpośrednie odwołanie do systemu ECVET i wskazywał, że ECVET i ERK stanowią dwa istotne elementy szerszego katalogu instrumentów nakierowanych na promowanie uczenia się przez całe życie w Europie. Ponieważ Komisja Europejska nadała w tamtym okresie priorytet pracom nad ERK, konsultacje nad ECVET zostały wstrzymane na ponad rok (do zakończenia konsultacji nad ERK) i rozpoczęły się dopiero w listopadzie 2006 roku. Konsultacje zakończono w marcu 2007 roku. W 2009 roku Zalecenie dotyczące systemu ECVET zostało przyjęte decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady. 4. Założenia systemu ECVET (specyfikacje techniczne) System ECVET został zaprojektowany jako instrument polityki, który ma redukować bariery dla inwestowania w kapitał ludzki związane z asymetrią informacji oraz nieelastycznością systemów kwalifikacji (zob. rozdział 1.1). W założeniu, wdrożenie systemu ECVET ma ułatwiać: przenoszenie i akumulowanie osiągnięć (ocenionych efektów uczenia się) w celu łatwiejszego uzyskania określonej kwalifikacji, walidację (uznawanie) efektów uczenia się osiąganych w ramach pozaformalnego i nieformalnego uczenia się, tworzenie elastycznych i zindywidualizowanych ścieżek kształcenia, zrozumienie efektów uczenia się, które są potwierdzane przez poszczególne kwalifikacje, zrozumienie systemów kwalifikacji w obszarze edukacji zawodowej w krajach członkowskich UE. 8 Warto podkreślić, że w maju 2005 roku w Bergen ministrowie ds. szkolnictwa wyższego oraz KE przyjęli Ramę Kwalifikacji w Eeuropejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego (Framework of Qualifications for the European Higher Education Area (FQ-EHEA). 6

W efekcie, system ECVET sprzyjać ma inwestycjom w kapitał ludzki i jednocześnie pozytywnie wpływać na mobilność zarówno w wymiarze międzynarodowym jak i w ramach krajowych systemów kwalifikacji. Należy przy tym zaznaczyć, że wdrożenie systemu ECVET w krajach członkowskich jest dobrowolne - zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady nie mają mocy wiążącej. W gestii każdego kraju i instytucji odpowiedzialnych leży też określenie zakresu wdrożenia ECVET: czy system będzie zorientowany na uznawanie kompetencji zdobytych w innych krajach; czy na przenoszenie efektów uczenia się w ramach danego kraju, ale pomiędzy różnymi obszarami systemu kwalifikacji (np. pomiędzy szkołami zawodowymi, a wyższymi); lub czy na walidację efektów uczenia się uzyskanych w ramach edukacji pozaformalnej i nieformalnego uczenia się 9. Efekty uczenia się i jednostki efektów uczenia się Podstawowym założeniem systemu ECVET jest wykorzystywanie przy tworzeniu kwalifikacji podejścia opartego na efektach uczenia się. Efekty uczenia się opisują to, co osoba, rozumie i potrafi wykonać i ujęte są podobnie jak w ERK w kategoriach wiedzy, umiejętności oraz kompetencji. Położenie nacisku na efekty uczenia się (zarówno w systemie ECVET jak i ERK), które uzyskuje osoba, a nie na czas pobierania przez nią nauki i przekazywane jej treści kształcenia jest istotne z kilku powodów. Po pierwsze, zwiększa przejrzystość kwalifikacji (tj. formalnie potwierdzonych zestawów efektów uczenia się) uzyskiwanych w różnych obszarach edukacji (ogólnej, zawodowej i akademickiej) i daje możliwość porównywania ich ze sobą. Po drugie ułatwia potwierdzanie efektów uczenia się osiągniętych w systemie edukacji pozaformalnej i wyniku nieformalnego uczenia się, a przez to ma istotne znaczenie dla łatwości i szybkości zdobywania kwalifikacji. Po trzecie osobom uczącym się daje możliwość tworzenia indywidualnych ścieżek rozwoju kariery zawodowej i uczenia się, opartych na łączeniu ze sobą doświadczeń zdobywanych zarówno podczas nauki, jak i w środowisku pracy oraz lepiej dopasowanych do oczekiwań pojawiających się na rynku pracy. Po czwarte opis kwalifikacji w języku efektów uczenia się ułatwia weryfikację treści i metod kształcenia, stosowanych w obszarze szkolnictwa ogólnego, zawodowego i wyższego. 9 Warto również podkreślić, że system ECVET nie nadaje obywatelom żadnych nowych uprawnień do tego, aby efekty kształcenia i punkty ECVET były automatycznie uznawane. Jego zastosowanie do określonych kwalifikacji odbywa się zgodnie z ustawodawstwem obowiązującym w państwach członkowskich. 7

