MONITORING MAKROEKONOMICZNY

MONITORING MAKROEKONOMICZNY NR 7 WARSZAWA, 5 GRUDNIA 2010

2 WPROWADZENIE W ostatnim miesiącu pozytywne dane o dynamice Produktu Krajowego Brutto przekroczyły wszelkie oczekiwania aż 4,2 proc. w trzecim kwartale to wynik określany przez niektórych jako fenomenalny. Nie wszyscy jednak byli tak zaskoczeni w 100 procentach trafne okazały się przewidywania Sekcji Modelowania i Prognozowania SKN FM. O tym, jak to osiągnęli możemy przeczytać w numerze ( Prognozy gospodarki Polski listopad 2010 ). Niestety na horyzoncie pojawiają się również niepokojące sygnały, tłumaczące ostrożność analityków, zwłaszcza w analizach o dłuższej perspektywie. W Polsce możemy zauważyć wyhamowanie wskaźnika produkcji przemysłowej i utrzymujące się na niskim poziomie nastroje przedsiębiorców i konsumentów. Na świecie wzrastające ryzyko bankructwa któregoś z krajów strefy euro i obawy o spowolnienie wzrostu w Stanach Zjednoczonych i w Azji, a także niekonwencjonalne działania władz monetarnych. Więcej o aktualnych działaniach banków centralnych dowiemy się z Przeglądu decyzji banków centralnych. Zachęcam również do lektury artykułów Ciąć wydatki czy podnosić podatki? oraz Euro a kryzys grecki. Martyna Izdebska Redaktor Naczelny Warszawa, 05 grudnia 2010

3 Numer: 7, 12/2010 MONITORING MAKROEKONOMICZNY Opiekun Naukowy SKN FM: Prof. dr hab. Cezary Wójcik Konsultant Naukowy: Dr Jarosław Janecki Redakcja: Martyna Izdebska, Robert Kardaś, Grzegorz Powalski PRODUKT KRAJOWY BRUTTO 125 120 115 110 105 100 95 90 85 PKB, Konsumpcja i Inwestycje (GUS) I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III DYNAMIKA Dynamika PKB realna RDR PKB RdR DYNAMIKA Dynamika KONSUMPCJI Konsumpcji RDR RdR DYNAMIKA Dynamika INWESTYCJI Inwestycji RDR RdR PKB w III kw. wzrósł realnie o 4,2 proc. wobec 3,5 proc. w II kw., pozytywnie zaskakując większość analityków. Konsumpcja wzrosła o 3,5 proc. wobec 3,0 proc. w II kw. i jest najwyższa od I kw. 2009 r. Inwestycje wzrosły o 0,4 proc. wobec spadku 1,7 proc. kwartał wcześniej. Wpływ konsumpcji na wzrost PKB wyniósł 2,1 p.p. (wobec 1,8 p.p.), natomiast inwestycji wzrósł do 0,1 proc. (wobec -0,3 p.p.). Wpływ popytu krajowego wyniósł 4,2 p.p., a popytu zagranicznego 0 p.p. (wobec -0,4 p.p.). Dane uwzględniają październikową rewizję. Komisja Europejska oraz Międzynarodowy Fundusz Walutowy konsekwentnie podwyższają prognozy wzrostu PKB Polski w 2010 r. w listopadzie do 3,5 proc. PRODUKCJA PRZEMYSŁOWA 130 120 110 100 90 80 I III VVIIIX XI I III V VIIIX XI I III V VII IX XI I III V VIIIX XI I III V VII IX XI I III VVIIIX XI Dynamika produkcji przemysłowej RdR Dynamika przemysłu Indeks koniunktury PMI PMI SPRZEDAŻ DETALICZNA Produkcja przemysłowa i PMI (GUS, MARKIT) 75 65 55 45 35 25 Produkcja przemysłowa wzrosła w październiku o 8 proc. (wobec 11,8 proc.). W ujęciu miesięcznym i po uwzględnieniu czynników sezonowych, produkcja spadła o 0,6-proc. (we wrześniu 2009 wzrosła o 0,6 proc.). Najwyższy wzrost zanotowali producenci wyrobów z pozostałych surowców mineralnych (o 27,5 proc.), sprzętu komputerowego, wyrobów elektronicznych i optycznych (18,4 proc.) oraz wyrobów z metali (17,2 proc.). Spadki nastąpiły m.in. w dziale wydobywczym węgla (-13,2 proc.), w produkcji napojów (9,9, proc.) i mebli (o 5,3 proc.). Listopadowy wskaźnik PMI dla Polski wzrósł do 55,9 pkt. Do 3 pkt. pogorszyła się jednak ogólna ocena koniunktury (GUS) szczególnie w branżach tekstylnej i metali. Optymizm przejawiają m.in. producenci farmaceutyków, urządzeń elektrycznych, oraz branża papiernicza i spożywczo-tytoniowa. 130 120 110 100 90 80 Sprzedaż detaliczna w cenach bieżących (GUS) I III V VIIIX XI I III V VII IX XI I III V VII IX XI I III V VIIIX XI I III V VII IX XI I III V VII IX Dynamika sprzedaży detalicznej RdR RdR Sprzedaż detaliczna w październiku wzrosła o 9 proc. wobec 8,6 proc. miesiąc wcześniej. Najwyższy wzrost w październiku nastąpił w branży meblarskiej i sprzętu AGD, RTV (26,1 proc.), farmaceutycznej i kosmetycznej (17,2 proc.) i motoryzacyjnej (16 proc.). Spada sprzedaż prasy i książek (18,7 proc.). Jednak w ujęciu MdM wzrost w porównaniu do października 2009 r. wykazały produkty z kategorii pozostałe (o 9,2 p.p. do 3,3 proc.) i z branży paliwowej (o 3,1 p.p. do 5,2 proc.) i sprzedaż w sklepach niewyspecjalizowanych (o 2,1 p.p. do 10,2 proc.). Pozostałe branże pogorszyły się co do 2009 r., zwłaszcza odzież (o 13,3 p.p. do 19 proc.) i meble (o 5,5 do 96,2). Nastroje konsumentów utrzymują się na poziomie z początku roku, co może zmniejszyć stopę konsumpcji.

