Współdziałanie pedagogów szkolnych, nauczycieli i wychowawców oraz rodziców w przeciwdziałaniu powstawania czynników depresjogennych w szkole, otoczeniu szkoły, domach rodzinnych I Poziomy profilaktyki 1. Profilaktyka uniwersalna I stopnia - działania skierowane do ogólnej populacji dzieci i młodzieży, ich celem jest minimalizacja występowania czynników depresjogennych 2. Profilaktyka selektywna II stopnia - działania adresowane do dzieci i młodzieży z grup zwiększonego ryzyka 3. Profilaktyka zalecana III stopnia - działania skierowane do dzieci i młodzieży z pewnym istniejącym już nasileniem depresji Zalety profilaktyki uniwersalnej: Uniknięcie efektów szufladkowania Uwzględnienie wielu czynników ryzyka Możliwy wpływ na inne zaburzenia o etiologii podobnej do depresji Możliwy wpływ na całą grupę rówieśniczą, która w okresie dorastania pełni funkcję głównej grupy wsparcia II Przykłady czynników depresjogennych II. 1. Różne podejścia psychologiczne w analizie czynników depresjogennych - perspektywa biologiczna * niski poziom neuroprzekaźników * nieodpowiednia higiena psychofizjologiczna * geny, urazy, choroby, leki - perspektywa poznawczo behawioralna * niekorzystne schematy myślenia * brak lub nieodpowiednie style rozwiązywania problemów i rozładowywania napięcia - perspektywa systemowa * zakłócenia w funkcjonowaniu systemu rodzinnego * najsłabsze ogniwo systemu przejmuje na siebie objaw np. depresję
- pespektywa psychoanalityczna * zablokowana złość może powodować kierowanie agresji do wewnątrz np. samookaleczenia * patologiczna relacja II. 2. Zabawa w analizie czynników depresjogennych Podczas zabawy dziecko projektuje swoje stany psychiczne na formę i treść zabawy. Warto zwrócić uwagę: W których momentach dziecko przerywa zabawę, zamyśla się, zmienia bieg zabawy Na treść historii, które opowiada Na emocje Na wycofywanie się z zabawy z rówieśnikami Projekcja mechanizm obronny polega jacy na przypisywaniu innym własnych stanów lub cech psychicznych, których możemy nie akceptować w sobie. Powtarzalność treści związanych z poczuciem bezradności, smutku, winy a także lękiem może stanowić sygnał ostrzegawczy rozwijających się stanów depresyjnych u dziecka. II. 3 Czynniki depresjogenne z perspektywy grona pedagogicznego, rodziny i bliskich osób ucznia System kar i nagród Sztywne wymagania Formy weryfikacji wiedzy Nieopisane oczekiwania nauczycieli Społeczne represje w związku z ekscentrycznymi postawami Zablokowanie przeżywania i wyrażania emocji Trudności w budowaniu relacji Deficyty empatii Identyfikacja z opresyjnym systemem Powielanie określonego typu relacji Powyższe czynniki doprowadzają dziecko do negatywnej atrybucji wewnętrznej kierowanie złości do wewnątrz, wyzwalanie nieadekwatnego poczucia winy. III Przeciwdziałanie III.1. Przeciwdziałanie depresjogennym czynnikom biologicznym 1. Dobrzy opiekunowie, akceptujące środowisko, interwencje profilaktyczne