Według Zalecenia efekty uczenia się powinny być pogrupowanie w jednostki efektów uczenia się (units of learning outcomes). Jednostki efektów uczenia się stanowią wyodrębnioną część kwalifikacji, która może podlegać oddzielnej ocenie (assessment) i walidacji. Jednostki efektów uczenia się mogą być utworzone z wzajemnie powiązanych ze sobą zestawów efektów uczenia się, według różnych kryteriów. Przykładowo, połączenie danych zestawów efektów uczenia się może wynikać z tego, że są one częścią określonej specjalizacji (np. rachunkowość, prawo pracy), odnoszą się do wykonania określonego zadania zawodowego (np. farbowanie włosów, pieczenie chleba, sporządzanie sprawozdań finansowych) lub związane są z tym samym produktem lub techniką produkcji. Jednostka może być przypisana do jednej konkretnej kwalifikacji lub może stanowić wspólny element różnych kwalifikacji. Wyodrębnienie jednostek efektów uczenia się zwiększa elastyczność procesu uzyskiwania kwalifikacji, gdyż pozwala akumulować jednostki efektów uczenia się zdobywane w różnym czasie i miejscu oraz przenosić (transferować) te jednostki pomiędzy różnymi kwalifikacjami (programami kształcenia). Podzielenie kwalifikacji na jednostki wspomaga też proces walidacji efektów uczenia się uzyskanych na drodze edukacji pozaformalnej i nieformalnego uczenia się. Akumulowanie Jednostki efektów uczenia się mogą być małe (uzyskanie efektów może zajmować kilkanaście tygodni) lub duże (kilka miesięcy). Kwalifikacje mogą składać się z jednej, dwóch, czterech, lub innej liczby jednostek efektów. Uzyskanie niektórych jednostek może być obligatoryjne (tzw. core units) inne mogą być uzyskiwane opcjonalnie (z określonej listy jednostek) jeszcze inne mogą być jednostkami wolnego wyboru. Kwalifikacje mogą być uzyskiwane przez akumulowanie następujących kombinacji jednostek: obligatoryjnie czterech jednostek, obligatoryjnie dwóch jednostek oraz dodatkowo dwóch wybranych jednostek, z określonej listy, jednej dużej jednostki oraz dwóch mniejszych, jednej dużej jednostki stanowiącej kwalifikację, etc. Wyodrębnienie jednostek efektów uczenia się pozwala uczącym się decydować w większym stopniu o tempie, czasie i miejscu zdobywania kwalifikacji. Zastosowanie jednostek efektów uczenia się może wspomagać osoby dorosłe, które chcąc łączyć naukę z pracą i obowiązkami 8

rodzinnymi nie mogą uczestniczyć w skumulowanym w krótkim okresie czasu programie kształcenia. Wydzielenie jednostek pozwala zdobywać kwalifikacje etapami (przez uzyskiwanie/zaliczanie poszczególnych jednostek efektów uczenia się), w dłuższym okresie. Ponadto, niektóre osoby mogą być zainteresowane uzyskaniem jednej lub dwóch jednostek w celu uzupełnienia lub uaktualnienia posiadanych umiejętności i nie mają potrzeby odbywać pełnego cyklu kształcenia dla uzyskania całej kwalifikacji. Przenoszenie Proces przenoszenia osiągnięć (ocenionych efektów uczenia się) polega na uznawaniu przez podmiot nadający kwalifikację efektów uczenia się, stanowiących składniki wymagań dla tej kwalifikacji, które zostały potwierdzone przez inne podmioty. Oznacza to, że instytucja walidująca honoruje te osiągnięcia, które zostały już wcześniej poddane procesowi walidacji przez inne ciało (instytucję). Przenoszenie może być związane z mobilnością (np. w celu zdobycia kwalifikacji, przenoszone są osiągnięcia uzyskane w innym kraju) lub z przekwalifikowaniem (w celu zdobycia kwalifikacji przenoszone są osiągnięcia wyodrębnione w innej kwalifikacji). W ten sposób system ECVET pozwala unikać powtarzania tego samego (lub podobnych) programu nauczania i eliminuje wielokrotne potwierdzanie już osiągniętych efektów uczenia się. W Zaleceniu podkreśla się znaczenie zawierania porozumień oraz tworzenia partnerstw i sieci instytucji w celu wspierania procesu przenoszenia osiągnięć. Szerzej na temat przenoszenia z wykorzystaniem systemu ECVET - patrz: Zastosowanie systemu ECVET do celów mobilności geograficznej. Część II Przewodnika dla użytkowników systemu ECVET. Punkty ECVET Punkty ECVET mają umożliwić liczbową ocenę względnej wartości każdej jednostki efektów uczenia się w odniesieniu do całej kwalifikacji. Celem punktów jest dostarczenie dodatkowych informacji o kwalifikacji i jednostkach efektów uczenia się. Punkty w systemie ECVET przydziela się w dwóch etapach. Najpierw przypisuje się punkty całej kwalifikacji, a następnie jednostkom. Przypisanie punktów całej kwalifikacji odbywa się według kryterium nakładu pracy potrzebnego do uzyskania zapisanych w wymaganiach dla danej kwalifikacji efektach uczenia się. W Zaleceniu wskazuje się, że efektom uczenia się, uzyskiwanym w ciągu jednego cyklu formalnego kształcenia i szkolenia zawodowego 9