4 STOPA BEZROBOCIA 25 20 15 10 5 Stopa bezrobocia i zatrudnienie w przemyśle (GUS) I III V VIIIX XI I III V VII IX XI I III VVII IX XI I III VVII IX XI I III VVII IX XI I III VVII IX Stopa Stopa bezrobocia rejestrowanego (w proc., lewa oś) Przeciętne zatrudnienie w w przemyśle (w tys., (w tys.) prawa oś) 5500 5300 5100 4900 4700 W październiku stopa bezrobocia utrzymała się na poziomie 11,5 proc. Zatrudnienie w przemyśle wzrosło do 5375,4 tys. osób. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej wiąże nieznaczny bezwzględny wzrost bezrobocia z zakończeniem umów na czas określony z sezonu letniego oraz spadkiem liczby ofert pracy o 11,7 proc. Najwyższy względny wzrost bezrobocia w wystąpił w woj. zachodniopomorskim (o 1,6 proc.), śląskim i małopolskim. Przeciętne wynagrodzenie w przedsiębiorstwach wzrosło o 3,9 proc. wobec 2009 r. do 3440,22 zł brutto. Komisja Europejska wskazuje na wyhamowywanie dynamiki zatrudnienia w Polsce, co może wpłynąć na ograniczenie potencjału wzrostu konsumpcji. INFLACJA 105 104 Inflacja (NBP, GUS) Inflacja CPI wyniosła w październiku 2,8 proc. i była wyższa od celu inflacyjnego NBP (2,5 proc., +/- 1 p.p.). Wzrost ten przekroczył oczekiwania Ministerstwa Gospodarki (MG) o 0,1 p.p. 103 102 101 100 99 I III V VII IX XI I III V VIIIX XI I III V VII IX XI I III V VII IX XI I III V VIIIX XI I III V VII IX INFLACJA Inflacja CPI INFLACJA Inflacja bazowa BAZOWA po wyłączeniu cen administrowanych Zgodnie z prognozami analityków MG, główny wpływ na inflację w październiku miał wzrost cen żywności (o 1,1 proc. m/m), a także wyższe opłaty związane z mieszkaniem. Szybciej od ogólnego wskaźnika cen rosły ceny odzieży i obuwia oraz ceny w edukacji. Spadek zanotowały ceny w łączności oraz rekreacji i kulturze. W listopadzie wzrost cen powinien być zbliżony do październikowego. Analitycy MG szacują natomiast, że w grudniu 2010 r. nie powinien on przekroczyć 3 proc. STOPY PROCENTOWE 7,00 6,50 6,00 5,50 5,00 4,50 4,00 3,50 3,00 Stopa referencyjna, WIBOR 1M i WIBOR 3M (NBP, Stooq.pl) I III VVIIIX XI I III V VIIIX XI I III V VIIIX XI I III V VII IX XI I III V VII IX XI I III VVIIIX XI Serie1 WIBOR 1M (średnie miesięczne) Serie2 WIBOR 3M (średnie miesięczne) Stopa Stopa referencyjna NBP Zgodnie z naszymi przewidywaniami RPP pozostawiła stopę referencyjną na poziomie 3,5 proc. Pomimo przewidywań dalszego wzrostu inflacji, RPP uważa presję inflacyjną i płacową za ograniczone, podkreślając wciąż wysokie ryzyko osłabienia wzrostu gospodarczego na świecie. Krótkoterminowe stopy WIBOR wobec braku oczekiwań co do zacieśniania polityki pieniężnej utrzymują się wciąż poniżej poziomu 4 procent średnia dzienna stopa WIBOR 1M wyniosła w listopadzie 3,61 proc., a WIBOR 3M wzrosła o 0,03 p.p. do poziomu 3,86 proc. W ostatnim miesiącu MF nie przeprowadzało emisji 52-tyg. bonów skarbowych, rentowność na aukcji 25 października wyniosła 4,06 procent. Najbliższa warunkowa aukcja ma się odbyć 20-22 grudnia br.