2. Ćwiczenia fizyczne, higiena snu, odżywianie się III. 2. Przeciwdziałanie depresjogennym czynnikom psychospołecznym 1. Kontakt emocjonalny buduje więź emocjonalną, która z kolei sprzyja wyrażaniu różnych emocji bez konieczności wypierania ich i kierowania do wewnątrz siebie. Zmniejsza to ryzyko patologicznego poczucia winy, a tym samym obniża ryzyko dysleksji. Kontakt emocjonalny: Zaangażowanie emocjonalne, ale bez zalewających uczuć Komunikat werbalny zgodny z komunikatem niewerbalnym prosty przekaz brak kamiennej twarzy wzbudzanie zdziwienia przyzwolenie na błędy w warunkach szacunku, bezpieczeństwa, akceptacji i wystarczająco dobrej opieki W sytuacji, gdy dziecko powiela niekorzystny schemat funkcjonowania wówczas wyrazem opieki będzie stanowcze postawienie granicy ze strony opiekunów i sprzeciw na zachowanie dziecka. Cechy opiekuna, nauczyciela, pedagoga z otoczenia dziecka: otwartość w kontakcie emocjonalnym wspieranie zadań rozwojowych dziecka i adolescenta naturalność Śmierć bliskiej osoby dojrzałość osobowości - poradzenie sobie z tym trudnym doświadczeniem wymaga dojrzałych mechanizmów obronnych * braku unikania, zaprzeczenia czy stosowanie reakcji pozorowanej przez osoby z otoczenia * towarzyszenie mu w przeżywaniu tych uczuć * odbarczenia z poczucia winy Dysfunkcja i ubóstwo rodzinny - profilaktyka rozumienia rodziny jako całościowego, wzajemnie sprężonego systemu Zaniedbywanie dziecka i stosowanie wobec niego przemocy - profilaktyka przemocy psychicznej i fizycznej Separacja od rodziców w okresie wczesnego dzieciństwa
- profilaktyka świadomości zjawiska i radzenia sobie z jego konsekwencjami u obecnych opiekunów. Podkreślenie korygującego potencjału aktualnych relacji. Choroby psychiczne i somatyczne rodziców - psychoedukacja całych rodzin, psychoterapia systemowa Niepowodzenia szkolne - profilaktyka niepowodzeń szkolnych jest jednocześnie czynnikiem depresjogennym jak i skutkiem już istniejących stanów depresyjnych Czynnikami przeciwdziałającym niepowodzeniom szkolnym są: techniki poznawcze rozwiązywania problemów techniki radzenia sobie ze stresem zmiana nastawienia otoczenia do osiągnięć szkolnych zmiana formy realizacji celów systemu edukacji, który wprowadza sztywny proces rozwoju, często pozbawiony kontaktu emocjonalnego Negatywny obraz samego siebie i niskie poczucie wartości eliminacja nadużyć wyznaczanie zadań adekwatnych do wieku i potrzeb rozwojowych w tym podnoszenie poziomu odpowiedzialności z zakresu: - planowanie - przewidywanie konsekwencji - przeciwdziałanie zagrożeniom - optymalne korzystanie z przyjemności Wg. Prawa Yerkesa Dodsona Dla efektywnego wykonania zadań trudnych potrzebny jest mniejszy poziom pobudzenia fizjologicznego; dla zadań łatwych większy. Aby zmniejszyć pobudzenie fizjologiczne przy zadaniach trudnych wzmacnia się kompetencje, a obniża motywację, stosuje się wzmocnienia, urozmaicenia i planuje odpoczynek adekwatny do potrzeb. III. 3 Przeciwdziałanie przy współpracy nauczycieli, rodziców i uczniów
wymiana rzetelnej i wszechstronnej informacji o dziecku dostrzeganie dobra wspólnego i pozytywnego wkładu każdej ze stron brak unikania spotkań zapewnienie każdemu możliwości ingerencji w interesującej atmosferze zapewnienie wspólnych treningów komunikacji i wsparcia psychologicznego model partnerski relacji model współpracy oparty o zasadę synergii Potrzeby człowieka wg. Teorii Self determination Theory autonomia relacje z ludźmi kompetencje IV. Podsumowanie 1. uniwersalna profilaktyka depresji jest niezbędna 2. partnerska i synergiczna współpraca nauczycieli, rodziców i uczniów sprzyja przeciwdziałaniu czynnikom depresjogennym 3. konieczne są przemiany w formie realizacji celów edukacyjnych i wychowawczych w kierunku działań bardziej zróżnicowanych, zmniejszających autorytarny wpływ którejkolwiek ze stron 4. konieczna jest wewnętrzna gotowość osób do podjęcia zmian w obszarze własnych cech i mechanizmów