Sprzedawca w pełnym wymiarze godzin odpowiada 60 punktów ECVET. Oznacza to, że jeżeli w pełnym wymiarze godzin program kształcenia, w ramach którego uczeń nabywa konkretne kwalifikacje, trwa cztery lata, to przyznanych powinno być 240 punktów ECVET dla tej kwalifikacji. Natomiast przypisanie punktów konkretnym jednostkom efektów uczenia się wyodrębnionych w kwalifikacji odbywa się przez określenie względnej wagi tych jednostek i przemnożenia współczynników wag przez liczbę punktów dla całej kwalifikacji. Zalecenie wskazuje, że względną wagę jednostki można określić zgodnie z następującymi kryteriami, traktowanymi samodzielnie, lub łącznie: względne znaczenie efektów uczenia się tworzących daną jednostkę dla uczestnictwa w rynku pracy, aktywnej roli w życiu społecznym, możliwości zdobycia w przyszłości kwalifikacji wyższego poziomu; trudność, zakres i objętość efektów uczenia się w ramach danej jednostki efektów uczenia się, wysiłek, jaki uczący się musi włożyć w zdobycie wiedzy, umiejętności lub kompetencji wymaganych w ramach danej jednostki. Przypisanie punktów ECVET przedstawia poniższa tabela. Należy przy tym podkreślić, że punkty ECVET nie mają wartości, jeśli rozpatrywane są niezależnie od uzyskanych jednostek efektów uczenia się. Przykład przypisania punktów ECVET Nazwa Kwalifikacji Nazwa jednostki efektów uczenia się Określenie nakładu czasu pracy (60 punktów = 1 rok nauki, ok. 1800 h) Określenie względnej wagi danej jednostki dla kwalifikacji Punkty ECVET Obsługa klienta 600 h 0,5 60*0,5=30 Obsługa kasy fiskalnej i podstawy rachunkowości 600 h 0,2 60*0,2= 12 Składanie zamówień oraz przyjmowanie towarów 300 h 0,1 60*0,1=6 Źródło: Na podstawie Stęchły (2012). Ekspozycja towarów 300 h 0,2 60*0,2=12 =60 punktów =1 =60 punktów 10

5. W kierunku ECVET - zmiany w polskim systemie edukacji zawodowej Ostatnie dwa lata przyniosły istotne zmiany w prawie regulującym funkcjonowanie polskiego systemu edukacji zawodowej (w ramach systemu oświaty) 10. Wprowadzane zmiany mają przede wszystkim na celu poprawę powiązania oferty w zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego z potrzebami rynku pracy oraz upowszechnić edukację zawodową osób dorosłych. W wielu aspektach są one spójne w z wytycznymi sformułowanymi w Zaleceniu Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącymi ECVET. Po pierwsze, wdrażana od 2012 roku podstawa programowa kształcenia w zawodach (PPKZ) została opisana w języku efektów uczenia się (w kategoriach: wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych). Efekty uczenia się są pogrupowane w jednostki efektów uczenia się, które zawierają w sobie kilkanaście do kilkudziesięciu efektów uczenia się. Jednostki efektów składają się na logiczny i wzajemnie ze sobą powiązany proces, który prowadzi do określonego celu, którym może być wykonanie określonego produktu, usługi czy wydanie decyzji. Mogą być one oddzielnie walidowane oraz przenoszone w celu uzyskania kolejnych kwalifikacji zawodowych. Na podstawie efektów uczenia się zapisanych w podstawach programowych dyrektor szkoły określa program nauczania realizowany przez poszczególną szkołę zawodową. Efekty uczenia się zapisane w PPKZ są jednocześnie wymaganiami egzaminacyjnymi (na ich podstawie przeprowadza się zewnętrzne egzaminy) i stanowią punkt odniesienia w ocenianiu wewnątrzszkolnym (nadzorze pedagogicznym). Po drugie, w ramach reformy szkolnictwa zawodowego wprowadzono nowy sposób ujmowania zawodów szkolnych jako kwalifikacji złożonych z jednej, dwóch lub trzech wyodrębnionych kwalifikacji zawodowych oraz komponentu wykształcenia ogólnego. Otwiera to możliwość zdobywania następnych zawodów szkolnych bez potrzeby rozpoczynania nauki każdego zawodu od początku, poprzez dodanie (transfer) do posiadanych już kwalifikacji, kolejnych odpowiednio dobranych kwalifikacji. Każda kwalifikacja jest oddzielnie walidowana. Aby ją uzyskać należy podejść do egzaminu zewnętrznego, który przeprowadzają okręgowe komisje egzaminacyjne (OKE). 10 Kursy i szkolenia zawodowe realizowane poza systemem oświaty (w tym m.in. szkolenia zawodowe realizowanych przez Publiczne Służby Zatrudnienia) nie są objęte opisywanymi zmianami. 11