5 BILANS PŁATNICZY 50000,0 45000,0 40000,0 35000,0 30000,0 25000,0 20000,0 Eksport i import, rachunek obrotów bieżących w mln zł (NBP) I III VVIIIX XI I III VVIIIXXI I III VVIIIX XI I III VVIIIX XI I III VVIIIX XI I III VVIIIX import Import (lewa oś) Eksport (lewa oś) bilans Rachunek obrotów obrotów bieżących bieżących (prawa oś) 1 000 0-1 000-2 000-3 000-4 000-5 000-6 000-7 000 Szacunkowe dane NBP za wrzesień wskazują, że saldo obrotów bieżących wyniosło -5,6 mld zł. Pogorszyło się zatem o 12 procent m/m, ponad dwukrotnie niż rok wcześniej. Główną przyczyną był drastyczny spadek dodatniego salda transferów bieżących oraz wzrost ujemnego salda dochodów w porównaniu do września 2009 r. Eksport wzrósł o 16 procent MdM, a import o 12 procent, lecz tempo wzrostu było wolniejsze niż rok wcześniej. W porównaniu do września 2009 r. wartość eksportu była wyższa o 12 procent, a importu o blisko 18 procent. Saldo obrotów towarowych, dzięki szybszemu wzrostu eksportu, zmniejszyło deficyt o 35 procent MdM. We wrześniu ubiegłego roku odnotowano nieznaczne dodatnie saldo handlowe. KURSY WALUTOWE 4,8000 4,6000 4,4000 4,2000 4,0000 3,8000 3,6000 3,4000 3,2000 Kurs EUR/PLN i USD/PLN (NBP) I III VVIIX XI I III V VI IXXI I III V VI IX XI I III V VIIX XI I III V VI IXXI I III VVIIX XI EUR/PLN (LEWA (lewa OŚ) oś) USD/PLN (PRWA (prawa OŚ) oś) 3,8000 3,6000 3,4000 3,2000 3,0000 2,8000 2,6000 2,4000 2,2000 2,0000 Kurs EUR/PLN w listopadzie był w miarę stabilny. Do 22. fluktuował w granicach 3,90-3,95 zł, jednak na koniec miesiąca wzrósł do poziomu 4,07 zł. Kurs USD/PLN w listopadzie wykazywał stały trend wzrostowy (z 2,74 zł na 3,13 zł). Złoty tracił na wartości przede wszystkim ze względu na pogorszenie się nastrojów, które miało związku z kryzysem w Irlandii. Dodatkowo sytuację pogarszały napięcia na linii Korea Południowa - Korea Północna. Polską walutę wspierać będzie na pewno dobry odczyt danych o PKB naszego kraju w III kw. Dodatkowo umocni się ona dzięki notowaniom indeksu PMI dla rodzimego sektora przemysłowego oraz umiarkowanej stabilizacji sytuacji na światowych rynkach. 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 I III V VI IX XI I III V VI IX XI I III V VI IX XI I III V VI IX XI I III V VI IX XI I III V VI IX XI EUR/USD EUR/USD Kurs EUR/USD (EBC) Kurs EUR/USD wykazywał stałą tendencję spadkową, zaczynając od poziomu 1,40 USD za euro, a kończąc na 1,30 na koniec miesiąca. Irlandzkie kłopoty w połączeniu z rosnącymi rynkowymi stopami procentowymi to dość niekorzystna kombinacja dla wspólnej waluty, która doprowadziła do bardzo silnych spadków w notowaniach EUR/USD. Można mniemać, że w najbliższych tygodniach sytuacja na rynku ulegnie uspokojeniu, co pozwoliłoby na pewne odreagowanie w notowaniach eurodolara.

6 SUROWCE 1400 1200 1000 800 600 400 200 Ceny złota i ropy naftowej (Economagic, LBMA) I III V VI IX XI I III V VIIX XI I III V VI IX XI I III V VI IX XI I III V VI IX XI I III V VI IX XI złoto Złoto usd/uncja (USD/uncja, lewa lewa oś oś) ropa Ropa usd/bar (USD/baryłka, prawa oś) NOTOWANIA GIEŁDOWE 140 120 100 80 60 40 20 Kurs złota wykazywał tendencję rosnącą na początku listopada, aby w połowie spaść poniżej wartości wyjściowych. Najwyższa wartość wyniosła 1421 USD, koniec miesiąca zamknięto na poziomie 1364,57 USD za uncję. Cena ropy WTI wahała się pomiędzy 80,4 USD a 90 USD za baryłkę. W pierwszej połowie miesiąca ropa taniała, jednak w drugiej połowie można było zaobserwować zdecydowaną tendencję wzrostową. Wiąże się to z informacjami o stanie zapasów tego surowca na rynku amerykańskim, co doprowadziło do ustalenia najwyższej od dwóch lat ceny. Sytuacja na rynku złota była stymulowana analogicznymi czynnikami, jak na rynku walutowym. W długim okresie kurs złota będzie wzrastał. Ceny ropy powinny się zaś ustabilizować. 80000 70000 60000 50000 40000 30000 Notowania indeksu WIG i WIG20 (GPW) 4000 3500 3000 2500 2000 1500 Na koniec listopada WIG zamknął się na poziomie 45 361 pkt., a WIG20 2 611 pkt. Nastąpiła korekta notowań po dwóch miesiącach wzrostów, o 2,5 proc. porównując do końca października. Średnia dzienna wartość obrotów WIG20 wzrosła o 10 proc. do 1,57 mld zł. Notowania WIG20 do połowy listopada utrzymywały trend wzrostowy zyskując od początku miesiąca 2,25 proc. W drugiej połowie miesiąca trend się odwrócił, indeks stracił 5 procent od listopadowego szczytu, zatrzymując się w okolicach 2610 pkt. 20000 I III VVIIIX XI I III VVII IX XI I III VVIIIX XI I III VVII IX XI I III VVIIIX XI I III VVIIIX XI WIG (LEWA (lewa oś) OŚ) WIG20 (prawa (PRAWA oś) OŚ) INFLACJA W STREFIE EURO I USA 1000 Opinie analityków co do wystąpienia tzw. rajdu Świętego Mikołaja są podzielone. Z jednej strony podejmowane są działania stymulujące gospodarkę i uruchomienie mechanizmu carry-trade w USA, z drugiej otwartą jest kwestia spowolnienia rozwoju gospodarek azjatyckich oraz problemy sektora finansowego w peryferyjnych krajach strefy euro. 106 105 104 103 102 101 100 99 98 97 Inflacja w strefie euro i Stanach Zjednoczonych (Eurostat, Fed) I III V VII IX XI I III V VII IX XI I III V VII IX XI I III V VII IX XI I III V VII IX XI I III V VII IX Inflacja Inflacja HICP HICP w strefie strefie euro Inflacja CPI w Stanach Zjednoczonych Inflacja CPI w Stanach Zjednoczonych Inflacja HICP w strefie euro wzrosła w październiku do 1,9 proc., co było zgodne z prognozami analityków, zaś inflacja CPI w Stanach Zjednoczonych do 1,2 proc. Najniższy roczny wskaźnik inflacji odnotowano w Irlandii (-0,8 proc.), na Łotwie (0,9 proc.) i Słowacji (1 proc.), najwyższy zaś w Rumunii (7,9 proc.) i Grecji (5,2 proc.). W ujęciu rocznym najbardziej wzrosły ceny transportu (4,3 proc.) oraz alkoholu i wyrobów tytoniowych (3,4 proc.), najniższy poziom osiągnęły ceny łączności (-1,1 proc.) oraz rekreacji i kultury (0,1 proc.). Eurostat prognozuje, że w listopadzie poziom inflacji HICP utrzyma się na obecnym poziomie. W USA zdania członków FOMC są podzielone, część z nich obawia się nadmiernej inflacji w najbliższym czasie, z czego można wnioskować, że będą próbowali jej przeciwdziałać. Cut-off date: 30.11.2010r. Dane prezentowane są w ujęciu rocznym, o ile nie zaznaczono inaczej.

7 Przegląd decyzji głównych banków centralnych Robert Kardaś 6,00% Stopy referencyjne banków centralnych 5,00% 4,00% 3,00% 2,00% 1,00% 0,00% I III VVIIXXII III VVIIIXXII IIIVVIIXXI I III VVIIXXI IIII VVIIIXXII IIIVVIIXXI I III VVIIXXI I III VVIIIXXII IIIVVIIXXI I III VVIIXXI 2001 2002 2003 2004 EBC BoJ FED NBS BoE Źródło: opracowanie własne na postawie danych z banków centralnych danych krajów. Data ostatniej zmiany Aktualna stopa procentowa EUROPEJSKI BANK CENTRALNY (EBC) 05.05.2009 1,00 % EBC prognozuje kontynuację ożywienia gospodarczego, dzięki rosnącemu eksportowi i popytowi wewnętrznemu oraz umiarkowany trend inflacyjny, z obecnego poziomu 1,9 proc. w 2011 r. Prezes EBC podkreślił, że wszelkie niekonwencjonalne środki pomocy płynnościowej są przejściowe, a stopy procentowe mogą być podwyższone nawet przed ich wygaśnięciem. BANK REZERWY FEDERALNEJ (FED) 16.12.2008 0-0,25 % Oczekuje się gołębiej polityki FED w najbliższym czasie, która bazuje na oczekiwaniach rozwoju gospodarki w warunkach niskich stóp, stłumionej presji i stabilnych oczekiwań inflacyjnych. Celem jest wspieranie wzrostu zatrudnienia i stabilność cen, co postrzegane jest przez część rynku jako zapowiedź dalszych działań stymulacyjnych i pomocowych w razie niekorzystnych zmian. BANK ANGLII (BoE) 05.03.2009 0,50 % Inflacja powyżej 3 proc. i jej możliwy wzrost wskutek podwyżki VAT o 2,5 proc. od 2011 r. nie skłania póki co do podwyżki stóp. Lepsze od oczekiwanych są dane dotyczące wzrostu PKB (2,8 proc.), lecz surowa polityka fiskalna zagraża stabilnemu wzrostowi. Pula wartego 200 mld funtów programu odkupu aktywów, pomimo jej wyczerpania w styczniu br., nie została poszerzona. NARODOWY BANK SZWAJCARII (SNB) 12.03.2009 0,25 % NBS zwraca uwagę na wciąż niezrównoważony rozwój gospodarek strefy euro, jej głównego rynku zbytu, i będzie wspierać eksport i walkę z deflacją przez politykę niskich stóp szczególnie od czerwcowej zapowiedzi wycofania się z 15 miesięcznej polityki przeciwdziałania umocnieniu franka. BANK JAPONII (BoJ) 05.10.2010 0-0,10 % Władze BC przewidują wolne tempo wzrostu, które przyspieszy wraz z globalnym ożywieniem. Wskaźnik CPI maleje w ujęciu rocznym, choć prognozy są niejednoznaczne CPI może wzrosnąć wskutek ożywienia lub spaść przez niższe średnio i długookresowe oczekiwania inflacyjne. Dla wzmocnienia łagodnej polityki monetarnej uruchomiono także program odkupu ryzykownych aktywów wartości 35 bln jenów.