Wyodrębnienie w zawodach poszczególnych kwalifikacji ma kluczowe znaczenie dla podniesienia jakości kształcenia zawodowego oraz zbliżenia go do rynku pracy. Rozwiązanie to umożliwia uelastycznienie procesu kształcenia, tym samym lepsze dostosowanie go do indywidualnych potrzeb i możliwości uczących się, ułatwi też reagowanie szkolnictwa zawodowego na zmieniające się potrzeby rynku pracy. W wypadku pojawienia się popytu na określoną kwalifikację możliwe będzie szybkie zorganizowanie kształcenia w określonym zakresie na kwalifikacyjnym kursie zawodowym. Na gruncie poprzednio obowiązujących uregulowań zdobycie zawodu szkolnego w każdym przypadku wymagało ukończenia pełnego cyklu kształcenia w danym zawodzie odpowiednio: w zasadniczej szkole zawodowej (2 lub 3 lata kształcenia), w technikum (4 lata kształcenia). Po trzecie, od szkolnego 2012/2013 system uzyskiwania kwalifikacji zawodowych został otwarty dla osób uczących się w formach pozaszkolnych oraz w toku pracy. Wcześniej zarówno osoby, które ukończyły pozaszkolne formy kształcenia, jak i te, które kompetencje zawodowe nabyły w miejscu pracy lub w wyniku nieformalnego uczenia się, nie miały możliwości formalnego potwierdzenia efektów uczenia się w systemie egzaminów organizowanych przez okręgowe komisje egzaminacyjne. Obecne prawo oświatowe stanowi, że osoby, które ukończyły 18 lat i nie są uczniami szkół mogą przystąpić do egzaminów eksternistycznych, przeprowadzanych przez okręgowe komisje egzaminacyjne. Po ich zdaniu można uzyskać świadectwa ukończenia każdego typu szkoły oraz zdobywane w szkołach kwalifikacje zawodowe. W systemie oświaty istnieje również możliwość przystąpienia do egzaminu po ukończeniu kwalifikacyjnego kursu zawodowego, który należy do pozaszkolnych form kształcenia. W chwili obecnej polskie rozwiązania w zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego nie przewidują stosowania odpowiednika punktów ECVET. Podsumowując, wiele elementów systemu ECVET, które zostały opisane w specyfikacji technicznej Zalecenia ECVET, dotyczących: budowania programów kształcenia w oparciu o efekty uczenia się i jednostki efektów uczenia się, przenoszenia i akumulowania zaliczonych efektów uczenia się oraz walidacji efektów uczenia się uzyskanych w ramach edukacji pozaformalnej i nieformalnego uczenia się zostało wprowadzonych w polskim kształcenia i szkolenia zawodowego (w ramach systemu oświaty). Ocena efektów tych decyzji i skali ich wykorzystania będzie jednak możliwa dopiero po kilku latach. 12

Jednocześnie należy dodać, że obecnie trwają prace nad przygotowaniem koncepcji zintegrowanego systemu akumulowania i przenoszenia osiągnięć obejmującego kształcenie ogólne, kształcenie i szkolenie zawodowe oraz szkolnictwo wyższe, które prowadzone są przez Instytut Badań Edukacyjnych w Warszawie w ramach projektu systemowego realizowanego pod nadzorem Ministerstwa Edukacji Narodowej 11. Równocześnie polskie środowiska wspierane przez Fundację Rozwoju Systemu Edukacji (Narodową Agencję Programu Uczenia się przez całe życie ) uczestniczą w projektach służących rozwijaniu koncepcji systemów ECTS i ECVET. W zakresie szkolnictwa wyższego działa Zespół Ekspertów Bolońskich natomiast przygotowanie wdrożenia ECVET w Polsce wspiera Zespół Ekspertów ECVET. 11 Opracowanie założeń merytorycznych i instytucjonalnych wdrażania Krajowych Ram Kwalifikacji oraz Krajowego Rejestru Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Priorytet III, Działanie 3.4, Poddziałanie 3.4.1). 13