8 Prognozy Gospodarki Polskiej listopad 2010 Sekcja Modelowania i Prognozowania Makroekonomicznego SKN FM W ostatnim miesiącu Sekcja MPiM przy SKN Finansów Międzynarodowych dokonała kolejnej już od zeszłego semestru publikacji. Udało nam się przygotować, jak sądzimy, w miarę rzetelne szacunki oraz prognozy dotyczące różnych aspektów gospodarki polskiej w IV kwartale 2010, oraz w pierwszych 3 kwartałach 2011 roku. Prognozy te zostały stworzone na bazie modeli ekonometrycznych VAR, ARIMA, oraz KMNK, przy konsultacjach naukowych dr Katarzyny Lady z Uniwersytetu Warszawskiego. Następnie zostały skorygowane w ramach korekt eksperckich na bazie naszej wiedzy dotyczącej trendów mających obecnie miejsce w gospodarce, nie tylko polskiej, ale i światowej. Szacunki zostały podzielone na trzy zasadnicze kategorie: wzrostu gospodarczego (PKB, spożycie indywidualne, nakłady brutto na środki trwałe i handel zagraniczny), rynku pracy (bezrobocie rejestrowane, bezrobocie BAEL i wynagrodzenia) oraz inflacji. Od razu trzeba podkreślić, że w większości wymienionych składowych daje się zauważyć dość mocny optymizm naszej sekcji dotyczący przyszłej kondycji polskiej gospodarki. Przeważnie największe emocje budzi wartość PKB i jego dynamika w poszczególnych okresach, dlatego też jemu poświęciliśmy najwięcej miejsca. Uważamy, że tendencje zwyżkowe wielu wskaźników wyprzedzających (podaż pieniądza, stan zapasów, wykorzystanie mocy produkcyjnych, prognozy przedsiębiorców) świadczą o początku fazy wzrostowej cyklu koniunkturalnego. Na korzyść dynamiki PKB powyżej 4% w skali roku przemawia wzrost konsumpcji oraz eksportu, a także podejmowanie śmielszych inwestycji przez przedsiębiorców. Oczekujemy, że na początku 2011 roku RPP podniesie stopy procentowe, co w połączeniu ze spodziewanym drugim dnem kryzysu finansowego w USA, a w konsekwencji także w Japonii i Europie, pogorszy polski eksport. Liczymy jednak na to, że konsumpcja i inwestycje wypełnią skutecznie lukę po tymże eksporcie. Dlatego też prognozujemy dynamikę PKB na poziomie 4,5% w IV kwartale tego roku, a następnie 4,7%, 4,5%, oraz 4,3% w III kwartale 2011 roku. Ostatnio obserwowane jest zwiększające się zadłużenie polskich gospodarstw domowych, związane poniekąd z rosnącym zadłużeniem publicznym, o którym informuje nas licznik umieszczony w centrum Warszawy. Okazuje się, że średniookresowo zadłużenie gospodarstw domowych może prowadzić do pozytywnych rezultatów, takich jak przewidywany wzrost spożycia indywidualnego, zwiększający dynamikę PKB. Dynamika spożycia będzie się kształtować od 3,2% do nawet 3,9% w III kwartale 2011 roku. Według najnowszych danych 13% przedsiębiorców uważa, że posiadane zdolności produkcyjne są zbyt małe więc w najbliższym czasie należy się spodziewać wzrostu nakładów brutto na środki trwałe. Początkowo wzrost ten będzie się kształtował w granicach 4,4%, by poprzez wartości 5,1% i 6% osiągnąć w III kwartale 6,5%. W przypadku eksportu i importu sekcja zachowuje umiarkowany optymizm, co wynika z wielu nakładających się na siebie czynników, takich jak przewidywane zmniejszenie dynamiki gospodarki Niemiec w przyszłym roku, przewidywana aprecjacja złotego wobec dolara i euro wynikająca z obecnego luzowania polityki pieniężnej przez FED, oraz prawdopodobnego podniesienia stóp procentowych przez RPP. Należy jednak pamiętać, że w 2010 roku dynamika wzrostu eksportu i importu była dość wysoka. Z jednej strony będziemy obserwować spadek dynamiki tych dwóch zmiennych, z drugiej strony nawet w III kwartale będzie to wzrost w porównaniu do roku poprzedniego o 8,7%, oraz 7% w przypadku importu. Wzrost nakładów na inwestycje zapewne spowoduje w następnych kwartałach 2011 delikatny spadek zarówno bezrobocia rejestrowanego, jak bezrobocia BAEL. Wiąże się z tym także dynamika wynagrodzeń. Będzie ona co prawda hamowana początkowo przez wyższe bezrobocie, jednakże jego obniżenie w II kwartale 2011, oraz wzrost dynamiki PKB spowodują wzrost wynagrodzeń realnych na poziomie pomiędzy 2% i 3% w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego.

9 Przewidywany w naszej prognozie wzrost inflacji wiąże się nie tylko ze zjawiskami czysto makroekonomicznymi, ale też statystycznymi, co zapewne zainteresuje wszystkich miłośników statystyki. Na zwiększanie się inflacji w 2011 roku wpływać będą m.in. efekty bazy spowodowane wzrostem cen żywności pod koniec 2010 roku i podwyższonym VAT-em, oraz niektórymi cenami regulowanymi w 2011. Jej wartość wahać się jednak będzie w bezpiecznym przedziale 2,8% - 3%. W celu poznania szczegółów zachęcamy do lektury naszej broszury, w szczególności tabeli z konkretnymi, prognozowanymi wartościami liczbowymi. W momencie publikacji tego artykułu wiadomo już, że szacowana przez nas wartość dynamiki PKB w III kwartale 2010 r. na poziomie 4,2% okazała się trafna w 100%. Połowa wzrostu (2,1%) wypracowana została przez konsumpcję prywatną, 0,8% przez spożycie publiczne, 1,2% przez odbudowywanie zapasów przez firmy a jedynie 0,1% przez inwestycje, wpływ handlu zagranicznego był neutralny. Potwierdza to nasze prognozy co do tego, że wzrost w najbliższych kwartałach napędzany będzie głównie przez popyt krajowy i miejmy nadzieje odradzające się inwestycje prywatne (ich dynamika w III kwartale wyniosła skromne 0,4%). Ciąć wydatki czy podnosić podatki? Którędy wiedzie droga do zdrowych finansów publicznych w Polsce? Aleksander Olechnowicz Wszyscy wiemy, co czynić, ale nie wiemy, jak zostać ponownie wybranym po tym, jak już to zrobimy. Jean-Claude Juncker, premier Luksemburgu Stan finansów publicznych w Polsce budzi zaniepokojenie. W 2009 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych wyniósł 7,2% PKB (czyli ok. 50,7 mld zł) i według prognoz Ministerstwa Finansów w latach 2010-2011 deficyt wyniesie 6,9% oraz 5,9% PKB odpowiednio. Wysoki deficyt sektora finansów publicznych, przekraczający wzrost PKB, przekłada się na rosnący dług publiczny w porównaniu do gospodarki, który w tym roku przekroczył już 750 mld zł (ok. 55 % PKB). W br. na obsługę długu publicznego rząd przeznaczy ok. 38 mld zł, czyli przeciętnie każdy Polak zapłaci ok. 1000 zł za obsługę długu zaciągniętego wcześniej. Art. 216 punkt 5 Konstytucji nakłada na rząd silne zobowiązanie do ograniczenia deficytu budżetu, jeżeli dług publiczny przekroczy 60% PKB. Progi ostrożnościowe zmuszają rząd do zastanowienia się nad reformą finansów publicznych. Cena płacona za cywilizację Od zakończenia II wojny światowej nastąpiła gwałtowna poprawa jakości życia na świecie, szczególnie w krajach rozwiniętych. To poskutkowało wydłużeniem się przeciętnej długości życia i zmniejszeniem współczynnika dzietności. Zwiększył się znacznie odsetek osób w wieku poprodukcyjnych kosztem osób w wieku produkcyjnym. Zmiana demograficzna w krajach rozwiniętych doprowadziła do silnego wzrostu wielkości wydatków socjalnych. Często Polskę pomyłkowo porównuje się do Szwecji i twierdzi się, że w odniesieniu do skali gospodarki rząd nie wydaje wcale tak dużo. Owszem nie istnieje sztywnego limitu wielkości sektora publicznego. Zależy on od kraju i jego rozwoju społeczno-gospodarczego. Dlatego Polskę należy porównywać ze Szwecją, gdy była na podobnym poziomie rozwoju gospodarczego, jaki ma teraz Polska (czyli początek lat 60.). Okaże się wtedy, że Polska ma obecnie rozdmuchane wydatki rządowe, a udział wydatków sektora publicznego w relacji do PKB (ok. 46,5% PKB w 2010 r. wg Ministerstwa Finansów) jest w Polsce wyższy niż ówcześnie w Szwecji (nieznacznie pow. 30%). Polska nie powinna być bardziej opiekuńcza niż kraje skandynawskie. Rząd powinien zre-

10 formować wydatki sektora finansów publicznych, obniżając wielkość wydatków sztywnych (ok. 75% wszystkich wydatków), szczególnie transferów społecznych. Klin podatkowy W celu sfinansowania coraz wyższych transferów socjalnych państwo jest zmuszone do podwyższania podatków. W trakcie dyskusji nad stanem finansów publicznych w Polsce warto podkreślić zniekształcający wpływ podatków na rynek pracy. Wysokie podatki zniechęcają potencjalnych pracowników do podejmowania pracy, a pracodawców do tworzenia miejsc pracy. Nie powinno się podnosić podatków w kraju o niskim współczynniku aktywności zawodowej, ponieważ to doprowadzi do jeszcze niższej stopy zatrudnienia. Polska ma jeden z najniższych współczynników aktywności zawodowej ludności 59,3% w 2009 r. wg danych Eurostat, przy 64,6% w UE-27 oraz 67,6% w USA. Klin podatkowy w Polsce stanowi blisko 40% obciążeń związanych z zatrudnianiem pracownika. W 2008 r. pod względem wysokości pozapłacowych kosztów pracy Polska ulokowała się na 14. miejscu wśród 30 państw należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Uważam, że Polskę nie stać na tak wysoki klin podatkowy. Według raportu Doing Business 2010 Polska znajduje się na 121. miejscu na świecie pod względem ogólnej oceny łatwości płacenia podatków. Nie tylko wysokie obciążenia podatkowe, ale również uciążliwe regulacje podatkowe są w Polsce istotnym hamulcem rozwoju gospodarczego. Jeżeli chcemy się rozwijać tak, jak tygrysy azjatyckie, albo kraje nadbałtyckie, to powinniśmy mieć równie niskie opodatkowanie i uproszczony system podatkowy. Cykl polityczny W wyborze pomiędzy cięciem wydatków a podnoszeniem podatków, wybieram trzecie. A mianowicie, wprowadzenie reguł fiskalnych. Cykl koniunkturalny jest zawsze sprzężony z cyklem politycznym. Dlatego w Polsce, kraju, w którym co cztery lata zmienia się elita rządząca, a Ministra Finansów w ostatnich dwudziestu latach naznaczano 22 razy, istnieje potrzeba wprowadzenia przepisów ograniczających wpływy rządowe. Nie ma jednoznacznej zależności pomiędzy redukcją deficytu publicznego a sukcesem w wyborach parlamentarnych. Przykładowo Margaret Thatcher, zagorzała przeciwniczka opiekuńczej roli państwa w gospodarce, była najdłużej urzędującym brytyjskim premierem w XX w. piastowała ten urząd przez trzy kadencje. Politycy lubią rozdawać różne przywileje, podwyżki i premie, próbując kupić w ten sposób wyborców. Jednak w ostatecznym rozrachunku, to społeczeństwo finansuje zwiększone wydatki poprzez wzrost podatków. Dlatego warto zwiększać świadomość społeczeństwa na rzecz ograniczenia wydatków, szczególnie tych populistycznych, jak np. dopłaty do KRUS albo becikowe. Euro a kryzys grecki Aneta Ochwat W obliczu informacji płynących z krajów z grupy PIIGS toczy się dyskusja na forum międzynarodowym dotycząca przyszłości i stabilności strefy euro. Jednym z tematów poruszanym przez analityków jest wpływ załamania gospodarczego w Grecji na przyjęcie wspólnej waluty przez pozostałe kraje członkowskie. Uzupełniająca część dokumentu przygotowanego przez Ministerstwo Finansów Kryzys grecki geneza i konsekwencje zawiera analizę oddziaływania kryzysu na pozostałe kraje Europy.

Problemy greckie przed wejściem do strefy euro Warszawa, 05 grudnia 2010 11 Po raz pierwszy od powstania Unia Europejska musi stawić czoła tak trudnej sytuacji. Niewątpliwie UE będzie musiała wdrożyć odpowiednie rozwiązania systemowe na wypadek wystąpienia podobnych sytuacji. Już po ujawnieniu problemów w Grecji zwiększyło się poparcie polityczne w państwach członkowskich UE dla reform zmierzających w kierunku większej koordynacji krajowych polityk gospodarczych i wzmocnienia podstaw instytucjonalnych Unii. Dotychczas większość krajów nie przejmowała się zanadto deficytem przekraczającym ustalone w Traktacie z Maastricht 3 proc. PKB. Konieczne będzie zatem wzmocnienie mechanizmów dyscyplinujących. Symptomy pogarszającego się stanu greckiej gospodarki można było dostrzec jeszcze przed przystąpieniem tego państwa do strefy euro w 2001 r. Trudno było ocenić skalę trudności Grecji kraj dopuszczał się manipulacji danymi statystycznymi. Wśród najważniejszych zaniedbań rządu greckiego wymienia się preferencyjne traktowanie przedsiębiorstw państwowych, sztywność rynku pracy oraz brak przejrzystości instytucjonalnej i legislacyjnej. Grecja nie podjęła odpowiednich reform przeciwdziałających spadku konkurencyjności gospodarki. Skala problemu została ujawniona w okresie kryzysu finansowego w 2009 r., kiedy to zrewidowano prognozy deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych z wcześniejszych 3,7 proc. PKB do 12,7 proc. PKB. Ostateczne dane Eurostatu wykazały, że deficyt sektora wyniósł 13,6 proc. PKB. Rewizja statystyk Grecji przyczyniła się do spadku wiarygodności tego kraju oraz jego ocen ratingowych, co z kolei przełożyło się na spadek cen aktywów greckich na rynkach finansowych. Odpowiedzialność za wspólną walutę Można oczekiwać, że Unia Europejska dołoży wszelkich starań, aby taka sytuacja więcej się nie powtórzyła. Szczególnie, że Grecja otrzyma łącznie w ciągu 3 lat aż 110 mld euro, Irlandia 85 mld euro, a w kolejce do unijnej kasy stoi już Portugalia, która zresztą też jest podejrzewana o manipulacje na danych statystycznych. Jak powiedział Axel Weber, szef niemieckiego banku centralnego "Rządy państw strefy euro są świadome swojej odpowiedzialności za wspólną walutę i uczynią wszystko, by utrzymać ją przy życiu w obecnej postaci". W najbardziej pesymistycznym scenariuszu, ratować trzeba będzie również Hiszpanię. Wedle wyliczeń te cztery kraje łącznie będą wymagały sumie 1,070 biliona euro. Na Europejski Fundusz Stabilizacyjny przeznaczono 925 mld euro. Jak twierdzi Weber Z powodu takiej różnicy euro nie upadnie. Wnioski dla Polski Zaostrzenie regulacji można uznać za pozytywny aspekt załamania gospodarczego. Autorzy raportu potwierdzają tę tezę. Przewidują, że Komisja Europejska i Europejski Bank Centralny będą przykładały jeszcze większą wagę do wypełniania kryteriów konwergencji. Oznacza to, że Polska powinna rozpocząć konieczne reformy, jeszcze przed wprowadzeniem złotego do ERM II, w trakcie którego możliwości stosowania narzędzi polityki pieniężnej i kursowej będą znacznie ograniczone. Przykład Grecji pokazał, że kraje wstępujące do strefy euro muszą być przygotowane na zmianę i muszą w pełni zrealizować warunki konwergencji. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że Unia Europejska przeprowadzi odpowiednie reformy w strefie euro zanim Polska przyjmie wspólną walutę. We wrześniu 2008 roku rząd zapewniał, że będzie chciał wejść do strefy euro w 2011 roku. Jednak niesprzyjająca koniunktura przekreśliła te plany. W rezultacie w grudniu 2009 r. nie wypełniliśmy większości z kryteriów konwergencji nominalnej poza kryterium stóp procentowych. Zostaliśmy również objęci procedurą nadmiernego deficytu. Jeżeli zatem wejdziemy do strefy euro, to raczej po przeprowadzeniu w niej odpowiednich reform.

12 ZAŁĄCZNIK STATYSTYCZNY DANE MIESIĘCZNE 2010 IV V VI VII VIII IX X Produkcja przemysłowa a 9,7 13,5 14,5 10,5 13,5 11,8 8,0 Indeks PMI 52,5 52,2 53,3 52,1 53,8 54,7 55,6 Sprzedaż detaliczna a -1,6 4,3 6,4 3,9 6,6 8,6 9,0 Wskaźnik ufności kons. (bieżący) -14,7-12,3-19 -11,5-16 -20,9-19,2 Inflacja CPI YoY b 2,4 2,2 2,3 2,0 2,0 2,5 2,8 Inflacja CPI MoM b 0,4 0,3 0,3-0,2-0,4 0,6 0,5 Inflacja PPI YoY b -0,4 1,9 2,1 3,8 4,1 4,3 4,0 Wynagrodzenia w 3,2 4,8 3,5 2,1 4,3 3,7 3,9 przedsiębiorstwach a Bezrobocie rejestrowane b 12,3 11,9 11,6 11,4 11,3 11,5 11,5 Eksport a,c, dane miesięczne NBP 21,5 24,3 28,6 16,0 25,0 18,0 - Import a,c, dane miesięczne NBP 23 29,6 27,8 20,0 28,2 24,0 - Eksport wg GUS a,c, dane kumulowane 18,9 21,6 22,1 21,7 20,6 20,4 - - kraje rozwinięte 18,5 21,5 21,6 21 19,6 19,1 - - kraje UE 17,2 20,8 21,3 20,7 18,1 18,7 - - kraje rozwijające się 28,9 30,5 28 28,4 26,6 25,4 - - kraje Europy Śr. - Wsch. 14,9 16,3 20,9 24 28,2 30,1 - Rachunek obrotów bieżących w mln euro Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych netto, w mln euro -336-889 -1 004-889 -1004-1417 - 430 675-535 140 910 547 - Kurs EUR d, w zł 3,9 4,08 4,14 4,00 4,00 3,99 3,99 Kurs USD d, w zł 2,93 3,31 3,39 3,07 3,15 2,93 2,88 WIBOR 3M a, średnia miesięczna 3,92 3,85 3,86 3,84 3,81 3,82 3,83 Główna stopa NBP b 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 DANE KWARTALNE 2009 2010 I II III IV I II III PKB a 0,5 1,0 1,7 3,3 3,0 3,5 4,2 Inwestycje a -1,0-3,6-1,7 0,8-12,8-1,7 0,4 Konsumpcja a 3,0 1,3 2,3 1,7 2,2 3,0 3,5 Bezrobocie BAEL b 8,3 7,9 8,1 8,5 10,6 9,5 9,1 a) Wzrost w proc. rok do roku ; b) Poziom w proc ; c) Wzrost eksportu liczony jest na podstawie danych w euro; d) Na koniec miesiąca Źródło: GUS, NBP, Reuters

13 OPIEKUN NAUKOWY SKN FM Prof. dr hab. Cezary Wójcik Profesor SGH i PAN, visiting professor w Harvard Kennedy School of Government i National Bureau of Economic Research. W przeszłości Dyrektor Biura ds. Integracji ze Strefą Euro w NBP (2007-2008), członek Rady Makroekonomicznej przy Ministrze Finansów i Radca Ministra (2004-2005), pracownik Europejskiego Banku Centralnego (2003 2004), Narodowego Banku Austrii i Wiedeńskiego Instytutu Międzynarodowych Studiów Porównawczych (2000 2002). Autor kilkudziesięciu publikacji naukowych z zakresu polityki pieniężnej i kursowej. Laureat nagrody City Bank Handlowy za szczególny wkład w rozwój nauki ekonomii i finansów oraz Nagrody Prezesa Rady Ministrów za rozprawę habilitacyjną. Stypendysta Fulbrighta, Komisji Europejskiej, Tygodnika Polityka, Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Opiekun naukowy SKN FM oraz inicjator Monitoringu Makroekonomicznego. Kontakt: www.cezarywojcik.eu KONSULTANT NAUKOWY MONITORINGU MAKROEKONOMICZNEGO Dr Jarosław Janecki Główny ekonomista banku Société Générale S.A. Oddział w Polsce. W latach 1994-1999 i 2002-2006 pracował w Ministerstwie Finansów, był Głównym Specjalistą w Departamencie Długu Publicznego oraz Radcą Ministra w Departamencie Polityki Finansowej, Analiz i Statystyki. Uczestniczył m.in. w pracach nad projektami budżetu państwa, programami konwergencji. Współpracował z instytucjami Unii Europejskiej. Był przedstawicielem Ministerstwa Finansów w pracach organów roboczych OECD. W 2005 r. pracownik OECD w Paryżu. Absolwent Uniwersytetu Łódzkiego, studiów Executive MBA prowadzonych na Uniwersytecie Łódzkim oraz University of Maryland. Doktorat obronił w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, w Kolegium Zarządzania i Finansów na podstawie pracy: Funkcja reakcji Rady Polityki Pieniężnej NBP w latach 1998-2008. Aspekt ciągłości polityki pieniężnej. AUTORZY: Martyna Izdebska (Redaktor Naczelny) martyna.izdebska@ises.edu.pl Studentka V roku SGH (Finanse i Rachunkowość). Interesuje się polityką pieniężną i asymetrią informacji na rynkach finansowych, a poza uczelnią wspinaczką skalną, slackliningiem i kulturą Azji Południowo-Wschodniej. Moderator debat oksfordzkich oraz symulacji obrad ONZ. Ukończyła praktykę w Gazecie Giełdy Parkiet oraz w Bankowym Funduszu Leasingowym w Departamencie Zarządzania Ryzykiem. W SKN FM od 2008 r. do października 2010 r., pełniła funkcję członka zarządu. Biegle posługuje się językiem angielskim, komunikatywnie niemieckim, uczy się hiszpańskiego. Robert Kardaś (Współredaktor) robert.kardas@gmail.com Absolwent dwóch kierunków studiów licencjackich na Uniwersytecie Gdańskim. Obecnie student V roku SGH (Finanse i Rachunkowość). Interesuje się rynkiem kapitałowym, w szczególności publicznym rynkiem giełdowym oraz rynkiem instrumentów pochodnych. W wolnym czasie lubi uprawiać sport, czytać książki o tematyce polityczno-historycznej. Mówi biegle po angielsku. Grzegorz Powalski (Współredaktor) grzpow@gmail.com Student V roku Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych (Nauki Polityczne) oraz II roku SGH (Finanse i Rachunkowość). Przez rok studiował również na Uniwersytecie Maltańskim. Interesuje się powiązaniami polityki z sektorem finansowym. Dobrze włada językiem angielskim, zna też język niemiecki i podstawy hiszpańskiego. Do jego pozanaukowych zainteresowań należą dyplomacja i żeglarstwo.